Feitelijke gegevens

• 30e druk, 1995
• 310 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Het schoolplein was afgebakend met een lage, stenen muur en daar stond zij tegen aan geleund.

Samenvatting

Deel 1

Vlak voor het einde van het schooljaar ontdekt de tienjarige Kit dat er een nieuw meisje op school is: de grote, veertienjarige Ara. Ze zit een klas hoger en er wordt veel over haar gefluisterd omdat ze uit een familie van zigeuners zou komen. Kit is meteen door Ara gefascineerd: ze hecht zich snel aan mensen en wil heel graag dat Ara haar vriendin wordt. Het is voor Kit een ramp wanneer Ara haar niet alles wil vertellen zodat Kit haar pagina in het vriendenboekje kan afmaken, maar langzaam maar zeker krijgen ze een hechte band.

De ouders van Ara en Kit vinden de meisjes te slecht bij elkaar passen om vriendinnen te zijn. Ook Kits juffrouw vindt het maar niets dat ze zo hecht is met een meisje uit een hogere klas. Dat kan hen echter niet schelen en ze worden almaar closer. Ze sluiten zelfs een bloedverbond en vertellen elkaar dat ze veel van elkaar houden. Wanneer Ara naar de mulo gaat en Kit nog een jaar moet blijven, zien ze elkaar minder - maar hun band blijft sterk. Toch vertelt Kit het zelfs niet aan Ara wanneer ze, kort voor haar eerste communie, wordt aangerand door een vriend van de familie.

Deel 2

Kit wordt ongesteld en kan daardoor ook over vrouwelijke zaken met Ara praten. Ze is inmiddels zestien en krijgt veel vriendjes, maar vindt geen van hen leuk genoeg om lang bij ze te blijven: Ara is de enige van wie ze echt houdt en ook altijd zal blijven houden. Op de mavo krijgt ze een goede band met haar leraar Nederlands, die als enige opmerkt dat ze heel slim is en bovendien veel filosofische gedachten heeft. Op haar achttiende vraagt ze de huisarts om gesteriliseerd te worden, simpelweg omdat ze de menstruatie vreselijk vindt en zeker weet dat ze geen kinderen wil. De huisarts weigert, en vlak daarna wordt Kit lastiggevallen door een vriend van haar broer die per se verkering met haar wil.

Een jaar later stopt haar menstruatie plotseling, zonder medische oorzaak, en ze moet naar de psychiater omdat het tussen haar oren zit. Kit gaat naar de pedagogische academie, heeft haar eerste ervaringen met alcohol en zij en Ara beginnen uit elkaar te groeien omdat ze weinig meer gemeen hebben. Wel gaan ze nog samen op vakantie, maar nadat ze vlak na Kits eenentwintigste verjaardag fikse ruzie hebben gehad besluit Kit om weg te gaan, op zichzelf te gaan wonen en een eigen leven te beginnen.

Deel 3

Kort na de verhuizing ontmoet Kit Bruno, een man die ouder en getrouwd is, en met wie ze tien jaar lang een affaire heeft, tot hij haar dumpt om met een ander te trouwen. Intussen heeft Kit psychologie en filosofie gestudeerd en werkt ze als professor in de psychologie. Ara, die een relatie heeft gekregen met Bing, werkt als eigenaresse van een asiel voor politie- en blindengeleidehonden. Allebei worstelen ze met een verslaving: Kit drinkt en Ara is verslaafd aan eten, wat Kit pas echt begrijpt wanneer ze Thomas leert kennen, die 150 kilo weegt. Kit wordt hartstochtelijk verliefd op hem en dat leidt ertoe dat ze nog meer gaat drinken, waardoor Ara bezorgd om haar wordt. Uiteindelijk realiseert Kit zich dat ze niet met Thomas verder kan leven vanwege zijn eetverslaving. Hij gaat naar New York om daar te gaan werken en Kit reist hem achterna, om het uit te maken.

