Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 205 pagina's
• Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Eerste zin

Uitzending Pim FM Tijd 11.17 uur Hallo, beste luisteraars! Wat leuk dat jullie er weer zijn bij jullie vaste presentator: Pim. Vandaag komt de leukste uitzending die jullie ooit gehoord hebben.

Samenvatting

Personages

Pim

Pim is een geestelijk gehandicapte puber met wie niet iedereen even goed over weg kan. Zijn ouders vinden hun taak te zwaar en ze moeten Pim voorbereiden op de uit-huis-plaatsing. Pim wil eigenlijk niet weg. Hij beleeft zijn eigen fantasieën in de fictieve omroep die hij zich heeft ingebeeld. Met sommige mensen kan hij beter overweg dan met anderen. Op school ligt hij nog wel eens overhoop, óf met meester Berghout óf met Rik. Zijn beste vriendje is Brammetje, maar veel steun kan hij van hem niet verwachten. Pim denkt dat hij heel goed kan zwemmen, want hij heeft zijn A-diploma. maar dat is eigenlijk niet genoeg om de vijver te overwinnen. In het ziekenhuis blijft hij zijn FM-zender gebruiken. Hij wordt zelfs een kleine steun voor Davis.

David

David is een 39-jarige socioloog, die bij een brand ernstig fysiek gehandicapt is geraakt. Over ween week wordt hij veertig en de zorg wil dat graag vieren. maar voor David is het leven veel uitzichtlozer geworden dan het een jaar geleden was. Voor de brand werd hij gevierd om zijn essays, hij had een leuke vriendin en een leuke baan. Maar dat was allemaal verpakking . Als die wegvalt, blijft er maar een klein beetje restmens over. Geen vriendin, geen seks, geen baan, alleen medelijden valt hem ten deel. Dat wil David niet en hij spaart pillen om er een eind aan te maken. De zelfmoordpoging mislukt en hij komt bij de mentaal gehandicapte Pim te liggen. Gek genoeg, kan hij daaruit toch enige moed putten.

Quotes

"Als er een robot zou worden gemaakt met een perfect redenerend brein, dan zou die een deel van de mensen uitroeien. Er zijn nu eenmaal mensen van wie het simpelweg niet logisch is dat ze leven. Ze zijn stelselmatig ongelukkig, maken hun omgeving ongelukkig en het steeds weer halen van het einde van de dag kost ze teveel moeite." Bladzijde 10

"Zowel conceptueel als in de praktijk draait eigenlijk mijn hele dag om porno en saucijzenbroodjes en een plan te bedenken over hoe te reageren op de reacties op mijn verjaardagsuitnodigingen en die ik niet zal durven lezen." Bladzijde 28

"Ik kijk naar mijn tussendeur en dan naar mijn kamerdeur. Sinds mijn ongeluk ben ik geobsedeerd door deuren, ik moet weten waar ze zitten. Alleen dan is het stelletje in mijn hoofd heel even niet verwikkeld in een break-up." Bladzijde 60

"Ooit deed ze alles oor me omdat ze dat wou. Daarna deed ze alles voor me omdat ze vond dat het moest. Nu ben ik niet meer de hoofdpersoon in haar leven. Ik ben in niemands leven de hoofdpersoon, zelfs in het mijne niet." Bladzijde 94

""En jij kan ook niet staan in die vijver." Hij legde zijn handen op mijn schouders en kneep erin. Nu moest ik rustig blijven. "iK kan daar wel staan " zei ik en alles was warm, "met mijn hoofd onder water." "Dat is hetzelfde", zei meester Merghout AlWEER." Bladzijde 118

"Ze kunnen zeggen dat er geen ongelijkheid is. Dat je door de verpakking heen moet kijken: de mens als mens moet zien. Maar kijk eens met wie ze daten. Ze neuken allemaal schuin naar boven in stand, als ze nuchter zijn tenminste. Vluchtelingen nemen genoegen met onaantrekkelijke witte vrouwen omdat ze zich minder aantrekkelijk voelen dan witte mannen. Ze leggen zich neer bij de gekleurde-bril-motieven, het kwalijknemende, de bodywarmers en de minderwaardigheidscomplexen, omdat ze al blij zijn dat iemand uit dit land ze wil." Bladzijde 88

Thematiek

De zin van het bestaan van 'restmensen''

