Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 122 pagina's
• Uitgeverij: De Fontein

Flaptekst

Eerste zin

Ik stond beneden en keek hoe Jan zingend tegen de schoorsteenpijp omhoogklom.

Samenvatting

De kinderen van de zeventigjarige Kees hebben een feest voor hem georganiseerd en Kees denkt terug aan het geheim dat hij al die jaren met zich meegedragen heeft.

Jan Noordergraaf, zoon van de fotograaf en uitgerust met een grote mond (figuurlijk bedoeld), slaat zich in 1959 letterlijk het leven van Kees de Bruin in, de gehoorzame oudste zoon in een groot katholiek gezin. Kees maakt niet veel later ook kennis met zijn mooie tweelingzus Marijke.

Hij heeft twijfels over zijn vriendschap met Jan maar als die hem opzoekt tijdens het voetballen, gaat Kees toch bij hem langs en blijft zelfs eten. Hij ervaart dan goed dat Jan uit een ander milieu komt dan hijzelf en in de toekomst zullen ze alleen bij Jan afspreken. Ze zien elkaar voortaan elke dag. Jan praat, Kees luistert. Kees komt ook langs voor Marijke, op wie hij verliefd is en van wie hij spulletjes steelt. Jan en hij krijgen een keer ruzie maar net als eerder zoekt Jan Kees dan weer op bij voetbal. Kees werkt in de kassen van Piet van Vliet en op zijn terrein staat een schoorsteenpijp van 23 meter hoog die Jan erg interessant vindt.

Jans moeder is in de veertig en zwanger van een achtste kind. Het gaat niet zo goed met haar en als Jan pillen voor haar gaat halen in de apotheek ontmoet hij voor het eerst Marijke zonder Jan. Ze fietsen samen naar zee. Kees' moeder gezondheid is ook de reden dat Jan voor het eerst bij Kees thuiskomt, als hij hem helpt met verhuizen naar zijn eigen kamer, omdat zijn ouders beneden gaan slapen. Na voetbalkamp belooft Kees Jan dat hij op een nader te bepalen datum met hem de schoorsteenpijp in klimt.

Bij Kees thuis wordt afgesproken wie waar heengaat als zijn moeder gaat bevallen en Kees loopt naar Jan om te vragen of hij daar mag blijven. Jan is er niet en Marijke en hij dansen en zoenen. Als Jan thuiskomt, zegt hij Kees dat hij bepaald heeft wanneer ze in de schoorsteenpijp zullen klimmen. Die zondag ontmoeten ze elkaar op de plek waar ze elkaar ook voor het eerst ontmoet hebben. Jan weet dat Marijke en hij gek op elkaar zijn en gezoend hebben. Hij zegt blij voor hen te zijn en noemt Kees 'broertje'. Aangekomen bij de schoorsteenpijp, geeft Kees Jan een kontje, waarna Kees zelf bang wordt, een smoes verzint en Jan alleen omhoog klimt. Kees roept hem als Jan de top bereikt en Jan roept iets terug, zwaait en valt naar beneden. Kees schrikt zo dat hij van hem weg naar huis rent en doet alsof er niets gebeurd is. Als zijn vader komt vertellen dat Jan dood is, doet hij alsof hij dat voor het eerst hoort. Hij wil Jans zus en ouders graag vertellen wat er gebeurd is maar het lukt hem niet. Na de begrafenis verhuizen ze naar Australië en Jan blijft alleen achter. Hij wil niet meer naar de HBS maar naar het seminarie.

Ongeveer veertig jaar later is Kees terug in het dorp om erbij te zijn als de schoorsteenpijp wordt opgeblazen. Hij is getrouwd, gescheiden, heeft kinderen en kleinkinderen en zijn vader is dood. Zijn moeder woont nog in het dorp. Niet zo lang geleden heeft hij Marijke ontmoet en met haar gesproken over Jans dood, die hen beiden nooit heeft losgelaten. Na dit gesprek vraagt Kees zich af of Jan is gevallen of gesprongen. Op de plek van de tuinderij en de schoorsteenpijp komen woningen. 'Wij zijn er geweest, Jan', denkt Kees.

