Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 189 pagina's
• Uitgeverij: Cossee

Flaptekst

Eerste zin

De Waarheid is een automaat, een hele simpele. Elke avond gaan we er binnen, elke nacht komen we er weer uit. In de tussentijd zijn we veranderd en weer terugveranderd, dezelfden.

Samenvatting

Jim is een trouwe bezoeker van het nachtcafé De Waarheid in de stad Utrecht in een nabije toekomst. Er is geen koning meer, maar een staatshoofd en het land is in oorlog, waardoor er altijd veel soldaten op straat zijn, die mensen zonder vorm van proces kunnen aanhouden en oppakken.
Jim  ontmoet 's nachts steeds drie andere (oude school) vrienden: Tanja, Bertus en Steven. Bertus leeft op straat en die kant gaat Jim ook uit. In zijn huis is namelijk de stroom en het water  afgesneden. De rekeningen stapelen zich op in de gang. Op een dag besluit Jim ook op straat te gaan leven.  Hij neemt met zijn pasjes het laatste geld van zijn rekeningen op. Hij rukt het naambordje van hem en zijn vrouw (Lies) die hem verlaten heeft  van zijn huis en spoelt dit bordje later door in een toilet. Zo heeft hij geen naam meer. Hij heeft geen verblijfplaats en hij hoort nergens meer bij.
Bertus slaapt op karton en vlak bij de kathedraal in een achterafstraatje met een fontein vindt ook Jim een slaapplaats. Als hij terugkeert, ligt er ook een vieze vrouw die een hond (Jean Pierre)  heeft. De vrouw praat niet en Jim geeft haar daarom zelf een naam Marie en vult haar woorden zelf in. 

Op zijn zwerftochten ziet hij dat er middenin de stad een tentenkamp met vluchtelingen is ontstaan. In de grote kathedraal worden ook andere zwervers opgevangen. De kathedraal heeft een andere functie gekregen: religie is namelijk verboden. De groepen soldaten bestaan altijd uit mannen en vrouwen: ze lopen in groepjes van drie. Jim ziet hoe een vrouw met geweld wordt opgepakt; hij heeft zelf ook geen geldig ID meer, maar een soldate laat hem toch passeren.
Hij gaat weer terug naar zijn slaapplaats en begint nu ook seks met de vieze  vrouw te hebben. Ze hebben toch niets anders te doen.
De lezer heeft intussen ook via enkele flashbacks kennis over zijn verleden gekregen:
- de situatie op school, ook buitengesloten bij de grote groep
- de toestand van de relatie  met zijn vrouw Lies, die wel ambitieus is
- zijn onwil om te blijven werken in de muziekwinkel op zaterdag, wat hij zinloos werk vindt
- de steen die hij vanaf een viaduct op een auto werpt

Dan komt er noodweer: een geweldige storm en een deel van de kathedraal stort in. Steven wordt door een vallende steen getroffen en sterft. Door het instorten van de kathedraal is er weer een zekerheid (veiligheid) minder in het leven van Jim. Hij gaat vanuit het café De Waarheid -waar nu nog maar drie bier hoeft te worden  getapt door de kroegbaas Heinrich- naar Marie. Die toont hem dat zij zwanger is. Hij verheugt zich op het nieuwe leven van een zoon of dochter die hij ook al een naam geeft. Hij gaat zeep kopen van zijn laatste geld en hij gaat de vieze Marie bij de fontein met koud water wassen.  Hij ontmoet de vriendelijke soldate weer die hem een kaartje geeft van een geheime organisatie die de "losers" een handje wil helpen. ("Elk mens doet er toe," zegt ze).
Daartegenover staat dat Jim zonder reden op straat wordt opgepakt, afgetuigd en zonder uitleg weer wordt vrijgelaten. Hij gaat direct terug naar Marie die in haar eigen kots ligt.  Hij snapt dat ze flink ziek is en hij zoekt hulp bij de instelling en  krijgt in principe onderdak, hoewel niet van harte en vlucht weer naar Marie. Bij haar aangekomen merkt hij dat ze overleden is. Hij neemt de hond Jean Pierre mee en gaat de stad weer in. Op zijn zwerftocht ziet hij dat het tentenkamp opengebroken is en dat de vluchtelingen in opstand zijn gekomen. Hij sluit zich aan en stort zich in de massa die met geweld wordt tegen gehouden. maar hij hoort nu ergens bij een groep en ziet het als een nieuw doel in zijn leven. 
Blz. 189 "Uit de verte hoor ik triomfantelijk geblaf, een hoog, scherp geluid. Dan storten we ons met hernieuwde energie in het gewoel. Ik lach. Waarom lach ik? We zijn kansloos. We zijn volkomen kansloos. We zullen winnen."