De schrijfster heeft ervoor gekozen haar verhaal te vertellen vanuit het gezichtspunt van twee mensen met een beperking. Pim heeft zijn verstandelijke beperking vanaf zijn geboorte en loopt natuurlijk in het leven tegen allerlei barricaden op. Toch heeft hij een manier gevonden om zijn leven zin te geven en dat is het toespreken van denkbeeldige luisteraars. Je kunt uit zijn verhaal ook niet echt afleiden dat hij niet gelukkig is. Wel vindt hij het erg dat hij uit huis geplaatst wordt in een zorginstelling. Hij had het best naar zijn zin thuis. David is een heel ander type restmens. Hij functioneerde tot zijn achtendertigste jaar prima, was een veel belovend socioloog die al een onderscheiding had gekregen. In zijn jeugd was weliswaar het een en ander misgegaan: zijn vader had het gezin verlaten en zijn moeder was een fotomodel dat dus maar weinig tijd en oog had voor David. Die leek zich maatschappelijk wel te redden, want volgens eigen zeggen heeft hij veel vriendinnetjes gehad, die hij trouwens ook niet altijd met respect behandeld heeft. (Hij gaat vreemd en flirt met andere vrouwen als zijn vriendin Eefje in de buurt is). De brand (die overigens nauwelijks wordt beschreven) zet zijn leven op zijn kop. Hij moet eerst worstelen om te overleven, maar daarna begint de hel. Hij kan niet zonder slaappillen en pijnstillers, woont in een aanleunwoning in een zorgcentrum en ergert zich aan alles . (Zijn vrijwillige mantelzorger Anneke, de verpleegkundige Katinka , zijn psychologe etc.) Dat valt natuurlijk wel te begrijpen: door zijn verwondingen is hij mismaakt, hij zit in een rolstoel en zijn sociale contacten zie je in de loop van het eerste jaar verminderen. Hij mist de seksualiteit in zijn leven (want hij kijkt voornamelijk porno) en het voetballen. Zijn vriendin Eefje met wie hij de relatie heeft verbroken, komt niet meer zo vaak op bezoek. Ze wil hem vlak voor zijn veertigste verjaardag meedelen dat ze een nieuwe vriend heeft. Dat is en tegenvaller en op op de zaak zijn ze hem aan het vergeten. Hij krijgt een nogal opzettelijke uitnodiging voor een personeelsuitje. Maar feitelijk kan hij natuurlijk niet mee op stap. Dat alles maakt zijn leven zo somber, dat hij doelbewust kiest voor een poging tot zelfmoord door zijn pillen en slaappillen op te sparen. In een kritische, nachtelijke overdenking filosofeert hij over de schijnwereld die er in de maatschappij is. "Verpakking maakt alles." Als de verpakking, bijvoorbeeld door de verminking bij de brand, wegvalt, dan ben je immers als mens veel minder waard. Dat weet de socioloog David (die bovendien het vluchtelingenprobleem in zijn artikelen heeft beschreven) donders goed. Ook vluchtelingen moeten zich immers met de tweede keus ' tevreden stellen. Op de avond voor zijn verjaardag doet hij een zelfmoordpoging, maar blijkbaar wordt hij door iemand gered. Zo vindt hij dat in het begin helemaal niet fijn. Maar door het contact met Pim komt er toch een vorm van nieuwe hoop. Dat is mijn interpretatie van het open einde. Blijkbaar is er toch een vorm van berusting in Davids leven gekomen.

Motieven

Zelfmoord

David spaart in het zorgtehuis zijn slaappillen en pijnstillers op om zelfmoord te kunnen plegen. De complexe poging (ook met een ophangtruc met behulp van twee broekriemen) mislukt en hij komt in het ziekenhuis terecht.

Seksualiteit

Zowel bij Pim als bij David speelt seks een rol. Pim mag van zijn moeder en zijn meester 'niet teveel aan zichzelf zitten". Hij gaat ook wel eens liggen op Rik. Hij wil weten van zijn moeder wat 'neuken ' is. Ze vertelt hem een kinderversie. Maar hij heeft duidelijk seksuele behoeften naarmate hij ouder wordt. David heeft al een stevig seksleven achter de rug, voordat hij gehandicapt wordt: hij heeft veel vriendinnetjes gehad voordat hij met Eefje ging. Hij beweert dat hij in die tijd zelfs vreemd ging. Hij denkt aan seks met de psychologe en de jonge studente die hem vragen stelt. Hij laat zich in het zorgcentrum een keer bevredigen door Eefje als ze op bezoek komt. De eerste poging vond hij te gênant. Hij vraagt bruut naar haar seksleven met haar nieuwe vriend.