Ze beseft dat Ara haar nooit heeft vertrouwd: dat ze wel zielsveel van Kit hield, maar haar nooit vertrouwde omdat ze steeds bang was dat hun band kapot zou gaan. Kit schrijft haar proefschrift over verslavingen en schrijft Ara een brief over hun vriendschap: hoe ze steeds afhankelijk van elkaar waren en allebei ook verslaafd aan elkaars liefde.

Personages

Kit

Dit is typisch zo’n boek met maar weinig echt belangrijke personages: in De vriendschap zijn er maar twee hoofdrolspelers en de echte hoofdpersoon is Kit. Kit is het enige meisje in een gezin met alleen maar jongens, maar ze is nooit een meisjesachtig type geweest. Als kind was het al heel belangrijk voor haar dat ze mensen had die haar aardig vonden: ze raakte erg snel gehecht aan iets wat van haar was en wilde zich ook altijd graag goed gedragen. Ze is een behoorlijk onzeker meisje dat heel veel nadenkt en heel veel leest: ze is altijd druk en energiek omdat ze graag aandacht wil en vindt het lastig en heel vreemd dat niet iedereen hetzelfde denkt als zij. Ze kan erg boos en geërgerd raken als mensen het niet met haar eens zijn of als iets niet gaat zoals zij vindt dat het moet gaan. Kit zegt wel graag dat het haar niet deert wat mensen over haar denken en als het gaat om iets waar ze zelf veel vertrouwen in heeft, bijvoorbeeld haar vriendschap met Ara, maakt et haar inderdaad niet veel uit. Maar het is wel belangrijk voor haar om gezien te worden en om aardig gevonden te worden. Ze is erg slim doordat ze over zoveel dingen nadenkt, maar ook heel zwartwit in hoe ze denkt. Ze is eigenzinnig, koppig, erg aanhankelijk en raakt verbitterd wanneer het leven haar niet geeft wat ze ervan had verwacht of gehoopt. Die verbittering probeert ze te vergeten door veel te drinken.

Ara

Ara is de beste vriendin van Kit, maar ook haar tegenpool. Ze ontmoeten elkaar op school en worden vriendinnen, ook al is Ara ouder en zit ze een klas hoger. Ara is iemand die het heel normaal vindt dat zij en Kit anders zijn en die het niet kan schelen wat andere mensen ervan vinden: zij wil graag haar eigen ding doen. Ze heeft een erg zachtaardig karakter, wordt bijna nooit boos en heeft een goed hart. Ze is niet zo heel slim, vooral op het gebied van taal niet, maar ze weet vaak wel precies wat ze moet zeggen om iemand een goed gevoel te geven en ze kan heel goed voor mensen zorgen. Maar Ara is eigenlijk helemaal niet zo sterk en zelfverzekerd als ze lijkt: ze vertrouwt mensen niet zo snel en leeft erg in haar eigen wereld. Buiten Kit heeft ze geen contacten en ze neemt de dingen zoals ze komen in plaats van ze te willen plannen of te dromen. Ara heeft een eetverslaving waar ze erg mee worstelt: haar gewicht is een probleem voor haar en eten is de oplossing voor al haar problemen, voor al haar pijnlijke ervaringen. Eten is het enige waarop ze kan vertrouwen in haar leven.

Quotes

"Ik ga slapen, Ara. Ik hou van je. Zonder jou ben ik minder waard. Als ik nu mijn wijsvinger in de lucht steek, doe jij dan ginder hetzelfde?" Bladzijde 311

"Ik ben dertig en ik heb nog nooit liefdesverdriet gehad. Dat komt omdat ik nog nooit een liefde heb gehad die ik niet zou kunnen missen. Sinds mijn tiende ben ik geen moment van de dag zonder de wetenschap dat ik altijd iemand heb en die iemand dat is Ara." Bladzijde 223

"Volgens mij zit het met de liefde pas goed als het je lukt om je verlangens te vervullen, zonder je verlangens zelf te vernietigen. Meestal mislukt dat. Behalve bij Ara." Bladzijde 137

"Ara Callenbach wil me niet vertellen hoeveel ze weegt. Dat is een ramp en ik begrijp het niet. ‘Dan kan ik jou niet helemaal invullen,’ zei ik verontwaardigd. ‘Ik vertrouw je niet,’ zei zij. Daar schrok ik heel erg van." Bladzijde 57

