Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 570 pagina's
• Uitgeverij: Das Mag

Flaptekst

Eerste zin

Wanneer de eerste oproep binnenkomt, zit ik in het midden van de winkelruimte op mijn knieën over de grote doos jassen gebogen die de koerier eerder vandaag heeft afgeleverd.

Samenvatting

Deze samenvatting verloopt i.t.t. het boek chronologisch.

Leo groeit op als enig kind van ouders die elkaar liever niet zien dan wel en vooral haar vader doet erg gemeen tegen haar moeder. Ze heeft het gevoel dat ze partij moet kiezen maar voelt zich schuldig als ze dat doet. Haar moeder verongelukt, Leo trekt naar Brussel voor de filmschool en ze verbreekt het contact met haar vader.

Op die filmschool ontmoet ze Simon. Ze voelt zich eerst onzeker bij hem maar vanwege een gezamenlijke pijn, Simons moeder ligt op dat moment op sterven maar hij kan geen afscheid van haar nemen omdat ze er niemand bij wil hebben, wint ze zijn vertrouwen en ze krijgen een relatie. Ze studeren af, Simon gaat als grafisch ontwerper bij reclamebureau Think Out Loud werken en Leo werkt als verkoopster in een winkel voor zwangerschapskleding. Haar collega Lotte is haar beste vriendin en zij krijgt een relatie met Simons collega Coen.

Leo en Simon klampen zich aan elkaar vast, hun afspraken kwamen op mij enigszins verstikkend over, maar dan komt Simon ineens 's nachts thuis met een tatoeage achter zijn oor. In zijn uitleg over de motivatie daarvoor speelt Coen een grote rol. In de dagen daarna volgen er meer veranderingen: Simon neemt ontslag, start een eigen bedrijf in het ontwerpen van tatoeages, richt een eigen werkkamer in, koopt steeds meer en slaapt steeds minder. Waar je eerst nog van een vrolijke manie zou kunnen spreken, wordt langzaam duidelijk dat er echt iets aan de hand is. Simon raakt bijvoorbeeld geobsedeerd door het getal 12, vermoedt dat Leo's kans om te gaan schrijven voor een online tijdschrift, is bedoeld om zijn start up tegen te werken en is bang dat de straatwerkers in hun straat daar in werkelijkheid zijn om hem te bespioneren.

Leo probeert Simon zo goed als dat gaat te begrijpen en verzorgen en vraagt regelmatig of ze niet samen hulp zouden gaan zoeken. Ze lijkt rustig en geduldig maar van binnen wanhoopt ze. Ze brengen een bezoek aan een psychiater maar dat levert alleen een stripje met kalmeringspillen op. Als die op zijn, wordt hij nog manischer en meer paranoide dan daarvoor. Als Leo een nacht bij Lotte en Coen geslapen heeft om bij te komen en weer thuiskomt, is het zo erg dat ze de alarmcentrale moet bellen. Simon wordt op de gesloten psychische afdeling van het ziekenhuis opgenomen voor een bipolaire stoornis. Als hij bezoek mag ontvangen, is Leo er elke middag en avond. Ze vertelt aan niemand wat er allemaal gebeurd is, maar dankzij de stukjes voor het online tijdschrift mag ze een gastcolumn schrijven voor 'Libelle' waarin ze onder pseudoniem wel heel open schrijft over wat er met Simon aan de hand is.

Na zeven weken neemt Leo een gesedeerde Simon mee naar huis, die bangig is, vooral wil eten en slapen, van wie niets meer uitgaat en die zich niets kan herinneren van wat er allemaal gebeurd is. Leo blijft verlangen naar de Simon van vroeger en betrapt zich erop dat ze liever werkt dan thuis is. Als Simon een nieuwe dokter krijgt, grijpt ze dan ook gretig een kans op verbetering aan door hem langzaam van medicijnen te laten wisselen. Er verandert echter weinig, hij slaapt alleen weer slechter en is sneller geirriteerd. In een nieuwe poging om hem te activeren vraagt ze de inmiddels zwangere Lotte of ze hem wil vragen om geboortekaartjes te ontwerpen. De winkel waar ze beiden werken, is failliet.

