Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2009
• 222 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Samenvatting

Ingrid (begin dertig en een mooie vrouw met een prettig lichaam) rijdt met haar echtgenoot Ben en haar dochter Tamara (11 jaar oud) ’s avonds na de bruiloft van haar zus Renate naar huis. Ben heeft de provinciale weg genomen, want hij heeft iets te veel gedronken en hij vreest een alcoholcontrole. Het is winter en bovendien een beetje mistig. Bij een snackbar vlakbij hun huis besluiten ze nog om een patatje te kopen. Ingrid ziet uit de snackbar enkele leuke jongens komen. Eén ervan kijkt naar haar en lacht haar toe. Maar ze kent hem niet. De jongens rijden weg op hun brommer. Dan rijdt Ben weer verder. Ze kletsen wat en hij wordt afgeleid. Ineens is er een onverwachte knal. Ze hebben iemand aangereden. Wanneer ze gaan kijken, ziet Ingrid dat het de jongen uit de snackbar is. Hij lijkt dood en Ben wil dat ze doorrijden (hij heeft immers te veel gedronken). Ingrid vindt het verschrikkelijk, maar kan niet tegen Ben op. Tamara is wel getuige geweest, maar weet niets van de dode jongen. Ze denkt eerst dat ze een dier hebben aangereden en later zegt haar moeder dat een jongen hard was weggerend. Wanneer ze thuis komen, is Ingrid helemaal van slag. Ze staat een tijdlang onder de douche om het schuldgevoel symbolisch af te wassen.

Er staat de dagen erna in de grote landelijke bladen niets over het ongeval, maar wel een stukje in de provinciale krant. Maar in het politiebericht weet men de ware toedracht niet. Wel weet Ingrid nu dat de naam van de jongen met een D. begint, die zestien jaar is.
Er gaat veel tijd voorbij: Tamara wordt aangemeld bij een scholengemeenschap. Ben koopt een nieuwe auto en verbergt daarmee bewijsstuk 1. Ze gaan bovendien op vakantie naar Portugal en Tamara ontmoet haar eerste vriendje (een badmeester). Bij het uitchecken ziet Ingrid een Revue liggen en daarin leest ze een interview met de ouders van David de Pater. De jongen heeft nu een naam gekregen en hij woonde maar op enkele minuten afstand rijden van hun huis. Bij terugkomst gaat ze in het telefoonboek na welke De Pater het moet zijn en ze gaat enkele keren het nummer bellen. Tijdens het winkelen met Tamara komt ze een leraar van Tamara tegen. Hij geeft levensbeschouwing en hij heet Martin de Pater. Het is de vader van David. Det geeft weer een nieuwe dimensie aan de kwestie. Ze gaat zich nu op allerlei mogelijkheden beramen om met Martin in contact te komen. Er gaat een heel schooljaar voorbij.

Ze gaat veel lezen over filosofie. Intussen gaat het met hun huwelijk steeds slechter: ze ontlopen elkaar meer en meer en van seks is geen sprake meer. Ben gaat in therapie, want hij wil zijn huwelijk redden. Ingrid vindt het best, ze heeft de interesse in Ben verloren door haar schuldgevoel. Ze heeft intussen geregeld dat ze voor een blad zogenaamd een interview met hem kan afnemen en Martin vraagt haar thuis bij hem te komen. Hij herkent haar niet als de moeder van Tamara van een jaar geleden. Het is een interessant interview over filosofie, maar na één keer is ze natuurlijk niet klaar. Er volgen meer afspraken. Ze ziet ook de kamer van David en de foto’s van die knappe blonde jongen intrigeren haar. Astrid, de vrouw van Martin, heeft kort voor het ongeluk ruzie met David gehad en ze vermoedt zelfs dat hij met opzet zijn eigen dood veroorzaakt heeft. Ingrid verzwijgt tegenover Martin dat ze een kind heeft en getrouwd is. Ze bezoekt met Martin een concert met klassieke muziek.

Martin wordt verliefd op haar en op een dag gaan ze naar een klein hotelletje (de Kroon) waar ze opwindende seks met elkaar hebben. Thuisgekomen wast Ingrid weer deze zondige dingen van haar lichaam. Dat herhaalt zich enkele keren en Ingrid komt te weten dat David nog geleefd had toen zijn ouders hem vonden, maar het was winter geweest (het had gevroren) en daarom had hij het niet overleefd. Het maakt haar schuldgevoel nog groter en ze bezoekt samen met Martin het graf van David, waarop een beschreven glasplaat ligt. 

