Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 144 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

's Morgens begint het. Meteen al. Na het ontwaken word ik bestookt door beelden: Bart op de dansvloer, Bart in tranen met zijn hoofd in zijn handen.

Samenvatting

In het eerste hoofdstuk kijkt de 17-jarige verteller Len(nart)  terug op wat er een maand geleden met zijn vriend Bart is gebeurd. Er was een schoolfeest in Zutphen en daarop wilde Bart het mooie meisje Romy versieren. Het is echter allemaal anders gelopen. (Dat wekt meteen spanning) 

In 1982 is Bart met zijn moeder in Leuvenheim komen wonen. Het is een bijzondere jongen en ze sluiten al snel vriendschap, Len en Bart. Ze houden o.a. ook van dezelfde muziek The Cure. Len had daarvóór al een andere vriend Mitchell, maar ook die kan best goed met Bart overweg. Mitchell is wel wat opvliegend, heeft een nare vader en Bart komt bij een knokpartij voor Mitchell op. 
Bart zorgt er met een komisch gedicht voor dat een potloodventer ermee stopt om vrouwen zijn piemel te laten zien. Hij weet zijn vriendjes Len en Mitchell te bewegen om een ondergrondse bunker uit te graven, zodat ze een geheime hut hebben waarin ze ongestoord kunnen blowen. Bart heeft ook een oplossing als er door de droogte in de uiterwaarden ineens honderden vissen op sterven na dood zijn. Dat gedrag schept veel goodwill o.a. bij de burgemeester. Bij zijn vriend Len maakt hij een goede beurt door diens weggelopen poes Bosco op te sporen. Helaas is die dan dood  maar Bart begraaft zelfs het diertje voor Len.
In zijn jeugd (hij was negen) is Bart ook een keer weggelopen van huis, omdat zijn moeder niet direct achter hem ging staan na een conflict op school. Hij werd na anderhalve dag teruggevonden in een bos. 

Mitchells vader is een 'lul' en zijn handen zitten ook los. Bart bedenkt een manier om hem te zieken. Met de afstandsbediening van hem thuis zetten ze tijdens een voetbalwedstrijd steeds de tv  van de man op een andere zender.

Dan begint Bart aan Len te vertellen dat hij hopeloos (of liever machteloos) verliefd is op het mooie meisje Romy, dat eerst verkering had met de patser van zijn school, Paul. Die en zijn vriend Sem maken de dienst op school uit, maar Bart is nooit bang voor hen. Sem haalt een lullige streek op school uit, waarbij hij door de mand valt, maar zulke nare ettertjes nemen altijd wraak. Zeker nadat Bart een lullig gedichtje over hem schreef.

Die wraak komt tijdens het schoolfeest, waarop Bart Romy wil versieren (hoofdstuk 1) Wanneer hij met het mooie en lieve meisje danst, worden Paul en Sem vervelend. Sem slaat Bart neer, wanneer die met Romy naar buiten wil gaan om haar een gedicht voor te dragen (en te zoenen). Sem wordt opgepakt en aangepakt door de schoolleiding, maar Len ziet Bart en Romy nergens meer. Hij fietst alleen naar huis, maar de volgende dag is Bart nog steeds zoek. De politie wordt gewaarschuwd, maar ook die weet niet waar hij is. Len vindt een somber gedicht van Bart in de bunker, maar Bart is er zelf niet. Romy weet ook van niets, omdat ze een paar dagen met haar ouders is weg geweest.
Len ondervraagt haar over de avond. Is het waar dat ze weer met Paul had aangepapt? Romy ontkent dat, het was juist Paul die haar had lastig gevallen.

