Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2009
• 220 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Volgens mam ga ik mank aan twee zijden, sinds ik de Gemeente van de Noorse broeders heb verlaten.

Samenvatting

In de roman lopen heden en verleden steeds door elkaar heen (zie de verhaalopbouw). Hieronder is geprobeerd niet de hele opbouw te volgen maar de stukken heden en verleden in stukjes te presenteren waardoor de samenvatting wat minder onoverzichtelijk wordt.

Nu - 1
In maart 1983 heeft Kieke (20 jaar) afstand genomen van de Gemeente van de Noorse Broeders, een strenge religieuze groepering. In hoofdstuk 1 komt haar moeder op bezoek en brengt haar vader later een gevild konijn dat ze symbolisch in de afvalcontainer gooit. Eigenlijk mogen de leden van de gemeenschap geen contact hebben met afvalligen. Vanuit de familie wordt dan ook grote druk uitgeoefend om terug te keren in de veilige schoot van de groepering. Bovendien krijgt Kieke de schuld van een zelfmoord van een jonge zuster (de zus van Liv). Waarom dat is, wordt pas later duidelijk. 

Kieke heeft de gemeente vervloekt. Ze gaat haar eigen gang en gaat een spijkerbroek passen (voor het eerst in haar leven) en een bijpassend truitje. Ze wordt door haar moeder ook thuis uitgenodigd om de verloving van haar zus Hanna en een lid van de broederschap mee te vieren, maar ze voelt dat ze eigenlijk niet welkom is.

Ze leert de andere wereld kennen. Met collega’s van de Hoogovens gaat ze dansen in een disco en ze wordt min of meer verleid tot een handeling waar ze enerzijds naar uitkijkt maar anderzijds waar ze voor terugdeinst. In een toilet moet ze een al wat oudere man aftrekken. Hij profiteert van haar onwetendheid. Seks was namelijk een taboe in de gemeenschap. 

Het verleden - 1
Deze draad begint met een beschrijving van een anekdote uit 1969. Haar vader is voorganger en preekt in de “kerk.” Maar Kieke vindt het verschrikkelijk dat hij een meeuw voor de lol uit de lucht schiet. Ze gaat de meeuw begraven, maar draagt hem sindsdien als een symbolisch bezwaar tegen haar vader in haar hart mee. Haar vader slaat bovendien graag. Je moet je zoon tuchtigen, staat immers in de Bijbel. Vooral broer Job moet het ontgelden, maar die heeft zijn naam natuurlijk niet mee. Gelukkig komt zijn opa vaak tussenbeide. Die opa is veel aardiger, vindt Kieke. De rest van de gemeente is allemaal heel somber gestemd. Wanneer ze op school zit, mag ze van haar moeder geen Sinterklaas vieren (dat is namelijk een leugen en we willen onze kinderen niet voorliegen). Kieke is een buitenbeentje op school: ze mag geen broek dragen. Ze mag ook niet naar het strand, maar ze doet het wel met een opstandig vriendinnetje Liv. Er mogen een heleboel dingen niet, maar nichtje Gudrun laat doorschemeren dat ze seksueel contact heeft met haar broertje Lucas. Incest is dus wel mogelijk in de Gemeente.

De vader van Kieke is ook al een slaaf van zijn geloof. Wanneer zijn vader (Kiekes opa dus) ernstig ziek wordt (hartinfarct) gaat hij hem niet bezoeken, want hij moet een vergadering leiden. Opa sterft en hij is er niet bij. Kieke is wel bij de begrafenis. Ze vindt dat opa heel aardig was en gelukkig niet zo slaafs in zijn religieuze opvattingen.
Seks is een apart probleem. Eerst wordt er beschreven hoe een hengst haar merrie Katja bevrucht. Ze schrikt wel van de enorme penis van het dier. Katja ondergaat het ritueel maar lijdzaam. Dat lijkt wel een beetje op de seksuele omgang tussen man en vrouw binnen de gemeenschap. De vrouw moet de man altijd ter wille zijn. Kiekes vader klaagt tegenover broeders en zuster van de gemeente over de seksuele onwil van zijn vrouw. Kieke hoort alles en vindt het verschrikkelijk gênant. De broeders praten er daarna over.

Nu - 2 
Haar oude vriendin Liv, die de gemeente ook verlaten heeft, en Kieke ontmoeten elkaar weer. Liv is ooit naar Engeland gegaan. Ze wil Kieke stimuleren om weer te gaan studeren. Ze gaan een ritje met de auto maken en ze komen een man (broeder Donker) tegen die Kieke haat. Ze wil het liefst dat Liv hem van de weg rijdt. Liv weigert: alles is al geschied, je kunt er toch niets aan veranderen. 