Dit is het begin van een nieuwe manie, die explodeert als Lottes en Coens kindje geboren wordt en Leo en Simon op kraamvisite gaan. Simon misdraagt zich en Lotte wil niet dat hij de baby vasthoudt. Als Leo en hij naar huis lopen, durft Leo eindelijk over Daan te beginnen en over haar wantrouwen. Ook vertelt ze dat Coen heeft gezegd Simon niet van vroeger te kennen en dat hij hem dus ook niet gepest kan hebben (zie personage Simon en motief pesten). De volgende dag gaat ze weer naar haar werk, de winkel is overgenomen, en tijdens het uitpakken van dozen kleding wordt ze door Lotte gebeld dat Simon haar baby Leontine heeft gekidnapt. Leo haast zich naar huis en komt er onderweg achter dat Coen Simon over haar columns voor 'Libelle' verteld heeft. Ze vreest het ergste maar als ze thuiskomt, zit Simon met de baby op schoot. Leo heeft in de hal al de alarmdienst gebeld en gaat bij hem zitten.

Personages

Simon Spruyt

Simon heeft lange, dikke krullen, net lang genoeg voor een staartje (op p. 33 en 34 staat een uitgebreidere omschrijving van zijn uiterlijk). Hij had flaporen waarmee hij gepest werd, maar die zijn op zijn 14e gecorrigeerd. Zijn ouders zijn gescheiden, zijn vader is zowel fysiek als emotioneel afwezig en zijn moeder is overleden. Hij valt Leo op omdat hij iets eerlijks uitstraalt. Simon heeft talent voor ontwerpen en tekenen, dat wordt door meerdere mensen gezegd, ook op de filmschool en zijn werk, maar waarschijnlijk is hij zelf erg onzeker over wat hij kan, waardoor hij snel geïntimideerd is door anderen die ook iets kunnen. Hij is geliefd maar heeft weinig tot geen echte vrienden en hij ontmoet Leo op het juiste moment in zijn leven, als hij behoefte heeft aan iemand die hem begrijpt en iemand bij wie hij zich veilig kan voelen. Leo en hij steunen elkaar bij hun angsten maar Simon laat zich ook afremmen door haar.

Leo

Leo heeft een rond hoofd, lang haar en een verlegen lachje, ze is enig kind en heeft zichzelf aangeleerd zich aan te passen aan andere mensen. Dat heeft ze eerst bij haar ouders gedaan, om ze beide tevreden te houden en niemand teleur te stellen, en blijft ze doen als overlevingsstrategie. Ze is denk ik van nature onzeker maar na het ongeluk van haar moeder wordt ze echt angstig: 'Leo is bang, sinds haar moeder stierf na een fietsongeluk toen ze nog een kind was. Om elke straathoek wacht, wie weet, het onheil; achter elke lantaarnpaal kan de dood staan grijnzen.' (Eiselin 2020) Ze heeft geen familie bij wie ze terecht kan en maar weinig vrienden. In haar dorp klampt ze zich vast aan haar vriendin Indra, tijdens haar studie maakt ze geen nieuwe echte vrienden en later klampt ze zich vast aan Simon. Als Indra een vriend krijgt en ze vooral alleen is, zorgt ze niet goed voor zichzelf, aan de ene kant omdat ze weinig geld heeft maar aan de andere kant ook omdat ze zich verantwoordelijk voelt voor de eenzaamheid van haar vader met wie ze geen contact meer heeft. Daar kan alleen haar eigen eenzaamheid tegenop. Ook bij Simon en haar nieuwe vriendin Lotte probeert ze er zo precies mogelijk achter te komen wat ze denken en voelen, zodat ze zich kan inleven en zich er naar kan vormen. Bij Simon werkt dat een hele tijd omdat hij snakt naar veiligheid, Lotte ergert zich er soms aan. Leo is ook een enorme denker: ze denkt voor- en achteraf veel na over situaties en dicht zichzelf dan een te grote rol toe: 'Ook in haar enige andere relatie vertoont ze verdacht gedrag. Ze heeft één vriendin. Als die zwanger raakt, is zij ziekelijk jaloers. Niet alleen Simon, maar ook Leo lijkt te denken dat het hele leven om hen draait, dat alles wat anderen doen iets met hen te maken móét hebben.' (Eiselin 2020) Leo is ontzettend begripvol en zorgzaam als Simon een psychose krijgt, tijdens het eerste en enige gesprek dat ze met een psycholoog heeft, krijgt ze dan ook te horen dat ze meer aan zichzelf moet denken.

