Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 125 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Oscar van Kervel vroeg de chauffeur, een korporaal van de Militaire Politie, hier te stoppen, hoek Groot Hertoginnelaan – Laan van Meerdervoort. Oscar was een klein uur geleden uit Londen aangekomen.

Samenvatting

Oscar van Kervel laat zich in de junimaand 1945 afzetten voor een condoleance van de herbegrafenis van zijn vriend Id Bodien. In de meidagen van 1940 zijn ze beiden betrokken geweest bij een actie van het Commando Zeeland. Via Duinkerken moesten ze naar Londen vluchten om vijf miljoen gulden over te brengen aan de Nederlandse regering in ballingschap. Daarbij is Id om het leven gekomen. Zijn weduwe Esmée Sondaard wil hem in juni 1945 laten herbegraven en Oscar is overgekomen uit Londen. Hij kust tijdens de condoleance de weduwe nogal opzichtig en dat wordt niet zo op prijs gesteld. Niet lang daarna neemt Esmée contact met hem op om te vragen of Oscar dezelfde reis te maken als hij vijf jaar daarvoor met Id heeft gemaakt. Esmée wil namelijk precies weten wat er is gebeurd.

Oscar stemt daarmee in. Hij heeft voordat Id met Esmée getrouwd is geweest een verhouding met haar gehad. Dat was voor de oorlog uitbrak. Ze waren namelijk alle drie als docent Engels aan het Haganum (een gymnasium in Den Haag) verbonden. Id is daar populairder dan Oscar, die minder goed kan les geven en ook nog wel eens dwars ligt met de directie. Daarna komt Esmée op school en Oscar is vrijwel meteen verliefd op haar, hoewel hij is getrouwd met ene Bettie. Het huwelijk is niet geweldig en Oscar laat zich inpalmen door Esmée. Ze zoenen elkaar een keer in de docentenkamer als ze denken dat iedereen weg is, maar Id betrapt hen. Hij belooft het geheim te houden. Omdat Esmée bevriend raakt met Bettie ziet ze op den duur een verhouding met Oscar niet zitten. Bij één van de afspraakjes zegt ze dat ze op Id verliefd is geworden. Oscar mag zelfs getuige zijn bij het huwelijk, wat natuurlijk minder leuk voor hem is.

Dan breekt de oorlog uit en de beide mannen worden opgeroepen voor de dienstplicht. Het leuke is dat de onzekere Oscar nu de leidinggevende wordt van Id. Hij toont meer durf: hij is de man die in oorlogstijd ineens meer risico’s durft te nemen, omdat hij nu de kans krijgt zich te onderscheiden. Wanneer Nederland al gecapituleerd heeft, wil een streek in Nederland , namelijk Zeeuws-Vlaanderen, zich nog niet overgeven. Id en Oscar moeten een bedrag van vijf miljoen guldens overbrengen naar Londen. Ze doen dat in de meidagen van 1940. Via België komen ze terecht in de buurt van Duinkerken bij een krijtgroeve , waar ze zich met hun auto verstoppen voor de Duitsers.

Vijf jaar later wil Esmée die reis opnieuw maken, omdat ze precies wil weten wat er is gebeurd. Ze gaan inderdaad via Middelburg en België naar Duinkerken, waar ze op dezelfde plaats komen waar Oscar en Id hun auto met het geld hebben gestationeerd in afwachting van het bericht dat ze naar Londen konden afreizen. Oscar maakt de reis doelbewust mee, omdat hij denkt dat hij op die manier weer een relatie kan beginnen met Esmée. Onderweg probeert hij haar te zoenen, maar ze wijst hem nog af.

Het verhaal schiet heen en weer tussen heden en verleden. Omdat Oscar nog steeds een hekel heeft, vindt hij het wel leuk om te zien dat de man tegen wie hij eerst opzag nu onder zijn leiding dingen moet doen en eigenlijk wat laffer is dan hij. Hij vermeldt enkele keren dat Id bang is en eigenlijk wil terugkeren naar Nederland. Ook dat hij zijn pistool een aantal keren richt op Id. Hij onthult dan het gegeven dat hij per ongelijk/expres Id heeft doodgeschoten toen hij na een aanval van een jachtvlieger in de gecamoufleerde auto was gaan zitten en wilde wegrijden. Oscar heeft toen met zijn zeskogelige revolver zijn kop aan flarden geschoten.

Maar als ze (Oscar en Esmée) op de plek van bestemming zijn, vertelt hij dat Id neergeschoten is door een jachtvlieger van de vijand. Het is de vraag of Esmée die verklaring wil slikken. Het lijkt erop van niet, want aan het einde van de novelle start ze de auto (dezelfde Citroën als waarin Id en Oscar waren afgereisd) en ze rijdt bij hem vandaan.