Intussen zijn er tweeënhalfjaar voorbijgegaan. Zus Renate houdt regelmatig contact met Ingrid over haar seksleven en dat is niet al te best. Haar man Robbert doet het nauwelijks met haar. Ingrid vrijt ook niet meer met Ben, maar heeft des te meer seks en genot met Martin, die nog steeds denkt dat ze een mooie, vrijgezelle vrouw. Ingrid heeft steeds meer ideeën hoe ze haar schuld aan de ouders van David zou moeten inlossen. Ze is wel meer dan 25 keer in het hotel geweest en ze besluit de pil niet meer te slikken. Dat betekent dus dat ze zwanger wil worden van Martin. Ze is nu 34 jaar, haar eigen dochter die inmiddels 14 is, is ook al ongesteld geworden. Ze wil aan een opvolger van David werken. Intussen moet ze ook enkele keren op en neer naar Friesland waar de vader van Ben woont. Die heeft een hartinfarct gekregen. Ze toont haar zorgzaamheid tegenover haar schoonouders. Ze heeft nog steeds een verhouding met Martin, maar ziet hem tijdens de zomervakantie waarin hij met Astrid naar Egypte is, niet. 

Haar zus Renate belt op om te vertellen dat haar man Robbert ook een verhouding heeft.
Intussen merkt Ingrid aan haar lichaam dat ze zwanger is. Het is nog maar enkele dagen, maar toch. Ze zoekt intussen ook wat meer toenadering bij Ben. Dan besluit ze voor de laatste keer met Martin naar de Kroon te gaan. Hij vindt het erg jammer dat ze de relatie wil verbreken, maar hij denkt dat ze terug zal keren. Ingrid heeft echter andere plannen: ze laat haar haren kort knippen (een symbolisch nieuw begin) en weet Ben zover te krijgen dat hij weer seks met haar heeft. Ze vertelt hem daarna dat het mogelijk onveilig is geweest, maar Ben maakt zich geen zorgen. Die ene keer…
Toch is het al raak (maar ze was natuurlijk al zwanger van De Pater) en wanneer ze het Ben vertelt, is zijn eerste reactie of ze het niet kan laten weghalen. Maar dat is niet de bedoeling van Ingrid. Ze wil immers een opvolger voor David maken. Tamara vindt het maar stom dat haar moeder zwanger is; ze wist niet eens dat haar ouders het nog “deden.”
Ingrid gaat op bezoek bij haar terminale schoonvader en vertelt hem dat hij een kleinzoon zal krijgen, want ze is ervan overtuigd dat het kind een jongetje zal zijn. Haar schoonvader sterft en Tamara heeft bij de begrafenis een nieuw sprookje voor deze sprookjesverteller verzonnen. Op de begrafenis ontmoet Ben een oud buurmeisje Lotje op wie hij vroeger verliefd was. Het is 16 december en Ingrid is bijna vijf maanden zwanger. Dat betekent dat haar zoon eind april zal worden geboren. 
Tamara gaat later op werkweek met Martin als begeleider en Ingrid moet haar wegbrengen want Ben zit bij zijn moeder in Friesland. Bij het ophalen van Tamara ziet Martin haar. Tamara vertelt over de dood van Martins zoon. Wanneer Ben dat weekend thuiskomt, biecht hij Ingrid op dat hij met Lot gezoend heeft en met haar het bed is ingedoken. Hij heeft daarover een schuldgevoel.
Wanneer Ingrid enkele dagen later met Tamara op een kermis loopt, wordt ze onwel. In haar koortsdromen praat ze met haar ongeboren zoon die zegt dat hij klaar is om te komen.
Martin blijft haar sms-jes sturen met verwijzingen naar de teksten van het concert. Ingrid neemt zich voor hem niet te vertellen dat ze een kind van hem verwacht. Ze wil ook het nummer uit haar telefoon wissen.

Op 27 april wordt het kind geboren in de badkamer: de bevalling verloopt in een vloek en een zucht. Maar de placenta wil niet loskomen en ze moet naar het ziekenhuis. Natuurlijk is het een zoon; daaraan had ze nooit getwijfeld. 
Enige tijd later wandelt ze met haar zoon in de buurt. Het nieuwe appartementencomplex (De Kameleon) waarin Ben een kantoor heeft besteld, is klaar. Alles ligt open voor een nieuw begin.

Personages

Ingrid

Ingrid is begin dertig en getrouwd met Ben, en moeder van de beginnende puber Tamara. Ze heeft een groot schuldgevoel aan de aanrijding (en daaropvolgende dood) van David. Daardoor gaat niet alleen haar huwelijk achteruit, maar duikt ze ook in de armen van Martin, de vader van David. Ze krijgt een zoon van hem, zonder dat beide mannen dat weten. Wat dat betreft speelt ze haar rol als overspelige goed. Alles lijkt toch enigszins goed af te lopen met haar en Ben.