Quotes

"Dit was een vreemde die Simon probeerde te zijn, iemands die Simons vel had aangetrokken maar er net niet in paste en heel erg zijn best deed om zoals Simon te bewegen zonder dat zijn huid zou scheuren, vandaar de scherpe bewegingen." Bladzijde 23

"Op Simons vraag of ik ooit wilde trouwen had ik 'nee' gezegd, omdat genodigden op het huwelijksfeest zich zouden afvragen waarom ik mijn vader niet had uitgenodigd, omdat ik vreesde dat er voor ons niemand een PowerPoint met jeugdfoto's samen zou stellen, een mal dansje zou instuderen of een grappig rijmlied zou schrijven, dat iedereen daarvoor rekende op de hechte vrienden en dat ze pas die avond zouden beseffen dat die niet bestonden." Bladzijde 88

"Ik had geen afscheid kunnen nemen van de oude Lotte, ik had haar niet bewust meegemaakt op de laatste dagen voor ze moeder was geworden, en nu was ze een andere vrouw, eentje met andere gedachten en andere prioriteiten." Bladzijde 122

"Hij had Daan vermoord, ik zou zonder zijn medeweten columns over hem schrijven, en straks, over vijf weken, zouden we met gelijke schuld opnieuw kunnen beginnen - dan hadden we allebei iets vreselijks gedaan." Bladzijde 350

"Kon Simon überhaupt ooit beter worden zolang ik, als het goed met hem zou gaan, toch rekening moest houden met alle mogelijke manieren waarop het weer slecht kon aflopen?" Bladzijde 436

Thematiek

Liefde en verraad

De basis van de relatie tussen Leo en Simon is vertrouwen. Dat klinkt logisch maar voor hen is dat extra belangrijk. Simon is wantrouwend vanwege het vroegere gepest en het is dus bijzonder dat hij Leo vertrouwt, zelfs genoeg om haar over zijn pestverleden te vertellen. Voor Leo geldt hetzelfde maar dan vanwege het huwelijk van haar ouders, die ze niet kon vertrouwen. Het citaat op de achterflap is zeer treffend bij dit motief. Bij Simon durft ze op haar slechtst te zijn. Simon verraadt de veilige cocon die ze voor zichzelf gecreëerd hebben door verandering te willen en ontslag te nemen. Dat lijkt zo in het begin, later blijkt hij een psychose te hebben en hun veilige thuis wordt door Simon voor Leo steeds onveiliger. Als Simon medicijnen slikt en gekalmeerd is, vertrouwt ze hem nog steeds niet vanwege wat hij met Daan gedaan heeft. Zij verraadt hem echter ook door een column over hun relatie en zijn psychose te schrijven (zie motto). Dit verraad is zo groot dat Simon het zelfs niet kan geloven als Coen hem de waarheid zegt. Daarnaast gelooft Leo Coen als hij zegt Simon niet van vroeger te kennen en hem nooit gepest heeft. Vanwege die columns vertrouwt Lotte Simon niet met haar baby. De laatste scene gaat ook over vertrouwen: de baby zuigt aan Simons vinger en valt op zijn schoot in slaap, ze vertrouwt hem. In de vriendschappen tussen Leo en Lotte en Simon en Coen beschuldigen de personages elkaar ook van wantrouwen en verraad.

