Feitelijke gegevens

• 1e druk, 1983
• 231 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Het struikgewas boog van elkaar en ze stond ineens voor hem, aan de andere kant van het water, zei hij vlak.

Samenvatting

29 december

 

Robert Dilling is in zijn werkkamer bezig met stofzuigen. Ondertussen werkt hij aan zijn nieuwe roman. Dit doet hij door middel van een recorder; hier neemt hij zijn gesproken gedachten mee op, die hij later uitwerkt tot een roman. Zijn huidige roman betreft een misdaadroman, maar tijdens het werken hieraan wordt hij vaak afgeleid, veelal door zijn overdadige gevreet. Robert houdt erg van eten en van drank, dit probeert hij wel in de hand te houden maar dit wil nog niet echt lukken. Dan belt Ellen, zijn dochter, omtrent oud en nieuw. Ellen zou eigenlijk met haar vriendin Nancy bij haar vader langskomen, maar deze relatie is uit gegaan. Robert vindt dit erg jammer: hij was erg gesteld op Nancy. Hij vertelt over de dode haas die in zijn tuin ligt, maar Ellen vraagt of hij ergens anders over kan praten. Dan vertelt hij over zijn nieuwe roman.

Zijn roman zal gaan over een ornitholoog, die op een dag een meisje ziet wanneer hij naar buiten kijkt. Het meisje gaat zitten plassen en op dat moment komt er een tweede vrouw in zijn gezichtsveld. Deze vrouw duwt een zetpil bij het meisje naar binnen, die daarna schokkend sterft. Ellen vindt het maar een vies verhaal en begint weer over oud en nieuw.

Robert is in de supermarkt om boodschappen te doen voor oud en nieuw. Hier werkt Jeanne, zijn nieuwe vriendin (die overigens jonger is dan zijn dochter), die hij met oud en nieuw gaat voorstellen aan Ellen. Robert wacht tot sluitingstijd op Jeanne zodat ze met hem mee kan rijden want Jeanne gaat zuurkoolstamppot koken. Ondertussen gaat Robert verder met zijn roman. Hij laat wat hij tot dan toe heeft bedacht horen aan Jeanne en vraagt wat zij ervan vindt. Jeanne snapt het verhaal niet goed en vraagt wat er nou precies gebeurt tussen die twee vrouwen. Robert vertelt dat hij dat zelf ook niet precies weet en vraagt of zij hem verder kan helpen. Zij stelt dan voor dat het moeder en dochter zijn, en dat er cyaankali in de zetpil zit.

Robert gaat verder met het verhaal: de man gaat naar buiten om het lichaam van het meisje te bekijken. Wanneer hij merkt dat hij een erectie heeft, verkracht hij het levenloze lichaam. Als hij plotseling stemmen hoort, neemt hij in paniek het meisje mee. Hij verbergt haar in de gifsla, maar wanneer er later rechercheurs rond komen kijken, besluit hij dat het lijk verplaatst moet worden.

 

30 december

Robert gaat in de tuin kijken bij de dode haas en bedenkt dat hij die eigenlijk moet laten verdwijnen voor Ellen langs komt, maar omdat zijn voeten nat worden van de smeltende sneeuw, gaat hij weer naar binnen. Hier werkt hij verder aan zijn roman.

De ornitholoog neemt het lijk mee het water op om haar hier te dumpen. Als dekmantel rust hij zich zodanig uit dat het lijkt of hij gaat vissen. Dit gaat niet heel soepel: de man valt hierbij zelf ook in het water. Wanneer het eindelijk is gelukt, stijgt het meisje opeens op.

Robert bedenkt zich dat hij de haas vergeten is weg te halen, maar dan is hij Ellen al aan het ophalen. Samen gaan ze wat eten, en Ellen schaamt zich lichtelijk voor de hoeveelheid die haar vader naar binnen werkt. Tijdens het eten vertelt Robert hoe het verhaal verder gaat.

Wanneer de man huiswaarts wil keren, blijkt dat hij beet heeft. Er hangt een groot monster aan zijn hengel. Hij gaat het gevecht aan met het monster en slaagt er uiteindelijk in het beest in zijn boot te krijgen. Dan blijkt het beest het haakje door te hebben geslikt, dus hij moet het meenemen. Het beest blijft maar spartelen en naar lucht happen, waardoor hij hem uit paniek doodslaat. Wanneer hij aan de kant komt, staat daar politie. Hij roept, verdwaasd als hij is op dat moment: ‘ik heb haar niet vermoord!’, maar de politie denkt dat dat om de vis gaat en hij verschijnt uiteindelijk met een foto in de krant.