Personages

Kees de Bruin

De 15-jarige Kees is het oudste kind in het gezin De Bruin. Er is een achtste kind op komst. De vader van Kees is tuindersknecht. Het is een katholiek gezin. Kees zit op voetbal en houdt van vissen. Na de zomervakantie gaat hij naar de eindexamenklas van een katholieke ULO in de stad. In zijn milieu was dat gewoon: ook al kon je goed leren, zoals Kees, dan ging je niet naar de HBS: ‘Daar hoorden wij niet thuis, wij waren geen hoeden, wij waren petten, voorbestemd om onze handen te gebruiken’ (p. 31). Kees verdient geld door klusjes te doen voor tuinder Piet van Vliet. Kees vertelt over zichzelf dat hij ‘hongerwinterarmpjes en slappe schouders’ heeft en ook nog ‘meisjestepels’: ‘twee weke roze bultjes waarvoor ik me doodschaamde’ (p. 23). (Woets 2021) Kees is een lieve en verlegen jongen. Hij helpt thuis en wil sparen om de HBS zelf te kunnen betalen.

Jan Noordermeer

Jan Noordermeer is de zoon van een fotograaf. Zijn vader heeft een winkel in het dorp: Noordermeer fotografie. Jan heeft volgens Kees ‘een gespierd lichaam, brede schouders en stevige bovenarmen’ (p. 23). Jans vader ‘was niks van zijn geloof’ (p. 45), zijn moeder katholiek. Jan en zijn zus krijgen een katholieke opvoeding, maar in het gezin wordt niet aan alle rituelen even sterk vastgehouden als in het gezin van Kees. (Woets 2021) Jan lijkt zeker in vergelijking met Kees een jongen vol bravoure die doet wat hij wil en waar hij zin in heeft, maar zijn zus Marijke vertelt Kees dat hij regelmatig erg bang was. Hij is zestien jaar oud als hij sterft.

Quotes

"Ik sloeg hem met de vlakke hand in zijn gezicht. De afdruk van mijn vingers stond als een handtekening op zijn wang. 'Nu zijn we vrienden', zei Jan." Bladzijde 22

"Jan drukte zijn sigaret uit. 'Ik weet eigenlijk niet of het wel te leren is', zei hij. 'Vallen is een kunst.'" Bladzijde 33

"Jan en ik, wist ik nu, waren veroordeeld tot vriendschap. Punt." Bladzijde 38

"Marijke had me aangeraakt en een vuurtje in mij aangestoken, vergelijkbaar met het brandend hart van Jezus, met dit verschil dat Jezus de koning aller harten was, en ik aan een hart genoeg had, dat van Marijke." Bladzijde 82

"Misschien zit het nog anders en ben je gevallen noch gesprongen, maar heb je jezelf losgelaten." Bladzijde 114

Thematiek

Vriendschap en verraad

Het hoofdonderwerp is volgens mij de vriendschap tussen Kees en Jan. Jan rolt Kees' leven binnen en Kees is eerst een beetje bang voor hem en wil misschien zelfs wel geen vrienden met hem zijn, maar hij realiseert zich ook dat Jan niet weggaat. Als Jan eenmaal in je leven is, dan blijft hij. De vriendschap groeit en Kees groeit steeds meer naar Jan toe, hij begint zelfs van hem te houden. Hij wordt echter ook een keer heel boos op hem, als hij merkt dat Jan zich in zichzelf terugtrekt omdat de wereld volgens hem niet voor hem maar voor anderen gemaakt is. Kees wil hem troosten maar wordt ook boos omdat Jan hem bij die anderen schaart en zich ook boven hem lijkt te plaatsen. Je zou dit moment kunnen zien als het begin van het 'verraad' omdat Jan zich met zijn verlangens vaker buiten de wereld en dus buiten de vriendschap lijkt te plaatsen met als duidelijk hoogtepunt het beklimmen van de schoorsteen. Hierdoor valt en sterft hij en is de vriendschap definitie ten einde. Aan de andere kant zou je ook kunnen zeggen dat Kees Jan verraadt door op zijn zus verliefd te worden en haar tussen hen in te plaatsen. Jan noemt hem dan wel 'broertje' maar Marijke denkt dat hij zich om die reden misschien wel heeft laten vallen. Kees kan alles pas min of meer afsluiten als de schoorsteen jaren later wordt opgeblazen.

