Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 184 pagina's
• Uitgeverij: ambo I anthos

Flaptekst

Eerste zin

Het spookte in het Witte Huis en hij was de geestverschijning van dienst.

Samenvatting

Op 8 november 1960 brengen Nixon en zijn vrouw Pat hun stem uit in East Whittier, Californie, waar Nixon is opgegroeid. Na het stemmen zouden ze in een hotel wachten op de uitkomst van de verkiezingen (Nixon voor de Republikeinen, Kennedy voor de Democraten) maar Nixon wil weg en gaat erop uit met een chauffeur, een agent en een militair attache. Ze rijden door Whittier langs plekken uit zijn jeugd, bijvoorbeeld het eerste huis waar hij met Pat had gewoond en de universiteit, en ze halen herinneringen op. Ze bezoeken zijn moeder en rijden daarna via het strand naar Mexico. In een restaurant daar worden ze herkend en Nixon moet op de foto met de burgemeester. Op de terugweg bezoeken ze een katholieke kapel. Nixon voorspelt dat hij zal verliezen. Daarna wil hij per se naar de top van Mount Hollywood lopen, waar hij uitkijkt over Amerika dat hij hoopt te mogen leiden en vormgeven.

Op 9 mei 1970 is Nixon 's nachts wakker. Hij lijdt aan slapeloosheid en piekert over de pr rondom Cambodja, waarover hij net heeft besloten er militaire operaties te laten plaatsvinden. Dat was olie op het vuur van de studentenprotesten. Zijn vertrouweling en kok Manolo is ook wakker en geeft aan nog nooit bij het Lincoln Memorial geweest te zijn. Volgens Nixon is dat monument bij nacht het mooiste van D.C. en ondanks de zich verzamelende studenten voor het Witte Huis neemt hij hem ermee naartoe, natuurlijk tegen de wens van de veiligheidsdiensten in. Nixon krijgt de ingeving om met de studenten te gaan praten, om te laten zien wie hij echt is, maar hij maakt geen echt contact. Daarna gaat hij naar het Capitool, inmiddels vergezeld door zijn staf- en perschef, agenten en een arts, om Manolo zijn oude senaatszetel te laten zien en eten ze ergens wat.

In augustus 1974 heeft Nixon in zijn werkkamer een afspraak met drie senatoren die hem vertellen dat hij bijna geen steun meer heeft in het Huis van Afgevaardigden. De meesten senatoren zullen voor de drie Artikelen van Afzetting stemmen en er blijft niets anders voor Nixon over dan af te treden. Hij deelt zijn besluit mee aan zijn secretaresse die het aan zijn gezin doorgeeft, hij wil het er verder niet over hebben. 'Dat zo'n inbraakje van niks ... Dat dat alles ging wegvagen ...', denkt hij. Hij neemt het draaiboek van de ontslagtoespraak door en houdt hem, wil zelf de toespraak voor zijn kabinet en staf schrijven en spreekt voor een laatste keer met Henry Kissinger, zijn minister van Buitenlandse Zaken, en Henry Ford, zijn vicepresident die hem zal opvolgen. In zijn laatste nacht in het Witte Huis laat hij Manolo weer komen om voor hem te koken en hij vindt op het toilet een revolver waarmee hij overweegt zelfmoord te plegen. Hij vuurt echter niet en hoopt dat hij ook deze nederlaag overleeft.

 

 

Personages

Richard Nixon

Nixon heeft een neus als een eendenbek, een wijkende haarlijn en zweet veel. Hij is opgegroeid in een kruideniersgezin in Whittier, Californie. Het gezin kende armoede en honger. Hij had drie broers: twee jongere en een oudere. Een van die jongere broers en de oudere broer zijn overleden, waardoor hij de oudste werd. Nixon lijdt aan slapeloosheid en hij gebruikt hiervoor kalmeringspillen en drank. Hij lijdt ook aan angstdromen en maakt een ongezonde indruk: hij heeft last van zijn benen en zijn knie en heeft geen conditie. Hij heeft een hekel aan zwakte: beslissingen moest je niet nemen vanuit hoop of liefde maar zonder illusies over anderen of jezelf. Je moest juist het risico opzoeken en het net voorblijven. Hij haat ook alles wat er over hem gezegd wordt en kan daar soms woedend over worden. Sowieso heeft hij last van woede-uitbarstingen als hij onder vertrouwelingen is, terwijl hij het belangrijk vindt zichzelf onder controle te hebben, dat is ook wat hij bewondert bij zijn moeder en Pat. Als hij terugkijkt op wat hij gezegd en gedaan heeft, kan hij wel zien soms fouten gemaakt te hebben. Nixon lijkt gevangen in zijn functie en alle verantwoordelijkheden en stress die daarbij horen en hij voelt zich bevrijd, als hij even kan ontsnappen, wat hij in het boek dan ook twee keer doet.

