Inleiding
Hoofdstuk 1: Wat is pesten?
1.1 Plagen en pesten
1.2 Komt het vaak voor?
1.3 Manieren van pesten
1.4 Pesten op het internet
Hoofdstuk 2: Achtergrond van het pesten.
2.1 Signalen
2.2 Waarom wordt er gepest?
2.3 De gepeste
2.4 De pesters
2.5 De meelopers
2.6 De ouders
2.7 Meisjes en pesten
Hoofdstuk 3: Pestvoorbeelden
3.1 Mijn ervaringen
3.2 Ervaringen van andere mensen
Hoofdstuk 4: Tips
4.1 Tips voor kinderen die gepest worden
4.2 Tips voor de ouders
4.3 Tips voor kinderen die pesten.
4.4 Tips voor kinderen die toekijken
4.5 De aanpak
Literatuurlijst
INLEIDING
Zo heb ik het gemaakt
Ik ging eerst naar de bieb om een onderwerp te vinden, want ik had nog niets bedacht. Er waren ontzettend veel onderwerpen die mij wel aanspraken, bijvoorbeeld computers en de ruimte, maar pesten vond ik het beste onderwerp. Toen ik het onderwerp had gekozen was ik naar ontzettend veel sites gegaan voor informatie en plaatjes. Ook heb ik wat uit de boekjes gebruikt en ik heb ook wat zelf geschreven. De plaatjes heb ik er later bij gedaan en had ik de voorkant gemaakt, als laatste maakte alles netjes.
Wat heb ik geleerd
Ik denk wel dat het een goede keus was om mijn werkstuk over pesten te doen en ik heb veel geleerd. Het is vreemd om te beseffen dat 350.000 kinderen ermee te maken en misschien nog wel meer. Ik wist bijvoorbeeld niet dat er zoveel over te vertellen valt, terwijl het onderwerp heel klein lijkt. Het onderwerp is groot om veel over te vertellen, maar plaatjes zoeken is lastiger, daarom heb ik dit keer minder plaatjes, meer tekst.
De inhoud.
In hoofdstuk één vertel ik over de manieren van pesten en over hoe vaak het voorkomt. Ook nog over het internet en de mobiele telefoon. In hoofdstuk twee over de achtergrond, de signalen en over hoe meisjes pesten. Hoofdstuk drie gaat over ervaringen en ik vertel zelf daar ook zelf nog een stukje. Hoofdstuk vier zijn tips voor ouders, gepeste, pestende en meelopende kinderen.
Waarom pesten
Ik vind het een onderwerp met erg veel informatie en voorbeelden en omdat het erg veel voorkomt en het een groot probleem is, er is veel over te vertellen en omdat ik er zelf ook ervaringen mee heb. Verder leek het mij erg origineel!
HOOFDSTUK 1: Wat is pesten?
1.1 Plagen en pesten
Iemand van zijn fiets aftrekken: Dat kan plagen zijn. Maar ook pesten. Het is plagen als de kinderen aan elkaar gewaagd zijn: de ene keer doet de een iets onaardigs, een volgende keer is het de ander. Het is een spelletje, niet altijd leuk, maar nooit echt bedreigend. Door elkaar te plagen leren kinderen om met conflicten om te gaan. Het hoort bij het groot worden.
Pesten is wel bedreigend. En het gebeurt niet zomaar een keer, maar iedere dag weer, soms een jaar of langer achter elkaar. Bij pesten wordt een slachtoffer uitgezocht om de baas over te spelen op een heel bedreigende manier. De pestkop misbruikt zijn macht: het slachtoffer wordt geslagen, uitgescholden, vernederd, gekleineerd.
Vaak is er een groepje kinderen dat meedoet met de pestkop, dit zijn de meelopers.
Naast deze openlijke vormen van pesten komen ook vormen van pesten voor die niet zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld als een kind altijd wordt buitengesloten, nooit ergens aan mee mag doen, op geen enkel feestje wordt uitgenodigd.
Dit is een tabel over de verschillen:
PLAGEN PESTEN
Gebeurt onbezonnen of spontaan. Gebeurt met opzet: de pestkop weet vooraf wie hij of zij zal pesten, op welke manier en wanneer. Heeft geen kwade bijbedoelingen. Wil iemand bewust kwetsen of kleineren. Duurt niet lang, gebeurt niet vaak en is onregelmatig. Kan lang blijven duren, gebeurt meer dan eens, is systematisch. Houdt niet vanzelf op na een poosje. Speelt zich af tussen "gelijken". De strijd is ongelijk: de pestkop heeft altijd de bovenhand: de pestkop voelt zich zo machtig als het slachtoffer zich machteloos voelt. Is meestal te verdragen of zelfs plezierig, maar het kan ook kwetsend of agressief zijn. De pestkop heeft geen positieve bedoelingen wil pijn doen, vernielen of kwetsend. Meestal één tegen één. Meestal een groep (pestkop, meelopers en supporters) tegenover één geïsoleerd slachtoffer. De rollen liggen niet vast: nu eens plaagt de ene, dan de andere. Heeft een vaste structuur. De pestkoppen zijn meestal dezelfde, de slachtoffers ook. Als de slachtoffers wegvallen, kan de pestkop wel op zoek gaan naar een ander slachtoffer. De pijn, lichamelijk of geestelijk, is draaglijk en van korte duur. Soms wordt ze als prettig ervaren (plagen is kusjes vragen!). Als er niet op tijd wordt ingegrepen, kunnen de lichamelijk en geestelijke gevolgen ingrijpend zijn en lang nawerken. De relaties worden na het plagen meteen hervat. Het is niet makkelijk om na het pesten een evenwichtige relatie te vinden; het herstel gaat moeilijk en traag. Het geplaagde kind blijft een volwaardig lid van de groep. Het gepeste kind is geïsoleerd, voelt zich eenzaam en voelt dat het niet meer bij de groep hoort. De groep lijdt niet onder plagerijen of vindt nadien meteen haar draai terug. De groep lijdt onder een dreigend, onveilig gevoel. Iedereen is angstig, de kinderen vertrouwen elkaar niet meer, ze zijn niet erg open of spontaan er zijn weinig echte vriendjes in de groep.
1.2 Komt het vaak voor?
Pesten komt veel voor, zowel bij kinderen als bij volwassenen. Ongeveer 8 procent van de kinderen op de basisschool wordt minstens eenmaal per week gepest. Dat zijn er gemiddeld twee per klas. In het voortgezet onderwijs is dit 2 procent. In totaal gaat het om ongeveer 350.000 kinderen.
