Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2023
• 190 pagina's
• Uitgeverij: Pluim

Flaptekst

Eerste zin

We woonden vlak bij de sociale werkplaats. Iedere ochtend om acht uur trok de stoet werknemers op hun fietsen door onze straat. Mongolen werden ze toen nog genoemd. Ze hadden brede gezichten en de meesten waren te dik. Ik zat in de erker en keek met een bak cornflakes op schoot toe hoe ze onder luid kabaal de grauwe huizenblokken tegenover onze woning naar de achtergrond verdreven.

Samenvatting

Het gezin Hoogewerf woont in een goede buurt in Leiden. Maar alles verandert, wanneer Elias een broertje krijgt die het syndroom van Down heeft. Vader accepteert het kind niet, moeder is niet erg sterk in haar verweer tegen haar man en al van jongs af aan moet Elias voor zijn broertje en ook voor de sfeer in huis zorgen. Vader ontsnapt regelmatig aan zijn verplichtingen, bijvoorbeeld om in een klooster in Limburg tot bezinning te komen. 

Ze willen het mongooltje weg houden van de buurt, maar op school wordt Elias er flink mee gepest. Daardoor heeft Elias geen leuke jeugd. Er is sprake van het fenomeen 'parentificatie' waarbij kinderen zich geroepen voelen om de taak van de ouders over te nemen. Pa wordt thuis ook steeds gewelddadiger. Wanneer Elias een keer met zijn broertje door de wijk loopt, ontmoet hij een oudere vrouw die op zijn oma lijkt en hen thuis  opvangt. Thuis heeft ze 'een gekke man.'

Als Johannes zes jaar wordt, gaat vader met zijn twee zoontjes langs de Mac Drive, maar het loopt op ruzie uit en vader zet hen af in een ziekenhuis waar ze niemand kennen, maar waar hun oma zou zijn opgenomen. Later blijkt dat hun oma is overleden, omdat ze boven een kop soep in elkaar gezakt is. Schrijnend is hoe zijn vader daarmee omgaat. De situatie van Elias wordt steeds ellendiger: hij raakt zijn eigen kamer kwijt aan zijn vader. 

Elias wil graag naar het gymnasium,: hij moet daarvoor de Cito-toets goed maken. Maar in de klas valt de kleuterjuf van Johannes hem tijdens de toets lastig, omdat zijn broertje door het 'lint is gegaan.'  Elias brengt Johannes onder schooltijd  naar het huis van Eva en de 'gekke man.' en hij gaat daarna zijn Cito afmaken. Dat gaat niet zo goed.

De situatie  wordt steeds vervelender. Elias slaat met een nietmachine een nietje in zijn hoofd (een vorm van automutilatie). Als weduwnaar opa een keer bij hen op bezoek is, wordt vader boos en gewelddadig. Vaders gedrag sijpelt door op school maar ook  in de buurt. De wijkagent komt poolshoogte nemen. Het schoolhoofd wil een gesprek met moeder, want Elias krijgt een mavo-advies.

Daarna gaan ze in de auto (Saab) op vakantie naar Italië, wat ook weer op een drama uitloopt. Elias mishandelt zelfs zijn broertje op het plein in de camping. Het wordt vader allemaal te veel en dan verdwijnt hij ineens weer, iedereen achterlatend.  Hij krijgt echter onderweg een beroerte. Hij komt later weer thuis na dat herseninfarct en Elias moet hem op tijd de pillen geven. Moeder moet namelijk steeds harder werken : ze is nagelstyliste thuis en zij raakt uitgeput. Elias zoekt zijn heil weer bij Eva. Ze leert hem  Monopoly spelen. Maar tijdens het spel vertelt Elias aan Eva over zijn onveilige situatie thuis en over de geweldpleging.

Elias moet nu ook de verzorging van zijn vader op zich nemen: hij moet hem zelfs een keer wassen, een gênante toestand, omdat hij zijn vader bloot moet wassen. Daarna ook nog Johannes. Vader wordt weer opgenomen, omdat hij een tweede beroerte heeft gekregen. Elias heeft namelijk de pillen die hij aan zijn vader moest geven,  achtergehouden. Hij gooit ze in een afvalcontainer in de wijk.

Elias zoekt steeds zijn toevlucht bij mevrouw Eva. De wijkagent en twee dames komen  na signalen uit de buurt onderzoeken of er sprake is van kindermishandeling. Vader zit hulpeloos in een rolstoel. Moeder wil niet meewerken als er een ander in huis komt om vader te helpen. Zo komt langzamerhand de Kinderbescherming in beeld. Vader vergrijpt zich weer een keer aan Elias en moeder wordt radeloos. Ze slaat de spiegel stuk en grijpt in scherp glas. 

