Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2020
• 109 pagina's
• Uitgeverij: AmboIAnthos

Flaptekst

Eerste zin

Ik heb me altijd afgevraagd waarom mijn moeder zo anders is dan de vrouwen in haar familie en omgeving, waarom zij wel een emancipatiestrijd heeft gevoerd.

Samenvatting

'Mijn moeders strijd' is een autobiografische versie van grote delen van 'Verloren grond' en 'Wees onzichtbaar', aangevuld met nieuw materiaal. Hieronder beschrijf ik zo veel mogelijk alleen het levensverhaal van Isiks moeder en vooral de nieuwe onderdelen.

Isiks moeder - Agçik in het Zaza, later Aynur in het Turks - werd geboren op 3 april 1953 in Kemere Hemgini in Oost-Turkije. Ze was het negende kind van haar ouders en haar moeder zou elf kinderen baren van wie er maar drie overleefden: Aynur, haar oudere broer Hasan en een jonger zusje Sevgi. Haar oudere broer werd op zijn zevende naar een familie in een ander dorp gestuurd waar hij naar school kon.

De samenleving waarin Aynur opgroeit, is sterk patriarchaal en ondanks het feit dat haar moeder eigenlijk het hoofd van het gezin is omdat haar vader een been mist, mag ze vanaf haar negende steeds minder 'omdat ze een meisje is'. Ze accepteert dat niet en haar moeder probeert haar zelfs een keer te wurgen vanwege haar eigenwijsheid. Haar moeder heeft dan al een bewogen achter de rug, o.a. heeft haar buurman, uit op het land van het gezin, een steen tegen haar hoofd gegooid. Later verpachten ze hun land aan andere dorpsgenoten, maar die maken al snel misbruik van de situatie en het is de aardbeving van 1966 die hieraan een einde maakt en ervoor zorgt dat het hele gezin, inclusief Hasan die inmiddels 21 is, naar Izmir verhuist.

In Izmir ontpopt haar broer Hasan zich als een bijna gevoelloze jongen die voor het gezin zou moeten zorgen maar vooral voor zichzelf zorgt. Zo drukt hij bijvoorbeeld Aynurs salaris achterover, dat ze o.a. verdient als ze bij twee jonge mensen in het huishouden werkt en voor hun baby zorgt. Dat doet hij later ook met het geld dat ze vanuit Nederland naar haar ouders stuurt. Deze jonge mensen laten haar wel zien dat mannen en vrouwen ook respectvol met elkaar om kunnen gaan. In Izmir vinden haar moeder en broer ook dat ze moet trouwen. Er was al een jongen uit hun dorp uitgezocht, maar hem weigerde Aynur, wat uiteraard tot ruzie en klappen leidde. Uiteindelijk kiest ze voor Hasan, Isiks vader, omdat hij van alle jongens die zich meldden, het modernst lijkt. Ze krijgen een relatie, maar Hasan gaat ineens aan haar liefde twijfelen en laat dan zien dat hij helemaal niet zo modern is: hij schaakt haar en ontvoert haar naar zijn moeders huis, zodat ze niet meer bij hem weg kan. Hasans moeder is heel ouderwets en Aynur moet een hoofddoek dragen. Ze vindt Hasan ook veel te aardig voor Aynur en stookt hem op strenger te zijn. Terwijl ze bij haar schoonmoeder verblijft, leert Aynur veel buurvrouwen kennen die door hun echtgenoten mishandeld worden.

In 1973 bevalt Aynur van een meisje. Hasan is communist geworden en weigert te werken dus leeft het gezin van niets. In 1977 wordt Murat zelf geboren. Eind jaren zeventig vertrekt Hasan naar Duitsland omdat hij bang is door rechtse doodseskader vermoord te worden. Omdat hij in Duitsland de meeste kans op een verblijfsvergunning heeft, als hij daar trouwt, scheiden Aynur en hij. Aynur wil nu werk gaan zoeken, maar dan belt Hasan weer: het trouwen is niet gelukt en hij maakt nu de meeste kans op een eigen woning als hij zijn gezin over laat komen. Aynur gaat naar hem toe omdat ze haar kinderen meer kansen wil bieden. In 1982 probeert het gezin asiel te krijgen in Nederlands en het gaat in de Bijlmer wonen. Aynur moet thuis het huishouden doen en Hasan zoekt elke dag in cafés zijn politieke maatjes op. Ze hebben wederom nauwelijks geld en Hasan vernedert haar en slaat haar soms ook, maar voor Aynur telt alleen dat ze haar dochter wil laten studeren en haar zoon natuurlijk ook.