Verder loopt naar schatting één op de vier werknemers in de dertig jaar dat mensen gemiddeld werken het risico slachtoffer te worden van pesterij. In Nederland worden op dit moment zo’n 250.000 mensen gepest. In twee op de drie gevallen maakt een collega de werknemer het leven zuur, in de overige gevallen de leidinggevende.
Pesten raakt veel mensen. Het is niet iets om je voor te schamen of om te verbergen.
1.3 Manieren van pesten.
Dat je van pesten ‘flink’ wordt, is een vooroordeel en beslist niet waar! Pesten kan iemands leven grondig vergallen. Veel gepeste mensen hebben het gevoel in een nachtmerrie te leven. Pesten maakt de slachtoffers angstig, onzeker en op den duur geïsoleerd. In het uiterste geval kan dit zelfs leiden tot (pogingen tot) zelfdoding.
Jeugdervaringen met pesten laten hun sporen na. Slachtoffers houden later vaak last van psychische klachten, zoals angsten en depressies. Contacten leggen kost hen meestal veel moeite. Vaak zijn ze onzeker in vriendschappen en wantrouwend tegenover andere mensen. Gebrek aan zelfvertrouwen en eenzaamheid komen veel voor. Soms worden slachtoffers later zelf pester, omdat ze niet hebben geleerd gewoon met anderen om te gaan.
Mensen die op het werk worden gepest, kunnen allerlei lichamelijke en depressieve klachten krijgen. Ze kunnen voor kortere of langere tijd ziek worden. Veel gepeste werknemers vragen uiteindelijk om overplaatsing of nemen ontslag.
Voor het bedrijf heeft pesten eveneens grote gevolgen: op de werkvloer ontstaat een verziekte sfeer, de productiviteit neemt af en de ziektekosten stijgen.
Ook pestkoppen ondervinden gevolgen van hun gedrag: ze slagen er vaak niet in een opleiding af te ronden en hebben een grotere kans in de criminaliteit terecht te komen en aan alcohol verslaafd te raken.
1.4 Pesten op het internet.
Op het Internet is veel informatie te vinden over hoe je met pesten op school om kunt gaan. Er is informatie voor slachtoffers van pesten, voor individuele ouders, voor individuele leerkrachten of voor school als geheel. Waar het daarbij altijd hoort te gaan en veelal gaat is hulp aan het slachtoffer en het vormgeven van beleid op school om pesten terug te dringen en vervolgens voor te zijn. Elk kind heeft recht op een veilige schoolomgeving. En wanneer er op school niet meer wordt gepest hebben leerlingen én leerkrachten daar baten bij.
Het Internet heeft met betrekking tot pesten ook een andere kant. Pesters zitten niet stil en hebben ontdekt dat je kunt pesten via het Internet en andere verworvenheden van de moderne informatie en communicatietechnologie (ICT), zoals e-mail en short message services (sms), de tekstberichten via de mobiele telefoon
Informatie op het Internet
Op het Internet is veel informatie te vinden over hoe om te gaan met pesten op school; ontzettend veel zelfs, misschien wel teveel. Als je het Engelse woord voor pesten (bullying) intypt bij een zoekmachine als Yahoo, dan vind je meer dan honderdduizend websites, waar het woord voorkomt. Je kunt de zoekopdracht verfijnen met het woord 'school' en dan kom je uit op enkele honderden sites. Bij Altavista zijn de aantallen respectievelijk tienduizenden en enkele honderden. Wanneer je pesten in de eigen landstaal zoekt dan kom je bij de Nederlandse zoekmachine Ilse uit op respectievelijk ruim en een kleine duizend. Het is duidelijk de kunst om je zoekopdracht zo fijn mogelijk te maken om bij de gewenste informatie te kunnen komen. Er bestaan allerlei onderwijs- en hulpverleningsorganisaties, die zich hebben gespecialiseerd in de problematiek van pesten. Wanneer u een dergelijke organisatie kent of wel eens hebt gehoord van het bestaan ervan, is het veelal handiger om naar de website van die organisatie te gaan. Ongetwijfeld vindt u daar doorverwijzingen, die u dan kunt raadplegen. Misbruik van het Internet
Het Internet zelf wordt ook gebruikt om te pesten. In Nederland is het volgende voorval het meest bekende. Vier meisjes van tien en elf jaar, leerlingen van de laatste klas in het basisonderwijs, boden een klasgenootje te koop aan op het Internet. Zij noemden haar naam en alle adresgegevens, inclusief het telefoonnummer thuis. Het gezin werd vervolgens telefonisch geterroriseerd door vooral mannen, die haar wel wilde kopen. Het voorval kreeg veel aandacht in de kranten. De redactie van het dagelijkse Jeugdjournaal overwoog er aandacht aan te besteden. De redactie zag er uiteindelijk vanaf om andere kinderen niet op een idee te brengen. Tegen een dergelijk initiatief is vooraf weinig te ondernemen. Wanneer de daders op basis van vermoedens kunnen worden achterhaald, hetgeen in dit geval kon, zijn er adequate maatregelen te treffen. Misbruik van e-mail
Via e-mail wordt er ook gepest. Op school kun je e-mails versturen, zonder dat iemand weet wie de afzender is. Of het bericht wordt verzonden met een valse naam van de afzender. Wel is te achterhalen vanaf welke computer het bericht is verzonden, zodat kan worden nagegaan welke klas op dat moment achter de computer zat. De stijl van het bericht en eventuele taalfouten kunnen de dader verraden. Door er in die klas over te spreken is het mogelijk de daders op te sporen. In zo'n situatie dreigt het slachtoffer echter opnieuw door de pesters te worden gepakt, tenzij er al een goed beleid tegen pesten is vormgegeven.
Ingewikkelder wordt het wanneer gebruik wordt gemaakt van een vrij e-mailadres, zoals bijvoorbeeld via Hotmail. Wanneer je je aanmeldt moet je een naam opgeven en dat kan natuurlijk elke verzonnen naam zijn.
Opvallend van deze wijze van pesten is dat het taalgebruik veel harder is dan het directe pesten. Dat kan door de anominiteit, waarin het plaats vindt.
Reageer nooit op dergelijke e-mails. Doe of ze niet zijn gezien. Verwijder volgende e-mails van dezelfde afzender zonder ze te openen. Wanneer daders geen respons krijgen, gaat voor hen de lol er snel af. Het is technisch mogelijk e-mails van een bepaalde afzender te blokkeren, zodat ze niet worden ontvangen. Niet elke doorsnee gebruiker is in staat een dergelijke blokkade aan te brengen. Als het nodig is kan een ander e-mailadres worden gekozen, dat vervolgens zeer selectief wordt bekend gemaakt.