Personages

Oscar

Oscar is een man die niet zo veel durft als er nog geen oorlog is. Hij kan niet zo goed lesgeven en hij is niet zo populair op school. Hij wordt verliefd op Esmée, omdat zijn huwelijk niet zo goed is. Maar ook daar verliest hij van de populairdere Id op wie Esmée verliefd raakt. In die periode voelt hij zich verlaten, verraden door Id en eenzaam. Typerend voor Oscar is dat hij zelfs getuige wil zijn bij het huwelijk van Id en Esmée. Een “vent met ballen” had dat natuurlijk geweigerd. Maar dan breekt de oorlog uit en krijgt Oscar de kans zich te onderscheiden. In dit opzicht lijkt hij sterk op Henri Osewoudt uit “De donkere kamer van Damocles”(W.F. Hermans) Hij krijgt met zijn vriend Id een speciale opdracht en hij wordt in een hogere rang benoemd dat Id. Dat geeft hem zelfvertrouwen. Ergens diep in hem zit nog de wraak van de afgewezen minnaar en hij doodt Id bij een oorlogssituatie. Dat vertelt hij natuurlijk niet en na de oorlog komt hij over om Id te herbegraven. Wanneer Esmée de queeste naar vroeger wil maken, gaat hij met haar mee, niet in de laatste plaats omdat hij denkt opnieuw een kans te maken bij zijn vroegere geliefde.

Id

Id is eigenlijk het spiegelbeeld van Oscar. Voor de oorlog is hij wel populair op school. Hij helpt Oscar uit zijn isolement op school, maar laat hem ook enkele keren zitten. Hij verraadt Oscar niet wanneer hij hem betrapt met Esmée, maar pakt diezelfde vrouw later wel van zijn vriend af. Maar in de oorlog is Id juist helemaal niet zo stoer. Hij moet het daar afleggen tegen Oscar. Het is niet ondenkbaar dat Oscar Id heeft neergeschoten, omdat een bange Id wilde vluchten voor het oorlogsgeweld. Id is dan ook het spiegelbeeld van Oscar, zoals in de roman van Hermans Osewoudt en Dorbeck elkaars spiegelbeelden zijn.

Esmée

Esmée is de derde persoon in de driehoeksrelatie tussen de personages. Ze is eerst verliefd op Oscar en trouwt later met de populairdere Id. Het lijkt er wel een beetje op dat ze daarbij opportunistisch te werk gaat. Wanneer Id in de oorlog overlijdt, wil ze daarna weten hoe een en ander geschied is. Ze zet daarmee de queeste naar het verleden in gang. Hoewel Oscar haar de volledige waarheid niet vertelt, zal ze begrepen hebben hoe de vork in de steel heeft gezeten. Ook tijdens de reis naar Duinkerken komt haar opportunistische karakter naar voren. Ze laat de mogelijkheid open eventueel een nieuwe relatie met Oscar te willen beginnen. Eerst wijst ze hem af, later wordt ze door Oscar genegeerd als ze zich aanbiedt. Aan het einde van het verhaal heeft ze waarschijnlijk door wat er daadwerkelijk in Duinkerken is gebeurd. Ze rijdt symbolisch weg in de auto die Oscar heeft gehuurd.

Quotes

"Oscar en Esmée vertrokken met zijn tweeën, die ochtend van de drieëntwintigste augustus uit Den Haag, richting Middelburg, dat wil zeggen met zijn drieën. Twee levenden en een dode. Via die dode vriend, via die nevelige realiteit, wilde hij zijn voormalige vriendin weer bereiken."

"Oscar parkeerde de auto bij de kalkgroeve. Het water in het meer was ijskoud, glad en roerloos als vijf jaar geleden, maar zonder de agressieve geur van het rottende dier. Nu hing tegen de vochtige wand een rafelige, onbetrouwbare touwladder. Die was er toen niet. De boom was er nog, zonder kroon, maar uit de door mitrailleurvuur versplinterde boom waren toch jonge loten ontsproten. Het leven ging door. Die ongehoord banale opmerking wist hij op tijd voor zich te houden, maar hij had de opmerking wel willen maken om haar reactie te zien>"

"“Ik wil je buik voelen.” Ze voelde zijn buik. Natuurlijk bedoelde zij wat anders. Maar hij vond dat zij zich zo feilloos uitdrukte, literair, sensueel. Op een Engelse manier romantisch, hoewel hij als leraar Engels aan de Franse schrijver Chateaubriand van Rene en Atala dacht."

