Feitelijke gegevens

• 2018
• 264 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Omdat we kinderen zijn, denken mensen dat ze alles tegen ons mogen zeggen.

Samenvatting

In deel 1 maken we kennis met Kine, haar oudere zus Nico, hun moeder Nora en de wijk waar ze wonen. Nico is drie jaar ouder dan Kine en ze reizen samen iedere dag zwart naar school omdat hun moeder geen geld over heeft voor de metro. Je leest over wat voor moeder hun moeder is - zie ook de thematiek - en wat voor gevolgen dat heeft voor het leven van Kine en Nico. Nico was een tijdje ziek en toen heeft ze meegedaan aan wedstrijd waarvoor ze een kijkdoos moest maken en waarmee ze een reis naar Disneyland Parijs kon winnen. Aan het eind van dit deel heeft moeder een man gevonden die ze naar het pretpark rijdt. Ze dumpt de kinderen daar en gaat met de man door naar Parijs.

Nico kan in deel 2 net voorkomen dat de flat afbrandt. Haar moeder ligt laveloos op het balkon. Ze wordt zestien en moeder verrast haar met een zwerver die muziek voor haar maakt. De patat moet ze zelf betalen. Ze haalt goede cijfers op school maar de andere leerlingen vinden haar vreemd, Kine zit in de brugklas en heeft het leuker. Samen sparen ze met een bijbaantje voor een scooter, maar als ze genoeg geld hebben en er een kopen, mogen ze er van hun moeder niet op rijden. Nico werkt op zaterdag in een supermarkt en daar heeft ze meer aanspraak dan op school. Hun vader zou ze meenemen naar Frankrijk maar hij zegt af waardoor hun moeder er door middel van het knippen van wietplanten voor zorgt dat ze in de zomer met zijn drieen naar een vrijstaat in de buurt van Amsterdam kunnen.

In deel 3 is Nico geslaagd, Kine zit nog op school en moeder is verdwenen en komt dan terug met een man die ze in de vrijstaat ontmoet heeft: Chapa. Op een nacht lopen ze dronken en ruziend over straat en valt Nora met haar hoofd tegen de stoep. Chapa gaat ervandoor en Nora's zus Ellis moet haar weer oplappen. Op de dag van de aanslag op het WTC ziet Kine haar vriendje Tobias met hun buurmeisje zoenen. Vlak daarna krijgen Nico en moeder ruzie en Nico vertrekt naar de aanleunwoning van oma. Nora laat meteen wietplantjes in Nico's oude kamer plaatsen en er ontstaat voor het eerst afstand tussen de zussen.

Deel 4: Kine studeert geschiedenis en heeft snel promotie gemaakt bij een telemarketingbedrijf. Ze heeft Nico (21 jaar) daar ook aan een baan geholpen omdat ze wil dat zij ook gaat studeren. Nico belt voor het bedrijf haar moeder en spreekt haar voor het eerst in drie jaar tijd. Nora laat zich meteen door haar naar een afkickkliniek rijden (of is ze op de vlucht voor de eigenaren van de wietplantjes en andere schuldeisers? - maar ze vertrekt ook weer en niemand weet waar ze is. Als oma overlijdt, verschijnt ze ineens op de uitvaart en in haar onvermogen om om te gaan met Nico's afkeuring richt ze zich tegen haar. Nico moet nu uit de aanleunwoning vertrekken.

Nico en Kine gaan samen naar een soort lotgenotengroep in deel 5. Ze gaan anders met hun nog steeds verslaafde moeder om en begrijpen elkaar steeds minder goed. Toch beslissen ze om beiden geen contact met hun moeder te hebben tot ze zich laat opnemen en zal afkicken. Op een nacht voelt Kine echter dat er iets mis is en ze gaat toch naar haar moeder toe. Ze vindt haar net voordat ze een maagbloeding zou krijgen en ze wordt naar het ziekenhuis gebracht.