Intussen is ook Len aan een vriendinnetje gekomen, Lea. Ze bezoeken samen de bunker op zoek naar sporen van Bart en troosten elkaar. Er bloeit ook wel een soort liefde tussen hen  op.
Enkele weken na het schoolfeest beseft Len dat hij Bart wel eens heeft horen praten over een stuk bos met mos in de buurt,  wat een droomveld voor hem was. Met Lea en Mitchell gaat hij in dat bos op zoek. Op een boom vindt hij een in een boom gekerfd gedicht van Bart. Dat heeft een sombere strekking. Het zijn de slotzinnen van de roman. Het verhaal heeft een open einde, maar je zou als lezer toch kunnen denken aan een .....'uur U '  dat gekomen is.
(denk hierbij aan de gebruikte woorden: afgrond, holle ogen, oneindige nacht, het uur U)
(Of was het toch Kathmandu geworden) 

Personages

Bart

Bart is natuurlijk het enig echte interessante personage in deze kleine roman: Hij woont alleen met zijn moeder, zijn vader is altijd een vaag verhaal voor hem gebleven. Hij is belezen (ook in de Bijbel), heeft een moderne muzieksmaak en houdt van poëzie. Soms zijn zijn zelfgemaakte gedichten flauw maar effectief (een potloodventer wordt alle verdere seksuele opwinding ontnomen). Soms wekken ze woede (bij Sem|) maar soms ook zijn ze literair gezien spannend. (als hij verdwenen is) Hoe interpreteren we zijn laatste gedicht van vier dagen na het schoolfeest? Bart is in zijn taalgebruik ad rem (tegen de Duitsers, tegen de buschauffeur, in zijn Bijbelbelevingen) De vijftienjarige jongen is dapper (neemt het o.a. op voor Mitchell wanneer die wordt lastig gevallen) Hij is verder creatief in zijn oplossingen voor problemen. Hij is begaan met het lot van dieren (de poes Bosco van vriend Len) en de oplossing voor de stervende vissen in de IJssel. Tenslotte is Bart een dromer met idealen. Tijdens een saaie scheikundeles kan hij denken aan een reis met Romy naar Kathmandu (Nepal) en aan zijn droomveld in het bos. Maar in de liefde is hij misschien té gefocust op zijn passie voor Romy. Ze is immers zijn enig mogelijke liefde wanneer hij naar het wiskundig model van een NASA-deskundige bekijkt waarover hij met Len spreekt. Er is immers maar 1 op de 25.000 kans dat je de juiste soulmate treft. Worden de ontwikkelingen op het schoolfeest daarom niet meteen zijn ondergang? Heeft hij de feiten van wat er gebeurd is verkeerd geïnterpreteerd? Dat zou jammer zijn, maar is de laatste regel van zijn gedicht niet een verwijzing naar het Het uur U van de dichter Nijhoff. In dat grote gedicht komt een man in een straat en zijn komst brengt een ander besef bij de 'doodse mensen' in de stille straat. Is Leuvenheim niet het equivalent van de stille straat van Nijhoff en heeft Bart niet de stille pubers Len en Lea tot leven gebracht. Ze zeggen het na zijn verdwijning allebei. Aan karakters als Bart heeft onze samenleving toch behoefte. Is Bart daarmee niet een nieuwe afsplitsing van Jezus, die ook zonder spoortje achter te laten van de aardbodem verdween? Worden nieuwdenkers soms niet gekruisigd? En heeft ook Bart niet voor een wonderbaarlijke visvangst gezorgd? Direct daarna verwijst hij naar de vangst van vissen in de Bijbel (Evangelie van Johannes). Een eigen Hemelvaart lijkt dan ook wel mogelijk.