Ben

Ben is Ingrids partner, maar na het ongeluk wordt hun huwelijk slechter. Hij wilde immers doorrijden, waardoor Ingrid zich nog schuldiger voelt. Ben doet er echter veel aan om hun relatie te verbeteren, zo gaat hij o.a. in therapie. Uiteindelijk hebben ze ook weer seks, en kijken ze samen naar een appartement.

Martin de Pater

Martin is de vader van de overleden David. Hij is leraar op Tamara's school, en begeleider van hun werkweek. Hij leert Ingrid kennen doordat ze doet alsof ze hem interviewt. Hij wordt verliefd op haar en verwekt zonder dat hij het weet een 'nieuwe' opvolger bij Ingrid. Die verbreekt uiteindelijk toch de relatie, tot verdriet van Martin.

Quotes

"De vliegreis naar huis, daar was niets noemenswaardigs aan, of het moesten de tranen van Tamara zijn, haar eerste liefdesverdriet en misschien haar eigen lange verblijf op het benauwde toilet." Bladzijde 62

"Tamara hing over een kartonnen doos. Twaalf pakken DubbelFrisss hadden erin gezeten. Nu lag er een vogeltje. Om het diertje heen was een zee van ruimte. 'Een kraai had 'm te pakken.; De bovenkant van het kopje lag open. 'Hij trilt nog.' Het beestje lag in shock, het waren wellicht stuiptrekkingen. Ze aaide met haar wijsvinger over de veertjes." Bladzijde 106

"Week 9: hij is twee centimeter, als het een flinke in misschien wel drie. Tenen, geslachtsdeel klaar. Nu moeten de botjes harder worden. Ze had het Ben nog altijd niet verteld." Bladzijde 184

Thematiek

Schuld (gevoel)

“De opvolger” is een helder en indringend verhaal van een vrouw die haar schuldgevoel moet verwerken. Doordat haar man een ongeluk veroorzaakt met een paar borrels op en ze de aangereden jongen hebben laten liggen zonder hulp te bieden, sterft deze David. Wanneer de vader ook nog eens een docent van haar dochter blijkt te zijn, komen diverse lijnen heel dicht bij elkaar. Van het een komt het ander en ze krijgt een relatie met hem, terwijl ze door haar haat- en schuldgevoel de relatie met haar eigen man ziet verslechteren.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

De relatie tussen Ben en Ingrid loopt moeizaam na het ongeluk. Haat en schuld verteert hun band.

Seksualiteit

Ingrid heeft steeds minder seks met haar man Ben en ze gaat vreemd met de leraar van haar dochter.

Dood door schuld

Ben en zijn vrouw Ingrid rijden na een feestje een zestienjarige jongen op een brommer aan, die vervolgens sterft.

Overspel

Ingrid gaat vreemd met de vader van de jongen die ze aan hebben gereden.

Trivia

Josine Marbus was begin jaren '90 mimespeler en acrobaat bij de Nationale Opera.

Titelverklaring

De opvolger is een mooie titel voor dit boek. In een van de hoofdstukken dat dezelfde titel heeft, vertelt Martin aan Ingrid dat het vroeger een ritueel was dat de koning via zijn mantel weggeven zijn opvolger benoemde. Hij geeft haar namelijk tegen de kou zijn jasje.
Zij antwoordt dan dat ze niet zijn opvolger kan zijn, maar in haar brein komt dan waarschijnlijk wel de gedachte op dat ze Martin een opvolger voor David kon bezorgen. Ze wilde eigenlijk dat het leven van de knappe blonde David zou worden voortgezet en daarom wil ze bewust zwanger worden van Martin. Ze gooit de pil weg en omdat ze alleen seks heeft met Martin op dat moment, kan ze bijna zeker weten dat ze zwanger van hem zal worden.
Wanneer ze zwanger is, heeft ze nog een keer seks met Ben om hem in de waan te brengen dat het nieuwe kind van hem zal zijn. Op 27 april wordt de opvolger geboren. Noch Martin noch Ben weet wie de vader is. Maar voor Ingrid is op die manier het schuldgevoel ingelost.

Structuur & perspectief

“De opvolger” heeft een lineaire structuur. In december/januari van een bepaald jaar gebeurt er een dramatisch ongeluk. Drie en half jaar later heeft de vertelster een oplossing voor haar schuldgevoel gevonden. Tussen die twee momenten wordt het verhaal in 46 korte hoofdstukken verteld. Deze hoofdstukken hebben een meestal erg korte titel (bijv. Kroon, De opvolger, Grafstemming, Het graf, De badmeester, Kameleon, Een zoon) Er zijn nauwelijks flashbacks in het verhaal. In een hoofdstukje wordt heel summier verteld hoe Ingrid en Ben elkaar hebben leren kennen, toen zij twintig jaar was.. Dat is ongeveer twaalf jaar voordat het verhaal begint. Ben is blijkbaar wat ouder. Daarna ontwikkelt het verhaal zich weer chronologisch naar het einde toe.