 

Personages

Kine

Ze is geboren 1985 of 1986 en nu elf jaar. Ze heeft blond haar en blauwe ogen, Kine lijkt volgens Nico op een lief klein beertje. Nico gebruikt een hoop moeilijke woorden maar Kine standaard antwoord is dan dat ze daar niet in gelooft. Ze wil haar moeder gelukkig zien en voelt zich regelmatig schuldig over het feit dat ze dat niet is. Ze neemt zich dan voor beter haar best te doen. Om die reden is ze ook een vrij makkelijk kind: waar Nico nog wel eens knorrig kan reageren op hun moeder, accepteert Kine meer. Kine wil zichzelf verbeteren en varieert met de verbeterde versies van zichzelf, waar Nico in haar ogen altijd dezelfde blijft. Nico is haar grote zus en haar steun en toeverlaat, maar ze maakt zich ook van haar los en wil steeds minder hetzelfde doen als Nico. Nico vindt haar naief maar dat ietwat achteloze maakt wel dat ze later beter functioneert dan zij.

Nico

Ze is de oudere zus van Kine en veertien jaar oud. Nico is groter en peziger dan Kine en volgens Kine is ze zo spits als een fennek, haar wimpers zijn lang en donker. Ze voelde zich een tijdje lusteloos en ging niet naar school maar niemand wist wat ze had. Ze voelt zich verantwoordelijk, handelt en denkt als de volwassene die haar moeder niet is, is boos over het feit dat haar moeder drinkt en geen moeder is, kan heel boos kijken, zorgt voor haar jongere zusje Kine en speelt ook veel computerspelletjes. Ze doet eerst wat nodig is en dan pas wat ze wil en kan heel boos kijken. Volgens Kine heeft Nico fobieën, o.a. voor de tandarts, voor vliegen en voor gesprekken. Later blijkt dat ze inderdaad veel angsten heeft en zich laat leiden door die angsten. Ze lijdt aan slapeloosheid en is in therapie. Volgens Kine doet ze zo haar best om niet op hun moeder te lijken dat er bijna niets van haar overblijft.

Quotes

"Er zijn ook goede dagen. Dagen zonder controleurs, zonder oude mensen die ons aankijken alsof wij de hele wereld voor hen hebben verpest, dagen waarop alles lukt en iedereen ons met rust laat. Het is dan alsof we onzichtbaar zijn, alsof we alleen elkaar kunnen zien. " Bladzijde 12

"Ik denk aan wat papa zegt, dat je van mensen houdt omdat ze je iets kunnen geven wat je nodig hebt." Bladzijde 34

"De man achter het stuur heet Don en op een dag vonden we hem gewoon bij ons thuis. Alles hadden we al meegemaakt, van alles hadden we al gevonden als we na school thuiskwamen - een boomstam, een verdwaalde kat, mensen die ons over het geloof wilden vertellen - maar nog nooit een man." Bladzijde 35

"Waarom hebben orkanen altijd vrouwennamen? Het zijn moeders die worden tegengesproken. Je moet ze niet boos maken." Bladzijde 46

"Ik weet heus wel wat mensen zien als ze naar mij kijken. Vaak genoeg kijk ik door de ogen van anderen naar mezelf, dan zie ik iemand doffe rondjes rennen in de gymles, of hulpeloos op een te groot bankje op het schoolplein zitten wachten tot de laatste les van haar zusje is afgelopen." Bladzijde 51

"Vaak genoeg hebben we in nood onze kont afgeveegd met ruwe koffiefilters, koffiezetten met toiletpapier is een nieuwe uitdaging." Bladzijde 61

"Er is geen praten in dit huis. Het is of zwijgen, of schreeuwen. Of smeken, of commanderen. Nooit zit er iets tussen. Ergens moet een groot middengebied zijn waar wij nooit komen." Bladzijde 108

"Ik kijk heel vaak naar het plafond. Altijd naar de plek waar de gele verf over de rand van het plafond lekt alsof deze zich langzaam uitbreidt, omdat het juist de imperfectie is waar mensen naar staren. Naar dikke mensen, naar gehandicapten, naar ongelukken, naar ons." Bladzijde 123

