Feitelijke gegevens
- 4e druk, 2009
- Uitgeverij: De Bezige Bij
Flaptekst
Eerste zin
Het was zomer, weet ik nog.Samenvatting
Art Spiegelman gaat naar zijn vader in New York. Hij is van plan om het verhaal van zijn vader, Vladek Spiegelman, die de Tweede Wereldoorlog overleefd heeft, te vertellen. Zijn vader woonde voor de oorlog in Polen, in Sosnowiec en had daar een affaire met Lucia. Uiteindelijk ontmoet Vladek Anja, uit een rijke Joodse familie, met wie hij zich verlooft. Later komt hij erachter dat Anja betrokken was bij communistische samenzweringen. Anja en Vladek trouwen. In 1937 heeft Vladek een stoffenfabriek in Bielsko, mede gefinancierd door geld van Anja’s ouders. De eerste zoon van Anja en Vladek wordt geboren: Richieu. Anja krijgt last van een postnatale depressie en gaat naar een sanatorium in Tsjecho-Slowakije met haar man Vladek. Daar ziet Vladek voor het eerst de swastika en krijgt hij te horen over Jodenvervolgingen. Vladeks fabriek wordt geplunderd. In Bielsko zijn antisemitische rellen en Vladek en Anja denken eraan om te vluchten. In 1939 wordt Vladek opgeroepen voor het Poolse leger. Anja en Richieu vluchten naar Sosnowiec. Aan het front is een loopgravenoorlog. Vladek schiet een Duitse soldaat neer die als boom vermomd is. De Duitsers maken Vladek en andere Poolse soldaten tot krijgsgevangene. De Joodse mannen worden apart genomen in het krijgsgevangenenkamp. Ze moeten hard werken in het kamp onder zware omstandigheden en krijgen weinig eten. Vladek vrijwilligt voor een zwaarder werk en wordt daarmee beter behandelt. Hij droomt dat hij vrijgelaten wordt op Parshas Truma, een week in het jaar waarom de Parsha, een stuk uit de Tora wordt gelezen. Op Parshas Truma wordt Vladek ook vrijgelaten. Met de trein wordt Vladek naar Lublin gebracht, waar veel krijgsgevangenen doodgeschoten worden. Vladek wordt gespaard en trekt in bij een vriend. Vladek gaat weer terug naar Sosnowiec, waar de nazi’s binnen zijn getrokken. De familie van Vladek en Anja heeft geluk, omdat ze rijk zijn kunnen ze nog via de zwarte markt eten kopen. Vladeks fabriek is overgenomen door de Duitsers. Om geld binnen te krijgen gaat Vladek clandestien zaken doen. Er worden op een dag veel Joden opgepakt. Vladek weet onder te duiken bij een vriend, Ilzecki, en zo te voorkomen dat hij zelf opgepakt wordt. Vladek oppert om Richieu in veiligheid te brengen door hem te laten onderduiken bij Ilzecki, maar Anja wil dit niet. Alle Joden moeten verhuizen naar één kwartier in Sosnowiec. Een aantal Joodse mannen die ook zwart handelden worden opgehangen. Vladek besluit te stoppen met zwart handelen en verkoopt goud om aan geld te komen. Alle Joodse ouderen worden opgeroepen naar Theresienstadt. Anja’s ouders duiken onder, maar worden uiteindelijk toch meegenomen en naar Auschwitz gebracht, waar ze sterven. Vladeks vader vertelt over de boekjes die Anja bijhield over de oorlog, en Art is hier erg geinteresseerd in. Alle Joden moeten zich verzamelen en het grootste deel wordt meegenomen door de Duitsers om naar kampen gebracht te worden. Vladeks ouders worden ook meegenomen. Vladek vindt een oude strip van Art over zijn moeder, Anja. Vladek zegt dat hij Anja’s dagboek niet gevonden heeft. In 1943 moeten Vladek, Anja en Richieu verhuizen naar een ghetto in Srodula. Anja en Vladek besluiten om Richieu te laten vluchten naar een andere ghetto. Later blijkt dat Richieu dood is gegaan. Vladek maakt een onderduikplek, maar ze worden uiteindelijk verklikt en in een ghetto binnen het ghetto gezet, Vladek komt een bekende tegen en probeert zijn schoonouders te redden, maar wordt belazerd. Anja’s ouders sterven in Auschwitz en Vladek en Anja ontsnappen. In de ghetto krijgt Vladek wat baantjes en wordt een schuilplaats gemaakt. Vladek en Anja gaan naar Sosnowiec en duiken daar onder op verschillende adressen. Een vriend van hen vlucht naar Hongarije, en stuurt later een brief dat het daar veilig is. Anja en Vladek besluiten ook naar Hongarije te vluchten, maar worden meegenomen door de Duitsers naar Auschwitz: het was een valsstrik. Vladek vertelt Art ook over de dagboeken van Anja: hij heeft ze verbrand. Hier raakt Art woedend om. Mala is vertrokken