Toetanchamon

Voorwoord: Toen ik aan het zoeken was naar een onderwerp, wees mijn moeder me op een boek over Toetanchamon. Het onderwerp sprak me meteen wel aan, omdat ik er verder nog nooit echt wat over had gehoord. Nadat ik het onderwerp had gekozen, moest ik een hoofdvraag maken. Ik heb gekozen voor de volgende hoofdvraag: Hoe is Toetanchamon zo bekend geworden? Het leven van Toetanchaton De erfenis was voor de negenjarige prins Toetanchaton en zijn vrouw Anchesenpaäton een moeilijke zaak. De economie van het land was zwak en de vijanden vormden aan de grenzen een zeer reëel gevaar. Van heel de omgeving waarin hij als kind was opgevoed was weinig meer over. Slechts, één figuur was er om steun te geven: Eje, een familielid met grote invloed. Eje kwam veel in het paleis van koning Nefertiti (hij was mogelijk haar vader) en maakte blijkbaar grote indruk op de kleine prins. Hij zal het dan ook wel geweest zijn die hem adviseerde in zijn houding tegenover het volk en bovenal tegenover de Amonpriesters. Toetanchaton bleef maar kort in Achetaton wonen. Vanuit daar ging hij naar het aloude Memfis om zich daar te laten kronen. Eje zal de nieuwbakken kind-farao geadviseerd hebben zo snel mogelijk de oude goden weer in ere te herstellen en iedereen te doen vergeten dat er ooit een Aton en een Echnaton waren geweest. Als gevolg hiervan werd Amon weer staatsgod en daarmee veranderden natuurlijk de namen. Voortaan heette de farao Toetanchamon en zijn vrouw Achessenpaamon. Het koninkje deed ongetwijfeld zijn best. Hij liet vele tempels, schrijnen en kapellen herstellen en is daardoor bekend geworden als een grote bouwer. Hij deed alles wat hij kon om het verleden zo snel mogelijk te doen vergeten. Eje stond hem bij alles terzijde. Voor Achetaton betekende het vertrek van het hof tevens het verval voor de stad. Nadat de garnizoenen vertrokken waren, kwamen de rovers, zij plunderen de graven, huizen en paleizen. Als gevolg hiervan werden de meeste doden, ook die van de koninklijke familie, uit hun tomben gehaald en naar Thebe overgebracht voor een herbegrafenis. Al bouwde hij veel en restaureerde hij nog meer, aan de verwarde binnenlandse toestand en de steeds verslechterende verbindingen met het buitenland liet Toetanchamon zich te weinig geleden liggen. Het is niet onmogelijk dat de verwarde tijden in het land er de oorzaak van waren dat Toetanchamon zo jong stierf, want het laatste onderzoek van zijn mummie dat met de modernste middelen plaats had, heeft een interessante bijzonderheid opgeleverd: de koning had een wond boven het oor waaraan hij niet direct stierf, maar die heel goed korte tijd voor zijn dood kan zijn veroorzaakt. In ieder geval overleed de farao op 18 a 20 jarige leeftijd en hij werd snel en slordig bijgezet in het kleine graf dat eigenlijk een koning onwaardig was. Toetanchamon liet geen kinderen na; wel werden de mummietjes van twee foetussen in zijn graf gevonden. Het in het graf aanwezige meubilair was deels afkomstig van Achnaton en Smenchkare. Alles bijeen genomen wijst dit er duidelijk op dat men met de bijzetting van de farao nogal haast heeft moeten maken. Met Toetanchamon was de dynastie dus ten einde gekomen en zijn opvolger was de oude farao Eje die vier jaar regeerde. De vondst. Dat het graf van Toetanchamon werd gevonden, (waardoor de kennis betreffende het oude Egypte aanzienlijk vergroot werd) hebben we te danken aan het doorzettingsvermogen van de egyptoloog Howard Carter. Hij kreeg geldfondsen voor zijn opgravings-werk van Lord Carnavan, een schatrijke Britse edelman. Carter had al jaren tevoren naam gemaakt door enige belangrijke ontdekkingen te doen en door het feit dat hij bleef vasthouden aan zijn theorie dat Toetanchamon in de Vallei der Koningen moest zijn bijgezet, terwijl men aannam dat alles al uitgegraven was. Carnarvon had in 1917 een opgravingsconcessie verkregen voor de Vallei