"Buiten lukt of mislukt iets. Buiten speel ik en heb ik plezier. Binnen niet. Binnen was ik machteloos. Binnen ben ik gelukkig of ongelukkig. Machteloosheid, weerloosheid en afhankelijkheid zal ik altijd verbinden met liefde en geluk, altijd." Bladzijde 37

Thematiek

Vriendschap

Het thema van het boek is overduidelijk vriendschap, maar de band tussen Kit en Ara is geen gewone vriendschap. Het is bijna een soort liefde: vanaf het moment dat ze elkaar zien op het schoolplein worden ze naar elkaar toe getrokken en kunnen ze niet meer uit elkaars buurt blijven, bijna als liefde op het eerste gezicht. Ook al gaan ze zelf met andere mensen om naarmate hun leven vordert, ze komen altijd weer terug bij elkaar en hun band met elkaar is hechter dan de band die ze met wie dan ook krijgen. Ze hebben weinig gemeen: Kit en Ara zijn eigenlijk elkaars tegenpolen, maar juist daarom kunnen ze zo goed met elkaar praten en voor elkaar zorgen, omdat ze elkaar volledig nemen zoals ze zijn en het ze niet kan schelen hoe ze in elkaar zitten. Hun vriendschap heeft te maken met afhankelijkheid: ze hebben vanaf het begin zo op elkaar geleund voor bevestiging en liefde en aandacht dat ze niet meer zonder die dingen kunnen en elkaar nodig hebben om goed in hun vel te zitten. Vertrouwen is ook iets belangrijks: Ara vertelt Kit niet hoeveel ze weegt en vertelt haar sowieso erg weinig over haar leven en wat er in haar hoofd omgaat, omdat ze bang is dat het hun band op negatieve wijze zal beïnvloeden en ze bang is om Kit kwijt te raken. Dat realiseert Kit zich pas later: dat Ara wel al die tijd van haar gehouden heeft, maar haar nooit heeft vertrouwd omdat ze daarvoor te bang was om gekwetst te worden.

Motieven

Coming of age

Coming of age is een belangrijk onderdeel van het verhaal, omdat je Kit en Ara gedurende een heel lange periode van hun leven volgt. Kit is tien wanneer het verhaal begint en Ara veertien, en aan het einde zijn ze allebei rond de veertig. Hun weg naar volwassenheid is erg belangrijk omdat ze proberen los van elkaar een identiteit te krijgen en een leven op te bouwen, maar zich ook steeds aan elkaar vast blijven klampen omdat ze elkaar niet willen missen in hun volwassen leven. Uiteindelijk zijn de twee heel andere vrouwen dan ze waren als meisjes, maar hun band is nog hetzelfde omdat die steeds zo belangrijk voor hen is gewest.

Verslaving

Iets wat al vroeg in het verhaal naar voren komt, maar pas later belangrijk wordt is het onderwerp verslavingen. Wanneer Kit en Ara elkaar ontmoeten, is Ara al een behoorlijk groot meisje, zeg maar gerust dik. Ze wil Kit haar gewicht niet vertellen en dat is een eerste aanwijzing voor haar eetprobleem. Ze is namelijk verslaafd aan eten: ze kan niet stoppen met eten, ze eet omdat het bij haar persoonlijkheid hoort en omdat ze zich er goed bij voelt, ze eet om haar problemen en pijntjes te vergeten maar ook omdat ze gewoon wil eten. Kit heeft daar nooit bij stilgestaan, tot ze iemand ontmoet die net als Ara is en tot ze zelf ook verslaafd raakt: aan alcohol. Kit gaat veel drinken om haar ontevredenheid met haar leven te vergeten en om zich beter te voelen over zichzelf. Maar er is ook nog een andere soort verslaving in het boek: Kit en Ara zijn eigenlijk verslaafd aan elkaar, omdat ze elkaar nodig hebben om zich goed in hun vel te voelen. Kit heeft Ara’s strelingen nodig om rustig te worden en Ara heeft Kits intelligentie nodig om zich niet dom te voelen, maar ze hebben ok elkaars liefde en vriendschap nodig om zich goed te voelen. Daarom klampen ze zich ook steeds maar aan elkaar vast en blijven ze steeds in elkaars leven, ook al zijn ze al uit elkaar gegroeid.

