Waar gezongen wordt door Shula Tas

Boekverslag door Jiska
Zeker Weten Goed
10 juni 2022

Zeker Weten Goed

Boek

Waar gezongen wordt

Auteur

Genre

Eerste uitgave

2021

Pagina's

144

Punten

Oorspronkelijke taal

Oefenen voor je mondelingen?

Komen je mondelingen er aan en wil je oefenen? Probeer onze Boekenquiz. We stellen je open vragen over de gelezen boeken.

Feitelijke gegevens

1e druk, 2021
143 pagina's
Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Een jonge vrouw studeert af aan het conservatorium zonder daarna ooit nog een noot te zingen. Wanneer haar buurvrouw op een dag vraagt waarom ze niet meer zingt, begint ze aan een zoektocht. Die brengt de voormalige zangeres naar een overvolle zolder en langs verschillende tijden die aan haar verbonden zijn. Naar haar conservatoriumstudie en het overlijden van haar ouders, maar ook naar verder terug, toen haar ouders in dit land onder heel andere omstandigheden leefden. En naar de tijd van haar voorouders, nog langer geleden, in een ander land maar met vergelijkbare verhalen. Verhalen over muziek, verlies, jodendom, rouw en schaamte.

Eerste zin

Een vriendin die zich zo vrij voelde om backstage te komen, geeft me een stevige knuffel. 'Wat een overwinning!' Haar parfum maakt me misselijk. Op de make-uptafel staat een grote bos bloemen in een emmer te pronken.

Samenvatting

Shula en haar vriend V. wonen sinds een paar maanden samen in Shula’s Amsterdamse appartement. V. wil graag zijn spullen over laten komen maar daarvoor moet Shula de zolder leeg ruimen. Op zolder liggen veel spullen van haar overleden ouders en daar heeft ze geen zin in, ook omdat ze sinds die sterfgevallen gestopt is met het liefste wat ze deed: zingen.

Op een dag lukt het haar te beginnen met de eerste doos en daarna volgen er meer. Ze maakt drie stapels: spullen die weg moeten, spullen die moeten blijven en een ‘sluimerstapel’. Naar aanleiding van een boek geschreven door haar oudoom Abel Herzberg dat ze in doos 3 vindt, besluit ze zich te gaan verdiepen in het jodendom. Vanaf doos 7, vol cd’s en dus herinneringen aan zingen en muziek, begint ze te neuriën. Ondertussen verhuist V. alvast een stoel naar haar appartement, iets wat ze niet kan waarderen.

In doos 10 vindt ze een boek over het schilderoeuvre van haar oma Frieda, die na de oorlog stopte met zingen, zoals ook Shula gestopt is, maar verder ging met schilderen. Shula is op zoek naar haar muziek, naar de melodieën van haar voorouders: 'Dat ik de muziek van mijn ouders ben kwijtgeraakt en erachter probeer te komen hoe die klonk, wat hun grondtoon was. Dat ik hoop daarin mijn geluid weer te kunnen vinden. Ik wil haar vertellen dat mijn oma ook zong, en dat ik haar nooit heb horen zingen. Dat ik niet weet wat ik moet zingen.’ (p. 108) Ze bezoekt een synagoge maar het zingen daar doet niets met haar, de liederen zijn te kerkelijk en christelijk.

Ze gaat verder met opruimen en in doos 20 vindt ze een vel papier met een handgeschreven onafgemaakte melodie erop waarboven ‘Frieda’ staat. Shula vraagt zich af of haar oma die melodie zelf geschreven heeft maar zal daar nooit achter komen. Ook bezoekt ze het oude huis van haar vader waar een tot het jodendom bekeerde filosoof woont die haar aanraadt te beginnen bij de rituelen zoals de twee kaarsen van de sabbat en het zingen zonder woorden. Dat eerste probeert ze inderdaad uit. Ze vermoedt dat er veel redenen zijn voor het feit dat ze niet meer kan zingen en denkt dat schaamte een belangrijke is: ‘Misschien stopte mijn oma met zingen omdat ze zich schaamde voor haar nederlaag. Misschien ben ik daarom ook gestopt. Omdat de dood mijn leven binnenkwam en zo dat oude mechanisme activeerde. Die oeroude schaamte.’ (p. 131)

De ochtend na deze nacht met kaarsjes probeert ze met de piano muziek te maken van de melodie van haar oma. Ze speelt haar na maar verandert ook wat dingen en als ze meezingt, voelt ze haar voormoeders meezingen. Ze is niet alleen. Ze ruimt de zolder nu helemaal op en leegt de vuilniszakken in de Amstel, samen met alles waar ze zich voor schaamt. Tijdens het witten van de zolder de volgende dag zingt ze ook luidkeels haar oma’s melodie.