en zes seizoenen lang werden er tonnen en nog eens tonnen zand en puin verzet zonder iets te vinden. Het was om wanhopig van te worden, maar beide mannen besloten toch nog een gedeelte van het terrein te onderzoeken, in de buurt van het mooie graf van Ramses VI (20e dynastie). Vonden ze ook daar niets, dan zou het werk worden beëindigd. Begin november 1922 hadden ze eindelijk toch geluk! Na enige dagen graven vonden ze de “voordeur” van een graf. En daarachter leidde een trap van zestien treden de aarde in. Die hele trap was volgestort met puin en zand en dat moest eerst worden weggeruimd, maar toen stonden ze dan ook voor de dodenstad en de naam van Toetanchamon. Deze muur was wel dichtgepleisterd. Maar het graf moest wel geplunderd zijn aangezien sporen van inbraak verrieden dat men het graf betreden had, nadat de muur verzegeld was. Toen de deur helemaal weggebroken was stond men voor een soort gang, uitgehouwen in een rots. Die gang leidde naar een tweede deur gelijk aan de eerste. Deze tweede deur gaf toegang tot het voorvertrek van het graf. Door een gat te maken naast de deur kon men in het graf kijken. Men dacht eerst, door de onvoorstelbare opeenstapeling van de uitzonderlijkste en meest onverwachte voorwerpen, die zich hier een bergplaats met voorwerpen voor de koninklijke grafcultus bevond. Wat de toeschouwers van deze unieke aanblik het meest trof was, dat voorwerpen voor dagelijks gebruik en die van rituele aard door elkaar lagen: deze laatste omvatten de dozen waarin echte begrafenisattributen waren verstopt.
De zuidelijke kamer of het voorvertrek. Het voorvertrek van het graf lag zuid-noord, loodrecht op de toegang, die uitkwam op het oosten. De vloer van het voorvertrek was bezaaid met puin, brokstukken aardewerk, plantendelen afkomstig uit de verspreid liggende bloementuiltjes en manden; de plunderaars die tot tweemaal toe in het graf doorgedrongen waren, hadden bepaalde voorwerpen verplaatst, kisten opengebroken, manden geopende, de kostbare alien uit de vazen gegoten. Tegen de westelijke wand van dat voorvertrek had men kisten en stoelen achtergelaten. Naast stoelen en troonzetels, bankjes versierd met voorstellingen van de vijanden van Egypte, vrouwstoeltjes met potjes gedraaid in de vorm van wilde eendenkoppen, waren er ook nog weer andere dozen met rollen linnen, koffertjes waarin ringen lagen, die aan zijne Majesteit hadden toebehoord. De noordelijke muur van dit voorvertrek werd bijna geheel in beslag genomen door een derde dichtgemetselde deur, die nog talrijke zegels van de Dodenstad droeg. Aan weerszijden stelden twee beelden van zwart gevernist hout de koning voor. De westelijke of grafkamer. Er werd een opening gemaakt tussen het voorvertrek en de grafkamer. De sporen van weer dichtgepleisterde openingen bewezen, dat de dieven daar ook waren geweest. De decoraties der vier muren, stelden de farao voor, op rituele wijze opnieuw ‘bezield’door zijn opvolger en omringd door goden van het dodenrijk. Er was maar weinig ruimte om tussen de wanden van de gouden schrijn en de in het gesteente uitgehakte muren door te lopen, nauwelijks 75 centimeter. Ook daar waren voorwerpen neergezet; sommige daarvan, zoals de kettingen, die gevonden werden bij de ingang van de deur, waren daar waarschijnlijk terechtgekomen, omdat de dieven ze hadden laten vallen. Verder was de vloer van het noordelijke gangetje gedeeltelijk bedekt met elf neergelegde, houten roeiriemen, naast voorwerpen gelegen die zeker tot de dodencultus behoorden. Toen de beide deuren van de schrijn geopend werden kon men een tweede schrijn in zijn geheel zien. De deuren van de tweede schijn waren sinds de begrafenis niet meer open geweest. De touwtjes die met aardewerk zegels waren verzegeld en met twee bronzen ogen verbonden, waren in takt gebleven. De met goud beslagen schrijn was versierd met afbeeldingen van goden en geniën uit het