Dan ligt er een enveloppe van de Kinderbescherming. Elias heeft altijd gehoopt dat hij in het houten huis van Eva en 'haar gekke man' zou mogen wonen. Maar als hij bij Eva thuis de brief openmaakt, blijkt dat hij in een pleeggezin met broertjes en zusjes en 'heel lieve  ouders' zal worden opgenomen. Dat was niet de bedoeling van de nu ' het spijt me ' stamelende Elias.

Personages

Elias Hoogewerf

Elias is de verteller en de protagonist. We volgen hem van pakweg een jaar of zes tot aan zijn dertiende. Zijn wereld verandert als een dag voor Kerst in 1991 een broertje geboren wordt dat het syndroom van Down heeft. Hij wordt de aangewezen figuur ('Grote broer') om het kind te helpen groeien. Vader Willem accepteert het niet en ook moeder laat zich niet van de goede kant zien. Bij Elias komt het parentificatie-element om de hoek kijken. Hij zorgt voor zijn broertje, hij steunt zijn moeder, hij verzorgt later zijn vader. De situatie is ellendig, het gezin wil alles gesloten houden, maar verhalen over mishandeling dringen door in de buurt, op school en bij mevrouw Eva, bij wie Elias zich veilig voelt. Hij vertelt over de situatie thuis. Hij hoopt dat hij daardoor in het houten huis van mevrouw Eva mag wonen. Maar als de brief van de Kinderbescherming in de bus valt, is de beslissing iets waar hij niet blij mee is.

Willem Hoogewerf

Willem Hoogewerf is een onaardig personage. Hij accepteert niet dat hij een mongooltje krijgt. Hij laat zijn gezin enkele keren in de steek om bijv. tot bezinning te komen in een klooster. Hij wordt steeds gewelddadiger. Zijn vrouw kan hem niet tegenhouden. Willem is egoïstisch, hij koopt een auto die hij graag wil (Saab) maar kijkt nergens naar om. Er is sprake van kindermishandeling. Zo drijft hij zijn kinderen in de armen van een buurvrouw. Maar de buitenwereld mag eigenlijk niets weten. Mevrouw Eva vangt zijn kinderen op en ze hoort van Elias wat er zich thuis afspeelt. Het is denkbaar dat zij de Kinderbescherming heeft ingeschakeld. Willem krijgt twee keer een herseninfarct: één keer onderweg vanuit Italië, als hij zijn gezin in de steek heeft gelaten en één keer thuis wanneer Elias hem een tijdje lang moedwillig geen pillen heeft gegeven.

Moeder Hoogewerf

De moeder van Elias is een zwak personage. Ze kan zich niet redden tegenover haar man. Ze kan de fysieke mishandeling niet voorkomen en ze schuift de rol van vader in de schoenen van een schooljongen. In een nacht klaagt ze bij haar zoon, dat iedereen maar aan zichzelf denkt. Nou Elias, doet dat zeker zelf niet. Eigenlijk is ze een beetje zielig. In een machteloze bui slaat ze de spiegel in en de badkamer in gruzelementen. Maar ze slaat ook hulp van een stichting af. Toch komt de Kinderbescherming bij de familie om de hoek kijken en de kinderen worden aan een pleeggezin gekoppeld.

Mevrouw Eva

Eva is de substitutiemoeder en -oma voor Elias. Ze vangt hem op, praat met hem, speelt spelletjes Monopoly met hem. Ze kan zich de situatie van Johannes ook goed indenken, want ze leeft met een man die men in de buurt 'de gekke man' noemt. Mevrouw Eva is een bestaand persoon in Leiden geweest. Valentijn de Heer verklapt in een interview dat zij de vrouw van de schrijver Maarten Biesheuvel is. Het was gewoon een vrouw bij wie kinderen zich veilig voelden.

Quotes

"Pa kuchte. "Ma heeft een mongool gebaard."" Bladzijde 11

"Maar de meeste ellende kwam van de sociale werkplaats, de medewerkers trilden met hun rammelende fietsen, de klinkers uit onze straat. "Ze verkrachten onze vrouwen en niemand die er iets aan doet!"" Bladzijde 7

"Voor me stond een kleine vrouw met warrig bruin haar. Haar bolle wangen en haar diepliggende ogen glommen in de zon. "Komen jullie maar even mee." Ik had vriendelijk willen bedanken, maar Johannes trok me mee achter de vrouw aan. Ze droeg dezelfde kleren als mijn oma- bruine rok, bloemetjesbloes en een huidkleurige panty boven zwarte klompenschoenen...." Bladzijde 54