Quotes

"Op school moest hij iets doen wat een onuitwisbare indruk maakte. Hij werkte al enige tijd aan een gedicht: het was bijna af. Het moest het mooiste gedicht worden dat hij ooit geschreven had; een liefdesverklaring waar ze niet om heen kon." Bladzijde 15

"Lang duurde zijn 'moment of glory' echter niet. Bart had zijn antwoord al snel klaar. "Je heb helemaal gelijk, Sem, Maar jij lijkt dan weer sprekend op die baviaan waar we nu naar kijken."" Bladzijde 45

"Op een gegeven moment stoomde Ruud Gullit op en na een pass op Tahamata kreeg Nederland een eerste kans. Bart griste de afstandsbediening uit de handen van Mitchell. Oma wast door en dood schoon. Mitchells vader vloekte." Bladzijde 60

"Voor Sem Je was een lul, zij was van streek dus bracht je een boeket Maar toen je schalks naar binnen keek lag broertje in haar bed." Bladzijde 82

"Bart je bent er nog niet alleen in mijn hoofd ik weet het kom terug kus Romy" Bladzijde 141

Thematiek

Coming of age

Mogelijkerwijs is 'Bart' een coming of age verhaal als je ééndimensionaal naar de inhoud kijkt. Een jongen die nieuw komt in een dorp, snel vrienden maakt en verliefd wordt op een mooi meisje uit zijn klas. Hij wil haar versieren, want in zijn puberbrein overheerst de gedachte dat je maar één kans krijgt in je leven om de juiste soulmate te vinden. Dat is in de dierenwereld immers ook zo. Als die aanname zo is, zouden de gebeurtenissen op het schoolfeest van het gymnasium fatale gedachten bij hem opgeroepen kunnen hebben (Een leraar zegt dat hij Romy en Paul heeft zien kussen), waarna de wereld voor Bart ingestort zou kunnen zijn. Zijn gedicht dat hij in de bunker heeft opgehangen, wijst naar een sombere toekomst. Maar het blijft een raadsel wat er met Bart is gebeurd. Kijk je naar een meerdimensionale laag in de roman, dan ligt een ander thema misschien voor de hand (bijv. een fatale liefde, een onberekenbare vriendschap, de komst van een verlosser).

Motieven

Verliefdheid

Bart is mateloos (en machteloos) verliefd op de mooie Romy Schaep. Op het schoolfeest zal hij haar zijn liefde verklaren met een gedicht waar 'ze niet om heen kan'. Het loopt iets anders af. Ook zijn vriend Len krijgt aan het einde van het verhaal oog voor een lief meisje, Lea. Ze is heel anders geworden door de komst van Bart. Ze durft zich meer uit te spreken. Ze lijken troost (en mogelijk liefde) bij elkaar te kunnen vinden.

Schoolleven

Het dramatisch hoogtepunt vindt plaats op het schoolfeest van 29 april 1982. Bart zal daar zijn liefde verklaren aan Romy, maar hij wordt in elkaar gebeukt door Sem, met alle nare gevolgen van dien. Sem haalt ook nog andere 'geintjes' uit op school. Bart is echter als één van de weinige leerlingen uit zijn klas niet bang voor hem. Hij leert Romy op school kennen. Ze zitten bij elkaar tijdens de saaie scheikundeles en de vonken vliegen over. Bart zit op het Bauritiuscollege in Zutphen op de gymnasiumafdeling. Zijn vriend Len zit op het atheneum op een andere school in Zutphen..

Jaloezie

De later min of meer door Romy afgewezen eerste 'lover' Paul wordt jaloers als hij ziet dat Bart op het schoolfeest werk van Romy maakt. Het komt tot een afrekening op het schoolfeest. Daarbij is vooral zijn vriend Sem betrokken.

Vriendschap

Bart raakt vrijwel direct nadat hij in Leuvenheim is komen wonen bevriend met de twee jaar oudere Len. Met Mitchell vormen ze een driemanschap die hoewel de drie erg verschillen van elkaar, goed met elkaar overweg kunnen. (bijv, bij de bunkerbouw en het blowen, het redden van de drooggevallen vissen, de afstraffing voor de vader van Mitchell) Op het schoolfeest komen Paul en Sem vragen of het waar is Bart Romy wil versieren. Met zijn ontwijkende antwoord lijkt het toch een soort verraad dat Len daarbij pleegt.