Misbruik van mobiele telefoons
Het pesten via sms op de mobiele telefoon is eveneens een nieuw verschijnsel. Het bericht wordt veelal op een computer ingetypt of een telefoon zonder nummervermelding. De afzender kan dan onbekend blijven. Sommige mobiele telefoons hebben de mogelijkheid bepaalde nummers te blokkeren. Dit werkt alleen als vanaf een andere telefoon met nummer vermelding het bericht wordt verzonden, waarmee de dader zich bloot geeft. Wanneer hij of zij echter de telefoon van iemand anders gebruikt, is weliswaar de telefoon, maar niet de dader te achterhalen. Er is dan weer sprake van anonimiteit. Het nummer kan vervolgens wel worden geblokkeerd. Wanneer andere methoden niet helpen kan uiteindelijk alleen de sms-functie worden uitgeschakeld. In het ergste geval moet een nieuw nummer worden aangevraag, waarbij het e overwegen is een geheim nummer te gebruiken. Tenslotte een goed voorbeeld
In Amsterdam worden veel mobiele telefoons gestolen. Als een handtas wordt geroofd, zit er meestal wel een telefoon in. De telefoons worden door de daders zelf gebruikt of verkocht. De Amsterdamse politie heeft een probaat middel gevonden tegen deze diefstal en heling. Via de computer laten zij om de paar minuten een sms versturen, waarin staat 'Deze telefoon is gestolen. Lever hem in bij de politie'. Op deze wijze maakt de politie het gebruik van gestolen telefoons bijna onmogelijk. Bovendien heeft de gebruiker wat uit te leggen aan zijn omgeving als bij herhaling een dergelijk bericht op het scherm verschijnt. Zo is de techniek ook te gebruiken. HOOFDSTUK 2: Achtergrond van het pesten 2.1 Signalen De volgende signalen kunnen erop wijzen dat een kind of volwassene wordt gepest: • Niet meer naar school, werk, sportclub of vereniging willen, uitvluchten verzinnen • Niets meer vertellen over school of werk • Geen klasgenoten mee naar huis nemen of niets meer met collega’s ondernemen • Slechte prestaties leveren • Slaapproblemen, nachtmerries • Concentratieproblemen • Somber, futloos of teruggetrokken gedrag • Lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn of buikpijn, moeheid • Blauwe plekken • Beschadigde of kwijtgeraakte spullen. 2.2 Waarom wordt er gepest? Bij pesten zijn drie rollen te onderscheiden. Er zijn kinderen die andere kinderen pesten, er zijn kinderen die gepest worden en er zijn kinderen die niet direct bij het pesten betrokken zijn. Kinderen beginnen met pesten om allerlei redenen. Het kan zijn dat ze indruk willen maken op andere kinderen, het kan ook zijn dat ze niet weten hoe ze op een positieve manier contact kunnen leggen. Pesten kan beginnen als een spelletje, als iets dat leuk is om te doen. Het gepeste kind voelt zich erg ongemakkelijk door het pesten. Het lukt haar of hem niet om terug te plagen, een grapje te maken of onverschillig te blijven. Het kind reageert angstig en gaat soms huilen. Het pestende kind merkt dat het succes heeft en dat smaakt naar meer. Bewonderd door andere kinderen gaat zij of hij door met uitschelden, afpakken of schoppen. Door het pesten versterkt het kind zijn of haar plaats in de klas of het vriendengroepje. Na een tijdje wordt het een gewoonte om het slachtoffer te pesten zodra de gelegenheid zich voordoet. Meestal hebben de pestende kinderen niet in de gaten hoe afschuwelijk het pesten is voor het gepeste kind. Terwijl het gepeste kind vreselijk bang is voor de pauze of niet op straat durft te gaan, ziet de pester het nog steeds als een lolletje. Ook kinderen die niet direct bij het pesten zijn betrokken, spelen een rol. Doordat zij de gepeste kinderen niet steunen of de pester stoppen, kunnen de pesters vrijelijk hun gang gaan. Vaak versterken zij het succes van de pestende kinderen door op een afstandje toe te kijken en te lachen om wat er gebeurt. Pesten heeft veel te maken met de verhoudingen binnen een groep. Daarom is het niet eenvoudig om er een eind aan te maken. Als de leerkracht schelden verbiedt, zoeken de kinderen andere manieren en andere momenten om te pesten. Aanpakken van het pestprobleem betekent meer dan verbieden alleen. Kinderen moeten leren om met elkaar om te gaan zonder de ander wezenlijk te kwetsen. Volwassenen (leerkrachten, begeleiders van clubs, ouders) kunnen hen daarbij helpen, bijvoorbeeld door samen met de kinderen oplossingen te zoeken en door duidelijke grenzen te trekken.De definitie van dit zondebok verschijnsel: “Het zondebok-fenomeen is vijandig gedrag tegen een onschuldig en hulpeloos slachtoffer, wanneer en omdat de eigenlijke bron van frustratie niet aanwezig is of om welke reden dan ook niet aangevallen kan worden”. 2.3 De gepeste Sommige kinderen hebben meer kans om gepest te worden dan andere kinderen. Dat kan met hun uiterlijk samenhangen, maar veel vaker heeft het te maken met hun gedrag, hun gevoelens en de manier waarop ze zich uiten. Bovendien worden kinderen pas gepest in situaties waarin pesters de kans krijgen om een slachtoffer te pakken te nemen, dus in onveilige situaties. Kinderen die gepest worden doen vaak andere dingen dan de meeste leeftijdgenoten in hun omgeving. Ze zijn lid van een actiegroep en niet van een hobbyclub (of andersom). Ze spelen accordeon en geen viool (of andersom). Ze zijn majorette en zitten niet op ballet (of andersom). Hun ouders zijn gewoon getrouwd en niet gescheiden (of andersom). Ze zijn goed in rekenen of juist niet. Aanleidingen genoeg om door anderen gepest te worden als die andere kinderen daar de kans voor krijgen. Uit onderzoek (v.d. Meer, 1988) blijkt dat sommige typen kinderen en gedragingen vaker leiden tot het buiten de groep plaatsing: • Volgzaam gedrag: letterlijk alles doen wat gevraagd wordt; • Sociaal ineffectief gedrag: op een hinderlijke manier contact zoeken met groepsgenoten omdat men de sociale gedragscodes niet kent of er zich niet aan wenst te storen; • ‘Vreemd’ gedrag: zich onderscheiden in spraak, manier van kleden, haardracht, lichaamsgeur, gewoonte, waarden en normen; • Afkoopgedrag: snoep en andere cadeautjes gebruiken om gunsten te kopen; • Klikgedrag: iets aan de leraar vertellen –vaak argeloos- en daarmee de groepscode overtreden; • Aandachttrekkend gedrag: er genoegen in scheppen op te vallen. Veel kinderen die worden gepest hebben moeite om zichzelf te verdedigen. Ze voelen zich machteloos tegenover de pestkoppen. Vaak zijn ze angstig en onzeker in een groep, ze durven niks te zeggen omdat ze bang zijn om uitgelachen te worden. Deze angst en onzekerheid worden versterkt door het pesten. Pesters hebben snel in de gaten welke kinderen gemakkelijk aan het huilen te brengen zijn. Gepeste kinderen voelen zich vaak eenzaam, hebben geen vrienden om op straat te spelen, geen vast clubje in de klas. Soms kunnen ze beter met volwassenen opschieten dan met leeftijdgenoten. Jongens die worden gepest horen meestal niet tot de sterksten van de groep. Ze zijn vaak onhandig in spel en sport.