dodenrijk. Buiten de eerste schrijn had men een schitterende staf gevonden, versierd met ingelegd gouden, zilveren en glazen lotusbloemen. Voor de tweede schrijn stonden verschillende andere staven van allerlei soort. De beide mooiste, respectievelijk van zilver en van goud waren getooid met knoppen in de vorm van afbeeldingen van de koning op zeer jeugdige leeftijd. Op de tweede schrijn volgde een derde, waarvan de deuren ongeschonden waren. Eromheen had men nog meer wapens gelegd, staatsiebogen en pijlen. Tenslotte kwam de vierde schrijn, eveneens met goud beslagen. De vorm hiervan verschilde van de beide vorige. Deze vierde schrijn, in de vorm van een kapel, bevatte de schitterende sarkofaag van geel kwartsiet, bedekt met opschriften met de namen en titels van de koning. Het deksel van deze sarkofaag, waarvan men ontdekte dat ze in tweeën was gebroken, was gemaakt van grof graniet, geel geschilderd om bij de kleur van de sarkofaag te passen. De archeologen zouden nu nog verbazingwekkender wonderen ontdekken: er bevonden zich in die sarkofaag drie mummievormige sarkofagen die in elkaar pasten. De eerste, die in doeken was gewikkeld en de god der doden, Osiris, voorstelde. Deze sarkofaag was van hout en beslagen met goud, terwijl gelaat en handen opgelegd waren met iets matter bladgoud. Zilveren handvaten hadden gediend om het deksel aan te vatten. Toen de eerste sarkofaag geopend werd, zag men een tweede, iets kleiner, die zo precies in de eerste paste, dat men zelfs geen pink ertussen kon krijgen. Deze was eveneens van hout, beslagen met goud, maar overal met veelkleurig glas ingelegd. Men kwam nu aan een derde mummievormige kist. De sarkofaag was van massief goud waarin een godsdienstige voorstelling was gegraveerd. Toen de laatste sarkofaag geopend was zag men het unieke gouden masker op de mummie liggen, dat het indrukwekkendste portret van de koning vormde, het was geplaatst op een mummie, bijna geheel verkoold ten gevolge van de zalfoliën die er op het moment van de begrafenisriten en van de mummieficering overvloedig over uitgegoten waren. Meer dan honderddrieënveertig juwelen waren op honderd en één plaatsen over het ingezwachtelde lijk verdeeld. Een zeer laag bed, in de vorm een leeuw, droeg de drie lijkkisten. Dit vertrek was het enige in het graf met beschilderde wanden. Nadat het leeggehaald was, kon men de wandschilderingen in hun geheel overzien De zogenaamde schatkamer aan de Noordzijde. Een lage opening in de Noordoosthoek van de grafkamer gaf toegang tot een klein vertrek. De dieven waren er kennelijk in doorgedrongen, aangezien uit sommige kisten in dit volgende vertrek de juwelen gedeeltelijk verwijderd waren. Dit vertrek was niet versierd. Carter noemde het de “schatkamer” inderdaad bevatte dit de kostbaarste voorwerpen, die bij de begrafeniscultus dienst gedaan hadden. Anderen geven er de naam ‘canopenvertrek’ aan, omdat er een monumentale kist in de vorm van een gewijde schrijn was, waarin zich de edele delendes kongings, in canopenvazen en op verschillende wijze ‘verpakt’ bevonden. De toegang tot het vertrek werd binnendringers ontzegd door een kleisteentje met een magische inscriptie, waarop een rieten fakkel bevestigd was. Op de drempel van de deuropening zag men de beide draagbaren van een grote met goud beslagen kist in de vorm van een pyloon, waar bovenop een majesteus zwartgeschilderd beeld stond van de hond van Anubis. In de kist lagen nog, voorwerpen bestemd voor de eredienst. Het belangrijkste voorwerp van het hele vertrek was de schitterende schrijn met de canopenvazen. Er bevonden zich in het vertrek nog meer kisten waaruit de rovers al verscheidene dingen gehaald hadden, maar niet alles. In dit vertrek zou men enige voorwerpen aantreffen, die betrekking hadden op de omgeving van de koning. Men trof een klein houten sarkofaagje aan, dat het zegel droeg van de Dodenstad. Het opschrift