Verstandelijke beperking

Pim die in de puberleeftijd zit heeft een verstandelijke beperking. Hij snapt niet echt wat volwassenen bedoelen met hun woorden. Hij zit op een school voor speciaal onderwijs. Af en toe gaat hij uit zijn dak en doet hij rare dingen. De schrijfster houdt veel achter de pet, maar het zal niet gemakkelijk zijn om Pim thuis te houden. Blijkbaar doet zijn verblijf thuis de relatie tussen vader en moeder ook geen goed. De ouders durven in het begin van het verhaal de uithuisplaatsing niet goed aan te geven. Ze wachten er bijna tot de laatste dag toe. Pim wil eigenlijk helemaal niet weg, hij heeft een uitweg gevonden in het toespreken van denkbeeldige luisteraars op zijn door hem zelf bedachte PIM FM. Dat is aandoenlijk , maar je kunt zo ook heel goed zien hoe Pims gedachtewereld is.

Schoolleven

Pim zit op een school voor speciaal voortgezet onderwijs. Hij krijgt les van meester Merghout, die nogal streng overkomt. Met klasgenootjes als Rik ligt Pim nog wel eens overhoop, omdat die ook wel eens iets van hem kapotmaakt. Dan ramt hij er wel op los. Zijn beste schoolvriendje is Brammetje.

Kind-ouderrelatie

Pim heeft op zich geen slechte relatie met zijn ouders die het blijkbaar wel moeilijk hebben met hem om hem tot volwassenheid te brengen. De relatie met zijn moeder lijkt beter dan die met zijn vader. Hij kijkt ook wel naar haar lichamelijkheid (blouse met borsten, naakt in de douche) Zij vertelt hem ook steeds dat hiin 'niet aan zichzelf'mag zitten. David heeft zijn vader nauwelijks gekend, omdat die het gezin verlaten had. Zijn moeder was vroeger erg mooi en was ook fotomodel dat nauwelijks tijd voor hem had.. Toen haar loopbaan over was, kreeg ze nog meer problemen met zichzelf en doet er van alles aan om jong te blijven door middel van waarschijnlijk plastische ingrepen. Hun contact is zeker na het ongeluk niet goed meer. Ze komt niet vaak bij hem op bezoek, wil eigenlijk eerst zijn verjaardag ook niet bezoeken. Misschien om de reactie van David beter te begrepen is de clou te vinden in de opmerking van de psychologe op blz. 65 dat 'het van belang is of je in je jeugd engelen of blunderaars aan je bed hebt gehad. " Zat bij Pim een engeltje en zaten bij David de blunderaars aan het bed?

Fysieke beperking

David heeft de brand overleefd, maar er is daarbij van alles mis gegaan. Hij kan nog maar erg weinig. Hij kan niet meer lopen, heeft altijd pijn en slaapt slecht. Mentaal heeft hij allang begrepen dat hij niet meer meetelt en omdat hij een leuke wetenschappelijke baan had, ergert hij zich aan mensen die hem, weliswaar goed bedoeld, willen aanzetten tot arbeidstherapeutische bezigheden.

Liefdesrelaties

Pim heeft geen liefdesrelatie. David heeft echter al veel vriendinnen versleten (hij is veertig) en zijn laatste aanwinst was Eefje. Een nogal verlegen meisje dat nog bloost. De brand verbreekt ruw de relatie, d.w.z. David verbreekt die. Hij denkt dat hij geen gelijkwaardige partner meer voor Eefje is. Toch is hij boos als Eefje een andere vriend (Gijs) heeft.

Geloof

In het gezin van Pim wordt in God gelooft. Ook zit hij blijkbaar op een christelijke school, want meester Merghout spreekt vrij over God. Ook zijn vader spreekt over God, maar het lijkt erop alsof de moeder van Pim niet helemaal in onze Lieve Heer gelooft. Het lijkt erop dat die zijn handen van het gezin heeft afgetrokken.