 

Personages

Jim

Het gaat eigenlijk in deze roman alleen om het personage Jim. Hij heeft in zijn leven nooit bij een groep gehoord (vgl. zijn verleden: nl. school universiteit / huwelijk). Hij is een loser zoals schrijver Mark Boog die vaak in zijn romans opvoert. Hij gaat op straat leven, omdat zijn vrouw Lies weggelopen is, de rekeningen niet betaald zijn en energie uit zijn leven is afgesneden. Zijn enige vrienden zijn ook drankorgels. Ze vinden hun heil in Café De waarheid. Hij besluit op straat een slaapplaats te kiezen en hij ontmoet een vieze vrouw Marie die niet kan praten. Hij heeft er seks mee. Dan komt er een noodweer: een geweldige storm die de kathedraal doet instorten en waarbij een van de vrienden om het leven komt. Ze zijn nu nog met drie over. Jim is een verschoppeling, maar ziet toch weer enig licht aan de horizon als Marie zwanger van hem is. Hij heeft al fantasieën over een eventueel kind. Maar Marie redt het niet en Jim is weer op zichzelf aangewezen. Dan ziet hij dat de horde vluchtelingen het heft in eigen handen heeft genomen en hij sluit zich graag aan bij die groep.

Steven, Tanja en Bertus

Deze drie personages zijn de tegenspelers van Jim. Ze zijn bevriend en kennen elkaar van de middelbare school en komen 's nachts bij elkaar in Café de waarheid met de niet erg ambitieuze kroegbaas Heinrich. Het zijn types (flat characters) van de op straat levende personen. Jim is vroeger nog een tijdje verliefd geweest op Tanja.

Marie

Van Marie kom je als lezer weinig te weten, omdat Jim haar alleen beschrijft en zij zelf niet spreekt. Ze lijkt een vieze vrouw die uit ellendige armoede haar lichaam geeft aan Jim. Ze hebben seks die zelfs vruchtbaar lijkt te zijn, maar Marie sterft op straat en het kind in haar buik ook.

Quotes

"'We zijn ontsnapt aan de benauwenis, ten koste van onze toekomst, we hebben expliciet besloten niet mee te doen, lang geleden al, en wat hebben we vervolgens gedaan? We hebben dat wat we ontvluchtten in het klein nagebouwd. Een gesloten groep hebben we gevormd, met eigen regels en gebruiken, die zich afkeert van alle andere.’" Bladzijde 40

"Die gedachte uitgerangeerd te zijn, opzijgeschoven, is ineens onverdraaglijk. Ik heb het zelf gedaan – ik heb het zelf gewíld zelfs; alle belangrijke beslissingen in mijn leven zijn te herleiden tot dat ene verlangen: niet opgemerkt worden, niet te bestaan, langs de zijlijn of achter de coulissen kalmpjes mijn eigen miezerige ondergang tegemoet gaan –, maar het onherroepelijke ervan grijpt me naar de keel.’" Bladzijde 69

"‘Ik zie mezelf staan. Ik wil dat niet – mezelf van afstand, akelige afstand, zien staan zomin als het staan zelf –, liever zou ik lopen, leven, doen, zonder te denken, maar ik kan het niet helpen. Ik ben een buitenstaander, zelfs ten opzichte van mijzelf.’" Bladzijde 115

"Ik stop met lopen en bekijk mezelf. Het is geleidelijk gegaan, maar inmiddels is het goed te zien: ik ben een zwerver, of tenminste iemand die het niet erg nauw neemt met zijn persoonlijke hygiëne." Bladzijde 73

"Ze is lelijk. God, wat is ze lelijk, en wat windt die lelijkheid me op. Ik kan 's avonds niet wachten tot ik haar vele lagen bovenkleding omhoog kan schuiven, de twee wijde broeken omlaag. En 's morgens weer, voor de stad wakker wordt. We hebben toch niets beters te doen. Het is haastig, het is pure lust, zonder al te veel genot zelfs, maar het helpt ons om het vol te houden." Bladzijde 105

"Ze is koud. Echt koud. En ze voelt stijf aan. Ik trek verschrikt mijn hand terug, spring in dezelfde beweging op en ren weg, het pleintje af. Ëén geluk: ik hoef niet meer bang te zijn dat ons arme, onschuldige kind, ongetwijfeld geboren in omstandigheden, net zo terecht zal komen als ik." Bladzijde 173

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Voor Jim die op een bepaald moment de beslissing neemt op straat te gaan zwerven, gaat het eigenlijk natuurlijk om de zin van het leven. Bij welke groep in de samenleving hoor je, waarvan maak je deel uit? Hoe deel je je leven in? Wat ga je doen: werken, een bestaan opbouwen of niet. Wat is ware liefde? Hoe ga je met je geliefde om? Het leven van Jim lijkt in het verhaal wel zinloos geworden: overdag wat rondzwerven op straat, je vrouw heeft je verlaten, je huis kan niet worden betaald. De stroom (symbolisch voor energie in je leven) is afgesneden. De rekeningen worden niet betaald. Het leven bestaat uit bier drinken met ook al armzalige vrienden en armoedige seks. Na de dood van Marie komt er meer leven in Jim. Hij ziet dat de horden in opstand zijn gekomen en hij sluit zich aan bij de groep opstandelingen die in verzet komen.