Als haar kinderen naar de middelbare school gaan, begint Aynur zichzelf te ontwikkelen, omdat ze zo snel mogelijk financieel afhankelijk van haar man wil zijn. Ze zoekt en vindt een baan, volgt een opleiding en leert de taal. Uiteindelijk krijgt ze zelfs een vast contract en vanwege alle positieve aandacht die ze buitenshuis krijgt, krijgt ze meer zelfvertrouwen. Dit helpt haar bij het stellen van grenzen aan het gedrag van haar man. In 1991 bezoeken ze voor het eerst Turkije weer. Deze reis maakt Aynur heel gelukkig, ze is in haar element, en Murat blijkt het heel goed te kunnen vinden met haar moeder. Als Murat en zijn zus het huis uit zijn, koopt ze zelfs een eigen huis. Haar man woont nog een tijdje bij haar, maar uiteindelijk blijkt de situatie onhoudbaar. Hij gaat terug naar Izmir en overlijdt daar kort na zijn aankomst.

Aynur is nu bijna klaar met werken, ze gaat bijna met pensioen. Ze gaat de oude kamer van haar man uitruimen en staat open voor een nieuwe liefde.

Personages

Aynur (Agçik)

Het boek draait om Aynur, zij is de hoofdpersoon. In het heden is ze ongeveer 65 jaar oud. Ze heeft een bewogen leven achter de rug waarin haar strijd en vooral het lef dat ze daarbij getoond heeft centraal staan. Als klein meisje accepteerde Aynur al niet dat er speciale regels voor meisjes zouden zijn. Ze ging hiertegen in en luisterde pas toen haar moeder agressief werd. Met haar moeder kreeg ze pas een echt goede relatie, als ze voor het eerst terugkomt uit Nederland. Ze merkt dat de rollen zijn omgedraaid: haar moeder heeft ingezien dat het Aynur is en niet Hasan op wie ze kan bouwen en Aynur ziet in dat zij nu voor haar moeder zorgt in plaats van andersom. Tot die tijd komt haar moeder vooral naar voren als een harde vrouw van wie Aynur weinig liefde krijgt. Toch vindt Aynur zichzelf iets waard en voelt ze bijvoorbeeld dat ze de behandeling die ze van haar moeder krijgt, niet verdient. Ook in Izmir blijft ze dapper genoeg om zich niet aan regels te houden die ze zelf belachelijk vindt: ze wil niet uitgehuwelijkt worden en wil geen hoofddoek dragen. Wel snapt ze dat ze niet meer naar school kan en moet werken om geld voor het gezin binnen te halen. Ze oordeel hard over het gedrag van haar broer, dat in haar ogen lijkt op haar mans gedrag: gebruikmaken van de zwakte van anderen. Later snapt ze dat haar broer ook heeft geleden onder haar moeders beslissing hem weg te sturen. In Nederland loopt ze op eieren: ze heeft haar man nodig voor een dak boven het hoofd van haar gezin en voor bescherming in de Bijlmer, maar ze wil ook haar kinderen beschermen. Ze probeert dit zo goed mogelijk te doen maar kan niet voorkomen dat ze ook verkeerde beslissingen neemt. Zo had ze misschien eerder weg moeten gaan bij haar man, onder wiens gedrag haar kinderen steeds meer leden. Ze is bang voor haar man, voor het geweld dat hij kan gebruiken, maar is niet bang om een discussie met hem aan te gaan, bijvoorbeeld over de aanschaf van een boek. Haar eerste doel is dat haar kinderen gaan studeren, daarna wordt haar doel om (financieel) afhankelijk van haar man te worden. Dat lukt haar en dat is echt een megaprestatie te noemen! Aynur is een vechter en een doorzetter.

Quotes

"Ik was nog jong, maar ik kon me niet voorstellen dat ik mijn eigen kind ooit zo zou behandelen. Ik voelde gewoon dat het niet klopte. Dat moment is me altijd bijgebleven, ook omdat ik het gevoel had dat ik mijn moeder, zoals ik haar had gekend, was kwijtgeraakt." Bladzijde 32

"Het is wrang: de zoon die voor mijn grootmoeder altijd de uitverkorene was en op wie ze - geheel volgens de wetten van het heersende patriarchaat - al haar verwachtingen en hoop had geprojecteerd, maakte het niet waar en keerde zich in zekere zin zelfs tegen haar en haar gezin. Het was juist de dochter, in wie ze nimmer had geïnvesteerd en in wie ze niet geloofde - in wie niemand geloofde - die boven zichzelf zou uitstijgen, en haar op haar oude dag financieel zou ondersteunen." Bladzijde 65

"Toen 'Wees onzichtbaar' verscheen, was het na al die jaren toch alsof er een deel van haar vuile was buiten kwam te hangen. Zo moet dat althans gevoeld hebben, voor de buitenwereld, en daardoor ook voor haar. De reacties in mijn moeders directe omgeving waren gelukkig hartverwarmend [...]." Bladzijde 104