Thematiek

Minderwaardigheidscomplex

Oscar heeft een minderwaardigheidscomplex door Id, omdat Id beter is in hun vak, en over het algemeen alles beter doet dan Oscar. Als leraar Engels op het Haganum moet hij het afleggen tegen de populairdere leraar Id. De laatste staat duidelijk hoger in de pikorde op school. Bovendien weet Id als \'womanizer\' de vrouw op wie Oscar verliefd is geraakt van hem af te pakken. Dat is een beetje de schuld van Oscar zelf om dat hij geen keuze durft te maken tussen Esmée en zijn vrouw Betty. Oscar is dus in alle opzichten de mindere van Id. Hij is als loser bovendien getuige bij het huwelijk. Maar dan breekt de oorlog uit en krijgt Oscar de kans zich te onderscheiden. Hij wordt omdat hij beter kan schieten in een hogere rang aangesteld dan Id en ze krijgen een belangrijke opdracht om via Duinkerken vijf miljoen gulden naar Londen te smokkelen. Waar Oscar steeds roekelozer wordt en de oorlog onder ogen durft te komen, wordt Id steeds banger en wil hij niets liever dan zijn eigen hachje redden. Dan komen ook onbewust de driften los bij Oscar.

Motieven

Vriendschap

Id laat Oscar soms in de steek en de ultieme daad van verraad is natuurlijk wanneer je de vriendin van je beste vriend afpakt. Oscar beschouwt dat ook als een vorm van verraad en hij neemt dan ook wraak in Duinkerken, door onbewust/bewust Id kogels door zijn kop te jagen. Het motief van het verraad (vrienden die vijanden worden, ook al een Hermansiaans thema) kan uitstekend gekoppeld worden aan dat van de oorlog.

Schuldgevoel

Wraak

Dat Siebelink naar Hermans’ befaamde roman verwijst, meen ik verder te mogen opmaken uit de achternaam van Esmée, nl. Sondaard. Heette de geliefde van Henri Osewoudt en Dorbeck in die roman niet Marianne Sondaar? Een andere overeenkomst is de manier waarop de antihelden (Oscar en Henri) sterven nl. beiden door “friendly fire.” Een belangrijk thema in deze novelle is dus dat de oorlog ongekende krachten in mensen kan losmaken.

Tweede wereldoorlog

Jaloezie

Onbewust leeft in Oscar de haat/wraakgedachte om de vrouw die Id van het heem afgenomen. Bij Freud is ID het irrationele deel van de persoonlijkheid dat door lustgevoelens (seks natuurlijk bij Freud) wordt aangedreven. Onderweg wordt Oscar ook door erecties lastig gevallen. Hij wil tijdens de queeste naar het verleden Esmée terugkrijgen. Esmée staat symbolisch voor het Es in de terminologie van Freud. Hij moet zich derhalve van Id ontdoen om Es(mee) te pakken te kunnen krijgen. Dat zal bij Oscar onbewust hebben meegespeeld, toen hij zijn pistool op Id had gericht. Al eerder heeft Oscar zijn pistool denkbeeldig op ID gericht.

Schoolleven

Id en Oscar zijn voor de oorlog beiden leraar op dezelfde school.

Dood

Overspel

De zoektocht naar wat er is gebeurd. Het is een bijna klassieke queeste, waarbij begin en einde op dezelfde plek zijn, (Duinkerken) de avonturen op vreemd terrein worden beleefd (Frankrijk) en er een goed einde aan de opdracht komt. (de dood van Id, waarmee de wraak gestild is)

Opdracht

Voor J.L.W. van der Haas, als posthuum eerbewijs.

Trivia

Siebelink heeft de naam Oscar voor meerdere personages in zijn verhalen gebruikt.

Titelverklaring

De titel slaat op de hoofdpersoon van het boek.

Structuur & perspectief

Het verhaal dat door de uitgever als roman wordt uitgegeven, is eigenlijk niet meer dan een novelle. Er is geen indeling in hoofdstukken. Toch zijn er steeds stukjes (enkele pagina’s lang soms) waarin heden (augustus 1945) en verleden (voor de oorlog en in de meidagen van 1940) elkaar steeds afwisseling in de herinnering van Oscar. De afwisseling tussen heden en verleden wordt aangegeven met grote stukken wit tussen de tijdlagen. Er is dus sprake van een niet-chronologische structuur.

Het perspectief berust vooral bij de personale verteller Oscar. Hij weet natuurlijk wat er is gebeurd in 1940 en hij kan dat aan de lezer vertellen. Toch kun je je als lezer niet aan de indruk onttrekken dat er af en toe sprake is van auctoriale invloeden. Dan wordt er toch een passage net even iets buiten het personage Oscar om verteld. Oscar vertelt overigens in de o.v.t.