van Vladek en heeft naar zijn zeggen zijn geld meegenomen. In Auschwitz worden Vladek en Anja van elkaar gescheiden, Anja gaat naar Auschwitz-Birkenau. Omdat Vladek Engels en Pools spreekt weet hij bondgenoten te worden met de kapo, een opzichter, die hij privéles Engels geeft. Zo heeft Vladek nog iets van bescherming en krijgt hij meer eten. Vladek werkt bij de blikslager. Art twijfelt aan zichzelf en het succes dat hij heeft behaald met het eerste deel van zijn stripboek Maus. Hij spreekt met een psycholoog, ook een overlevende van de Holocaust, over zijn schuldgevoel, de Holocaust en het schrijven van zijn boek. Vladek weet contact te krijgen met Anja en probeert haar te helpen. Vladek krijgt een baan als schoenmaker en later doet hij zwart werk. Vladek moet helpen met het ontmantelen van de gaskamers zodat de Duitsers minder sporen achterlaten en vertelt Vladek over wat hij daar heeft gezien en gehoord. Het einde van de oorlog komt steeds dichterbij, en Vladek moet met een van de Dodenmarsen naar Duitsland lopen. Met de trein worden ze naar Dachau gebracht. Hij krijgt daar tyfus en wordt heel ziek. Uiteindelijk wordt hij samen met andere gevangenen uitgewisseld als krijgsgevangene aan de Zwitserse grens. Artie neemt een zwarte lifter mee, waarop Vladek racistisch reageert. Art snapt niet hoe Vladek racistisch kan zijn als hij zelf zoveel discriminatie heeft meegemaakt. In zwitserland krijgen ze eten, maar proberen Duitsers ze toch nog in te sluiten en te vermoorden. Vladek duikt onder in een stal. Amerikanen komen langs en laten hem daar wonen. Vladek gaat naar een ‘Displaced Persons’-kamp en gaat naar Sosnowiec, waar Anja is. De twee worden herenigd in Polen. Vladek spreekt Art aan als Richieu, en vertelt hem dat het verhaal klaar is.
Personages
Art Spiegelman
Art Spiegelman is na de oorlog geboren. Hij is striptekenaar en getrouwd met de Franse Françoise. Zijn moeder, Anja, pleegde zelfmoord kort nadat hij terugkwam uit een verblijf bij een psychiatrisch ziekenhuis. Art heeft niet een super goede band met zijn vader, die vrij streng was en weinig wilde vertellen over de Holocaust. Art twijfelt veel aan zichzelf en zijn kunst.
Vladek Spiegelman
Vladek Spiegelman is een Poolse Jood en textielkoopman. Voor de oorlog ontmoet hij Anja met wie hij trouwt. Vladek spreekt veel talen, wat hem goed te pas komt. Hij heeft de Tweede Wereldoorlog overleefd. Vladek is een vrij strenge, zuinige man. Nadat zijn grote liefde, Anja, zelfmoord heeft gepleegd raakt hij enigszins verbitterd. Zijn relatie tot zijn nog levende zoon Art is niet super goed.
Anja Zylberberg
Anja is de vrouw van Vladek en de moeder van Art en de in de oorlog overleden Richieu. Anja komt uit een gegoede Poolse Joodse familie en heeft net als Vladek de oorlog overleefd. Anja is dun en gevoelig. In Auschwitz hield ze een dagboek bij, dat Vladek later vernietigd heeft. Na de geboorte van Richieu krijgt ze last van postnatale depressie. In 1968 pleegt ze zelfmoord.
Mala Spiegelman
Mala is de nieuwe vrouw van Vladek. Mala heeft ook de Holocaust overleefd en zorgt veel voor Vladek, maar toch is zij in Vladeks ogen nooit even ‘goed’ als Anja. Mala is een bijfiguur en wordt ook niet gevraagd over haar herinneringen aan de oorlog. Richieu Spiegelman
Richieu Spiegelman
Het eerste kind van Vladek en Anja, die tijdens de tweede wereldoorlog sterft. De ouders van Art missen Richieu erg en Richieu vormt voor Arts ouders het beeld van een ideale zoon.
Quotes
"Ik weet dat ’t idioot klinkt, maar soms wilde ik dat ik met mijn ouders in Auschwitz was geweest zodat ik zou weten wat ze hebben meegemaakt. Het zal wel schuldgevoel zijn omdat mijn leven zoveel gemakkelijker is geweest dan het hunne…"
Thematiek
Herinnering en traumaDe Tweede Wereldoorlog zorgt in de overlevenden van de Holocaust voor generationeel trauma. Arts ouders hebben allebei de oorlog overleefd en het is voor Art soms moeilijk om het te begrijpen. Met dit boek worden de enorm pijnlijke en traumatische herinneringen aan de Holocaust gevangen door Art. Het trauma van zijn ouders leidt ook tot een moeilijke relatie tot hen. Arts moeder pleegt zelfmoord en met zijn vader heeft hij maar een moeizame band.