Weer later gaat Kieke bij haar jarige vader op bezoek. Ze heeft van haar zelf verdiende geld een fototoestel voor haar vader gekocht, maar hij kijkt er nauwelijks naar. Ze heeft zich volgens haar ouders te hoerig gekleed (korte rok) Ze is niet welkom zegt haar moeder.

Het verleden - 2
Kieke gaat met enkele andere jonge zusters op vakantie naar het conferentieoord in Noorwegen. Liv en Kieke stellen kritische vragen aan de leidende broeder. Vooral Liv is opstandig getuige haar opvattingen over God. Ze gaan samen wandelen en kleden zich uit bij een waterval. Er komen plotseling Noorse broeder-jongens bij de waterval. Ze doen niets en gaan bij het zien van de ontblote Liv weg.
Tijdens een andere conferentievakantie ontmoet Kieke neef Daniël, een knappe jongen op wie ze verliefd wordt. Maar hij heeft heel andere problemen: hij is namelijk ook verliefd, maar dan op een andere jonge broeder en dat mag niet binnen de gemeente. Homofilie is natuurlijk verboden volgens de Bijbel.
Als ze een keer naar Amsterdam gaat om de fotoacademie te bezoeken ziet Kieke Esther in de trein, een meisje uit haar gemeente. Die stuurt haar weg, maar Kieke gaat haar achterna. Ze gaat een groot gebouw binnen en een vrouw in een café zegt dat het een abortuskliniek is. Esther laat een baby weghalen. Kieke is ondersteboven. Ze wil zich aanmelden bij een psychiatrisch ziekenhuis, maar ze moet eerst een verwijzing hebben van de huisarts. Haar broer Job die een hekel heeft aan zijn ouders zegt dat ze het huis moet verlaten.

Nu - 3 
Kieke gaat verhaal halen bij Broeder Donker. Ze weet dat hij iets heeft gehad met Else-Marthe (de zus van Liv) die later zelfmoord heeft gepleegd. Ze krijgt broeder Donker niet te spreken, maar twee andere broeders die het allemaal goed praten. Kieke is nu helemaal los: ze wil ontmaagd worden en een Spaanse buurman Pepe heeft er wel oren naar. Op die manier brengt het natuurlijk niet het genot dat ze heeft gezocht.

Het verleden - 3 
Kieke heeft het huis verlaten, maar nog niet de gemeente. Ze ervaart het wel als vrijheid. Ze hoeft na de dienst niet meer mee naar huis. Dan bezoekt Liv haar in het huis en zegt dat broeder Donker zich ook aan haar heeft vergrepen. Kieke wil aangifte doen, maar Liv wil dat niet. Ze wil er niets meer mee te maken hebben en verhuist naar Engeland.
Vader wil dat Kieke met haar moeder meegaat naar Israël. Het is best een leuke reis en ze ontmoet andere mensen. Op het strand zoent ze met een soldaat. Dat smaakt naar meer. Het liefst zou ze ontmaagd willen worden door hem. Dan had ze evenveel ervaring als Liv.

Nu - 4 
Het is de dag van de wraak. Ze knipt haar haar af en gaat naar het huis van broeder Donker.
Eerst is alleen zijn vrouw thuis en aan haar vertelt ze alles van Liv, Else-Marthe en ook van Esther. Daarna komt broeder Donker en ook hij krijgt de waarheid te horen. Laf als hij is, zoekt hij steun bij zijn zwangere vrouw.

Het verleden - 4 
Kieke weet dat haar vader van de problemen van Donker af weet. Liv is nu weg en haar zusje Else-Marthe werkt nu bij broeder Donker thuis. Maar hoewel haar vader een leidende functie heeft, doet hij niets. Het zal wel Gods wil zijn dat Else-Marthe daar werkt. Dan komt het bericht dat het meisje zelfmoord heeft gepleegd. De reden is dus niet dat Kieke haar aangeraden heeft naar het conservatorium te gaan en haar met wereldse muziek had laten kennismaken. De echte reden is dat Else-Marthe ook seksueel misbruikt is. Kieke gaat naar het mortuarium en ziet er Liv terug. Die denkt dat haar zusje nu in de hel is. Kieke wil dat ze er werk van maakt en de gemeente vaarwel zegt. Liv gaat echter met haar familie mee.

Personages

Kieke

Kieke is de twintigjarige dochter van twee ouders die haar strenggelovig hebben opgevoed, en lid zijn van de Gemeente van Noorse broeders. Kieke zet zich daar op twintigjarige leeftijd echter tegen af, en verlaat de gemeente. Dit zorgt voor veel spanning in haar leven en met haar familieleden, die nu officieel geen contact meer met haar mogen hebben. Kieke verlangt naar vrijheid en geniet die ook na haar beslissing. Ze blijft bij haar keuze, in tegenstelling tot bijvoorbeeld haar vriendin Liv. Ze strijdt voor rechtvaardigheid en wil bijvoorbeeld een aanklacht indienen tegen Broeder Donker, die verschillende meisjes verkracht heeft.