Filosofie

Kit denkt heel veel na over filosofische zaken, al vanaf dat ze jong is. Haar favoriete onderwerpen zijn geluk, het verschil tussen lichaam en geest en de dood. Die filosofische gedachten komen steeds terug in het verhaal en vormen eigenlijk een soort rode draad die aangeeft wat voor persoon Kit is en hoe ze denkt. De belangrijkste van haar overpeinzingen staan in het laatste hoofdstuk van het boek, waarin ze nadenkt over haar vriendschap met Ara en beseft dat ze elkaar nodig hadden als lichaam en geest.

Motto

Soep op het vuur

is

als

een goede vriend in huis

extra lekkere soep

is

als nieuwe familie

Ischa Meijer

1943-1995

 

Dit motto past erg goed bij het verhaal. Ischa Meijer was een goede vriend van Connie Palmen die kort voor de publicatie van het boek overleed, waardoor het op een bepaalde manier aan hem is opgedragen. Het motto gaat vooral over het verschil tussen vriendschap en familie: die twee zijn zeker niet hetzelfde en ook niet even belangrijk. Maar ze kunnen wel allebei veel goeds met een mens doen: een echt hechte vriendschap kan even sterk zijn als een liefdevolle familieband. Dat past ook goed bij de vriendschap tussen Kit en Ara: hun families vinden het niet zo prettig dat ze zo hecht zijn, maar hun band is sterker dan wat hun familie van hen wil en verwacht.

Trivia

Volgens sommige mensen heeft Connie Palmen het personage Kit iemand gemaakt die veel drinkt omdat zijzelf ook alcoholist is.

Titelverklaring

De titel van het boek laat weinig aan de verbeelding over: De Vriendschap heeft direct alles te maken met het verhaal, waarin de vriendschap tussen Ara en Kit centraal staat. De twee meisjes zijn erg verschillend, maar toch heel hecht en hun levens zijn sterk met elkaar verbonden doordat ze steeds een deel van elkaars bestaan blijven uitmaken. Het boek gaat over alles wat ze samen doormaken, de manier waarop ze zich ontwikkelen onder invloed van hun band en de gevolgen van hun vriendschap.

Structuur & perspectief

Het verhaal van De vriendschap wordt verteld in drie delen van elk zeven á acht hoofdstukken. Deel één, Dingen en woorden, gaat over hoe Kit en Ara elkaar leren kennen en bevriend raken, hoe kleine dingen die ze met elkaar gemeen hebben ervoor zorgen dat ze hecht worden en hoe woorden hen aan elkaar binden doordat Kit Ara helpt met haar taal. Dit deel gaat vooral over hun vriendschap, maar deel twee (Eten en drinken) gaat meer over hoe ze apart van elkaar qua persoonlijkheid in elkaar zitten, hoe ze elk hun eigen leven proberen te krijgen maar toch nog steeds heel hecht zijn. De titel van dit tweede deel heeft vooral te maken met Ara’s eetproblemen en hoe Kit voor het eerst dronken wordt. Het laatste deel ten slotte, Werk en liefde, gaat over hoe de twee vrouwen relaties krijgen en echt een eigen leven opbouwen op een manier die ze misschien niet hadden verwacht toen ze jong waren.

Het boek leest als een dagboek doordat het helemaal vanuit Kits ik-perspectief is geschreven. Dat zorgt ervoor dat je als lezer wordt meegesleept in haar gedachten, in haar denkbeelden over normaal en abnormaal, goed en fout, maar dat je ook helemaal vanuit haar ervaart hoe zij leeft. Dat is best wel apart, aangezien het boek over Ara en Kit gaat – maar Kit lijkt toch de hoofdpersoon te zijn, terwijl je je als lezer op veel momenten afvraagt hoe iets dan voor Ara zou zijn.