Ellen is wel te spreken over deze nieuwe ontwikkelingen in het verhaal. Ze keren huiswaarts, waar Ellen aan het studeren slaat voor haar tentamen dat zij na de vakantie moet maken. Robert gaat ondertussen verder met zijn roman.

 

31 december

De volgende ochtend slaat Robert al vroeg aan het snacken, waardoor zijn schone trui meteen weer onder de vetvlekken zit. Niet veel later treft hij Ellen aan, die in tranen is. Robert probeert haar op te vrolijken: hij legt haar in zijn bed en brengt haar een lime juice met gin. Robert gaat ernaast liggen en ze praten wat samen. Ellen valt in slaap en Robert uiteindelijk ook, maar schrikt wakker doordat Ellen in zijn hand bijt.

Nadat Ellen gedoucht heeft, vraagt Robert of hij haar naakt mag zien. Zij vindt dit prima en nuchter bespreken ze haar schaamhaar en tieten. Vervolgens vertelt Robert over de afloop van zijn roman.

Twee jaar later wordt man gearresteerd. Ze hebben het stoffelijk overschot van het meisje gevonden waarop resten van Gifsla zijn aangetroffen. Dit leidt naar de man, omdat hij deze zeldzame plant in zijn tuin heeft staan.

Later die dag wordt er gebeld door Nancy, maar Ellen is dan buiten. Robert vertelt dat Ellen haar erg mist en vraagt of ze niet toch nog langs wil komen. Daarnaast vertelt hij ook aan Nancy over zijn verhaal. Het gesprek eindigt ermee dat Nancy besluit toch die kant op te komen en Robert wenst haar een fijne reis. Wanneer Robert Ellen vertelt dat Nancy onderweg is, is Ellen boos dat hij dat niet met haar heeft overlegd en zondert zich af om te studeren.

Als Nancy er eenmaal is, hebben zij en Ellen het al snel weer bijgelegd. Ze zijn een strandwandeling aan het maken wanneer Robert hen tegenkomt. Er ligt een dode pijlinktvis op het strand, die Robert in zijn achterbak mee naar huis neemt. Eenmaal thuis begint hij met de voorbereidingen voor het avondeten, samen met Jeanne. Ze maakt kennis met Ellen en Nancy en er lijkt sprake te zijn van een klik tussen de drie.

 

1 januari

Er wordt veel gegeten en gedronken. Robert verzorgt buiten het vuurwerk en om 12 uur drinken ze roze champagne. Robert is uiteindelijk zo dronken, dat hij midden in de nacht wakker wordt in bed en geen idee heeft hoe hij daar is beland. Hij staat op en vindt de drie dames in de logeerkamer. Hij wil er bij gaan zitten maar daar heeft Ellen geen zin in, zij vindt dat hij eerst zijn roes moet uitslapen. Hij trekt een jurk van Nancy aan en vindt dat hij er nu ook bij hoort, maar dan loopt Ellen boos de kamer uit. Robert vraagt wat hij verkeerd heeft gedaan en Nancy vertelt dat ze geïrriteerd is omdat ze net zo leuk bezig waren met Jeanne, die op bed ligt te slapen, toen hij binnen kwam stormen. Robert schuift de rok van Jeanne naar boven en ziet dan lippenstift tussen haar benen.

Robert gaat naar buiten, Ellen achterna. Hij volgt haar sporen in de sneeuw. Opeens merkt hij dat hij de jurk nog aan heeft en stopt om deze uit te trekken. Daarna treft hij Ellen en nodigt haar uit in te stappen. Eerst is ze nog wat bozig, maar ze stapt uiteindelijk toch in. Dan schiet er een krampachtige benauwdheid in zijn borst en hoort hij niet meer wat zijn dochter zegt.