Motieven

Harlekijn

Er zijn meerdere leidmotieven in dit boek en ik pik deze eruit omdat die toevallig als eerste opkomt. Leo's moeder had porseleinen beeldje van een vioolspelende harlekijn die haar vader kapot gooit. Ze fietst met de scherven naar een doe-het-zelfzaak voor de juiste reparatielijm en op de weg terug wordt ze geschept door een auto. Leo zeult de scherven van het beeldje mee naar België en als Simon die ziet en het verhaal erbij hoort, lijmt hij het beeldje weer in elkaar en zet het onder een glazen stolp: de gebroken Leo is kwetsbaar maar ze doet het weer. Tijdens zijn eerste psychose maakt Simon het beeldje echter weer kapot omdat hij denkt dat er camera's in zitten.

Ziekte en dood

De belangrijkste ziekte die in het boek beschreven wordt, is uiteraard Simons psychose en zijn bipolaire stoornis. Ik vind dat Spit dit fantastisch doet. Je kunt je helemaal voorstellen hoe verwarrend en onveilig het is om van de ene op de andere dag samen te leven met iemand die steeds minder zichzelf is. In het begin vroeg ik me af waarom Leo zo lang bij hem blijft, waarom ze niet bij Lotte gaat slapen bijvoorbeeld of haar meer in vertrouwen neemt, maar toen ging ik me voorstellen wat ik zou doen als dit mijn geliefde zou overkomen en dat is me nog steeds niet duidelijk. Leo blijft terugverlangen naar de oude Simon en als ze snapt dat hij niet meer terugkomt, dat Simon of psychotisch is of bedompt en passief door de medicijnen, is ze weer alleen. Qua dood zijn Leo's en Simons moeders de belangrijkste sterfgevallen. Leo's moeder verongelukt en wat er met haar hoofd gebeurd is, blijft haar altijd bij. Simons moeder sterft aan een hersentumor en ook hij kan geen afscheid van haar nemen. Beiden houden de herinnering aan hun moeder levend, bijvoorbeeld door elk jaar hun verjaardag te vieren. In het jaar van Simons eerste psychose is het tien jaar geleden dat zijn moeder overleed. Andere doden zijn: Indra's hamster waar Leo voor moest zorgen, en Daan die door Simon gedood wordt. Hiertegenover staat het nieuwe leven dat Lotte en Coen krijgen: zij verwachten een baby. Waar Leo en Simon vooral met tegenslagen te maken hebben, lijkt hun leven rimpelloos te verlopen.

Pesten

Simon is vroeger gepest vanwege zijn flaporen, dit is waarschijnlijk naast de dood van zijn moeder en zijn afwezige vader een belangrijke reden voor zijn gevoeligheid en onzekerheid. Hij vertelt Leo over dat pesten, over wat er gebeurd en gezegd is, en vertelt haar ook dat hij Coen van vroeger kent en dat hij een van de pesters was. Leo gelooft hem en wordt gereserveerder ten opzichte van Coen. Vervolgens speelt Coen een grote rol in Simons psychose: hij heeft op het werk een functie gekregen die Simon had willen hebben, Simon begint voor zichzelf en hij denkt al snel dat Coen hem probeert te bespioneren om zijn ontwerpen te pikken en te voorkomen dat hij succesvol wordt. Als Leo een nacht bij Lotte en Coen logeert, vindt ze oude fotoboeken met klassenfoto's van Coen en ontdekt Simon nergens. Coen blijkt ook helemaal niet op dezelfde school gezeten te hebben, dus Leo vermoedt dat ook dat pestverhaal deel uitmaakt van Simons psychose. De dag voordat Simon Lottes en Coens baby kidnapt, vertelt ze hem over haar twijfel. Die dag leest ze een mail met een foto van een groepsfoto van een vakantiekamp. Ze herkent Coen en Simon. Op de foto maakt iedereen, ook de begeleiders, flaporen achter Simons rug. Coen heeft Simon dus wel degelijk gepest en het is dan ook niet zo gek dat Simons onzekerheid groeide, toen hij bij hetzelfde bedrijf kwam te werken.