Decor

Het is bij dit boek niet duidelijk waar het zich afspeelt. Waarschijnlijk in een dorp of klein stadje, aangezien Kits broers in ‘de stad’ studeren en dat niet zo ver is, en zij op een gegeven moment zelf ook naar een grote stad verhuist. Ik denk dat de schrijfster bewust geen plaatsnamen heeft genoemd om aan te geven dat het verhaal van Kit en Ara zich afspeelt in hun eigen wereldje en dat het niet uitmaakt waar ze zijn, zolang ze maar deel uitmaken van elkaars leven. Daarom zijn ze het grootste gedeelte van de tijd ook bij een van hen thuis.

Het tijdsverloop in het boek is wel duidelijk, hoewel het op bepaalde punten ook een beetje warrig verloopt. Het verhaal begint in 1966 wanneer Kit ongeveer tien of twaalf jaar oud is en Ara veertien. Vanaf dat moment verloopt de grote verhaallijn chronologisch, maar zijn er ook veel flashbacks naar Kits jeugd doorheen gevlochten. Deze spelen zich af op momenten dat ze Ara nog niet kende. De periode die beschreven wordt vanaf het moment dat ze elkaar ontmoeten is ongeveer een jaar of twintig, wat bijzonder is om te lezen aangezien je als het ware getuige bent van de ontwikkeling die ze doormaken, met en zonder elkaar.

Stijl

Bij het lezen van dit boek moest ik vooral denken aan de stijl van Yvonne Keuls in Het verrotte leven van Floortje Bloem. Het zijn twee heel verschillende verhalen en Palmen richt zich niet, zoals Keuls, op de pijnlijke kanten van de maatschappij.  Maar er zijn wel overeenkomsten tussen de twee stijlen: in beide boeken lijkt het bijvoorbeeld alsof de schrijfster een belangrijke boodschap wil overbrengen die te maken heeft met de maatschappij waarin we leven en hoe mensen in elkaar zitten. In beide boeken zijn de personages zo diep uitgewerkt dat het echt mensen zijn geworden die niet altijd op dezelfde manier reageren, maar wel een heel eigen persoonlijkheid hebben. en in beide boeken is er sprake van een schrijfstijl die vooral langdradig is als het gaat om de gedachten van de hoofdpersoon, die behoorlijk filosofisch kunnen zijn.

Slotzin

Als ik nu mijn wijsvinger in de lucht steek, doe jij dan ginder hetzelfde?

Beoordeling

Ik had nog nooit eerder iets van Connie Palmen gelezen, maar haar wel al vaak op tv gezien dus ik had een beetje een beeld van de persoon die ze is. Toch heeft dat helemaal niet meegespeeld bij het lezen van dit boek: ik heb het gelezen alsof het niet door haar was geschreven, maar alsof het echt het dagboek van Kit was. Het is heel knap hoe sterk haar personage is uitgewerkt: levensecht door de manier waarop ze soms reageert en heel veel gedachten en gevoelens, overpeinzingen en filosofieën waardoor ze voor mij echt een persoontje werd. Het verhaal van haar en Ara boeide me van begin tot eind, vooral omdat hun relatie zo speciaal was, anders dan andere vriendschappen – ik heb een paar keer gedacht dat het helemaal geen vriendschap was, maar pure liefde. De schrijfstijl vond ik af en toe wel een beetje te langdradig en te volwassen voor een kind dat nog helemaal niet met bepaalde dingen bezig is, en soms moest ik mezelf wel dwingen om door te lezen omdat er helemaal niets gebeurde. Maar het was steeds zo dat er weer een moment kwam waarop ik opnieuw geïnteresseerd raakte. Wat ik wel jammer vind, is het eentonige perspectief: ik had heel graag ook (een deel van) het verhaal vanuit Ara’s gezichtspunt willen lezen.

Recensies

"Er wordt wel gezegd dat het tweede boek van iemand die zo geprezen werd om haar eerste wel móet tegenvallen, maar dat gezegde wordt hier krachtig tegengesproken." http://www.trouw.nl/tr/nl...men.dhtml

"Palmen verraste mij zeer positief met deze uiterst zorgvuldige roman." http://recensieweb.nl/rec...chap-heet/