""Je hebt een vast contract en krijgt straks een mooi pensioen, terwijl ik nauwelijks een kopje koffie durf te bestellen in de stad. Het is je gelukt me voorbij te streven. Er is geen restje meer over van de oude Aynur."" Bladzijde 109

Thematiek

Vrouwenemancipatie

Als meisje opgroeien in het confessionele deel van Turkije is geen sinecure. Er worden in het boek talloze voorbeelden gegeven van de vrouwenonderdrukking aldaar, waarvan het trouwritueel in Aynurs geboortedorp, waarbij je het risico loopt door een steen doodgegooid te worden, en de verhalen van de door hun echtgenoot mishandelde buurvrouwen in Izmir, de aangrijpendste vind. Ik begrijp dan ook heel goed hoe moedig Aynur geweest moet zijn om vast te houden aan haar ideeen over hoe ze als vrouw haar toekomst en vooral die van haar dochter zag, die ideeen konden haar namelijk letterlijk haar leven kosten. Met haar echtgenoot loopt ze misschien niet het risico te sterven, maar dan moet ze balanceren tussen het beschermen van haar kinderen en als net aangekomen vrouw (over)leven in de Bijlmer. Ze heeft zich daardoorheen geslagen, haar kinderen allebei kunnen laten studeren en ook zichzelf omhooggewerkt op de maatschappelijke ladder. Echt een voorbeeld voor andere vrouwen en de ode die dit boek is, zeker waard!

Motieven

Moeder-zoonrelatie

Bij het perspectief beschreef ik al dat het vooral een verhaal van een zoon over zijn moeder is. Ondanks de interviews en daaruit opgenomen dialogen lezen we over Isiks moeder, zij heeft het boek niet zelf geschreven. Dat is een heel liefdevol verhaal geworden. Isik schrijft ook dat zijn relatie met zijn moeder veranderd is door het schrijven. Eerst was hij enkel bewondering. Als kleine jongen vormde hij samen met zijn zus en haar een front tegen zijn vader en hij kon niet 'afvallig' zijn. Haar veeleisendheid met betrekking tot school en studie nam hij voor lief. Als hij eenmaal begint te schrijven merkt hij dat hij bepaalde beslissingen van haar ook niet begrijpt, het schaamtestuk in het bijzonder, en hij voelt de behoefte om die met haar te bespreken, wat ook ruzies tot gevolg heeft. Nu is er sprake van een eerlijkere en gelijkwaardigere relatie, waarbij Isiks moeder hem volledig steunt bij de uitgave van zijn boeken waarin veel persoonlijke dingen staan en zich daarvoor niet schaamt. Murat is door haar een feminist geworden, hij denkt door haar strijd na over de vraag hoe hij zijn dochter op zal voeden, en zij heeft hem gevraagd dit boek over haar te schrijven.

Turkse schrijfster duygu asena

Binnen het thema vrouwenemancipatie is een boek van de schrijfster Asena een leidmotief. Isiks vader bezoekt bijeenkomsten van de communistische partij waar ook haar boeken uitgestald liggen. Aynur wil een van haar boeken kopen maar Hasan vindt dat troep en weigert. Ze moet zich niet gek laten maken met dat soort ideeen. Later, als Aynur een baan heeft en in Turkije haar familie bezoekt, koopt ze zelf een van haar boeken. Ze legt dit terug in Amsterdam pontificaal neer naast de stapel boeken die Hasan gekocht heeft. Dit laat zien dat de rollen omgedraaid zijn en dat nu Aynur, met haar salaris en zelfvertrouwen, de dingen bepaalt.

Geweld tegen vrouwen

Een motief dat ook binnen de vrouwenemancipatie (het thema) valt, is het geweld dat gedurende het boek tegen vrouwen gebruikt wordt. Dat begint in het dorpje waar Aynur geboren wordt en waar de buurman haar moeder aanvalt en eindigt in de Bijlmer waar Aynur als alleenstaande vrouw niet met rust gelaten wordt. Veel mannen in dit boek achten zich zonder reden beter dan vrouwen en vinden het vanuit die gedachte logisch hun wil aan hen op te leggen en ze te mishandelen als ze dat weigeren. Positieve uitzonderingen zijn Aynurs vader en haar docent Nederlands.

Schrijven

Het schrijven zelf speelt ook een rol in het boek. Isik vertelt over het werk dat hij doet voor een boek daadwerkelijk in de boekwinkel ligt, bijvoorbeeld over de interviews en over het autobiografische element. Het wordt ook duidelijk hoe het voor de omgeving is als iemand een boek uitbrengt dat deels op het leven van die omgeving gebaseerd is. Het lijkt er ook op dat Isik door het schrijven van zijn boeken, zijn ouders en hun familie beter heeft leren kennen en begrijpen.