Motto

Er zij twee moto's, omdat er ook twee delen zijn.
Het motto bij deel I DE REST is:
"Ik kan mij geen schrikbarender en ondraaglijker
toestand voorstellen dan dat mijn geest nog leeft en
diepbedroefd is, zonder in staat te zijn zich te uiten.
- Michel de Montaigne, De Essays

Het motto bij deel II DE MENS is:
"En heel even gaf ik ook echt de moed op.
Maar dat houdt een mens niet vol.
-Maartje Wortel, Er moet iets gebeuren-

 

Titelverklaring

Er zijn enkele verwijzingen naar de titel 'restmens.'
a. De verdeling in twee delen van de romans met respectievelijke titels DE Rest en DE Mens
b. (Citaat blz. 93: Verpakking maakt trouwens nog steeds alles uit voor de mensen die maar half af zijn, die maar een restje overhouden van een heel mens."
c. Citaat blz. 133: "Ook ik ben losgeraakt om een volwaardig mens te zijn. Ik ben doorgelekt menstuatiebloed, een haar die in de soep viel, ik ben godverdomme de door mijzelf getypeerde  groep subsidie-vretende asielzoekers die we hoofdschuddend voorbij zien trekken voordat we weer met het echte leven verdergaan: restafval. En afval ligt in de weg en alles dat in de weg ligt, duurt te lang.
d. Citaat blz. 196: "Wij zijn restmensen, Pim". Het vlammetje bewoog onder zijn hand, heel even. "Als we jouw benen, hij ademde heel lang "longen en huid optellen bij mijn geest" en toen piepte hij heel sloom, "tellen we misschien krap aan, net als één persoon."
Een restmens is derhalve een wezen dat niet kan voldoen aan de normen die de westerse maatschappij aan een gewoon mens stelt.

Structuur & perspectief

Er zijn twee delen: Deel I De rest en deel II De mens.
Deel I wordt onverdeeld in hoofdstukken die de dagen van de week aangeven: van de ene Zondag tot en met de andere week Zondag. Dat zijn dus acht hoofdstukken
Deel II wordt onderverdeel in drie hoofdstukken: Zondag, Maandag en Dinsdag  

In de delen worden twee verhaallijnen zichtbaar. Er is een tiener Pim, een jongen met een verstandelijke beperking die op een school voor speciaal onderwijs zit. Hij is ongeveer zestien jaar en vetrtelt in de ik-vorm. En er is een negenendertig jarige socioloog Pim die door een brand fysiek gehandicapt is en ook in de ik-vorm vertelt. Beiden vertellen voornamelijk in de o.t.t. waarbij Pim zijn teksten steeds uitspreekt voor de luisteraars van de fictieve omroep PIM FM.
De twee verhaallijnen komen in deel II bij elkaar, omdat zde twee vertelers dan  op dezelfde kamer liggen in het ziekenhuis, namelijk  wanneer Pim bijna verdronken is  bij een poging om een vijver over te zwemmen en David een zelfmoordpoging heeft ondernomen. 
Het verhaalheden wordt chronologisch aan de lezer gepresenteerd.

Decor

Wat de vertelde tijd betreft kan worden vastgesteld dat die in totaal elf dagen is. Dat valt af te leiden uit de titels van de hoofdstukken. Wat  we als lezer ook weten is, dat deze hoofdstukken spelen in het begin van juni (de zomer is namelijk officieel nog niet begonnen) In welk jaar het is, wordt niet vermeld, maar het verhaal valt goed in de actuele situatie van ongeveer 2018-2019 te plaatsen.
Over het decor wordt niet vermeld in welke topografische plaatsen de aanleunwoning van David en de school van Pim staat. Wel zijn zowel het zorggebouw van David als de school en het ouderlijk huis van Pim symbolische ruimtes, waarin de vertellers worden opgesloten. 

Stijl

Er zijn natuurlijk heel veel boeken met een dubbel perspectief geschreven, maar in deze roman wordt dat wel heel knap gedaan. Door als vertellers te kiezen voor twee gehandicapte mensen die bovendien op intellectueel niveau erg veel van elkaar verschillen, krijg je twee verschillende vertelstijlen.
Pim is een onderontwikkelde puber die een heleboel lastige woorden niet kent. Zeker wanneer het Engelse woorden zijn, vertaalt hij die in zijn eigen vocabulair. Hij gebruikt dan woorden als : "aldewee, Booifrent, Djoorsdjoons,  hie smels so bed, van heide en verre, pennenmeester, vies-ie.
Ook heeft op eigen niveau zijn metaforen:
(blz. 31 ... zei hij tegen mij dat de wesp allang in de wespenhemel is. Ik hoop dat dat niet zo erg is voor de wesp als voor mij. Dat hij daar lekker met oma en de joden aan het beachballen is en konijntjes verzorgt. En je hoopt dat ze een eigen club hebben."
(blz. 73) Djoorsdjoons is de nieuwe oma, dat begrijp ik wel. Oma vloog weg naar de hemel en Djorsdjoons vloog toen naar ons toe om ons met onze rugzakken te helpen." 