2.8 De pesters
Kinderen die pesten zijn vaak de sterksten uit de groep. Ze gedragen zich agressiever en reageren eerder met geweld dan andere kinderen. Meestal doen ze ook agressief ten opzichte van volwassenen: de trainer, leerkracht of hun ouders.
Pesters lijken populair in een groep, maar zijn het uiteindelijk niet. Ze dwingen hun populariteit in de groep af door te laten zien hoe sterk ze zijn en wat ze allemaal durven.
Via pesten lukt ze dat het makkelijkst: ze krijgen andere kinderen mee bij het te pakken nemen van een slachtoffer. En wie mee doet, loopt minder kans zelf slachtoffer te worden.
Pesters komen vaak heel zelfverzekerd over. Ze nemen het initiatief om de regels te overtreden, verzinnen hoe ze andere kinderen en volwassenen dwars kunnen zitten. Ze zijn er vaak goed in zichzelf 'uit de problemen te praten'. Doorgaans voelen ze zich niet schuldig dat ze pesten, vooral als ze met een groepje zijn. Het slachtoffer zien ze als een stommeling die 'erom vraagt gepest te worden'.
Soms is een pestkop een kind dat in een andere situatie zelf gepest werd. Om te voorkomen weer het mikpunt van pesten te worden, kan een kind zich bijvoorbeeld in de zwemclub of op een andere school agressief gaan opstellen.
Een pestend kind dat zijn gang kan gaan, leert dat pesten de enige manier is om je in een groep te handhaven. Het leert niet om zijn agressie op een andere manier te uiten. Pesters kunnen lang last ondervinden van hun agressieve gedrag ten opzichte van anderen. Ze hebben bijvoorbeeld vaak moeite om vrienden te maken of te houden. Het tegengaan van pesten is daarom niet alleen van belang voor de slachtoffers. Het is ook goed voor de pesters, om hun kansen op een normale ontwikkeling zo groot mogelijk te maken.
2.5 De meelopers
De meeste kinderen zijn niet direct betrokken bij pesten. Sommigen kijken alleen toe, anderen doen af en toe mee. Dit zijn de meelopers. Er zijn kinderen die niet merken dat er gepest wordt of ze willen het niet weten.
Meelopers zijn vaak bang om zelf slachtoffer te worden. Het kan ook zijn dat ze stoer gedrag interessant vinden en denken daardoor populair in een groep te worden.Meisjes doen nogal eens mee met pesten om een vriendin te kunnen houden.
Doordat deze kinderen mee pesten met een groep voelen ze zich niet zo erg verantwoordelijk voor wat er met pesten wordt uitgericht.
Hoewel deze kinderen geen actieve rol spelen bij het pesten, zijn zij medebepalend voor het voortduren van het pesten. De pestende kinderen voelen zich gesterkt door de instemming van de toeschouwers. Als andere kinderen het gepeste kind te hulp komen of tegen de pester zeggen dat hij moet ophouden, verandert de situatie aanzienlijk. Het pesten wordt dan minder vanzelfsprekend.
Het helpt als kinderen die minder betrokken zijn bij het pesten zelf, de leerkracht inlichten.
2.6 De ouders
Ook de ouders kunnen een belangrijke rol spelen. Ouders van kinderen die gepest worden en die dit probleem met de school of op de club willen bespreken, zijn emotioneel bij het onderwerp betrokken. Ouders van kinderen die niet direct bij het pesten zijn betrokken, kunnen meer afstand nemen. Daardoor zijn ze beter in staat om duidelijk te maken dat er iets aan het pesten gedaan moet worden. Dit is ook in het belang van hun eigen kind. Als er in de omgeving van een kind gepest wordt, heeft het kind zelf ook last van een onveilige, onprettige sfeer in de groep of de klas.
Vaak vinden de kinderen het heel vervelend dat er wordt gepest op school, maar willen ze ook niet als enige voor het gepeste kind opkomen. Ouders kunnen hun kinderen dan adviseren om er met vriendjes of vriendinnetjes over te praten. Misschien durven ze samen iets te ondernemen naar de pesters of de leerkracht.
2.7 Meisjes en pesten
Pesten heeft bij meisjes te maken met vriendschappen. Ze pesten een ander meisje bijvoorbeeld om te zorgen dat dit meisje hun vriendin niet afpakt.
Jongens lijken vooral kinderen te pesten waar ze in hun vriendengroep niet veel mee te maken hebben. Meisjes pesten kinderen die dichter bij ze staan, die een rol spelen in de concurrentie tussen vriendinnen.
Dit komt naar voren uit een onderzoek dat in 1996 is uitgevoerd op een basisschool. De andere gegevens in dit stukje komen ook uit dit onderzoek.
Ook meisjes nemen elkaar lichamelijk te pakken, maar veel van het gepest vindt plaats met woorden. Vaak maken meisjes afspraken met elkaar om een ander meisje buiten te sluiten, vaak met behulp van briefjes die in de klas worden doorgegeven. Er worden onderling dreigementen geuit zoals: "Ik speel niet meer met je als je met haar speelt". Een vorm van pesten die de meisjes ook zelf 'gemeen' vinden is het doorvertellen van geheimen.
Meisjes willen soms een gepest kind wel helpen, maar daarbij willen ze niet het risico lopen zelf gepest te worden. Ze helpen het gepeste kind door bemoedigende opmerkingen tegen haar te maken.
Leerkrachten lijken het pestgedrag van meisjes minder op te merken dan dat van jongens. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de minder lichamelijke manier van pesten door meisjes. Als het pesten toch is opgemerkt, zijn de meisjes niet erg onder de indruk van een serieus gesprek of een korte schorsing.