Motieven

Vriendschap

Jim heeft drie drankvrienden: Tanja, Bertus en Steven. Tot diep in de nacht zitten ze bij elkaar om bier te drinken. Hij kent hen alle drie uit de tijd van de middelbare school. Ook toen waren het al mensen die buiten de boot vielen.

Seksualiteit

Met Marie, de zwerfster, heeft Jim seks voor de lust en niet uit liefde. Ze raakt zwanger van hem.

Machtsverhoudingen

In de maatschappij waarin Jim leeft, is de macht in handen van de staat. Er is geen koning meer, er is een staatshoofd. Er is een oorlogssituatie en er lopen veel soldaten in de stad. Er is sprake van een Big Brother-situatie. Je moet altijd een ID bij je hebben. Je kunt zomaar opgepakt worden. Propaganda wordt vertoond via borden in de stad. Religie is verboden (vgl. de positie van de kathedraal die instort)

Dood

De dood speelt een rol. Steven, de partner van Tanja, komt om bij de instorting van de kathedraal. Marie, de zwerfster, die zwanger van Jim is, sterft op haar zelfgekozen sterfbed in de open lucht. Ook het ongeboren kind van Jim (jongen of meisje) zal niet levensvatbaar zijn.

Oorlog: algemeen

Het decor van de roman is een oorlogssituatie. Het land is in oorlog met een vijand die niet met name wordt genoemd. Er zijn overal soldaten op straat te vinden die je zonder vorm van proces kunnen oppakken. Vreemdelingen worden in tentenkampen gevangen gehouden.

Motto

In my heart I know it's a little boy
Hope he don't end up like me."

(Townes Van Zandt-Marie)

Titelverklaring

Café De Waarheid is een Utrechtse kroeg (in een nabije toekomst) die altijd open is. 'The losers van de stad' (zoals de verteller Jim)  slijten er hun dagen en nachten. Het is een plek waar de losers zich veilig voelen.

Structuur & perspectief

De roman wordt onderverdeeld in 16 genummerde hoofdstukken zonder titel.
De volgorde van die hoofdstukken is chronologisch, maar in diverse hoofdstukken worden door Jim de verteller flashbacks uit zijn leven verteld. Die gaan bijvoorbeeld over zijn schooltijd, zijn werk en zijn echtgenote.

Het perspectief berust bij Jim. Hij vertelt in in de ik-vorm en in de o.t.t.

Decor

Het decor van de roman is de stad Utrecht (met zijn kathedraal) en dan ook nog een versie in een nabije toekomst. Er is namelijk geen koning meer maar een staatshoofd.
Een ander symbolisch decor is Café De Waarheid waar de losers van de stad (o.a. de vier vrienden) een veilig onderkomen vinden. 
je zou de stad die beschreven wordt een dystopie kunnen noemen. Dat is het tegenovergestelde van een utopie (een gewenste samenleving in de toekomst). Die term is afgeleid van het boek van Thomas More "Utopia." Een dystopie is dan een juist niet gewenste samenleving.

De tijd van het verhaal wordt niet met data en jaartallen aangegeven. Er wordt steeds gesproken over het seizoen van de "lente". Bijvoorbeeld een naderende lente, een begonnen lente. De vertelde tijd is daarom maximaal twee of drie maanden.

Stijl

Mark Boog gebruikt erg veel beeldspraak in zijn verhaal. Het taalgebruik kun je daarom gerust "poëtisch" noemen. Boog schrijft ook gedichten,  erg vreemd is het verschijnsel dus niet.

Een paar voorbeelden:
(blz. 8) "Café De Waarheid is het afvoerputje van de nacht. Als alles is weggestroomd in de richting van de bleke ochtend blijven hier wat laatste resten hangen."
(blz.11) "Nog even en ze hebben geleerd ons te begeren, ons, het vuil dat achterblijft in de stinkende gootsteen."
(blz. 11) "Bertus zegt soms vreemde dingen. Maar hij is trouw als een oude fiets en ongevaarlijk als een tandeloze schoothond."
(blz. 16) "Bertus  is een makreel op het rooster van een vervuild rookoventje, en wast zich vast niet elke dag."
(blz. 69) "Het is een hotel, de stad, met alleen maar slechte kamers. Veel te duur. De prijs, je waardigheid, je gezondheid, je toekomst. Elke dag een stukje ervan, elke dag, en het mooie, je merkt er bijna niets van. Ze gaan nooit op, je waardigheid, je gezondheid en je toekomst. Nooit helemaal. Je kunt altijd blijven betalen."