David is een socioloog met een universitaire studie. Hij heeft zijn eigen metaforen op zijn eigen level: zowel wat kennis betreft als de toon van zijn opmerkingen. 
(blz. 49) "Dit is je vrijwilliger: Anneke", zei ze met de luide stem van iemand die een winnende cheque voor een cruise overhandigt."
(blz. 65) "Nog later vertel de ik mijn psycholoog dat ik denk dat mijn moeder daarna is gaan denken dat ze helemaal nooit is ontdekt en niet gezien, slechts gadegeslagen. Als een saai stuk weiland dat door een stagiair van Google Maps geroutineerd op de foto is gezet."
(blz. 147) "Ik zet de prijzenfles aan mijn mond en ontvang de laatste druppels als het ultieme schouderklopje van mijn vader."
(blz. 178) "De oude arts kijkt naar me zoals hij naar een onschuldige moedervlek op de ongevraagd ontblote lies van een oude hypochonder kijkt. Hij zegt niks." 

Ook seks komt aanmerkelijk vaak voor in de overdenkingen van David, wat op zich niet vreemd  als je aanneemt dat wat hij vertelt waar is en dat hij vroeger veel vriendinnetjes heeft gehad en zelfs vreemd ging toen hij al met Eefje een relatie was aangegaan. Door zijn ongeluk is dat seksavontuur voorbij en bijna zielig is de poging die Eefje onderneemt hem een keer manueel te bevredigen. David heeft seksfantasieén met zijn tien jaar oudere oudere psychologe en wat een jongere studente die hem ondervraagt. 

Slotzin

David keek me aan en legde zijn hoofd op de vensterbank voor de top van de hoge boom. Toen werd er op onze deur geklopt.

Bijzonderheden

A. Hoewel er twee verschillende verhaallijnen in deel I zijn, komen er in beide verhalen dezelfde motieven voor. Daardoor krijgen de vertellers bijna ongemerkt al met elkaar te maken. Beide vertellers hebben het over voorkomende 'wespen'. Zowel Pim als David praat over de vijver. Pim wil erin zwemmen, David spreekt over de schoonmaak ervan door verslaafden en de fraaie lisdodden die erin groeien. Beide personages  kennen vrijwilligster Anneke, kijken naar dezelfde voetbalwedstrijd (NEC - FC Twente), denken beiden  aan seks.

B. In  het verhaal van David komen steeds enkele verhaalmotieven in engere zin terug. Zoals zijn fobie voor open deuren (blz. 109, 133, 142, 167, 169) Die is waarschijnlijk ontstaan bij de brand waarbij een open deur een rol heeft gespeeld. Een ander motief in engere zin is Davids gewoonte om saucijzenbroodjes in de magnetron klaar te maken (blz. 34, 48, 96, 105, 120, 179, 183). De eerst wel ingenomen maar later gespaarde pillen om daarmee zelfmoord te kunnen plegen krijgen aandacht in de passages op blz. 49, 68, 120, 140, 147, 150, 160). Ook heeft hij in de gaten dat zijn bezoekers nooit van zijn eigen wc gebruik willen maken.( de psychologe en de studente).
De beloning voor zijn prijswinnende essays, de Gouden Spinoza, en de bijbehorende whiskey fles met eigen naam erop, komen ook steeds in deel I bij David terug. Ook het piepen en hijgen van David keert herhaaldelijk terug als hij antwoord aan iemand moet geven. Hij heeft door de brand zijn ademhaling nog niet goed onder controle.
    