"Pa was terug. Maar niet zoals we hem kenden. Kort nadat hij vanuit een hotelkamer in Italië naar huis vertrokken was, was hij achter het stuur niet goed geworden. Onwel. Hij was het gevoel in zijn linkerhand verloren en ook was die kant van zijn gezicht gaan hangen." Bladzijde 127

""Je krijgt het goed". Ze kneep in mijn vingers. Ik schoof op mijn stoel een stukje naar voren, naar haar toe en ik kneep terug. "Met leuke broertjes, zusjes|", ging ze verder. "En met heel, heel lieve ouders."" Bladzijde 190

Thematiek

Kindermishandeling / kinderleed

Het thema van de roman is kindermishandeling. Vader Hoogewerf accepteert niet dat zijn jongste zoon Johannes een mongool is. Om tot bezinning te komen gaat hij vaak weg van thuis, zijn vrouw en andere zoon achterlatend met de problemen. De egoïstische vader wordt bovendien gewelddadig en moeder kan er niet goed tegen optreden. Elias neemt dan de ouderrol voor zijn rekening: hij is erg bezorgd om zijn broertje en hij moet eigenlijk overal voor zorgen. Dat verschijnsel heet parentificatie. Onverantwoord is ook de situatie dat vader Willem zijn gezin verlaat die op een Italiaanse camping vakantie viert. Eerst kijkt de buurt weg, maar wanneer er meldingen komen over kindermishandeling komt uiteindelijk de Kinderbescherming ingrijpen. Elias verwachtte dat hij misschien in het houten huis van mevrouw Eva mag wonen, maar hij krijgt van de Kinderbescherming een brief waarin staat dat hij bij pleegouders wordt ondergebracht.

Motieven

Parentificatie

Wanneer kinderen de taken die eigenlijk van ouders zijn overnemen, heet dat parentificatie. Jongetjes worden dan bijvoorbeeld de man in huis. (blz. 100) Elias neemt de taken van zijn vader en moeder voor Johannes over. Ook gaat hij later zijn zieke vader (herseninfarct) verzorgen. Vader wil dat hij door Elias gewassen wordt. Elias speelt een cruciale rol, want hij heeft zijn vader niet de pillen gegeven die hij zou moeten slikken.

Geestelijke afwijking/handicap

Het broertje van Elias is een mongool. Zijn vader accepteert hem nauwelijks. Elias krijgt de zorg voor hem. Ook de man van buurvrouw Eva is 'een gekke man' .Het is de schrijver Maarten Biesheuvel die inderdaad enkele keren in een psychiatrische inrichting is opgenomen.

Schoolleven

Elias zit op school. In groep 8 moet hij de Cito-toets afleggen. Hij wil graag naar het gymnasium. Maar hij wordt bij het maken van de toets gestoord door de kleuterjuf van Johannes die bij haar in de klas door het lint is gegaan. Elias brengt Johannes onder de toets naar mevrouw Eva en keert terug naar school om de Cito af te maken. Dat mislukt. Hij krijgt een Mavo-advies. Op[ school maken ze zich zorgen over de mishandeling. Elias wordt ook gepest met zijn broertje die het syndroom van Down heeft. Moeder moet op school komen om met het schoolhoofd te praten over de situatie thuis.

Vader-zoonverhouding

De relatie tussen vader en zoon is erg slecht. Er is sprake van kindermishandeling. Later moet Elias zijn vader nog lichamelijk verzorgen, waardoor er gênante situaties ontstaan. Maar het lijkt erop dat Elias wraak op zijn vader neemt. Op blz. 150 staat: :"Toen ik zeker wist dat niemand me zag, haalde ik pa's pillenstrip uit mijn zak, en gooide hem in een vuilnisbak. En ik pakte de volgende en de volgende en de volgende en de volgende. Alle pillen die ik niet had durven, misschien wel niet had willen geven, liet ik verdwijnen tussen de blikjes cola, zakjes hondenpoep, oude kranten, het afval van de wijk."

Automutilatie - zelfverminking

Kinderen die zich thuis onveilig voelen krassen zich soms met mesjes in hun armen of passen andere vormen van automutilatie toe. Elias slaat een nietje in zijn voorhoofd. De wond gaat ontsteken en hij moet naar de huisarts. Die geeft hem een antibioticakuur. Ook moet hij voldoende rust nemen. Die avond komt zijn moeder haar nood klagen bij Elias. Ook nu legt ze de druk op haar onvolwassen kind. (parentificatie).Elias noemt haar een goede moeder. Eigenlijk is hij meer een goede zoon.