Decor

Er is sprake van een heden en een verleden. Oscar, Id en Esmée kennen elkaar van voor de oorlog, toen ze alle drie als docent Engels op het Haganum in Den Haag werkten. In de meidagen van 1940 maken ze een reis naar Duinkerken, waarbij Id om het leven komt (19 of 20 mei 1940). Vijf jaar later (juni 1945) wil Esmée de restanten van Id herbegraven in Den Haag. Daarna maakt ze in augustus 1945 dezelfde reis met Oscar om uit te zoeken wat er is gebeurd met Id. Het heden neemt ongeveer één dag in beslag.

Het decor van de handeling is enerzijds het Haganum in Den Haag, waar de drie docenten werken die een relatie met elkaar krijgen. Eerst zijn Id en Oscar collegiaal bevriend, dan raakt Oscar verliefd op Esmée, terwijl hij getrouwd is en tenslotte trouwt Esmée met Id. Dan breekt de oorlog uit en maken de vrienden de reis naar Duinkerken.

Dat is meteen het tweede decor en wel de plek waar Id om het leven komt. Bij een krijtgroeve onder een boom bewaken ze hun gecamoufleerde auto, waarin Id tenslotte wordt gedood. Ook Oscar en Esmée komen in datzelfde decor terecht.

Stijl

Siebelinks stijl is vrij karakteristiek in zijn werk. Zijn zinnen zijn helder, met weinig fratsen en hij gebruikt meestal treffende metaforen. Herhaaldelijk besteedt hij aandacht in zijn romans/novellen aan een nauwkeurige beschrijving van de natuur. Dat is natuurlijk niet toevallig, omdat hij de zoon van een bloemenkweker is en altijd aandacht voor de natuur heeft. Siebelink schrijft m.i. van nature mooi, zonder “mooischrijverij”.

Enkele voorbeelden van zijn stijl:
Hij ging haar voor. Halverwege bleef hij staan, uit zicht van wie dan ook [...] Hoe graag had hij nu haar hand gepakt, zij die een trede lager stond, en haar naar zich toe getrokken. Maar hij wees op een binnenplaats, onduidelijk zichtbaar, met buxusboompjes en klassieke beelden. De buxusbomen waren uitgegroeid en vormloos, de beelden met blauw korstmos overdekt: de zogenaamde Latijnse tuin van dit gymnasium.

Links van hen was de verlaten krijtafgraving, een diepe kuil waarin zich een smaragdgroen meer gevormd had. Het water stond een halve meter onder de rand. Uit scheuren sijpelde met een sonoor geluid water. De groeve was van een afstand een immense schelp. Je kon er ook een mateloos groot en bleek oor in zien. In het meer gevat als een adelsteen tussen de steile wanden, dreven zichtbaar in het heldere water, helmen, beenkappen, koppels met revolvertassen, andere uitrustingsstukken en een dood paard met een ontzagwekkend gezwollen buik. (blz. 31/32)

Het water in de kalkgroeve was glad, roerloos, donkergroen. Daar hing de verzadigde sfeer van een overdekt zwembad. Boven het dode paard golfde een wolk insecten. Oscar van Kervel rook de geur van ontbinding en de zoete geur van de lila trossen sering en de akkerbloemen op het duin die samen in een hypnotiserend mengsel in de warme lucht opstegen. (blz. 33)

Slotzin

Oscar was omringd door een muur van stilte. Geen enkel geluid kwam meer tot hem, behalve het gonzen in zijn oren.

Beoordeling

“Oscar” is een mooi, maar klein afgerond werkje over oorlog en vriendschap en de eigenschappen die een oorlog in een mens kunnen losmaken. In deze korte novelle kan Siebelink een hele wereld aan belangrijke motieven oproepen en dat is knap. Want schrijven is “immers schrappen”. De stof zou bovendien geschikt zijn voor een uitgewerkte roman over vriendschap en schuldgevoel. Siebelink houdt de spanning voor de lezer tot het laatste moment gevangen. Af en toe geeft hij hints aan de lezer over de afloop. Boven het verhaal blijft ook de vraag hangen of Oscar terugkeert in de armen van Esmée. Er zijn duidelijke verwijzingen naar W.F. Hermans dikke roman “De donkere kamer van Damokles.”

Daarom een tip voor slimme lezers: zet beide boeken op je literatuurlijst.
Amusementswaarde: ruim voldoende
Literaire waarde: 2 punten.

Recensies

"Over mannen die pas tot bloei komen als het schieten begint – en zij die snel verwelken." http://www.nrclux.nl/Osca...okeninnrc

"Onder het dunne laagje dat beschaving heet, spartelen de naakte driften. Geen conclusie om van je stoel te vallen. De attractie van deze novelle schuilt elders, in de grillige details." http://www.volkskrant.nl/...scar.html