Motieven

Dood en rouw

Kees is een verlegen jongen en veel schuchterder dan Jan. Hij durft vaker dingen niet die Jan wel durft en ook als Jan valt en op de grond te pletter slaat, durft hij niet bij hem te blijven of hulp te halen maar hij rent naar huis en doet alsof er niets gebeurd is. Hij vertelt aan niemand de waarheid, ook later niet. Dit veroorzaakt uiteraard een groot schuldgevoel dat hij probeert 'af te kopen' door naar het seminarie te gaan. Er ontstaat een leven voor de dood van Jan, waarin Kees een redelijke zorgeloze jongen was vol dromen over het leven dat nog zou komen, en een leven na de dood van Jan, waarin hij het geheim over Jans dood met zich meedraagt en zich terugtrekt in zichzelf en het geloof. Dit geheim is dus ook een motief (Kees houdt ook zijn verzameling van Marijke-attributen geheim), net als dat Jans ontwikkeling tot volwassene in grote mate bepaald wordt door Jans dood en zijn schuldgevoelens.

Verlangen naar vrijheid

Jan heeft een groot verlangen naar vrijheid. Hij vraagt Kees zelfs naar de betekenis ervan en zegt zelf dat zijn gevoel van vrijheid bestaat uit naakt door een weiland rennen, het liefst schijtend. Hieruit blijkt ook een enorm verlangen van vrij zijn van wat anderen van je vinden of verlangen. Symbool hiervoor staan wat mij betreft de vogels die ze steeds zien: eerst de leeuwerik en later de buizerd. De buizerd zit op de schoorsteen en Jan vraagt zich af of hij de zee wel kan zien. Hij klimt de schoorsteen op om dat te controleren, maar misschien ook om net zo vrij als deze vogel te zijn. Veelzeggend is in dit verband ook dat het voor Kees voelt alsof hij gevlogen heeft, als hij onder narcose gaat.

Liefde

Kees vindt Jans zus Marijke prachtig en wordt verliefd op haar. Heel lang is niet duidelijk of zij ook gevoelens voor hem koestert, maar als ze hem zoent is dat duidelijk. Ook Jan lijkt meer dan broer- en zusgevoelens voor zijn zus te hebben want hij oefent het zoenen met haar en ze gaan dan ook met elkaar naar bed. Kees' verliefdheid volgt zijn ontwikkeling van jongeman naar volwassene, dat zie je bijvoorbeeld aan zijn geloof. Als hij verliefd wordt op Marijke, raken zijn gedachten aan en gebeden voor God en Maria met Marijke verweven, wat hem ook weer schuldgevoelens oplevert. Hij steelt ook spulletjes van haar, die hij bewaart als een soort relikwieën. Ik vind in dit verband de voorkant ook heel mooi: Kees mag twee duiven van de buurman vasthouden en is daar kinderlijk enthousiast over. Als hij echter Marijkes borsten mag aanraken, doen ze hem aan die twee zachte duiven denken.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

I.M. Jan Batist

Dit staat er op de website van Koos Meinderts over deze opdracht: 'Het is woensdagavond 25 augustus 1926. Hoogzomer. Jan Batist klimt samen met twee neefjes aan de Houtweg in Loosduinen  een schoorsteenpijp in aanbouw in. Bovenin de schoorsteenpijp kunnen ze Ter Heide zien. Die avond gaat het mis. Jan klimt aan de binnenkant van de pijp langs de ijzeren haken naar boven. Op 23 meter hoogte schiet een van de haken los en maakt Jan een dodelijke val.
Jan Batist was een broer van mijn moeder. Op deze gebeurtenis is mijn boek De zee zien gebaseerd.' (Meinderts 2021)

Titelverklaring

Jan wil langs de schoorsteenpijp omhoog klimmem om te kijken of je vandaar de zee kunt zien. Dat zegt hij een aantal keer letterlijk. Of dat inderdaad kan, zullen we nooit weten want Jan roept wel wat als hij boven is, maar Kees kan het niet verstaan en daarna valt Jan. De vrijheidsdrang van Jan, om gewoon te doen wat in hem opkomt of het nu geaccepteerd wordt of niet of gevaarlijk is of niet, leidt dus tot het einde van zijn leven, een einde aan zijn vriendschap en zelfs een einde aan het jong en zorgeloos zijn van Kees.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in een proloog, die vooruitblikt naar de climax van het verhaal, en twee delen die aangeduid worden met het jaartal waarin die delen spelen. Het eerste deel speelt in 1959 en wordt daarna in 36 genummerde en korte hoofdstukken verteld. Het tweede deel speelt in 1997 en en beslaat hoofdstuk 37 tot en met 39. Daarna volgt nog een epiloog. Het verhaal verloopt dus niet-chronologisch en wordt verteld door Kees in de ik-persoon. In het laatste deel richt Kees zich rechtstreeks tot Jan.