Het zoeken van vervangende ouders

Elias zoekt - zeker als zijn oma overleden is- een substitutie-oma. Mevrouw Eva lijkt niet alleen een beetje op zijn oma, ze heeft ook de goede eigenschappen om hem op te vangen. Ze kan dat goed: ze leeft ook samen met 'een gekke man' die schrijver is. In werkelijkheid is dit de schrijver Maarten Biesheuvel. Eva speelt Monopoly met hem. Eigenlijk is zijn vader degene die in het leven Monopoly speelt met zijn gezin.

Titelverklaring

De titel is als het begin van een brief. Elias Hoogewerf  heeft thuis een gewelddadige vader, machteloze moeder en een geestelijk gehandicapt broertje Johannes. Hij moet thuis veel doen en hij komt alleen tot rust bij een ouder echtpaar in een houten huis enkele straten verder. Tegen de vrouw die op zijn oma lijkt, durft hij wel te vertellen hoe het thuis gaat. De Kinderbescherming komt eraan te pas. In de klas schrijft hij een brief aan haar, waarmee hij hoopt te bereiken dat hij bij haar mag wonen. De aanhef van de brief is "Beste mevrouw Eva." (blz. 173)

Structuur & perspectief

De relatief korte roman kent een indeling in veertig hoofdstukken, die wel genummerd zijn maar geen titel hebben. Het verhaal wordt chronologisch verteld door een ik-verteller, de jonge Elias Hoogewerf. Hij vertelt in de o.v.t . Aan het einde van het roman verhaal is hij dertien jaar en zit hij op de Mavo..

Decor

De plaats van handeling is de stad Leiden, waar het gezin Hoogewerf woont in een gegoede buurt.

Wat de tijd betreft, komt er één datum op blz. 8 voor. Johannes is namelijk geboren op 24 december 1991. Het is daarom  een beetje schatten hoe oud Elias op dat moment is. Hij wordt grote broer genoemd en zit in ieder geval op de basisschool. Later zit zijn broertje ook op de kleuterschool en zit Elias op de middelbare school. Hij is dan dertien jaar. Op dat moment praat hij nog over gulden en centen ( blz. 169 - de euro is dus nog niet het geding). Wat de tijd betreft moet je dan ook denken aan het einde van de vorige eeuw. (1997-1998) 

Stijl

Valentijn de Heer schrijft kraakhelder. Hij geeft een bizar gezinsverhaal door de ogen van een schooljongen die een veel te zware gezinstaak krijgt opgedragen. Dat wordt een schrijnend maar ook beeldend verhaal. Er zitten wel enkele lichtpuntjes in het verhaal,  maar over het algemeen maakt het indruk door de schrijnende situatie achter de voordeur van een Leids huis.

Opvallend zijn ook de indruk makende metaforen:
- (blz. 50:" Johannes zat op het klimrek als een spreeuw op een hoogspanningskabel.")
- (blz. 72: Op zoek naar oma die daar helemaal niet lag. Later heb ik het nagemeten: 2,46 kilometer hemelsbreed van waar we afgezet waren lag oma af te koelen zoals de hamburger in mijn handen op de vierde verdieping van het verkeerde ziekenhuis.")
- (blz. 111:"Ma ging zitten en hield de hoorn tegen haar oor alsof het een een schelp was waarin het Gardameer klonk.") 
- (blz. 157:"Pulkend aan haar vingers liet ze haar hoofd wat hangen. Het doffe blonde haar zakte voor haar gezicht. "Iedereen is maar met zichzelf bezig", zei ze. De klok sloeg vier uur. Met iedere slag van het zware koperwerk bewoog ze heen en weer als een drenkeling op de golven.") 
- (blz. 185: "De typmachine van de gekke man tikte als een hagelbui boven mijn hoofd.")

Prima werk voor een debutant.

Slotzin

Ik stond op. Eva stopte de papieren terug in de enveloppe, zei mijn naam. Ik hoorde niet meer wat ze zei/. "Het spijt me", bleef ik herhalen. "het spijt me zo." Ik draaide me om, liep van haar weg. Ik moest naar buiten, ergens liggen, in de bosjes, waar niemand me kon zien, waar ik mijn hoofd niet langer hoefde te dragen.

Bijzonderheden

Bron: Hebban.nl: "Dat huis op de cover blijkt echt te bestaan. Dat geeft iets extra's aan het verhaal. Het geeft ook de indruk dat het boek autobiografisch is. Ook de bewoners in het boek bestonden.. 
Elias vindt bij de bewoners een toevlucht en bij Eva een luisterend oor."