"Onze biologieleraar zou ons eigenlijk voorlichting moeten geven, maar het lijkt net of hij daar geen zin in heeft. Ik denk niet dat hij erg romantisch is. Hij trouwde zijn vrouw op een woensdagmiddag, in de tijd van twee tussenuren, daarna kwam hij gewoon terug naar school gefietst om ons te vertellen over ongewervelde dieren." Bladzijde 156

Thematiek

Moeder-dochterrelatie

Kine en Nico groeien op bij hun moeder Nora. Zij is aan de alcohol verslaafd en heeft te weinig geld om goed voor ze te kunnen zorgen. Ook neemt ze bijzondere beslissingen voor iemand met weinig geld, als ze bijvoorbeeld een keer geld wint, gaan ze uitgebreid eten bij de Chinees terwijl ze nieuwe schoenen nodig hebben en Nico de wiskundeles niet meer in mag omdat ze geen rekenmachine heeft. Nora denkt dat ze afstamt van de zigeuners, noemt zichzelf een bohemien en ze zoekt naar de zin van het leven en een man met een auto en een trekhaak. Wat voor gevolgen dit voor haar kinderen heeft, ziet ze niet of boeit haar niet. Nico denkt: 'Ben je nog steeds een moeder als je kind dood is? En wat voor moeder ben je als je je kinderen naar buiten stuurt zodat je voor het eten nog een fles wijn leeg kunt drinken?' (p. 43) Nico en Kine hebben vier soorten moeders: een moeder die belooft beter haar best te doen, een moeder die teleurgesteld is in het leven en dat aan haar dochters meegeeft, een dronken moeder die ze 's nachts lastigvalt met dronkemanspraat en -tranen en een moeder die spijt lijkt te hebben en die ze zielig vinden. Tegen de ene moeder kun je iets zeggen, bij een andere is het verstandiger en veiliger dat te laten. Voor de ene moeder zijn ze ook gevoeliger dan voor de andere. Op een gegeven moment vertrekt Nico bij haar moeder, terwijl Kine haar niet alleen wil laten. Nico is echter ook niet echt van haar af want ze droomt over haar en blijft gevoelig voor haar gemanipuleer. Waar Nico boos is en haar moeder van alles verwijt - 'Moeder zijn houdt meer in dat iemand op de wereld zetten en er niet meer naar omkijken.' (p. 239) - is Kine milder: 'Natuurlijk heeft ze wel naar ons omgekeken.' (p. 239) Om die reden kan Kine ook milder zijn voor zichzelf en de rest van de wereld en daarin functioneren, terwijl Nico in haar boosheid alles en iedereen bij zichzelf wegjaagt.

Motieven

Zussenrelatie

Nico en Kine zijn op elkaar aangewezen als het gaat om het overleven van de thuissituatie en de chaos die hun moeder veroorzaakt. Nico heeft de boze rol genomen: zij doet zo kortaf mogelijk tegen hun moeder en is verontwaardigd over haar gedrag. Ze ziet de risico's in en probeert haar zusje en zichzelf te beschermen. Kine heeft de lieve rol gekozen: zij heeft regelmatig medelijden met hun moeder en ze probeert haar en haar grote zus te pleasen. Ze zoekt ook steun bij haar zus, maar op een gegeven moment laat zij haar in de steek: 'Een mens kan volgens Nico drie minuten zonder lucht, drie dagen zonder water, drie weken zonder eten. Maar hoelang zonder zus, daar heeft ze nooit iets over gezegd.' (p. 176) Daarna groeien de zussen uit elkaar en ze begrijpen elkaar steeds minder goed. Nico blijft haar moeder verwijten maken omdat ze het gevoel heeft dat ze altijd haar leven zal blijven bepalen terwijl Kine dat gevoel juist over Nico heeft: 'Waarom heb ik alles gedaan voor een stomme, plakkerige schaduw die nu zwijgend bij me vandaan loopt, omdat de rest van de wereld moet compenseren wat mama haar niet kan geven?' (p. 243)

Vader-dochterrelatie

De moeder-dochterrelatie is het thema. Deze relatie staat centraal en is disfunctioneel. De relatie met vader lijkt iets beter te zijn maar uiteindelijk hebben de zussen ook niet zo veel aan hem. Ze zien hem weinig: moeder en vader zijn gescheiden en hij is druk met zijn werk (computers). Ook wordt duidelijk dat vader niet van plan is 'zijn leven door zijn kinderen te laten bepalen'. Zo had hij een vakantie naar Frankrijk beloofd waar de zussen zich erg op verheugden maar als hij een nieuwe vriendin krijgt, gaat hij niet met de zussen maar met haar naar Italië.