Decor

Zie voor de tijd het kopje 'Structuur en perspectief'. De tijd speelt in zoverre een rol dat het verhaal zich niet lang na de Tweede Wereldoorlog afspeelt, Kees geboren is in de oorlog en om die reden een magere jongen is. Er is wel leerplicht maar als je vijftien jaar oud bent, dan mag je van school af. Het verhaal speelt zich af in het Westland, in een gebied met veel tuinderijen van waar je naar de zee kunt fietsen. Kees en Jan komen uit verschillende milieus en waar Jan en zijn zus Marijke beiden een eigen kamer hebben, moet Kees zijn kamer delen met zijn broers en zussen.

Stijl

'Het verhaal is geschreven in relatief korte, heldere zinnen, zonder moeilijke woorden of ingewikkelde zinsconstructies. Wat opvalt, zijn de vergelijkingen met de natuur. Zo ziet Kees de blote borsten van Marijke als een wit duivenpaartje dat hij ooit gezien heeft en mocht strelen (p. 105). En wanneer Kees afhaakt bij de beklimming van de schoorsteenpijp, vergelijkt hij Jan met een arend, zoals in het zeeroverslied, en zichzelf met een bang musje (p. 113). Ook speelt religie een rol in vergelijkingen. Uit genegenheid voor Jan en Marijke stelt Kees zich voor dat hij en Jan met Marijke ertussen liggen als ‘De Heilige Drie-eenheid’ (p. 93).
Humor is een ander belangrijk stijlkenmerk. Die humor is soms cynisch: wanneer iemand door de bliksem wordt getroffen die als bijnaam De Koperen Snor had, merkt Piet van Vliet op: ‘Tja, wat wil je, (…) koper is een goeie geleider’ (p. 42). Pas wanneer Kees in bed ligt, durft hij aan Marijke te denken: ‘Marijke was een meisje. Haar durfde ik niet binnen te laten, behalve ’s avonds, alleen in bed, in het geheim, als ik zeker wist dat mijn broertjes sliepen en ik haar fluisterend aanriep: Wees gegroet Marijke, mijn jongeheer is met u’ (p. 50). Dit is een verwijzing naar de katholieke gewoonte om Maria aan te roepen.' (Woets 2021)

Slotzin

'Weten jullie wat opa morgen gaat doen?' riep hij door de feestzaal. 'Naakt door een weiland rennen!'

Bijzonderheden

De zee zien werd in 2016 bekroond met de Boekenleeuw.

Beoordeling

'De zee zien' begon in mijn ogen wat traag maar de korte hoofdstukken en simpele zinnen hielpen me doorlezen en daar ben ik erg blij om. Ik vind het een prachtig verhaal: mooie zinnen, mooi onderwerp en veel diepgang. Dit boek is geschikt voor beginnende en gevorderde lezers, die er veel meer uit kunnen halen. Ik zag op de website Lezen voor de lijst iemand het vergelijken met 'Echte soldaten huilen niet' en dat vind ik een treffende vergelijking: dat boek zou ik zeker ook lezen, als je dit waardeert.

Recensies

"‘De zee zien hoort tot het beste wat Meinderts heeft geschreven en verdient een groot (jong)volwassen publiek,’ aldus Bas Maliepaard in Trouw." https://www.dereactor.org...rkruimelen

"En Thomas de Veen schrijft in NRC Handelsblad: ‘Het zou mooi zijn als deze grote literatuur niet alleen gezien wordt door lezers van jeugdboeken’." https://www.dereactor.org...rkruimelen

Bronnen

Koos Meinderts - Schrijfblok Jan Batist

https://www.koosmeinderts...an-batist/

Karen Woets - De zee zien

https://uittrekselbank-nb...e-zee-zien