Motieven
Overleven
Het verhaal van Vladek in de Tweede Wereldoorlog is een verhaal van overleven. Vladek weet met handigheid en veel geluk hele moeilijke tijden te overleven. Door zwart te handelen en zijn kennis van veel talen en slimme bondgenootschappen lukt het hem om de dood te voorkomen.
Tweede wereldoorlog
Het verhaal van Maus gaat over de Tweede Wereldoorlog die Vladek en Anja allebei hebben overleefd, het antisemitisme dat zij tegenkwamen en heel veel familieleden en Joden het leven heeft gekost op gruwelijke wijze.
Dierenmetafoor
Art Spiegelman heeft ervoor gekozen verschillende etnische groepen uit te beelden als verchillende dieren: de Joden zijn muizen, en de Duitsers zijn katten, en Polen zijn varkens. In een passage met zijn Franse vrouw bespreekt Art hoe hij haar moet afbeelden: een konijn zou te lief zijn voor het antisemitisme waar de Fransen zich schuldig aan hebben gemaakt. Art was onder andere geïnspireerd door de manier waarop Joden in nazipropaganda als ‘ongedierte’ worden afgebeeld. In Maus leiden de dierenbeelden juist tot een vermenselijking.
Vader-zoonrelatie
Art en Vladek hebben een moeilijke relatie. Art heeft het gevoel dat hij niet kan opleven aan het ideaalbeeld van de in de oorlog gestorven Richieu. Hij vind zijn vader streng en krenterig en kan soms lastig met hem overweg. Tegelijkertijd staat zijn boek ook in het teken van zijn herinneringen en vormt deze relatie een anker- en struikelpunt in de roman.
Motto
(Adolf Hitler)
Deel 2:
“Mickey Mouse is het allermiezerigste ideaalbeeld dat ooit ten tonele is gevoerd… Elke onafhankelijke jongeman en elk rechtschapen jong mens met gezonde gevoelens begrijpt dat het smerige en vervuilde ongedierte, de grootste verspreider van ziekten uit het dierenrijk, niet het ideale dier kan zijn… weg met de verdierlijking van het volk door de Joden!
Weg met Mickey Mouse! Draagt het hakenkruis!”
(fragment uit een krantenartikel, midden jaren dertig, Pommeren, Duitsland)
Opdracht
Deel 1: Voor Anja
Deel 2: Voor Richieu en voor Nadja
Titelverklaring
Maus is Duits voor muis, hoe de Joden in dit boek worden afgebeeld. Ook is Maus qua uiterlijk verwant aan mauscheln, een Duits werkwoord dat ‘spreken als een Jood’ betekent.
Structuur & perspectief
Er is sprake van een raamvertelling. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Art Spiegelman, die bezig is met het schrijven van een stripboek op basis van zijn vaders herinneringen van zijn ervaringen tijdens en voor de Tweede Wereldoorlog en in Auschwitz. Art Spiegelman is een ik-verteller en het verhaal wordt post rem verteld.
Decor
Het verhaal speelt zich af in New York in 1978 en 1979 bij Arts vader thuis en tijdens en voor de Tweede Wereldoorlog in Polen vanuit de vertellingen van Vladek.
Stijl
Het verhaal wordt verteld in stripvorm in het zwart-wit met hoog contrast, waarbij verschillende bevolkingsgroepen als andere dieren afgebeeld worden. Duitsers worden als katten afgebeeld, niet-joodse Polen als varkens, Joden als muizen en Amerikanen als honden. De taal van Vladek – een Poolse man die later in Amerika is komen wonen – volgt een andere zinsvolgorde in de stukken waar hij Engels spreekt dan normaal is voor de Engelse taal. In stukken waar hij zijn moedertalen spreekt volgt de taal de normale zinsvolgorde.
Slotzin
De laatste zin is: Laten we nu alsjeblieft ophouden, je bandrecorder…ik ben moe van het praten, Richieu, het is nu genoeg verhalen geweest… Het boek eindigt met een striptekening van het graf waar Vladek en Anja in rusten.Beoordeling
Maus is een aangrijpend boek over hoe de herinnering en het trauma aan de Tweede Wereldoorlog doorloopt in de volgende generatie, en over het onbegrip dat er kan heersen in de tweede generatie. Art Spiegelman weet op zeer indrukwekkende wijze dit gruwelijke verhaal in stripvorm te vatten en vormt daarbij een genuanceerd beeld en familieportret. Ondanks het gebruik van de dierenkoppen is dit een van de menselijkste boeken die ik heb gelezen.
REACTIES
1 seconde geleden