Ingrid is de personale vertelster in deze roman. Ze is begin dertig als het verhaal begint en 34 jaar als de opvolger wordt geboren. We leren haar gevoelens en gedachten kennen van binnenuit. Het gaat in de roman eigenlijk alleen om haar schuldcomplex en de manier waarop ze een oplossing daarvoor heeft gevonden. Ze vertelt achteraf in de o.v.t. en een enkel keertje grijpt ze in de vertelling ook vooruit naar het moment van vertellen ten opzichte van het moment van beleven.

Decor

Er worden maar enkele data in het verhaal genoemd. De ene is 16 december (de dag van de begrafenis van haar schoonvader) wanneer ze halverwege de zwangerschap is en 27 april wanneer haar zoontje wordt geboren. Er wordt echter niet verteld in welk jaar het verhaal speelt. Wel valt uit te rekenen dat het verhaal van begin tot einde drie jaar en een paar maanden omvat. Het ongeluk vindt waarschijnlijk plaats in december of begin januari, want later leest ze een interview in Revue waarin staat dat het twee maanden na het ongeluk is afgenomen en dat is nog net einde winter (begin maart?)
Tamara is elf jaar (maar bijna twaalf, want ze gaat naar de brugklas) en aan het einde vijftien jaar. Ingrid is 30 jaar wanneer ze zwanger is van Tamara en 34 jaar wanneer ze zwanger is van “de opvolger.” Maar een jaartal wordt niet genoemd.
Er wordt volop ge-sms’t, dus zal het verhaal zich waarschijnlijk wel in de 21e eeuw afspelen. In een voetnoot op blz. 104 wordt verteld dat de teksten van het winterconcert uit 2005 komen. 

Er wordt ook niet verteld waar de gebeurtenissen zich afspelen. Zeer waarschijnlijk is dit in het oosten van het land. De aanrijding wordt namelijk wel vermeld in het Sallands Dagblad. Ook wordt er gesproken over de Diepenveenseweg en de Zwolseweg. De steden Zwolle en Diepenveen liggen in de provincie Overijssel. 
Bens vader woont in Friesland. Daar spelen enkele hoofdstukken zich af, maar het grootste deel van de vertelling vindt plaats in het dorp waar Ingrid woont.

Beoordeling

Een vlot en helder verteld verhaal over een schuldgevoel dat op een bijzondere manier wordt ingelost. Dader en slachtoffer worden met elkaar in aanraking gebracht. Het thema lijkt iets weg te hebben van het zg. Stockholmsyndroom. (het slachtoffer vat sympathie op voor de dader; bijvoorbeeld bij gijzelingen)
Marbus vertelt in heldere en korte hoofdstukken het verhaal waarin ze schrijftechnisch gezien deskundig de gegevens doseert.. Ze vertelt geen onnodige zaken en past een aantal flinke versnellingen in het verhaal toe. Alles in het verhaal staat in het teken van het thema “schuld.” 
De literaire waarde van de roman is m.i. drie punten. De amusementswaarde voor leerlingen die het boek op hun lijst willen zetten, is ruim voldoende tot goed. Door de fijne bladspiegel in de fraaie uitgave is het boek heel aangenaam te verwerken. Het leest bijzonder vlot weg.
Het boek is heel geschikt voor eindexamenkandidaten van havo en vwo en goed met andere boeken met het thema schuld te combineren. (bijvoorbeeld “Liefdesdood” van Oscar van den Boogaard).

Recensies

"Maar toen ik eenmaal begonnen was met lezen, wilde ik het eigenlijk niet meer neerleggen. Het boek heeft erg veel indruk gemaakt en is ook nog een behoorlijke tijd “blijven hangen”." http://www.trotsemoeders....ne-marbus/

"De manier waarop Marbus haar verhaal vertelt is uniek. Ik hou ervan en heb dan ook enorm genoten van De opvolger. Het laat je even stilstaan om na te denken over het leven, de dood en de keuzes die we (moeten) maken." http://boeken.blogo.nl/20...-opvolger/

"Het boek is makkelijk geschreven en heeft korte hoofdstukken. Toch heb ik moeite met het boek. Ik kan me totaal niet vinden in het gedrag van de vrouw en ook niet in het gedrag van de man." http://www.nieuwamsterdam...8ebBJR_tbE

Bronnen

Website van de uitgever

http://www.nieuwamsterdam...dRE9Tvwkxc