Dood

Nico is veel bezig met ongelukken en dood. Ze leest krantenberichten over dodelijke ongelukken en ongevallen, de dood van Lady Di en van Marianne Vaatstra worden bijvoorbeeld genoemd en er pleegt een vrouw zelfmoord door van een andere flat af te springen. Nico ziet overal gevaar en hoopt dat haar ouders spijt zullen hebben als zij zelfmoord pleegt of een ongeluk krijgt, dat ze zien dat ze haar niet voor lief hadden moeten nemen. Er zijn nog veel andere voorbeelden die met de dood te maken hebben. Ook met de dieren in het verhaal gaat het niet goed: de kat verdwijnt (en sterft?), een hond wordt ontvoerd. En Kine houdt zich dood als haar moeder dronken op hun bed komt zitten. Uiteindelijk vertrekt Kine naar een aanleunwoning: alsof ze niet alleen bang is voor de dood maar ook voor het leven en dat dan maar overslaat.

Alcoholproblemen

Nora, Nico's en Kines moeder, is aan de alcohol verslaafd en ze blowt ook regelmatig. Haar kinderen noemen deze dronken moeder de derde moeder, iemand die 's nachts aan hun bed staat te lallen. Het is zaak te voorkomen dat deze moeder ontstaat en haar te ontlopen als ze er eenmaal is. De kinderen blowen zelf ook een keer als ze in de vrijstaat bij Amsterdam zijn en Nico rookt af en toe.

Harde werkelijkheid

Kine en Nico hebben kiezen min of meer voor dezelfde overlevingstechniek ('de wil om te overleven') om met deze harde werkelijkheid om te gaan. Kine probeert zo weinig mogelijk te zeggen, zoals haar klasgenootje Tobias. Ze leidt zichzelf ook af met spelletjes, bijvoorbeeld een ballon steeds langs je haar halen, of met boeken. Nico doet alsof ze een steen is, ze verhardt en zegt ook niets. Ze probeert alles ook van zich af te laten glijden maar dat lukt maar matig, ze is bang en boos en wil er liever helemaal niet zijn. Ze trekt zich ook terug in computerspelletjes en soms fantaseert of droomt ze daarover. Ook leest ze over overlevingstechnieken. Beiden proberen zo afstand te houden van hun moeder, die Nico ook 'Nora' noemt i.p.v. 'mama' o.i.d., maar ze vervreemden op deze manier ook van elkaar en zelfs van zichzelf.

Motto

'It's a wonderful life if you can find it.'

- Nick Cave & the Bad Seeds, 'Wonderful Life'

Dit is een beetje de poetische versie van het spreekwoord: het leven is mooi maar je moet zelf de slingers ophangen. Wat mij betreft slaat dit motto op je eigen verantwoordelijkheid om iets van je leven te maken. Wat je ook meegemaakt hebt, als je anderen verantwoordelijk blijft maken voor je geluk, dan zul je dat niet vinden. Dat betekent ook weer niet dat geluk volledig je eigen verdienste is. Als het niet lukt om iets van je leven te maken, is dat niet altijd of niet alleen je eigen schuld, kijk maar naar Nora, Nico en Kine.

Opdracht

Voor A en J. Lichtpuntjes.