Personages

Robert Dilling

Robert (ook wel Rob) is het hoofdpersonage van deze roman. Hij is auteur en is bezig met een misdaadroman/thriller. Hij is een echte hedonist: hij streeft naar genot. Veel eten, overmatig alcoholgebruik en een vriendin die jonger is dan zijn dochter. Diep van binnen weet hij wel dat hij ongezond bezig is, maar toch kan hij zich er niet toe zetten om zijn levensstijl aan te passen. De band met zijn dochter is heel liefdevol, hij houdt ontzettend veel van haar en zit er dan ook heel erg mee als zijn dochter verdriet heeft door haar verbroken relatie.

Ellen

Ellen is 25 en ze is de dochter van Robert. Ze heeft een relatie met Nancy, maar in de roman is deze relatie tijdelijk verbroken. Ze woont in Amsterdam en studeert daar archeologie. De relatie met haar vader is een beetje gecompliceerd: soms walgt ze van zijn gedrag, maar ondanks dat houdt ze toch heel veel van hem en voelt ze zich op haar gemak bij hem.

Nancy

Nancy is de vriendin van Ellen. Robert is erg gesteld op haar en dit lijkt wederzijds te zijn.

Jeanne

Jeanne is de nieuwe vlam van Robert. Ze is 20 jaar en werkt bij de plaatselijke supermarkt. Ze komt een beetje naïef over, maar is ook erg zorgzaam richting Robert.

Quotes

"Dat waren kruisspinnen. Die maken van die mooie webben. Hogere wiskunde. Maar dit lichtschuwe volkje creëert een soort groezelige havenbardecoraties. " Bladzijde 31

"Daarna stak hij zelf een sigaret op en zei, terwijl hij met welbehagen de rook tegen de voorruit blies: ongezonde situaties moet je met ongezonde middelen bestrijden. " Bladzijde 93

Thematiek

Schrijverschap

De hoofdpersoon van de roman, Robert, is een schrijver en een groot deel van het verhaal wordt besteed aan hoe Robert zijn nieuwe roman creëert. Hij citeert hele lappen tekst en deelt zijn verhaal met iedereen die het maar horen wil. Daarnaast zijn er duidelijk parallellen tussen het leven van Robert en het leven van Wolkers, wat het verhaal een autobiografisch tintje geeft. Beide mannen leven op een eiland, in de natuur en zijn geïnteresseerd in wat zich hier afspeelt. Door middel van de foto die achterop de omslag staat, wordt deze parallel extra benadrukt. Op deze foto zien we Wolkers met een dode haas in zijn hand. Robert vertelt in de roman ook over een dode haas, die hij verschillende keren bekijkt en oppakt. Uit latere dagboeken is gebleken dat ook de levensstijl van Robert veel overeenkomsten vertoont met die van Wolkers. Opmerkelijk is dat de auteur aan het eind van dit verhaal overlijdt en dat dit tevens de op een na laatste roman is. Dit duidt erop dat Wolkers wellicht klaar was met het leven dat hij destijds leidde (maar dit is natuurlijk eigen interpretatie!)

Motieven

Natuur

Robert woont midden in de natuur en observeert deze graag. Dit zie je ook weer terug in het verhaal dat hij schrijft over de ornitholoog, die ook veel aandacht besteedt aan de natuur. Alleen de titel is hier al een mooi voorbeeld van.

Seksualiteit

Seksualiteit is een terugkerend motief in deze roman. Er worden verschillende seksscènes tussen Robert en Jeanne expliciet beschreven en gaan veel van Roberts gedachten over seks en geslachtsdelen. Daarnaast is Robert bovengemiddeld geïnteresseerd in het seksleven van zijn lesbische dochter.

Vader-dochterrelatie

De band tussen Robert en zijn dochter is erg sterk. Ze zitten elkaar vaak te plagen, maar je merkt dat ze toch wel erg op elkaar gesteld zijn. Dit merk je onder andere aan dat Ellen het geen probleem vindt dat haar vader haar bekijkt als ze naakt is en ze hier allebei heel nuchter mee omgaan.

Dood

De dood komt in verschillende vormen aan bod in deze roman. Ten eerste is er natuurlijk het meisje dat vermoord wordt, maar ook de dode haas, de dode pijlinktvis, het dode monster en de dood van Robert zelf, zijn hier een uiting van.