Motto

'Elke keer dat een vrouw voor zichzelf opkomt, komt ze, zonder het misschien te beseffen of het te verkondigen, op voor alle vrouwen.'

Maya Angelou

 

'Vertel haar nooit en te nimmer dat ze iets wel of niet mag doen omdat ze een meisje is. "Omdat je een meisje bent" is nooit ergens een reden voor. Echt nooit.'

Chimamanda Ngozi Adichie

 

Dit zijn beide citaten van bekende feministen en schrijvers. Isik noemt zichzelf ook een feminist. En beide citaten slaan op zijn moeder: zij kreeg als klein meisje vaak te horen dat ze iets niet meer mocht omdat ze een meijsje is en ze heeft haar strijd ook voor andere vrouwen gevoerd.

Opdracht

Voor mijn moeder en anneanne

 

Anneanne is de moeder van zijn moeder, zijn oma dus.

Titelverklaring

De titel slaat natuurlijk op de emancipatiestrijd van Isiks moeder, maar zij heeft deze strijd op vele fronten gevoerd. Eerst thuis bij haar ouders waar ze opgroeide in een patriarchale maatschappij en daarna thuis bij haar man, die zich modern voordeed maar ook heel ouderwets was, van wie ze weinig mocht en die van haar gebruikmaakte. Tot slot heeft ze ook een strijd gevoerd in de Nederlandse samenleving: ze heeft Nederlands geleerd, opleidingen gedaan en carriere gemaakt in het ziekenhuis.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgedeeld in korte, genummerde hoofdstukken. Er is ook een vooraf en een nawoord. Het wordt niet-chronologisch verteld: in het heden interviewt Isik zijn moeder en in het verleden volgen we hoe zijn moeder opgroeit en haar strijd aangaat. Het perspectief ligt bij Isik: hij vertelt in de ik-vorm. Ondanks de opgenomen dialogen tussen moeder en zoon, lezen we dus vooral het verhaal van een zoon over zijn moeder en niet het verhaal van die moeder zelf.

Decor

Isik debuteerde in 2012 en tien jaar later gaat hij opnieuw gesprekken aan voor dit derde boek. De tijd waarin hij zijn moeder interviewt is dus het heden. Zijn moeder is geboren in 1953, dus daar begint de tijd van de flashbacks. De vertelde tijd is de tijd van de gesprekken met zijn moeder.

In heden zijn Isik en zijn moeder in Hoofddorp, waar hij woont, en in Amsterdam, waar zijn moeder woont en waar hij is opgegroeid, voor de gesprekken. Het verhaal van zijn moeder begint in Kemere Hemgini, een klein en arm dorp in de bergen van Oost-Turkije. Na een aardbeving verhuist het gezin naar Izmir en daarna trekt ze met haar man eerst naar Duitsland en dan naar Amsterdam, waar ze in de Bijlmer komen te wonen. Er bestaat een groot contrast tussen de arme en patriarchale omgeving waarin zijn moeder is opgegroeid en het mooie en warme huis dat ze uiteindelijk helemaal zelf koopt in de Bijlmer.

Stijl

'Net als in zijn sterke debuutroman Verloren grond en het veelgeprezen Wees onzichtbaar wekt Isiks schrijfstijl ook in Mijn moeders strijd weer een aardse indruk, wars van al te veel literaire pretenties. Een enkele keer doet hij wat al te opzichtig zijn best de boel verder uit te diepen, zoals in een wat obligate verhandeling over feminisme, maar dat levert doorgaans weinig verrassende inzichten op.' (Zandberg 2019)

Slotzin

Mijn moeders strijd is niet onopgemerkt gebleven. [Naar het beroemde slot van De avonden: ‘het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven’.]

Bijzonderheden

Een vroege versie van Mijn moeders strijd verscheen eerder als Boekenweekessay 2019.

Recensies

"Controversieel of niet, de keuze voor Isik heeft in elk geval een geslaagd portret opgeleverd over een vrouw die de betekenis van het woord ‘tegenslag’ niet alleen maar kent uit een woordenboek." https://www.tzum.info/201...rs-strijd/

"De aanvulling is zinvol, want Isik kan door gesprekken met zijn moeder, die weet hoe ze een verhaal moet opbouwen, nog verder terugblikken, naar zijn geplaagde grootmoeder, Aynurs moeder." https://www.volkskrant.nl...ogle.nl%2F

Bronnen

Lucas Zandberg - Recensie: Murat Isik – Mijn moeders strijd

https://www.tzum.info/201...rs-strijd/