Quotes

"Een wrang lachje: 'Weet je wel dat je op Kennedy's hersens zit?' Manolo stond half op om onder zijn achterste te kijken - hij veegde die niet-bestaande grijze massa als kruimels van de bank." Bladzijde 19

"Hij vreesde het levend sterven van de nederlaag, dat hem bijna net zo erg toescheen als de dood, die hij boven alles vreesde." Bladzijde 47

"Vrouwen - moeder, Pat, zijn secretaresse Rose Mary Woods - waren de zuiverste wezens die hij kende, in vele opzichten hun meerderen. " Bladzijde 54-55

"Hij was vaker met Hughes en Sherwood in Whittier geweest maar deze dag voelde als een breuklijn - het presidentschap was een rol, en meer nog dan nu zou hij zijn rol moeten verdwijnen." Bladzijde 55

"Maar meer nog dan winnen gaf de strijd betekenis aan het leven. " Bladzijde 56

"Politiek is een spel voor ruw, doortastend en wereldwijs volk, moeder, niet voor dienaren Gods en niet voor lafhartige ambtenaren die zich onder het bureau verstoppen, jammerend in juristentaal." Bladzijde 69

"Maar de verwantschap bleef. Jack en hij: tweede zonen die eerste waren geworden door tussenkomst van de dood. Daar deed je niks aan." Bladzijde 79

Thematiek

Minderwaardigheidscomplex

'Als een rode draad door het verhaal loopt een minderwaardigheidscomplex dat iedereen die zijn milieu is ontstegen zal herkennen.' (Zandberg 2018) Nixon vergelijkt zich voortdurend met Jack Kennedy, met wie hij door de oorlog bevriend raakte, maar die zijn concurrent werd en van wie hij de verkiezingen verloor. Kennedy deed het veel beter op radio en tv en Nixon wenste dat hij zijn looks had, ook al droeg Kennedy dan een korset. Kennedy maakte schaamteloos aanspraak op de hele wereld terwijl Nixon zich uit de narigheid had moeten bikken: 'Hoe bedreven ze ook waren in hun dirty tricks, ze misten de overtuiging van de noodzaak. Die oostkusteikels hingen te vaak met hun voeten in het zwembad en met hun lul in een buitenvrouw.' (p. 48) Hij kijkt neer op studenten die in net zo veel vrijheid en luxe zijn opgegroeid als Kennedy en niet hebben hoeven knokken zoals hij, maar aan de andere kant haat hij het dat hij nooit zal zijn zoals zij, nooit in hun groepjes zal worden toegelaten: 'zo'n arrogante Harvard-klootzak die door een old boys' network de hand boven het hoofd was gehouden, en die het niet had kunnen nalaten hem erop te wijzen dat hij, Nixon, een mindere universiteit had bezocht.' (p. 34) Hij vindt dat hij vanwege zijn jeugd en harde werken respect verdient maar hij heeft het gevoel vanwege zijn afkomst juist minder respect te krijgen. Hij voelt zich verwant met andere gewone mensen, zoals zijn kok Manolo: 'Nee, hij was geen gladde jongen, dat wist hij best, een lichtvoetig lullepoot behoorde niet tot zijn repertoire, maar hij minachtte Jan met de pet niet. Hij was de gewone Amerikaan.' (p. 77) Daar komt bij dat hij zich door zijn moeder in de steek gelaten, toen zij drie jaar lang in de bergen voor zijn broer zorgde, en door zijn vader miskend voelt. Dit gevoel van minderwaardigheid maakt hem boos en die woede geeft hem kracht maar maakt hem ook kapot: 'Zijn bloed kookte, maar er was nog niets voorgevallen dat die woede rechtvaardigde. Hij was boos over iets wat misschien niet eens zou gebeuren. Of nee, wel. Het was al gebeurd en het zou nog gebeuren. Zo vaak als hij al gebruuskeerd was in kranten, in debatten, in de kleinste uitingen van alledag, zo vaak als hij niet al tekort was gedaan, onderschat was, verkeerd getypeerd, verkeerd begrepen.' (p. 128)