HOOFDSTUK 3: Pestvoorbeelden
3.1 Mijn eigen ervaringen
Ik ben ook wel eens gepest, in verschillende groepen had ik weinig vriendinnen en werd ik vooral uitgescholden. Ik werd niet opgewacht en werd ook niet geslagen en geschopt. Ik deed meestal ook heel lang over het eten en drinken, zodat ik heel weinig buiten was, als ik dan toch naar buiten moest bleef ik meestal wel bij de leraren staan. Dat hielp wel, maar in de klas kwamen ook wel eens vervelende briefjes langs, dat liet ik dan aan de leraar zien, en als ik dan weer ging zitten werd ik met hatelijke blikken aangekeken. Mijn moeder is vaak naar school gegaan om het aan de meester/juf te vertellen, dat die erop moesten letten, en daarna ging het ook weer een stuk beter.
3.2 Ervaringen van andere mensen
Ik ± groep 4 werd ik erg gepest voor brillejood dikzak ofzo. Ik ben best flink en heb een bril. Ik trok me dat erg aan. Ik begon vaak te huilen. Ik was nog jong. We gingen verhuizen. Naar een andere plaats andere school dus ook. Daar werd ik nog erger gepest. Ik kreeg woedeaanvallen. Als iemand over mij roddelde mij pestte of als ik dacht dat ze over mij praatten dan gooide ik met potloden. Scheurde tekening enzo. Niemand vond dit meer normaal. Ik ging naar een therapeut. Het hielp wel een beetje. We verhuisden weer en daar had ik ook nog woedeaanvallen maar heel anders. Gelukkig had ik daar meer vrienden. Maar ik werd nog steeds gepest. We verhuisden weer. in tussen zat ik in groep 7.
ik kwam in de klas natuurlijk werd ik gepest nog steeds met dikke, maar ze verzonnen
ook dingen waarover ik kon lachen: nicole de boole
gaat met haar tieten rollen
Van hier naar Zwolle. Dan zul je wel denken dat is toch ook pesten. Maar ik vind dat soort dingen wel leuk. Later werd er gestopt met pesten. Eindelijk had ik vrienden. Maar nou had iedereen ruzie met 2 meisjes. En daar kon ik het juist heel goed mee vinden. Dus daar werd ik weer mee gepest. Ik verhuisde weer (veel hè). Dan zijn we bij nu. Ik word nu niet echt meer gepest alleen door een groepje van 3 pestkinderen. Ze zeggen wel dingen waar ik niet echt tegen kan. Maar ik heb gelukkig geen woede aanvallen meer. Maar wel ben ik nu heel snel boos op leraren en leraressen. Nicole
Ik ben Sandra en ben twintig jaar. Het pesten heeft letterlijk en figuurlijk m’n leven verpest. Al vanaf de kleuterklas was ik dagelijks het slachtoffer van pesterijen. Dit duurde tot en met de middelbare school. Mijn zelfvertrouwen is door het pesten totaal weggevaagd. Langzaam maar zeker kreeg ik last van angsten, die steeds ernstigere vormen aannamen. Ik vond mezelf waardeloos en heb zelfs een keer geprobeerd een einde aan mijn leven te maken, ik was ten einde raad. Nog dagelijks worstel ik met de gevolgen van wat me toen is aangedaan. Erger nog het zal me altijd blijven achtervolgen. Doordat ik zo gepest ben lijd ik nu aan het posttraumatisch-stress-syndroom, een psychische aandoening die voor altijd mijn leven zal bepalen. Een tijdje geleden werd Sofie op school erg gepest. Ze heeft me toen een e-mail gestuurd waarin ze het verhaal (dat je hieronder kunt lezen) vertelde. Ze vroeg me of ik haar kon helpen want ze wist echt niet meer wat ze moest doen. Ik heb haar toen teruggeschreven en haar een paar tips gegeven. Gelukkig durfde ze haar verhaal daarna ook aan haar mentor en de directeur te vertellen (hartstikke goed Sofie!!) Uiteindelijk heeft haar school de pesters aangepakt en kan ze nu weer met een gerust hart naar school!! Hoi ik ben Sofie en zou het heel erg fijn vinden als je me kan helpen want ik weet het echt niet meer en om eerlijk te zijn zit ik nu te huilen. Ik zit net op de middelbare school en word al gepest van af mijn 7de. Ik werd vroeger altijd gepest op mijn uiterlijk omdat ik nog al stevig was (voor de anderen dik dus). Ik ben nu 12jaar en zit nu een maand op de middelbare school. Ik zal nu mijn verhaal vertellen. Het begon allemaal vorige week donderdag. We hadden het 7de en het 8ste uur vrij, Maar ik moest om het 9de uur naar huiswerkbegeleiding. Toen het bijna de 9de uur was ging ik naar school en toen ik op school aan kwam, ging ik aan een tafel in de kantine zitten. Even later kwamen er twee oudere jongens binnen en een ouder meisje. Ze gingen bij mijn aan tafel zitten. Die ene jongen zei tegen mij dat die andere mij leuk vond ik zei dat ik hem niet leuk vond. Ze zeiden de hele tijd tegen mij dat die andere jongen mij leuk vond. Ik zei de hele tijd `nee` opeens zei die jongen die mij zogenaamd leuk vond tegen mij: kan je ook iets anders zeggen dan nee anders stop ik je met je kop in de prullenbak! Ik schrok heel erg maar ik dacht dat dat gewoon een grapje was. Die jongen die zogenaamd verliefd op mij was zei; "zullen we even in de bosjes lekker tongzoenen of wil je iets anders doen en gaf een knipoog". Ik zei helemaal niks meer en die jongens en dat meisje gingen naar buiten. Even later gingen ze weer naar binnen en wouden weer naast mij gaan zitten. Maar toen ging de bel en ik rende naar het huiswerk lokaal. De volgende dag kwam ik ze weer op de gang tegen en ze zeiden de hele tijd tegen mij: Peter wil met je, Peter wil met je. Ik zei niks en liep gewoon door. Dat ging de rest van de week gewoon door, dat gepest. Toen het woensdag was gingen ze nog raarder doen. Ze maakten er vieze geluiden bij. Toen we bij de les een extra dalton-uur hadden, moest ik ineens huilen. Ik kon het niet meer binnen houden en de mevrouw waarvan we les hadden zei dat ik naar de directeur moest gaan en dat deed ik. Ik kwam bij het directeurskamertje aan en het bleek dat de directeur er niet was. Er was wel een docent en die zag dat ik huilde en ik vertelde mijn hele verhaal. Hij zei dat hij met ze ging praten. De