Beoordeling

"Restmens" is qua thematiek een originele  en goed gecomponeerde debuutroman. De keuze om de beperkingen te vertellen vanuit twee mensen die die beperkingen hebbn, pakt goed uit. Je krijgt als lezer een prima inkijk op wat zij van het leven vinden. Je bent niets waard , als de schone schijn ophoudt te bestaan, immers " "de verpakking maakt alles uit." 
Het blijft een spannend verhaal, maar af en toe moet je het verhaal wel even wegleggen, omdat het best moeizaam is om alle gedachten goed te overwegen. Deel I is verreweg het sterkst. Toch legt de schrijfster niet veel aan de lezers uit. Je weet niet hoe Pim zich werkelijk thuis gedraagt, wat is er precies bij de brand met David  gebeurd. Het blijft onverteld en het is allemaal ter invulling aan de lezer. Het open einde is niet het sterkste deel van de roman. Maar vanwege het originele onderwerp is het een debuutroman die alle aandacht verdient. 
Het debuut heeft een goede structuur, fraaie stijl en een spannend verhaal. en ook niet al te lijvig. Wat wil je als scholieren nog meer?

Recensies

"Restmens, geschreven door Marjolein Visser, is een deels herkenbaar verhaal. Het is een aangrijpelijk verhaal over 2 personen. David en Pim. Het verhaal over David, een door een brand zwaar verminkte socioloog, is geschreven in een dagboekvorm. David is bijna 40 jaar, een dag waar hij naar uitkijkt, maar niet om het te vieren. David kan door de pijn niet veel slapen en fantaseert veel over zijn vriendin Eefje en over de verpleegsters." https://www.hebban.nl/rec...r-restmens

"Marjolein Visser weet ondanks de eenvoudige compositie talrijke, maar slechts zelden aangekaarte aspecten van het leven in zo’n woonomgeving van mensen met een beperking trefzeker te gebruiken. De angsten, twijfels en depressieve gevoelens, de worsteling met de bevoogding, het menselijk tekort dat onvermijdelijk meekomt met de goede bedoelingen, de bureaucratie en de onmogelijkheid in zulke situaties een individu te blijven. Het is bovendien knap hoe ze ondanks de deprimerende thematiek een montere toon heeft weten te behouden, vindingrijk is, en bijwijlen zelfs ontroerend." https://www.tzum.info/202...-restmens/

"Ondanks het einde is het wel de moeite waard om Restmens op te pakken. Marjolein Visser heeft met dit debuut een boeiend verhaal geschreven over de binnenwereld van mensen die het vaak lastig hebben in een wereld die vooral op uiterlijk vertoon is gericht. De vertelstijl is aan het begin soms verwarrend, zeker bij de verhaallijn van Pim, maar went snel en is uiteindelijk het aspect dat dit boek zo uniek maakt. Ben je eens toe aan een boek waar er geen dertien in een dozijn van zijn, dan is Restmens het boek voor jou." https://mustmag.nl/restme...ders-zijn/

"Elk hoofdstuk van Restmens beslaat een dag uit het leven van David en Pim. De personages delen lange tijd niets, behalve Anneke die hen en nog een hoop andere zielenpoten bezoekt. Hoe komen de twee verhaallijnen bij elkaar? Gaat er nog iets goed komen, en hóé dan? Het is knap hoe Visser binnen beide perspectieven blijft, maar toch ook doet begrijpen waar verzorgers en ouders mee te kampen hebben. Wat Pim niet begrijpt, doorziet de lezer wel: hij moet uit huis, zijn ouders kunnen de zorg voor hem niet langer aan. Dit is hartverscheurend, net als Davids hele situatie, maar Visser wordt nimmer sentimenteel. Pim is geen idiot savant, en duidelijk hoogst irritant en ingewikkeld voor zijn omgeving; David is slim, maar ook hij gedraagt zich hoogst onaangenaam, ja, onuitstaanbaar. Toch komt er iets als een verzoening met het lot, voor beiden. Het is bijna onmogelijk dit na te vertellen zonder het zoet te laten klinken, want ze vinden en helpen elkaar – jawel. Restmens is een debuut, maar Marjolein Visser vermijdt vakkundig deze en andere valkuilen. Het is een gave, goed afgehechte novelle geworden, die je niet licht vergeet." https://nrcwebwinkel.nl/restmens

Bronnen

Interview met de schrijfster over haar debuutroman.

https://www.gelderlander....google.nl/

Radio-interview met de schrijfster op NPOradio4 tijdens de coronatijd.

https://www.nporadio4.nl/...ein-visser