Dubbelleven

Als Leo besluit Lotte niet te vertrouwen met wat er allemaal gebeurt met Simon, start haar eerste dubbelleven. Tegenover Lotte doet ze alsof ze financiële zorgen heeft of Simon in de war is, thuis leeft ze steeds meer samen met een psychoot. Zonder Coen en haar te vertellen wat er precies aan de hand is, probeert ze hen wel mee te trekken in de manier waarop ze nu met Simon omgaat, bijvoorbeeld door Lotte appjes te sturen over wat ze wel en niet tegen Simon moet zeggen. Haar tweede dubbelleven start als ze voor 'Libelle' gaat schrijven. Ze zegt dit tegen niemand, schrijft onder pseudoniem en deelt dus haar echte gevoelens niet met mensen om haar heen, maar met lezers die ze niet kent: 'Ik leefde, behalve een dubbelleven, ook nog een anderhalf leven. Ik was de 'i' in zijn 'ik' geworden, hield zijn puntje in de lucht.' (p. 449) Als Lotte hierachter komt, is ze teleurgesteld. Ze vertrouwt niet alleen Leo niet meer, maar ook Simon niet.

Motto

what would it sound like if you we're the songwriter

and you did your living around me

would you undress me repeatedly in public

to show how very noble and naked you could be

 

what would it sound like if you we're the songwriter

and loving me was your unsung masterpiece

- J. Tillman

 

Tillman is een Amerikaanse musicus en dit is een deel van het liedje 'The Songwriter'. Voor mij gaat dit over Leo die in haar columns allerlei intieme momenten uit haar relatie met Simon deelt.

Titelverklaring

'Ik ben er niet' slaat voor mij zowel op Simon als op Leo. Simon is eerst door de psychose en daarna door de medicijnen zichzelf niet meer, hij is een zogenaamde schim van zichzelf. Omdat Leo zichzelf aan hem aanpast, wordt wie zij denkt dat hij nodig heeft, raak ze ook zichzelf kwijt. Beiden zijn niet meer de personen die ze waren: 'Het was niet enkel de ziekte die hem ziek maakte, maar ook mijn manier van kijken naar hem. Ik was niet alleen Simon maar ook mezelf  verloren.' (p. 508) Deze manier van de beste versie van zichzelf voor de ander worden, heeft Leo zichzelf vroeger aangeleerd en ze past dit bijvoorbeeld ook toe op Lotte, als ze net zwanger wordt. Ze probeert het haar op alle mogelijke manieren naar de zin te maken en stelt heel veel vragen, omdat ze precies wil weten hoe Lotte zich voelt en ze met haar mee kan voelen. De tattoo/tekening die Simon van Leo maakt, staat hiervoor symbool (leidmotief).

Structuur & perspectief

Net als in haar eerste boek heeft dit boek drie tijdlagen, wat het lezen niet vergemakkelijkt, maar op het einde de spanning flink opdrijft. De eerste tijdlaag is de jeugd van Leo, de daaropvolgende studententijd en de tijd waarin ze Simon ontmoet. De tweede tijdlaag is de relatie met Simon, het samenwonen en de psychoses. De derde tijdlaag is het heden waarin Simon weer in een psychose zit en Lottes baby gestolen heeft. Tijdlaag 2 vertelt naar tijdlaag 3 toe en lopen ergens in elkaar over. De hoofdstukindeling is gebaseerd op het schakelen tussen deze tijdlagen en uiteraard is het verhaal dus niet-chronologisch. Het wordt verteld door Leo in de ik-vorm, maar wel achteraf.