In zijn verhaal relativeert Jim met een wat cynisch aandoende humor zijn eigen ellende. Bijvoorbeeld wanneer zijn doofstomme vriendin Maria sterft, die zwanger van hem is. Dan relativeert hij haar dood met de opmerking:  mijn ongeboren kind zal dan in ieder geval later niet zo leven als ik leef. 

Slotzin

Uit de verte hoor ik triomfantelijk geblaf, een hoog, scherp geluid. Dan storten we ons met hernieuwde energie in het gewoel. Ik lach. Waarom lach ik? We zijn kansloos. We zijn volkomen kansloos. We zullen winnen.

Beoordeling

Een roman die wel exemplarisch is voor de schrijver Mark Boog. Hij schrijft namelijk vaak over losers in de maatschappij of over mensen die het moeilijk met zichzelf hebben.

Voor scholieren lijkt me de roman niet al te gemakkelijk. Dat komt o.a. doordat er- zeker in het begin- te weinig vaart in het verhaal zit. Dat noopt niet erg tot doorlezen. Bovendien kom je niet eenvoudig te weten wat Jim met zijn leven wil. Waarschijnlijk niets. Het taalgebruik (vooral de metaforen) zijn wel erg treffend. 

Recensies

"Wat mij, om meteen maar met de deur in huis te vallen, ontzettend beviel aan ‘Café De Waarheid’ is dat het de reïncarnatie van de ‘literaire oorlog’ uit de jaren ’70 bijna zou rechtvaardigen. In al zijn werk, vooral ook in zijn poëzie, betreedt Boog namelijk een gebied dat zich ver ‘voorbij’ het menselijk gedoe afspeelt, in een ‘leeg’ of ‘zinloos’ universum’ (‘zijn werk is een spel met intimiteit en ruimte, met huiselijkheid een eeuwigheden,’ schreef Gerrit Komrij), waarvan Boog-fans inmiddels weten dat de auteur er, waarschijnlijk levenslang, in rond zal blijven dwalen. Natuurlijk is ‘Café De Waarheid’ aan de oppervlakte te lezen als een naturalistische roman over een hoofdpersoon, Jim, die tergend langzaam uit zijn burgerlijke bestaan zakt en stap voor stap, te midden van een zuipend kringetje zielsverwanten, vormloos wordt, marginaal zwerfafval. " https://cult.tpo.nl/2018/...de-losers/

"Boog heeft deze roman in een nabije, dystopische toekomst geplaatst waarin de koning plaatsgemaakt heeft voor een president, waarin de nieuwsvoorziening via lichtkranten politieke staatspropaganda verspreidt en waarin het leger nadrukkelijk aanwezig is. Dat juist de centraal gelegen kathedraal instort is wellicht op te vatten als een symbool. Als het geloof uit het hart van de samenleving verdwijnt, dan verdwijnt ook de medemenselijkheid. Als individu kun je je onttrekken aan die maatschappij, maar zelfs als je dat doet, dan creëer je met anderen die ook buiten de samenleving vallen een nieuwe orde die lijkt op de samenleving die je verlaten hebt." https://www.tzum.info/201...-waarheid/

"Wat krijg je als je Modiano kruist met Kafka en loslaat in de straten van Utrecht? Ja, zulke vergelijkingen hebben altijd wat flauws, maar bij zo’n ongrijpbaar boek als Café De Waarheid, de zevende roman van Mark Boog, kan zo’n plaatsbepaling wel verhelderend zijn. De eerste tachtig pagina’s, de helft ongeveer, dacht ik dat het vooral Modiano was, en ook de flaptekst doet zijn best om die indruk in stand te houden. Dit zou ‘een ode aan de stad’ zijn, ‘met haar vertrouwde plekjes en nisjes’, waar Jim, de verteller en passieve held van deze geschiedenis in rondslentert." https://www.groene.nl/art...uwe-wereld

"Met Café De Waarheid heeft Boog een ode geschreven aan de buitenstaander die zich voor alles afsluit, maar tegelijkertijd niets liever wil dan meedoen aan het leven waarvan hij gruwt. Daarin overtuigt hij niet helemaal. De beschrijvingen van het nachtleven zijn niet vrij van clichés en het wat en waarom van zijn dystopische Utrecht blijft raadselachtig. Maar de heldere beeldende stijl maakt veel goed." https://www.volkskrant.nl...~b4ff51b6/