Motto

It seems to me that there have been damn few periods in the history of civilization that a man living in one of them could have recognized as definitely great. If you had been a contemporary of Sophocles, I think you might have thought of him almost as highly as you do now. But I think you might have thought Euripides a little vulgar. And if you had been an Elizabethan, I am quite sure you would have thought Shakespeare largely a purveyor of stale plots and over-elaborate rhetoric. I don’t know why I’m saying this, I’m not trying to defend anything, and I certainly would not wish to diminish your pleasure in that which gives you pleasure, even if I could.

RAYMOND CHANDLER Selected Letters

 

Sleep, sleep. The ocean, grinding stones
can only speak the present tense;
nothing will age, nothing will last,
or take corruption from the past.
A hand, your hand then! I’m afraid
to touch the crisp hair on your head –
Monster loved for what you are,
till time, that buries us, lay bare.

ROBERT LOWELL Near the Ocean

Raymond Chandler was een Amerikaanse auteur van detectiveverhalen en zijn verhalen worden tegenwoordig tot de klassiekers gerekend; hij heeft veel auteurs na hem beïnvloed. Dit fragment komt niet uit een verhaal van zijn hand, maar uit de verzameling brieven die hij heeft geschreven.

Robert Lowell was een Amerikaanse dichter die vooral geroemd wordt om zijn werk binnen de beweging van de confessionele poëzie. Deze beweging kende zijn hoogtepunt rond 19050/1969 en de poëzie die door confessionele dichters werd geschreven was voornamelijk autobiografisch. Taboeonderwerpen als geestesziekte, zelfmoord en seksualiteit kwamen vaak aan bod.

Het is niet met zekerheid te zeggen waarom Wolkers deze fragmenten heeft gekozen als motto, er zijn geen concrete verbanden met het verhaal. Wel is de hoofdpersoon uit het verhaal een misdaadroman aan het schrijven, net als Raymond Chandler. Het eerste citaat kan daarom zowel op de poetica van Wolkers als op die van zijn hoofdpersonage slaan.

Opdracht

Voor Bob

Trivia

Gifsla is de op één na laatste roman van Wolkers. Hierna volgden alleen nog essays, gedichten, verhalenbundels e.d.

Titelverklaring

De titel verwijst naar het verhaal dat Robert schrijft. Er wordt voor het eerst naar verwezen op pagina 15: ‘”Als ik zo zou beginnen had ik wel meteen een pakkender titel,” mompelde hij grijnzend. “De Zetpil van de Dood. Een stuk intrigerender dan Gifsla, waarvan niemand weet wat het is.”’ Gifsla is namelijk de plant waarin de ornitholoog in eerste instantie het lijk in verbergt: ‘Hij sjort haar verder de tuin in en schuift haar in de wildernis van gifsla naast zijn tuinhuis. Gifsla dat is een meer dan manshoge plant met gifgroene bladeren die heel geschikt is om een corpus delicti in te verbergen.’ (p.67) Uiteindelijk is het ook deze plant waardoor hij beschuldigd wordt van moord: ‘…, staat een van de recherheurs met een kouwe glimlach op, haalt een fotomapje uit zijn binnenzak en schudt er een serie dia’s uit die hij tussen de bevende vingers van de ornitholoog stopt. Als die ze tegen het licht houdt ziet hij een stuk rietland van de Nieuwkoopse Plassen in vale groene en bruinige tinten en daar middenin een giftig groen bos hoge planten. De gifsla.’ (p.151)

Structuur & perspectief

De roman bestaat uit vier hoofdstukken, die getiteld zijn met data: 29 december, 30 december, 31 december en 1 januari. Deze hoofdstukken volgen elkaar dus chronologisch op en het verhaal wordt dan ook chronologisch verteld. Wat hier voor enige verwarring zorgt is dat er sprake is van een tweede verhaallijn, namelijk de roman die door Robert wordt verteld. Deze verhaallijn wordt ook echt letterlijk verteld door Robert, waardoor het niet echt om een aparte verhaallijn gaat, maar meer een soort vertelling in het verhaal. Doordat de citaten soms best lang zijn, ervaar je het als lezer op die momenten wel als een losstaande verhaallijn.

Er is sprake van een personaal vertelperspectief; de verteller volgt namelijk continu het personage van Robert. Je leest over zijn handelingen en gedachten, en weet bijvoorbeeld niet wat Ellen of Jeanne op datzelfde moment doet. De gedachten van de overige personages worden ook niet beschreven.