Decor

De tijden staan boven de hoofdstukken: de tweede tijdlaag loopt van 5 mei 2018 tot 21 februari 2019. Tijdlaag 3 speelt op 22 februari 2019. De eerste tijdlaag speelt 12 jaar eerder, Leo ontmoet Simon in 2007.

Het decor is Brussel. Simon is daar geboren en getogen, Leo komt uit een dorp in de buurt en Simon zorgt ervoor dat Brussel ook haar stad wordt. Als Simon echter ziek wordt, beperkt hun leven zich steeds meer tot hun appartement en dat wordt een steeds onveiligere plek. Voor Simon is dat omdat hij denkt bespioneerd en in de gaten gehouden te worden en voor Leo is dat vanwege Simon. De badkamer is hiervan het episch centrum. Andere plekken zijn Buik&Boek, het ziekenhuis en het appartement van Lotte en Coen.

Stijl

'Ze schrijft plastisch, plotgericht. Spierballenproza. Maar haar stijl is niet fijnzinnig, vilein of vervreemdend. Spit laat niets aan de verbeelding over – en dat zorgde ervoor dat de paranoia van de verteller en haar bipolaire vriend zich niet verontrustend in mijn hoofd nestelde.' (Blom 2021)

'De spanning die ze oproept contrasteert met haar stijl. Zij zoekt haar beeldspraak in het nadrukkelijk doodgewone, vriendelijke, waardoor alles nog extra eng wordt. Simon is tijdens zijn opname ‘slap en bleek als een uit de pan gespoeld sliertje spaghetti’. Het zweetplasje op zijn borst is op enig moment ‘diep genoeg voor een kleine huismuis om er pootje in te baden’. De hoofdpersonen voelen zich als ‘goudvissen in een pas ververste bokaal of aquarium – voor eventjes is alles helder, rondzwemmen wordt weer de moeite waard.’ Fijn zijn ook de Vlaamse uitdrukkingen zoals ‘een praatje slaan’ of ‘op de lappen gaan’.' (Eiselin 2020)

Slotzin

Ik glimlach - de breedst mogelijke glimlach, recht naar de camera.

Bijzonderheden

Spit won met haar debuut 'Het smelt' de Bronzen Uil voor het beste debuut.

Beoordeling

Ik vond 'Ik ben er niet' fantastisch, beter dan Spits debuut. Ik kon vanwege de structuur niet stoppen met lezen en vind dat Spit het samenleven met iemand die geestelijk niet in orde is, heel treffend beschreven heeft. Dat het volgens recensent Blom leest als een Netflix-serie vind ik geen bezwaar, integendeel, en Spits vergelijkingen en Vlaamse woorden lezen ook heel fijn. Een aanrader dus, maar niet voor beginnende lezers. Je moet om kunnen gaan met de gedetailleerde beschrijvingen, de tijd ook die ze daarvoor neemt, en de ingewikkelde structuur. Het boek deed me denken aan 'Kaas' van Elsschot, als Simon met zijn eigen bedrijf begint en verstrikt raakt in allerlei nutteloze aankopen. En aan 'De engelenmaker' van Brijs over een geestelijk ziek personage.

Recensies

"In haar kloeke tweede roman Ik ben er niet hanteert Lize Spit alle trucs van een bingewatchwaardige Netflix-serie. Niets laat ze over aan de verbeelding. Dat heeft ook nadelen." https://www.volkskrant.nl...~bcc90eb0/

"Ik ben er niet – een paradoxale, goed passende titel die doet denken aan een kind dat zich ‘verstopt’ door de handen voor de ogen te slaan, want vertelster Leo is er juist wél, en hoe – is een geweldige, adembenemende benauwenis van een boek." https://www.nrc.nl/nieuws...t-a4024278

Bronnen

Judith Eiselin - Hoe je vriend een vreemde wordt

https://www.nrc.nl/nieuws...t-a4024278

Onno Blom - In haar tweede roman laat Lize Spit niets over aan de verbeelding

https://www.volkskrant.nl...~bcc90eb0/