Drugs

Hoe jong ze ook zijn, Bart, Len en Mitchell blowen wel. Ze hebben er een mooie ruimte voor gevonden, de door hen vrij gegraven bunker in het bos. Barts moeder weet ervan en heeft er geen bezwaar tegen, maar de ouders van Bart en zeker de vader van Mitchell staan er afwijzend tegen over.

Wraak

Bart heeft met een gedicht Sem te kakken gezet in de klas en die neemt op het schoolfeest en eigenlijk ook al eerder wraak. Sem had Bart al een blauw oog bezorgd en neemt hem op het schoolfeest weer te grazen.

Droom

Bart koestert mooie dromen. Op school als hij naast Romy zit, wil hij graag meteen opstappen en op reis met haar gaan. Hij heeft ook een droomveld in het bos, waar hij op het zachte mos kan liggen.

Titelverklaring

De titel 'Bart' hoeft geen nadere uitleg.

Structuur & perspectief

Er zijn 16 genummerde hoofdstukken zonder titel. Hoofdstuk 1 speelt later dan de hoofdstukken 2 t/m 9 die de prelude voor het schoolfeest zijn. Hoofdstk 10 tot 16 spelen na het schoolfeest en dan zou je als lezer eigenlijk weer hoofdstuk 1 kunnen terug moeten lezen. Dat speelt namelijk een maand na de gebeurtenissen op het schoolfeest die in hoofdstuk 10-12 worden verteld. 
Het verhaal heeft een open einde. De lezer moet raden naar wat er met Bart gebeurd is. Hij heeft in ieder geval nog vier dagen na het schoolfeest geleefd, gezien het ingekerfde gedicht in de boom op zijn droomveld.

De verteller is een ik-figuur, de 17-jarige Lennart (Len) die in negen maanden tijd de beste vriend van Bart is geworden. Hij vertelt achteraf wat er met Bart is gebeurd.  

Decor

Het is de zomer van het jaar 1982 als Bart in het dorp Leuvenheim komt wonen met zijn moeder. Het schoolfeest is op 29 april een jaar later en hoofdstuk 1 speelt weer een maand daarna. Het tijdsverloop is dus de van zomer 1982-eind mei 1983. Allerlei tijdgegevens zijn in het verhaal aangepast, bijvoorbeeld de muzieksmaak  van de jongens. (The Cure, The Police, de naam van de tv-programma's, een actueel boek De Aanslag)  

De plaats van handeling is het Gelderse dorpje Leuvenheim op zes kilometer afstand van Brummen en dat ligt weer ten zuiden van Zutphen. De hoofdrolspelers zitten op het Baudartiuscollege, een Christelijke gymnasium in Zutphen. 

Stijl

Dijksterhuis heeft een helder vertellende stijl, gebruikt nauwelijks moeilijke woorden en is licht van toonzetting. Dijksterhuis schrijft  (weliswaar spaarzame maar) treffende en originele  metaforen.

(blz. 8) "Zijn brein borrelde maar door, het ging allemaal vanzelf: hij was  een soort psychologische Trevifontein waarin iemand een paar  flessen badschuim had gespoten."
(blz. 127) Mijn hoofd was een lamme schroef waaraan iemand dagenlang had gedraaid met een iets te grote steeksleutel."
(blz. 128) Niemand wist hoe hij op Bart moest reageren. Het leek wel lasof hij een exotische loopvogel tussen een groep spreeuwen was geland."
(blz. 138) Het groen van de bladeren was in deze tijd van het jaar merkwaardig fel. De kleur was onnatuurlijk, als een foto van mijn vader uit de jaren zestig met teveel saturatie."

Er zijn nogal wat verwijzingen naar songteksten van bands uit de tachtiger jaren van de vorige eeuw o.a. van The Cure en The Police. En er worden verwijzingen naar romans (van Mulisch en Rainer Maria Rilke) en gedichten geciteerd. Ook zijn er verwijzingen naar de klassieke mythologie en naar de Bijbel. Natuurlijk ook niet al te vreemd vreemd voor een jongen die op een Christelijk Gymnasium zit.