Liv

Liv is het opstandige vriendinnetje van Kieke, met wie ze veel praat en dingen onderneemt wanneer ze uit de gemeente is gestapt. Liv vertelt haar later dat ze verkracht is door Broeder Donker. Toch onderneemt ze geen stappen tegen hem, omdat ze er niks meer mee te maken wil hebben. Ze vertrekt ook voor een poos naar Engeland. Haar zusje Else-Marthe pleegt zelfmoord omdat ze ook gebruikt is door Broeder Donker en nota bene voor hem moet werken. Dit zorgt ervoor dat Liv denkt dat haar zusje nu in de hel is, waardoor ze weer mee gaat met haar ouders, in plaats van zich met Kieke af te zetten tegen de gemeente.

Quotes

"Voordat het torentje schelpen opnieuw kon allen, sloot hij zijn trillende vingers als een kooitje eromheen en zette het stapeltje op de handpalm van zijn andere hand." Bladzijde 137

"De vuist in mijn buik ontspande. Ik kreeg hete ogen, wist dat ik de Gemeente niet wilde verlaten. Al was het om die paar seinden waarin mijn bloesje kreukte tegen zijn grijze broederoverhemd." Bladzijde 185

Thematiek

Verlangen naar vrijheid / vrijheidsdrang

In het boek gaat het over de vraag of Kieke moet kiezen voor haar bedrukkende, streng-religieuze opvoeding of de vrije Westerse wereld. De Noorse Broederschap is blind voor alles buiten hun geloof en stoppen hun kinderen in een isolement. Toch heeft Kieke een verlangen naar vrijheid.

Motieven

Incest

Incest wordt genegeerd en verdoezeld in het geloof, maar het gebeurt wel.

Homoseksualiteit

Daniel is homo, maar dat wordt genegeerd en afgewezen door het geloof.

Religie

Kieke leeft in een ontzettend religieuze omgeving, die in het begin haar hele doen en laten bepaalt.

Dominantie

In het geloof is de man dominant aan de vrouw, in het dagelijks leven maar ook op seksueel gebied.

Opdracht

Het is opgedragen: Voor Eg.

Trivia

Ellen Heijmerikx (Beverwijk, 1963) groeide op in een streng religieus gezin. Haar ouders bekeerden zich in de jaren vijftig tot de Gemeente van de Noorse Broeders. “Wereldse” invloeden werden uitgebannen, het dagelijks leven stond in het teken van een extreem rechtlijnige Bijbelopvatting. Na haar twintigste keerde Ellen Heijmerikx het geloof en de gemeente de rug toe. Omdat het haar stoorde dat er zo weinig bekend is over de Noorse Broeders in Nederland, terwijl ze van nabij heeft ervaren hoe verwoestend de uitwerking van de geloofspraktijk kan zijn, besloot ze haar ervaringen op papier te zetten.

Titelverklaring

“Blinde wereld” wordt op bladzijde 54 vrijwel letterlijk verklaard. De kleine Kieke komt op school en vertelt dat ze deel uit maakt van een gemeente en dat de anderen blind zijn: Jullie zijn allemaal ziek en blind. De juf lacht daarom, maar die is natuurlijk ook blind. De Noorse Broeders gaan er blijkbaar van uit dat zij de enige juiste en scherpe kijk op de Bijbel hebben. De andere gelovigen zijn blind.
Maar Ellen Heimerikx geeft natuurlijk ook aan dat de gemeenschap van de Noorse Broeders zelf blind is. Het is een afgesloten wereld van de werkelijkheid en binnen de gemeente spelen zaken (seks, abortus, ontucht ) die met de mantel der broederliefde worden toegedekt. Er mag eigenlijk niets naar buiten worden gebracht.

Structuur & perspectief

Structuur en/of verhaalopbouw 
Het verhaal wordt beschreven in 36 relatief korte hoofdstukken. Er zijn twee verhaallijnen: de lijn van het verleden en die van het verhaal-Nu.
Het verhaal-Nu is de lijn die beschrijft wat Kieke meemaakt nadat ze de gemeenschap van de Noorse Broeders heeft verlaten. We schrijven dan maart 1983 (blz. 8: de datum van de krant in een vuilcontainer). Bij elk van de 12 hoofdstukken staat dat ze een bepaalde eigenschap van de Noorse Broeders vervloekt (bijvoorbeeld hoofdstuk 1 “Vandaag vervloek in de Noorse Broeders” en hoofdstuk 34 “Hier ben ik Kieke en vandaag vervloek ik mezelf”).