was verguld en er lag een tweede met goud beslagen sarkofaagje in, in de gedaante van Toetanchamon, wiens naam er ook op stond. Hierin bevond zich een derde nog veel kleinere sarkofaag van gewoon hout. Deze bevatte een beeldje van Amenophis III, van massief goud, gewikkeld in een stuk linnen, zoals voor een mummie gebruikt wordt. Vervolgens lag daarnaast nog een sarkofaagje, in mensengedaante. Deze derde sarkofaag was met zalfolien overgoten en droeg de titels van koningin Teje. Erin bevond zich een zorgvuldig in linnen gewikkelde kastanjebruine haarlok. Het zijvertrek aan de westzijde Toen de archeologen het voorvertrek leeggemaakt hadden en alle voorwerpen verwijderd, hadden ze in de zuidwestelijke hoek van dit vertrek een deur ontdekt, die al in de Oudheid opengebroken was; deze deur ging naar een nieuw vertrek. De opgravers noemden het de opslagplaats en volgens Carter kwam die naam precies overeen met de bestemming van dit vertrek. Had men in de drie andere vertrekken van het graf een chaos aangetroffen, die veroorzaakt was door de rovers en zo goed en zo kwaad als het ing hersteld door de inspecteurs van de Dodenstad. Het zijvertrek vertoonde een ontstellende opeenstapeling van verschillende voorwerpen, die door de rovers als het ware omvergegooid waren en door de inspecteurs van het graf rustig zo gelaten. De wijze waarop voorwerpen in dit vertrek opgehoopt waren bood de onderzoekers de grootste moeilijkheden. Ze lagen immers bovenop elkaar gestapeld en zagen eruit of het geringste zuchtje alles onmiddellijk zou doen instorten. Dit wankel evenwicht diende dan ook verstevigd te worden om ze een voor een te kunnen verwijderen. Ze lagen op elkaar en waren kapot, de kisten stonden open, waren omvergeworpen en opengereten en op één ervan waren zelfs nog de sporen van voeten, vermoedelijk die van de rovers te zien. Op enkele kruiken zag men ook nog de afdrukken van de vette handen der dieven, die de heilige olien verwijderd hadden. Er bevonden zich vier bedden in het vertrek. In de zuidoosthoek verrees. majesteus en volkomen misplaatst in deze chaos een soort ebbehouten troon, ingelegd met ivoor. De eigenlijke zetel bestond uit een doorgebogen zitting op gekruiste pootjes, die eindigden in halzen en koppen van eenden. Sommige delen van de troon waren met goud beslagen, andere ingelegd met faience en halfedelstenen. In dit vertrek trof men twee kostbare “kabinetten” aan en gemaakt van donkerrood cederhout en ebbenhout. Conclusie: Toetanchamon is beroemd geworden door zijn graf. Men vond in het graf geen enkele inscriptie die ertoe zou kunnen bijdragen de levensgeschiedenis van de overledene te reconstrueren. Men diende dus niet meer te verwachten dat uit deze schat een geschiedenisles zou kunnen worden genut. Dit graf en de inhoud ervan verschaften ons althans een zo goed als volledig stel grafattributen, zoals tot dan toe onbekend was geweest, waaruit men, ondanks de sporen van plundering en de wanorde die in het graf heerste, kon zien hoe de priesters van de begrafeniscultus die attributen op rituele wijze hadden ingedeeld.
Nawoord: Ik had me er eerst een heel ander werkstuk van voorgesteld. Ik had verwacht dat het meer over het leven van Toetanchamon zou gaan, wat dus niet het geval was. Maar ik vond het een interessant werkstuk en het was ook leuk om aan te werken. Het heeft me wel wat meer tijd gekost, meer dan verwacht. Dit kwam mede doordat ik heet eerst te lang had, hierdoor zijn een aantal dingen weggelaten. Maar doordat ik de minder belangrijke dingen eruit moest halen, ging ik me nog meer in het werkstuk verdiepen. Literatuur: - “Het wereldrijk der farao’s”, Bob Tadema Sporry. - “Leven en dood”, Christiane Desroches-Noblecaurt. - “Toetanchamon, de verzwegen feiten”, Thomas Hoving. - “Het oude Egypte”, Wolfhart Westendorf. Internet: - www.kingtut.nl - http://users.castel.nl/~bruif01/toetanchamon-1.htm