volgende dag waren die jongens en dat meisje heel erg boos. Toen de bel ging en we hadden vrij wou ik naar buiten toe gaan en zag dat ze bij de deur stonden te wachten. Ze zagen mij en begonnen te lachen. Die andere jongen die zogenaamd verliefd op mij was liep naar buiten en dat ene meisje fluisterde iets in zijn oor en keken toen heel vals naar mij. Ik wist wel waar het over ging. Of ze wilden me naar mijn huis toe volgen of ze wilden me in elkaar trappen. Wat het ook was ik was doodsbang. Ik zei tegen mijn vriendinnen dat dat die pesters waren en ze zeiden dat ik naar de conciërge moest gaan. Dus ik ging naar de conciërge en zei dat buiten kinderen stonden me op te wachten. De conciërge liep naar buiten en die jongens en dat meisje wouden wegrennen maar de conciërge zei dat ze moesten stoppen. Ze zeiden dat ze net naar huis wilden gaan en liepen naar binnen en ze keken me vuil aan. Ik liep naar mijn fiets en fietste samen met een vriendinnetje naar huis. Toen ik thuis kwam begon ik gelijk te huilen. Het is vandaag gebeurd en ik weet niet wat ik moet doen. Ik heb het hierover met mijn ouders gehad maar alles wat ze zeggen helpt niet. Ik durf niet meer naar school en als ik op school ben durf ik niet meer naar huis, omdat ik bang ben dat ze me in elkaar trappen of dat ze me naar huis gaan volgen. Als ik naar het dorp toe ga en ik kom oudere kinderen tegen neem ik gelijk een ander weggetje omdat ik bang ben dat een van die jongens of dat meisje er bij fietst. Wat moet ik doen help me alsjeblieft want ik weet het helemaal niet meer. En ik weet niet hoelang ik dit nog kan volhouden!!! Groetjes Sofie HOOFDSTUK 4: Tips Ik heb de tips van internet en er staan wel een paar tips bij die ik ook had 'gebruikt'. Vooral voor de gepeste kinderen kwamen er veel bekend voor. Bijvoorbeeld dat je altijd moet blijven lachen en dat je bescherming moet zoeken. Dat hielp bij mij ook echt. Bij de tips voor kinderen die pesten minder, want voor zover ik weet heb ik nooit echt gepest. 4.1 Tips voor kinderen die worden gepest Als je gepest wordt, weet je vaak niet hoe je er het beste mee om kunt gaan en welke trucs je toe kunt passen om het voor jezelf gemakkelijker te maken of misschien zelfs te laten stoppen. Daarom vind je hieronder allerlei handige tips van mensen die zelf ook zijn gepest. Tip 1 praten, Praat met iemand over dat je gepest wordt, iemand die je vertrouwd, bijvoorbeeld je ouders/verzorgers, je opa of oma, je beste vriend of vriendin, of je leraar/lerares. Het beste is om zeker ook met een volwassene te praten. Praat met iemand die naar je luistert, en ben niet bang dat je een klikspaan bent. Waarom zou je je mond houden over de pestkop? Tip 2 praten, met wie?, Als je met iemand wilt praten, met wie? Probeer erover te praten met iemand van jou leeftijd. Misschien heb je een vriend of een vriendin die snapt hoe rot het voor je is. of misschien krijg je zo'n vriend of vriendin. Tip 3 niet jou schuld, Als je gepest wordt moet je onthouden dat het niet jou fout is! Dit is jou leven, en jij verdient het niet om gepest te worden door iemand anders. Tip 4 zoek bescherming, Als het echt niet anders kan zoek dan in de pauze een veilige plek, bijvoorbeeld op een plek waar een leraar/lerares rondloopt, zodat hij of zij het meteen kan zien als iemand je pest. Pestkoppen houden niet van getuigen! Tip 5 niet boos worden, Het lijkt misschien moeilijk, maar blijf vriendelijk, open en eerlijk tegen de mensen die je niet pesten. Hoe meer vrienden je hebt, hoe meer de pestkoppen je met rust laten, omdat je vrienden voor je op zullen komen. Als je een oudere broer/zus of neef/nicht hebt die ook bij jou op school zit, laat hen dan ook weten dat je gepest wordt. Tip 6 niet laten merken, Als de pestkop(pen) je pesten om de manier zoals je eruit ziet, laat hem/haar dan niet merken dat je niet leuk vindt dat ze je daarmee pesten. Ze pakken je juist als je laat merken dat je het niet leuk vindt. Probeer het te negeren of zeg dat je het met hem/haar eens bent, en vooral, blijf glimlachen. Tip 7 blijf in jezelf geloven, Dit is het goede moment om je te richten op het opnieuw opbouwen van je zelfvertrouwen. Onthoudt dat je een goed persoon bent en dat je beter verdient dan dit! Tip 8 ontloop de pestkop, Als je met de schoolbus naar school gaat, ga dan vlak bij de bestuurder zitten, of als je met een gewone stadsbus gaat, ga dan bij volwassenen zitten. Als je lopend of fietsend naar school gaat, loop of fiets dan iedere dag een andere route, en probeer ook elke dag op een ander tijdstip naar school te gaan. De kans dat de pestkop je pakt als hij/zij je opwacht is dan kleiner. Tip 9 negeren, Als de pestkop je slaat of duwt, sla of duw dan niet terug, want dat maakt het alleen maar erger. Laat de pestkop zien dat je niet tot zijn of haar niveau wilt dalen. Tip 10 dagboek, Schrijf op wat je dwars zit. Houdt een dagboek bij. Ten eerste lucht het erg op om al je angst, verdriet en andere nare dingen op te schrijven. Aan de andere kant kun je op een gegeven moment precies zien op welke manier de pestkop je pest, en leer je daardoor misschien een manier om de volgende aanval van de pestkop af te slaan. Ook leer je op deze manier jezelf beter kennen. Tip 11 zoek contact, Als je gepest wordt ben je vaak erg eenzaam, en je denkt misschien dat je geen andere vrienden hebt. Maar misschien ben jij niet de enige die gepest wordt en de hele pauze alleen door moet brengen. Let goed op of je niet nog iemand ziet die er eenzaam uitziet en probeer eens met hem/haar te praten, en probeer vrienden te worden met die persoon. Dat is goed voor jou én voor de ander. Tip 12 hou vol, Als je wordt gepest omdat je een bepaalde hobby, mening