De lijn van het verleden wordt in de overige 24 hoofdstukken beschreven. Deze lijn begint in het jaar 1969 (er wordt verteld dat een week ervoor een man een voet op de maan heeft gezet) en loopt tot het moment dat Kieke de Broeders heeft verlaten (dus tot voorjaar 1983). Heden en verleden wisselen elkaar in een zekere regelmaat af: meestal 2 of 3 hoofdstukken uit het verleden, gevolgd door een hoofdstuk uit het verhaal-Nu.

Voor het thema van dit boek is dit een geschikte structuur.

Gebruikt perspectief 
Het gekozen perspectief hangt samen met de structuur.
Kieke is de vertelster. In het verleden vertelt ze vanaf het moment dat ze ongeveer 6 jaar oud is (ze kan zelf nog niet lezen en Armstrong heeft zijn befaamde stap op de maan gezet). Die lijn wordt doorgezet naar voorjaar 1983. Deze passages worden alle verteld in de o.v.t. Hier is ze dus een achteraf-vertelster. In het verhaal-Nu heeft Kieke (20 jaar oud) de Noorse Broeders verlaten en ze vertelt in de o.t.t. wat er verder met haar gebeurt in haar contacten met familie en de groepering. Hier fungeert ze als een onwetende meebelevende ik.

Decor

De tijd van het verhaal 
In het hierboven gestelde is al vermeld dat de verhaallijn van het verleden loopt van 1969-1983. (De schrijfster Ellen Heimerikx is zelf in 1963 geboren). Het verhaal-Nu speelt in 1983 (blz. 8). Het heeft dus nog geruime tijd geduurd voordat de schrijfster haar ervaringen met de Noorse Broeders op papier heeft gezet.

De plaats van handeling 
Ellen Heimerikx is in Beverwijk geboren en ze laat haar hoofdfiguur Kieke ook daar opgroeien en wonen. Regelmatig wordt er gesproken over de Hoogovens waarop ze uit haar huis kan uitkijken. In het verleden is er ook nog sprake van een vakantiereis naar het Noorse Brunstad, een conferentieoord. Kort is ze ook nog met haar moeder een vakantie in Israël.

Stijl

Ellen Heijmerikx heeft voor haar roman vooral korte verhalen geschreven en dit merk je in het lezen van haar boek Blinde Wereld. Het is op een bepaalde manier fragmentarisch en de hoofdstukken zouden haast apart te lezen kunnen zijn als korte verhalen. Ze maakt veel gebruik van zinnen die verwijzen naar een gebeurtenis in het verleden waardoor je als lezer geprikkeld wordt erachter te komen wat ze bedoelt. Soms is er een hele alinea gewijd aan zo'n inleiding totdat duidelijk wordt waar het over gaat. Ze vermengt dit soort zinnen met heel concrete handelingen en dialogen waardoor het verhaal goed loopt en soepel leest.

Slotzin

Er zijn maar een paar soorten zangvogels waarvan ook het vrouwtje zingt. Toen liep ze met hen mee.

Beoordeling

“Blinde wereld” is een beklemmende roman over godsdienstig extremisme binnen een Christelijke gemeente. Ellen Heimerikx presenteert het verleden in een goed opgebouwde roman, waardoor de spanning wat er binnen de gemeenschap is geschied, tot het einde blijft bestaan.
In de laatste hoofdstukken krijgt de lezer te lezen wat er met de jongere zuster is geschied.
Het komt het boek ten goede dat zij ongeveer 25 jaar gewacht heeft met het op schrift stellen van het verhaal. Het overzicht over de gebeurtenissen in je jeugd zijn dan verwerkt. Bovendien heeft ze gekozen voor een fictieve hoofdfiguur in wie we natuurlijk wel veel van de schrijfster herkennen, maar literatuurtechnisch gezien zijn de ik-figuur en schrijfster twee verschillende personen.
Als lezer ben je wel geneigd om sterk afstand te nemen van de beschreven gebeurtenissen. Er zijn parallellen te trekken met andere afvalligen van andere geloven. Die romans zijn als je daarin geïnteresseerd bent, goed met elkaar op je literatuurlijst te combineren. 

Wanneer het onderwerp je interesseert, zul je zeker leesplezier en leesergernis beleven aan de roman “Blinde Wereld.” Wat moeilijkheidsgraad en literaire waarde betreft geef ik twee punten.

Recensies

"De ingewikkelde opbouw en de oninteressante gebeurtenissen zorgden ervoor dat ik met moeite verder las" http://deleesfabriek.nl/2...eijmerikx/

"Het verhaal is aangrijpend en overtuigend geschreven en geeft een verontrustend beeld van een meisje dat opgroeit in een streng religieuze wereld waarin haar opa de enige lijkt die haar oprechte liefde kan geven." http://boeken.blogo.nl/20...de-wereld/

Bronnen

Website van de schrijfster

http://www.ellenheijmerikx.nl/