Titelverklaring

De titel staat letterlijk op pagina 39-40: '... en lopen achter moeders van anderen aan: moeders die hun kinderen naar voren duwen, moeders die bezorgd kijken, moeders die brood en pakjes sap uitdelen.' Nico is boos op haar moeder, boos op haar verslaving en onvermogen om voor hen te zorgen. Als ze tijdelijk bij een vriendin van haar oma op de bank slaapt en daar wordt weggestuurd door de dochter, zegt ze dat ze heus wel snapt dat je niet zomaar de moeder van iemand anders kunt nemen.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in zes delen. Het eerste deel heet '1997 Kine', het tweede '1999 Nico', het derde '2001 Kine', het vierde '2004 Nico', het vijfde 'Kine 2014' en het zesde '1997 Kine'. De delen zijn onderverdeeld in genummerde hoofdstukken en worden in eerste instantie chronologisch verteld, alleen in het laatste deel gaat terug in de tijd.

Het verhaal wordt verteld vanuit twee ik-perspectieven: Kine en Nico vertellen. Er is dus sprake van een meervoudig perspectief.

Decor

Het verhaal speelt zich eind jaren negentig en begin tweeduizend af, dat zie je niet alleen aan de titels van de delen maar ook aan het feit dat de zussen fan zijn van Michael Jackson, lady Di net overleden is en er net mobiels zijn e.d.. De vertelde tijd is zeventien jaar.

De moeder en zussen wonen in een slechte wijk (een buitenwijk), een van de laatste haltes van de metro. Ze wonen in een galerijflat en zowel binnen als buiten is het smerig. Er wordt ingebroken en de buren hebben last van elkaars geluiden. De flat ligt niet in Amsterdam maar Amsterdam is wel een stad waar ze wel eens heen gaan.

Stijl

'Beschrijvingen zijn rechttoe rechtaan. Metaforen liggen voor de hand: een geur die onveiligheid fluistert, Nora’s beloftes sussend als een slaapliedje. Mirthe van Doorniks beeldtaal blinkt meer uit in betekenisvolle anekdotes of korte scènes. Bijvoorbeeld het sparen voor een scooter als symbool voor ontsnapping. Of Nico’s verhandeling over kreeften: ‘Weet jij dat kreeften één keer in het jaar hun schild afwerpen en dan korte tijd naakt en kwetsbaar over de zeebodem lopen?’ Het verwijst naar Nico’s pantser, de angst kwetsbaar te zijn en de daaruit voortkomende bezweringen met feitenkennis.' (Van Beek 2018)

 

Slotzin

Wij zijn geluksvogels, Kine, we kunnen doen wat we willen.

Beoordeling

Ik heb 'Moeders van anderen' met heel veel plezier gelezen. Er zit vaart in het verhaal zonder dat er een echt plot is. Ik vind het meervoudige perspectief goed gekozen: het is mooi om te zien hoe anders de zussen omgaan met wat er op hun pad komt. Ook de stijl is heerlijk: eigenlijk wil je lachen en huilen tegelijkertijd. Tijdens het lezen moest ik denken aan 'Dorst' van Gerritsen en 'Ik kom terug' van Van Dis.

Recensies

"Mirthe van Doornik maakte eerder een documentaire over een tante met ALS. Haar eigen moeder had een drankprobleem, voor Moeders van anderen put de auteur uit eigen herinneringen. Het maakt nieuwsgierig of Mirthe van Doornik zich bij een volgende roman weet te verplaatsen in een nieuw en fictief perspectief. " https://www.tzum.info/201...n-anderen/

"Wie schrijft over een ellendige jeugd komt al gauw in de verleiding om het leed breed uit te meten. Mirthe van Doornik doet dat gelukkig niet. Ze dist de narigheid even terloops op als haar protagonisten die ervaren, en schetst vooral ook het dagelijks leven van de twee tienermeisjes, met vriendjes, baantjes en school, dat in de schaduw van die ontredderde moeder min of meer gewoon doorgaat. Dat doet ze zo geestig en ogenschijnlijk luchtig, dat de tragiek juist extra hard aankomt. " https://www.volkskrant.nl...ogle.nl%2F

Bronnen

Hilde van Beek - Recensie: Mirthe van Doornik - Moeders van anderen

https://www.tzum.info/201...n-anderen/