of een bepaald geloof hebt wat misschien daartoe aanleiding geeft, dan is deze tip misschien wat voor jou. Het kan alleen best moeilijk zijn om het vol te houden. Als je vol blijft houden aan jouw mening of ideeën zonder ze weg te stoppen komt er bijna altijd het volgende proces op gang; Mensen zullen je vreemd vinden omdat je andere ideeën of een andere overtuiging hebt. Mensen worden kwaad op je, en zullen je vervolgen om je overtuiging. Weet dat je nu op de goede weg bent, en dat de acceptatie niet ver weg is. Mensen zullen je gaan accepteren omdat je zo'n doorzetter bent, en voor jouw mening blijft staan. Tip 13, Geloof in jezelf en geef nooit op, want jij bent goed zoals je bent! 4.1 Tips voor de ouders • Als je vermoedt dat uw kind wordt gepest, probeer het dan aan de praat te krijgen over wat er op school of daarbuiten gebeurt: laat het vertellen wie wat doet, wanneer en waar. • Neem het verhaal van uw kind serieus, geef het aandacht en steun. Wees voorzichtig met adviezen als ‘flink zijn’ of ‘negeer die pestkoppen’. • Laat uw kind merken dat het geen schuld heeft aan het pesten. • Spreek af dat uw kind het u direct vertelt als er weer iets gebeurt. • Bespreek met uw kind hoe het pesten aangepakt kan worden. Voor het opnieuw opbouwen van zelfvertrouwen is het heel belangrijk dat uw kind weet wat er waarom gebeurt, en daar invloed op heeft. • Vertel over het pestgedrag aan de leerkracht, trainer of mentor. Zoek samen naar oorzaken en oplossingen. Laat het contact met de ouders van de pester over aan de school of (sport)club. • Help uw kind zijn nare ervaringen en gevoelens te uiten. Als het er moeilijk over kan praten, kunt u - bijvoorbeeld - tekenen, schrijven of poppenkastspel gebruiken. Laat uw kind kiezen. • Stimuleer uw kind dingen te doen die het goed kan, thuis of op een club. Geef complimenten voor dingen die goed gaan. Dit geeft zelfvertrouwen. • Zoek meer informatie over pesten in boekhandel, bibliotheek of op internet. Er zijn ook goede boeken voor kinderen over pesten.
4.3 Tips voor kinderen die pesten
De meeste kinderen die pesten, weten eigenlijk niet waar ze mee bezig zijn. Pest jij misschien wel eens? Misschien weet je niet eens wat jij doet pesten is. Al eens over nagedacht? Hier zijn wat tips.
Tip 1 geinig?,
Misschien ben je ooit voor de gein begonnen met een pesterijtje. De hele klas moest lachen en je gooide er nog eens een schepje bovenop. Dat beviel je best en je ging ermee door. En nu pas besef je dat pesten bij je is gaan horen. Misschien zou je er best wel mee willen ophouden maar je weet niet hoe. Begin met te kijken of de kinderen waarmee je geintjes mee uithaalt het eigenlijk leuk vinden. Kijk goed hoe ze reageren. De kans is groot dat het pijn doet bij je 'slachtoffers'. Bedenk voortaan grapjes die echt leuk zijn!
Tip 2 stoppen,
Stoppen met pesten kan moeilijk zijn. Sommige mensen denken dat ze wel moeten pesten omdat ze er eenmaal aan begonnen zijn. Ze denken dat de hele groep van hen verwacht dat ze pesten. Maar aan dat soort verwachtingen hoef je nooit te voldoen. Als jij wilt veranderen, houdt niemand je tegen.
Tip 3 praten,
In je eentje veranderen is lastig. Het helpt als je er met iemand over kan praten. Probeer iemand te vinden die je vertrouwt iemand uit je omgeving, iemand van thuis, uit je familie, van school of van een club. Met volwassenen praten over pesten valt niet mee, zeker niet als het je ouders zijn. Maar ook zij willen helpen om het pesten te stoppen. Er bestaan heel veel boekjes over pesten voor ouders, bijvoorbeeld in de bieb. Vertel dat!
Tip 4 schuld,
Je kunt denken dat het allemaal jouw schuld is omdat jij het bent die pest. Het is een rotgevoel om ergens de schuld van te hebben. Maar pesten zit ingewikkeld in elkaar en de schuld ligt nooit bij één iemand. Het is ook niet zó belangrijk om te weten wie de schuld hebben. Belangrijker is het dat jij er iets aan kunt doen. Jij kunt beginnen op te houden me pesten.
Tip 5 nadenken,
Als je een beetje weet waarom je pest, kan dat al helpen.
Pest je omdat het stoer staat? Misschien kun je dan beter lid worden van een stoere club, van een vechtsportvereniging bijvoorbeeld.
Pest je omdat je de baas wilt spelen? Vraag of je een hond mag! Dan móet je wel de baas zijn, een zorgzame baas naar wie de hond moet luisteren.
Verveel je je of is er nooit iemand thuis als jij van school komt? Kijk eens bij het buurthuis, daar zijn altijd wel leuke activiteiten.
Pest je andere kinderen omdat je bang bent om zelf gepest te worden? Stop daar dan snel mee. Als jij aardig doet, doen ze ook aardig tegen jou. Meestal ben jij de sterkste maar als jij één keer iets 'zwakker' bent, krijg je het keihard terug.
Tip 6 leuke dingen,
Misschien baal je zelf al een hele tijd van dat pesten. Maar na schooltijd staan ze allemaal te wachten wat jij nu weer voor 'lolligs' verzint om ze allemaal te pakken. Zorg dat je na schooltijd iets anders te doen krijgt waar je echt plezier in hebt. Sporten, knutselclub, muziekles, lezen. Doe dat dan met een ander groepje kinderen, die nog niet bang voor je zijn. Dan merk je zelf ook weer eens hoe het is om echt plezier te hebben.
Maar Een Plan Voor Een Leuker Leven (EPVELL). Je kunt daar zelf mee beginnen, maar ook natuurlijk met anderen, bijvoorbeeld met het groepje waar je altijd 'geintjes' mee uithaalt kan je zo'n plan bedenken.
4.4 Tips voor kinderen die toekijken
Jij bent heel belangrijk in het meehelpen om het pesten te stoppen in jouw groep of club. Eigenlijk de belangrijkste. Voor kinderen die worden gepest, is het moeilijk om erover te beginnen. Dat geldt ook voor kinderen die zelf pesten. Maar voor jou is het een stuk gemakkelijker. Hier vind je tips wat jij kan doen.