Personages

Shula Tas

‘Ik zie overal gevaren, hij vergeet regelmatig te kijken voordat hij oversteekt. Ik kom uit een gezin van acht kinderen, hij is enig kind. Ik ben klein en donker, hij is lang en blond. Zijn ouders zijn onder de zestig en kerngezond. Mijn ouders zijn al een tijdje morsdood.’ (p. 10) Ik vind dat Shula Tas zichzelf hier uitstekend karakteriseert. Verder gaat het hele boek over wie zij (niet meer) is, dus ik laat het hierbij.

Quotes

"Vorige week zaten we in haar huiskamer met een kop veel te zoete Iraanse thee en toen vroeg ze: ‘Waarom zing je eigenlijk niet meer?’ Die vraag voelde als een klap in mijn gezicht." Bladzijde 12

"Oude sporen verdwijnen onder nieuwe stenen, en ik denk aan mijn ouders. Aan hoe hun stad langzaam verdwijnt. Iedere dag, met iedere verandering, raakt alles verder van hen verwijderd. Ook in mij raken oude sporen uitgewist. Ze zouden me amper nog herkennen, vrees ik. Een nieuw kapsel, andere kleren, een ander huis. En sinds ik niet meer zing, is ook de muziek verdwenen." Bladzijde 23

"Rouw doet rare dingen met een mens. Het maakt dat je jezelf opnieuw moet uitvinden, dat je moet ontdekken wie je bent zonder de ander." Bladzijde 33

"Volgens mijn vader was schaamte sociale pijn. Een gebrek aan empathie met jezelf. Het gevoel dat je in de ogen van anderen compleet waardeloos bent, en dat ze daar nog gelijk in hebben ook. Het is een fantasie. Een fantasie waarin je jezelf ontzettend belangrijk maakt, alsof iedereen altijd op jóú let." Bladzijde 47

"Mijn vader vertelde me eens dat hij zich schaam de wanneer zijn moeder haar Jiddische liederen zong, omdat hij door haar stem ontroerd raakte en zich daar geen raad mee wist." Bladzijde 79

"‘Zingen is voor de chassidiem een manier om niet alleen te zijn. Het maakt bijna niet uit wat je zingt, als je maar zingt. Wanneer iemand sterft, bijvoorbeeld, wordt kaddisj gezongen. Maar dat zing je het liefst zonder woorden, want woorden gaan toch weer richting verstand. De joodse mystiek zegt dat wanneer ik zing, ik de lippen van mijn voorouders laat meebewegen.’ ‘En als je niet meer zingt?’ ‘Dan ben je alléén. Als je zingt, ben je nooit alleen.’" Bladzijde 118

Thematiek

Identiteit

Tas is op zoek naar haar identiteit, aanleiding daarvoor is de vraag van haar buurvrouw waarom ze niet meer zingt. Tijdens haar zoektocht komt ze langs verschillende aspecten van haar opvoeding, verleden, ouders etc die daar van invloed op zijn, zoals haar zingen, haar joods zijn, het overlijden van haar ouders. Aan het einde van het boek heeft ze een basis gevonden waarmee ze verder kan.

Motieven

Zingen en muziek

Zingen en muziek staan voor dit boek voor reiken tot in je diepste kern en die uiten: ‘Er was een tijd dat muziek al mijn dagen vulde. Muziek was familie en zingen was thuis. Zingen was de verbinding met het leven in de puurste vorm. Oer. Het was troost en warmte. Wanneer ik zong, kon ik duizend dingen zeggen zonder er één woord aan vuil te maken. Wanneer ik zong kon ik de tijd kwijtraken, me volledig in haar verliezen.’ (p 13) Maar sinds de dood van haar ouders kan Shula niet meer zingen en niet meer naar muziek luisteren, contact maken met haar diepste kern en het verlies van haar ouders/thuis doet te veel pijn. Zingen vormt ook een rode draad in Shula’s familie omdat haar oma, een bekende kunstenares die ze nooit ontmoet heeft maar over wie ze regelmatig droomt, ook zong, zelfs tot en met in het kamp, maar na de bevrijding heeft ze dat nooit meer gedaan, net als Shula die er door de dood en een identiteitscrisis mee opgehouden is. Shula heeft aan het conservatorium gestudeerd en gaat in het boek ook in op andere betekenissen en functies van muziek. Tijdens haar studie leert ze bijvoorbeeld dat nieuwe muziek tradities nodig heeft om op voort te bouwen, zoals zijzelf ook een gedeeld verleden of gedeelde familiegeschiedenis nodig heeft om haar identiteit op verder te bouwen.