Motieven

Liefde

Nixon is getrouwd met de sterke Pat en hoewel hij haar is kwijtgeraakt, houdt hij nog steeds intens van haar. Hij is samen met haar aan deze reis begonnen, heeft samen met haar de letterlijke en figuurlijke afstand overbrugd tussen de plek waar ze zijn opgegroeid en D.C., en ooit zou ze bij hem terugkeren: 'Hij miste haar en hij miste zichzelf met haar. Of nee, hij miste de tijd dat hij haar nog miste.' (p. 106-107) Pat sterkt hem en tegelijkertijd is hij bang van haar, dat is hij al sinds hij haar ontmoette op de universiteit. Hij heeft daar flink veel moeite moeten doen om haar voor zich te winnen en nu vraagt hij zich wel eens af waartoe hij haar veroordeelde, toen ze voor hem viel: 'tot een leven in een glazen kooi'. (p. 109) Zijn minderwaardigheidscomplex uit zich ook in zijn liefde voor haar, want Pats levensverhaal zou veel meer een voorbeeld voor de mensen kunnen zijn dan dat van Jackie Kennedy maar de pers heeft haar veroordeeld tot 'Plastic Pat'. (p. 123)

Moeder-zoonrelatie

Nixon is opgegroeid in een gezin van Quakers en zijn moeder Hannah is een vrome gelovige. Op zijn kleinburgerlijke vader kijkt hij enigszins neer - hoewel hij door hem advocaat en politicus is geworden - en zijn moeder was superieur aan zijn vader. Hij houdt van haar, van haar kracht, en noemt haar een heilige maar tussen haar en hem in staat wel het feit dat hij niet meer gelooft. Dat begon al jong, toen hij besloot advocaat en geen missionaris te worden. Hij denkt dat hij een teleurstelling is voor zijn moeder. 'Waarom voelde hij dan een smeulende woede die zich niet liet uitdrukken? Waarom kon hij niet van haar houden zoals ze verdiende? Ze verdiende het zoveel meer dan hij.' (p. 75)

Broederschap

Nixon had twee oudere broers, van wie er een Arthur heet. Beide broers sterven als ze nog jong zijn, maar vooral Arthur mocht hij graag, zijn overlijden doet hem veel en hij heeft spijt dat hij niet meer tijd met hem heeft doorgebracht. Vanuit dit schuldgevoel ontwikkelt hij een angstdroom waarin Arthur wordt verslonden door een dinosaurus. Herinneringen aan Arthur en de droom komen regelmatig terug.

Antisemitisme

Nixon laat zich regelmatig negatief uit over de joden, bijvoorbeeld over zijn vijanden van de pers: 'Klotejoden ...' (p. 29) Henry Kissinger, zijn veiligheidsadviseur en minister van Buitenlandse Zaken, noemt hij 'zijn jood' en als hij moet aftreden, noemt hij de schrijver van een boek over hem, Philip Roth, 'die akelige jood'. Volgens Zandberg van de website Tzum blijkt hieruit echter eerder zijn afkeer van de elite dan echt antisemitisme.

Motto

'Mensen zijn als rivieren: er stroomt allemaal het zelfde soort water in en dat is overal gelijk, maar elke rivier is deels smal en snelstromend, deels breed en traag; soms is het water koud, soms zuiver, soms troebel, soms lauw. Zo is het ook met mensen. Ieder mens draagt in zich de kiemen van alle menselijke eigenschappen en soms komen deze, dan weer andere voor de dag; soms lijkt hij helemaal niet op zichzelf, en blijft toch altijd dezelfde persoon.'

- Lev Tolstoj, Opstanding

In dit boek van Tolstoj ontwikkelt de hoofdpersoon zich van een egocentrische tot een moreel hoogstaand persoon, waarbij dat symbool stond voor de verheffing van het volk. Over Nixon zou je bijna zeggen dat hij een soort omgekeerde ontwikkeling doormaakt als man van het volk, want als jonge jongen is hij moreel hoogstaand maar als volwassen politicus overschrijdt hij de nodige normen en waarden. Hij zegt echter dat niet voor zichzelf maar voor het land gedaan te hebben. Daarnaast vind ik het motto ook op Nixon slaan omdat iemand in de media zo snel een typetje wordt, omdat er wordt ingezoomd op een eigenschap of een aspect van zijn leven. In dit boek leer je Nixon kennen als volledig mens. En tot slot vindt ook Nixon het belangrijk om niet op het volk neer te kijken maar om het te verheffen en mee te nemen in het ontwikkelingsproces dat je voor ogen hebt.

 

Onder het motto staat nog dit:

DIENSTMEDEDELING:

Dit is een roman - met de feiten is geknoeid.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

De titel staat letterlijk op p. 18: 'In de stilte van de nacht hoorde hij veiligheidsagenten in walkietalkies brullen: 'Searchlight is on the lawn! Zoeklicht is op het gazon!' Nixon 'ontsnapt' dan uit het Witte Huis om zijn kok een monument te laten zien. Ik denk dat de auteur bedoelt dat Nixon op dit soort moment niet alleen uit zijn rol stapt maar ook boven zichzelf uitstijgt en een vollediger mens wordt. Niet alleen de boze en wantrouwende rechtse president maar ook iemand die daaronder leed, een man van het volk die graag op avontuur ging.