Decor

Het verhaal speelt zich af op een eiland (Ellen moet met de boot naar hem toe komen, p.25), vermoedelijk Texel, omdat Wolkers hier zelf ook woonde. Het is er rustig: ‘”Zo omstreeks deze tijd van de dag, als de verbeelding tot rust moet komen, wil ik nog wel eens uit de band springen. Er is hier ook geen sodemieter te doen.” “Daarom ben je er toch heengegaan, papa, omdat het er zo lekker rustig was.”’ (p.23) Het decor is bepalend voor het verhaal: het verhaal speelt zich grotendeels in en rond het huis af, er zijn scènes op het strand en de natuur om het huis is een inspiratiebron voor Robert. Ook de tijd waarin het verhaal zich afspeelt is bepalend, het gaat hier namelijk om de jaarwisseling en alle gebruiken die daarbij horen (dineren met familie, vuurwerk, champagne) komen nadrukkelijk aan bod. Een exact jaartal wordt niet genoemd, maar het verhaal speelt zich in ieder geval in het recent verleden af. Homoseksualiteit is geaccepteerd en de relatie tussen Ellen en haar vader is heel modern (ze behandelen elkaar als gelijkwaardig).

Stijl

Gifsla is direct te herkennen als een roman van Wolkers. De thematiek (dood, seksualiteit, natuur) sluit aan bij de thematiek van zijn gehele oeuvre. Daarnaast wordt zijn werk gekenmerkt door expliciete seksscènes. Dit soort scènes worden nu niet echt meer als taboedoorbrekend ervaren, maar waren dat in de beginjaren van Wolkers’ schrijverscarrière wel.

Wat tegenwoordig wellicht nog wel als taboe wordt ervaren (en waarschijnlijk ook altijd wel zal blijven), is de vader die over het seksleven van zijn dochter fantaseert. Maar dit ervaart Robert zelf ook als taboe: ‘Hij vroeg zich af of ze zwijgend tegenover elkaar op bed zaten of in elkaar verstrengeld de verzoening vierden. Hij liep een eindje de gang in maar ging weer terug. Geen gefluister aan de deur. Ik weet wel dat het niet de geilaard is die je daarnaar toe drijft maar de zorgzame liefhebbende vader, maar laat het maar in alle rust tot bevrediging komen.’ (p.169) Af en toe zitten deze vaderlijke gevoelens toch wel een beetje op het randje, bijvoorbeeld wanneer zijn ogen getrokken worden naar de vochtige plek in het bed waar zijn dochter net seks heeft gehad.

Wat ik verder persoonlijk heel kenmerkend voor Wolkers’ schrijfstijl vind, zijn zijn gedetailleerde zintuigelijke beschrijvingen en de originele draai die hij daar vaak aan weet te geven. Een voorbeeld daarvan: ‘Plotseling, met een beweging als van een vlinder die zich uit een cocon wringt, golfde haar achterwerk uit haar verbleekte spijkerbroek.’ (p.11)

Slotzin

Hij hoorde het al niet meer.

Beoordeling

Gifsla is een roman die prima binnen het oeuvre van Wolkers past. Als je eerder romans van hem hebt gelezen en deze kon waarderen, dan kan je deze roman waarschijnlijk ook wel waarderen. De latere romans van Wolkers (waar deze roman ook toe behoort) werden destijds door critici minder positief ontvangen, maar men is later wat milder geworden in zijn oordeel. De latere romans zijn wellicht minder explosief, maar zitten verhaaltechnisch gezien prima in elkaar. Gifsla is dan ook een goed leesbare roman, die door boeiend blijft tot de laatste bladzijde. 

Recensies

"De Wolkeriaanse motieven van schransen, natuurbeleving en seks zijn in “Gifsla” prominent aanwezig, met als minpunt dat Wolkers’ taal in dit boek minder fris en swingend is dan in eerdere romans met dezelfde thematiek." www.chroom.net/wolkers/jw83.htm

"Vol Wolkerse liefde en vol Wolkerse zinnen." https://abubakaridevries....n-wolkers/

Bronnen

Achtergrondartikel Jan Wolkers

www.vn.nl/artikel-literat...eren-1.htm