De tekst wordt opgefleurd door enkele  (soms komische) gedichten van schrijver Bart. De roman besluit met een serieus gedicht van Bart.   

Slotzin

kijken in de afgrond, de afgrond kijkt al terug holle ogen en een mond als een oneindige nacht dag mijn uur U

Bijzonderheden

Bart zit op het gymnasium, is naar Rome geweest en er zijn verwijzingen naar de klassieke mythologie.
Zo staat  er in de opgegraven bunker een (weliswaar aangetast) beeld van Aphrodite. Dat is niet alleen een verwijzing naar de schoonheid van de vrouw, maar ook naar het feit dat zij  mythologisch gezien enkele minnaars heeft gehad, waaruit door jalozie oorlogen zijn ontstaan. Het mooie beeld verwijst intern naar de mooie Romy (Rome?). Ook zijn Romy heeft door haar relatie met een stoere jongen (Paul) voor jaloezie en tweespalt gezorgd. 
Het beeld staat niet voor niets in een door Bart & co opgegraven bunker (die veertig jaar geleden-dus door de Duitsers) is gebouwd. En heeft Bart in Italië niet gezorgd voor enige commotie door een opmerking te maken tegen Duitse toeristen over hun gedrag veertig jaar geleden in de oorlog?

Beoordeling

Ik hou van boeken die in een beperkt aantal pagina's een raadselachtiger wereld kunnen oproepen en die aan het eind bovendien nog eens iets te raden overlaten. Ik hou ook van subtiele verwijzingen, waar je als lezer in eerste instantie nog wel eens overheen leest, maar waaraan je later moet terugdenken en tot herlezen aanzetten. (Bart die vertrekt naar het schoolfeest: "Zij die sterven gaan groeten u "(blz. 17). Heldere taal is ook een pré. 
Aan die criteria voldoet 'Bart' m.i. helemaal. Het is misschien een coming of ageroman over een heftige verliefdheid van een bijzondere jongen met sterke karaktereigenschappen die grote indruk heeft gemaakt op zijn vriend.
Of moeten we dieper graven in onbewustere lagen van de menselijke psyche. Het is een debuutroman van een hoogleraar psychologie, dus wie weet.

De  spanning, de intelligente opbouw van het verhaal en de relatief eenvoudige (maar sterke)  stijl van het vertellen maken het boek mede door de geringe lengte ideaal 'leesvoer' voor middelbare scholieren van havo en vwo. Het lezen ervan vergt dus ook nog eens weinig leestijd. Je vliegt als het ware  door het boek heen. Als ik nu nog docent Nederlands zou zijn, zou ik het boek na de hervating van de coronatijd onmiddellijk aanbevelen aan mijn eindexamenleerlingen. De thematiek zal hen aanspreken en m.i. de stimulans om te lezen verbeteren. 
En zit er niet een heel andere, veel diepere laag in dit  ogenschijnlijk eenzijdig gelaagde verhaal over een bijzondere jongen. Zie daarvoor mijn suggestie onder de  kop "Personage". 
De roman is verder op de literatuurlijst uitstekend te combineren met het recent verschenen (en ook al prachtige)  boek van Stephan Enter "Pastorale"  waarvan het interessante plot  overigens ook in de provincie Gelderland speelt.
Ook andere leuke coming of ageboeken komen natuurlijk voor je literatuurlijst in aanmerking zoals: 
Wanda Bommer - Engel (2009)
Öczan Akyol -  Eus (2012)
Gerard van Emmerik- Een kippenjongen (2011)
Sarah Meuleman - De zes levens van Sophie (2015) 

Bronnen

Op het schoolfeest draait de DJ een nummer van The Police dat Bart doet denken aan Romy. Je kunt dit nummer (Every Little Thing she does is Magic) is beluisteren op You Tube.

https://www.youtube.com/w...ENX1Sf3fgQ