Structuur & perspectief

Het boek begint met enkele jaartallen en feiten uit het leven van Richard Nixon. Vervolgens is het boek na het motto in drie delen verdeeld: deel 1 heet Nocturne 9 mei 1970. Alle delen hebben een eigen motto, citaten uit de werken die de auteur heeft gelezen voor deze roman, en in dit geval is het een citaat van Nixons stafchef. Een nocturne is een muzikale compositie die geïnspireerd is op de sfeer van de nacht: Nixon trekt er dan ook 's nachts op uit. Deel 2 heet Prelude 8 november 1960. Dit deel heeft een motto uit Nixons eigen memoires. Een prelude is een instrumentale compositie, zonder een vastliggende vorm. Ook in dit deel trekt Nixon erop uit maar ik zie hier de betekenis van de titel toch vooral in het feit dat deze gebeurtenissen een voorbode zijn van wat komen gaat in de delen 1 en 3. En Deel 3 heet Requiem 7-9 augustus 1974. Dit deel wordt vergezeld van een citaat van een geheime bandopname uit 1973. Een requiemmis wordt gehouden voorafgaand aan de begrafenis en dit deel gaat dan ook over Nixons laatste dagen in het Witte Huis, voordat hij aftreedt.

Het verhaal wordt dus niet-chronologisch verteld.

Het verhaal wordt door Nixon zelf verteld in een personaal perspectief.

Decor

Het decor verschilt ook per deel. In deel 1 gaat Nixon er 's nachts op uit om zijn trouwe kok Manolo het Lincoln Memorial en het Capitool te laten zien. In deel 2 rijdt Nixon, wachtend op de verkiezingsuitslagen, naar Mexico. En in deel 3 is hij in het Witte Huis, terwijl hij er weg moet.

Het verhaal speelt zich af van 1960 tot en met 1974 en de vertelde tijd is vijf dagen.

Stijl

'In de mooie, nooit overdadige landschapsbeschrijvingen is de reisschrijver te herkennen, al projecteer ik nu mogelijk het feit dat Hulst eerder dit jaar de VPRO Bob den Uyl-prijs won voor het reisboek Motel Songs op deze roman. Toch is het niet moeilijk om met Nixon mee te genieten als hij in een opwelling bovenop een berg belandt en het volgende ziet:

De vallei droeg littekenweefsel van asfalt, de stad flakkerde diabolisch op in de aanzwellende duisternis en gebundeld zoeklicht priemde de hemel.

Hulst maakt dus mooie zinnen, maar hij is godzijdank geen mooischrijver, want hij heeft wel degelijk een verhaal te vertellen, iets waaraan het in romans van vaderlandse bodem waarin de schrijfstijl of vorm centraal staat nogal eens ontbreekt.' (Zandberg 2018)

Slotzin

En zo verliet hij de badkamer om de lange dag die wachtte onder ogen te zien.

Beoordeling

Toen ik vernam dat Hulst een historische roman had geschreven over Nixon, heb ik hem enkele keren vervloekt, want ik voor scholieren.com versla ik al zijn boeken en ik dacht niet te houden van historische romans over Amerikaanse presidenten. Het boek heeft me echter verrast: Nixon ging voor me leven en ik werd geraakt door deze Amerikaanse underdog in de politiek. Ik ben inmiddels veel opzoeken en filmpjes kijken verder en snap nu ook de actualiteit van dit verhaal: een vergelijking met Trump ligt om de hoek. Een aanrader dus!

Recensies

"Veelschrijver Auke Hulst schrijft in alweer zijn zesde roman over Richard Nixon, een buitenbeentje in de presidentiële geschiedenis van de Verenigde Staten. Die verrassende keuze levert een vlotgeschreven, uitermate geslaagd psychologisch portret op van deze omstreden, door het Watergateschandaal in ongenade geraakte figuur. " https://www.tzum.info/201...het-gazon/

"Voor een Nederlandse roman is een Amerikaanse president als hoofdpersonage zeldzaam, zo niet uniek. Auke Hulst waagt zich eraan in zijn negende boek Zoeklicht op het gazon. (●●●●)" https://www.nrc.nl/nieuws...t-a3060619

Bronnen

Lucas Zandberg - Recensie: Auke Hulst - Zoeklicht op het gazon

Veelschrijver Auke Hulst ...ortret op