Mevrouw Eva heeft echt bestaan. Eva is namelijk Eva Biesheuvel, de vrouw van de bekende schrijver Maarten Biesheuvel. ("De gekke man.") Biesheuvel is namelijk enkele keren in een psychiatrische inrichting opgenomen.
Elias is toch een personificatie van Valentijn de Heer zelf. Maar het is niet echt een autobiografische roman. Een deel van wat er in het verhaal gebeurt, komt wel voort uit nare belevenissen uit de jeugd van Valentijn de Heer.
Beluister daarvoor het interview dat in de bronvermelding staat aangegeven.

Beoordeling

Een indrukwekkende en ontroerende roman van een beginnend schrijver. Dat is knap van de auteur om met zijn debuutroman zo'n goede indruk te maken. Wie het boekje dichtslaat, zal de inhoud zeker de eerstkomende tijd niet vergeten. Valentijn de Heer schrijft o.a. over zijn eigen verhaal van zijn jeugd, maar maakt er tegelijkertijd fictie van. Hij wil namelijk niet al te dramatisch overkomen. De Heer zorgt er ook voor dat zijn verhaal niet verveelt: hij laat onnodige details achterwege en gunt de lezer een eigen rol in het spel tussen fictie en werkelijkheid. Ook de stijl met originele beeldspraken is prima. We gaan zeker meer van Valentijn de Heer horen.
De roman heeft een eenvoudige structuur, een beperkte inhoud en een fijn lezende bladspiegel. Uitstekend geschikt voor scholieren in het voortgezet onderwijs.

Recensies

"Een schrijnend mooi boek waarin ik vooral bewondering heb voor het feit dat Valentijn de Heer met zo weinig woorden, in rake zinnen, een situatie of een gevoel kan schetsen. Dat het in Leiden speelt en het echtpaar Biesheuvel een belangrijke plaats inneemt in het verhaal maakte het voor mij als Leidenaar extra leuk en herkenbaar." https://www.hebban.nl/rec...evrouw-eva

"Ik heb het boek in een keer uitgelezen en was er een paar dagen van onder de indruk. Zocht een woord om het verhaal te omschrijven: schrijnend. Ik hield meteen van Elias en zijn kleine broertje Johannes. De rode draad is parentificatie ofwel, een kind dat de ouderrol op zich neemt. Nergens in het boek wordt dit op welke wijze dan ook benoemd. Ook het dreigende geweld sluimert door het verhaal, maar heeft geen woorden nodig om het als lezer te voelen. Dan ontmoet Elias mevrouw Eva, bij haar vindt hij samen met Johannes veiligheid en rust. Fantastisch geschreven!" https://www.hebban.nl/rec...evrouw-eva

"Je zou misschien niet denken dat je zo'n verhaal gaat lezen als je in een druk warm weekend ontspanning zoekt maar het was precies wat ik nodig had. Het is zo prettig en goed geschreven, Elias is zo'n goeie jongen, je begrijpt hem, leeft met hem mee, wilt hem raad geven, knuffelen. En vooral weghalen daar.. Maar is dat wat hij wil? Je gunt hem zoveel meer. Wat een indringend, ontroerend, mooi, onderhoudend goed verhaal." https://www.hebban.nl/rec...evrouw-eva

"Het is zonder meer een indrukwekkend verhaal. Het relatief dunne boek heeft een enorme impact op mij gehad. Na het lezen was ik er werkelijk even stil van. Sterk en gedurfd om het einde open te laten. Valentijn heeft weliswaar bekend gemaakt dat er een tweede boek aan komt maar ik heb geen idee of dit het vervolg zal zijn op Beste mevrouw Eva." https://boekendief.nl/bes...le-impact/

"Het verjaardagsfeestje van Johannes, het nietjes incident, de citotoets, maar ook het bezoek van zijn zwakke, egocentrische moeder die hem midden in de nacht wakker maakt omdat ze een praatpaal nodig heeft doen je als lezer verstijven. De auteur weet de personages zo levendig, zo realistisch neer te zetten, dat je aan de vader acuut een bloedhekel krijgt, bij de moeder viert sterke irritatie hoogtij en betrap ik mezelf erop de vrouw een schop onder haar achterste te willen geven en te roepen dat ze haar schouders eronder moet zetten. [....] Valentijn de Heer heeft met Beste mevrouw Eva een ontroerend en indrukwekkend verhaal geschreven dat de lezer nog lang zal bijblijven." https://www.boekenbijlage...ukwekkend/

Bronnen

Interview met de schrijver over zijn debuutroman., over zijn bizarre jeugd en over zijn contacten met de schrijver Biesheuvel.

https://soundcloud.com/ui...jn-de-heer