Ouder-kindrelatie

Shula was thuis de jongste van acht kinderen en haar ouders waren vrij oud toen ze haar kregen. Haar wereld en die van haar ouders lagen ver uit elkaar. Regelmatig zagen mensen haar vader voor haar opa aan en Shula schaamt zich daarvoor en voor veel andere dingen, bijvoorbeeld voor haar liefde voor de blues. Dat heeft ze overgenomen van haar vader, een bekende psychiater gespecialiseerd in schaamte. Je zou schaamte als een apart motief kunnen benoemen, maar ik heb het onder ouder-kindrelatie geschaard. Zingen verkleinde de afstand een klein beetje omdat Shula’s gezang haar vader aan zijn moeder doet denken en de werelden dan een beetje samen komen. Shula rouwt om de dood van haar ouders en om verder te kunnen leven moet ze letterlijk en figuurlijk iets met de nalatenschap van haar ouders. Wat heeft ze van hen overgenomen en wat wil ze wel en niet houden: ‘Omgevingsfactoren kunnen onze erfelijkheid veranderen: epigenetica. Factoren als stress of gedrag veranderen de functie van genen. Die verandering werkt tot wel drie generaties genen door.’ (p. 37) Ook dood en rouw zou je als aparte motieven kunnen benoemen.

Jodendom

Je zou dit motief ook kunnen scharen onder de ouder-kindrelatie maar omdat dit een belangrijke rol speelt aan het einde, als Shula een deel van zichzelf hervindt, benoem ik het apart. Shula is een kind van joodse ouders en haar vader was een bekende psychiater die zich had gespecialiseerd in schaamte. Haar ouders deden niets meer met hun joods zijn want dat was alleen maar gevaarlijk, maar tijdens haar zoektocht onderzoekt Shula ook of het joodse en het joodse geloof onderdeel zijn van haar identiteit. In eerste instantie kijkt ze daar vrij negatief naar, zo vindt ze de oorlog en de jodenvervolging maar een lelijk verhaal die niet het volledige verhaal mogen zijn. Toch heeft die oorlog ook haar via bijvoorbeeld haar oma beïnvloed.

Motto

If it be your will,
that a voice be true
From this broken hill,
I will sing to you

Leonard Cohen

Leonard Cohen was een joods-Canadese folksinger-songwriter, dichter en schrijver. Zelf zegt hij dat hij de tekst van dit liedje - If it be your will - heeft geschreven na een moeilijke periode, als een soort gebed. Uiteraard heeft dit motto te maken met zoeken en vinden van je eigen stem, in dit boek letterlijk en figuurlijk, maar voor mij zit er ook een vorm van overgave bij, aan iets groter dan de mens.

Opdracht

Voor Elias en Isai

Titelverklaring

Van haar vader hoort Shula dat zijn moeder, haar oma, ook zong en bleef zingen in het kamp. ''Waar gezongen wordt, is leven',' (p. 78), zo zegt hij. Shula kan sinds haar examen voor het conservatorium en eigenlijk sinds de dood van haar ouders niet meer zingen. Nu ze die dood in de ogen kijkt en verwerkt, krijgt ze haar stem/leven terug.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt op een anekdotische, fragmentarische manier verteld en dus niet-chronologisch. In het heden ruimt Shula de zolder op en tijdens dat opruimen gaat ze terug naar het verleden en denkt ze na over van alles. De fragmenten zijn vaak zeer kort en worden van elkaar gescheiden door een sterretje. Ze vertelt in de ik-persoon.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Amsterdam, vooral op de zolder van haar appartement. Soms loopt ze buiten een rondje met de hond of ze bezoekt iets naar aanleiding van wat ze in de dozen vindt. Het speelt in het heden.

Stijl

'Rouw wordt hier niet cynisch, wrang en humoristisch bezongen, zoals Tobi Lakmaker doet in De geschiedenis van mijn seksualiteit. De stijl van Shula Tas is tastend, helder en ontroerend. Wars van dramatiek. Sotto voce.' (Blom 2022)

Slotzin

En ik zing. Luidkeels zing ik onze melodie.

Beoordeling

Ik vond 'Waar gezongen wordt' een heel mooi en ontroerend verhaal, een waardoor ik muziek nog meer ging waarderen dan ik al deed. Sommige mensen vinden dat ze of literatuur of muziek het leukst moeten vinden, ik vind beide even leuk. Een aanrader, voor beginnende lezers ook vanwege de dikte, voor ervaren lezers vanwege de schoonheid.