Tip 1 op school,
Pesten kan de sfeer op straat of op school behoorlijk verpesten. Ook al ben je zelf geen slachtoffer of pestkop, je merkt het vast wel. Je hebt minder zin om naar school te gaan. Als het niet lukt om met je klasgenoten iets aan het pesten te doen, haal dan de meester of juf erbij soms kun je denken: waarom doet de meester of juf er niets aan? Misschien omdat ze het niet zien of weten. Jij weet soms beter wat er in de klas of speelplaats gebeurt, dan de meester of juf. Daarom moet je het tegen hem of haar zeggen. Praten over pesten is absoluut geen klikken of verraden. De meesters en juffen moeten en kunnen helpen het pesten te stoppen. Er zijn meesters en juffen die niet weten dat er boeken projecten en films over pesten bestaan. Vertel het ze! Vraag of jullie er in de groep iets tegen gaan doen.
Tip 2 Vrienden,
Kinderen die worden gepest, willen graag een vriend of vriendin hebben. Een echte en geen meeloper. Misschien kun jij die echte vriend of vriendin worden. Hetzelfde geldt natuurlijk voor kinderen die pesten. Zij willen misschien ook een vriend of vriendin hebben. Misschien heb je zelf een stel vrienden of vriendinnen. Probeer samen iets aan dat pesten te doen door bijvoorbeeld met elkaar af te spreken dat je het gepeste kind verdedigt. Of dat je met z'n allen naar de juf, meester of clubleider stapt om te vertellen dat iets aan gedaan moet worden.
Tip 3 Durf,
Als je ziet dat er wordt gepest, wil je soms roepen:
'Houd ermee op! Dat is gemeen!' En toch doe je het niet. Omdat je niet durft? Probeer meer durf te krijgen zodat je kunt roepen:
'Houd ermee op! Dat is gemeen!
Met een groepje andere kinderen durf je dat vaak beter. Spreek dat samen af.
Als je zoiets zegt, stopt dat pesten natuurlijk niet meteen. Maar je hebt het wel gezegd en dat is veel waard. Het kind dat wordt gepest, heeft het gehoord. Hij voelt zich minder alleen staan. En de kinderen die pesten hebben het ook gehoord. Door het steeds opnieuw te horen, weet iedereen dat pesten er niet bij hoort.
De aanpak
Het is heel belangrijk dat de gepeste leert beter voor zichzelf op te komen. Dit kan bijvoorbeeld door een cursus zelfverdediging of judo. Uw kind kan ook assertiever worden door het zelfstandigheid en inspraak te geven. Het leert daardoor onderhandelen en een eigen mening te verwoorden. Als de gepeste moeite heeft met contacten leggen of niet goed aanvoelt hoe groepen werken, kan een cursus sociale vaardigheden helpen. Om het pesten te laten stoppen is er echter meer nodig. De cultuur op school, op het werk of elders, moet veranderen. Pesten moet daarin ontoelaatbaar worden. Leerkrachten en leidinggevenden spelen daarbij een belangrijke rol. Ze moeten pesters tot de orde roepen. Ze kunnen tijdens lessen of groepsgesprekken ingaan op het verschijnsel pesten. Pesters en meelopers moeten gaan beseffen wat ze het slachtoffer aandoen en leren dat pesten niet stoer of leuk is. Zowel voor scholen als bedrijven bestaan hiervoor speciale (les)programma’s. Op veel scholen maken leerkrachten samen met de leerlingen een pestcontract, sommige bedrijven hebben een gedragscode. Op grond daarvan kunnen kinderen en volwassenen aangesproken worden op de afspraken over hun gedrag, ook door elkaar. LITERATUURLIJST. Titel Schrijver
1.Kinderen pesten kinderen Jos van Hest
2.Wat je moet weten over pesten Anne Charlish
2.Hangmappen
3 Internet. http//www.pesten.net
http//www.pestweb.nl
http//pesten.pagina.nl
http//www.stoppesten.tk
De plaatjes zijn gezocht met behulp van de volgende zoekmachines: Alta vista
Google
Gebeurt onbezonnen of spontaan. Gebeurt met opzet: de pestkop weet vooraf wie hij of zij zal pesten, op welke manier en wanneer. Heeft geen kwade bijbedoelingen. Wil iemand bewust kwetsen of kleineren. Duurt niet lang, gebeurt niet vaak en is onregelmatig. Kan lang blijven duren, gebeurt meer dan eens, is systematisch. Houdt niet vanzelf op na een poosje. Speelt zich af tussen "gelijken". De strijd is ongelijk: de pestkop heeft altijd de bovenhand: de pestkop voelt zich zo machtig als het slachtoffer zich machteloos voelt. Is meestal te verdragen of zelfs plezierig, maar het kan ook kwetsend of agressief zijn. De pestkop heeft geen positieve bedoelingen wil pijn doen, vernielen of kwetsend. Meestal één tegen één. Meestal een groep (pestkop, meelopers en supporters) tegenover één geïsoleerd slachtoffer. De rollen liggen niet vast: nu eens plaagt de ene, dan de andere. Heeft een vaste structuur. De pestkoppen zijn meestal dezelfde, de slachtoffers ook. Als de slachtoffers wegvallen, kan de pestkop wel op zoek gaan naar een ander slachtoffer. De pijn, lichamelijk of geestelijk, is draaglijk en van korte duur. Soms wordt ze als prettig ervaren (plagen is kusjes vragen!). Als er niet op tijd wordt ingegrepen, kunnen de lichamelijk en geestelijke gevolgen ingrijpend zijn en lang nawerken. De relaties worden na het plagen meteen hervat. Het is niet makkelijk om na het pesten een evenwichtige relatie te vinden; het herstel gaat moeilijk en traag. Het geplaagde kind blijft een volwaardig lid van de groep. Het gepeste kind is geïsoleerd, voelt zich eenzaam en voelt dat het niet meer bij de groep hoort. De groep lijdt niet onder plagerijen of vindt nadien meteen haar draai terug. De groep lijdt onder een dreigend, onveilig gevoel. Iedereen is angstig, de kinderen vertrouwen elkaar niet meer, ze zijn niet erg open of spontaan er zijn weinig echte vriendjes in de groep.
Informatie op het Internet
Op het Internet is veel informatie te vinden over hoe om te gaan met pesten op school; ontzettend veel zelfs, misschien wel teveel. Als je het Engelse woord voor pesten (bullying) intypt bij een zoekmachine als Yahoo, dan vind je meer dan honderdduizend websites, waar het woord voorkomt. Je kunt de zoekopdracht verfijnen met het woord 'school' en dan kom je uit op enkele honderden sites. Bij Altavista zijn de aantallen respectievelijk tienduizenden en enkele honderden. Wanneer je pesten in de eigen landstaal zoekt dan kom je bij de Nederlandse zoekmachine Ilse uit op respectievelijk ruim en een kleine duizend. Het is duidelijk de kunst om je zoekopdracht zo fijn mogelijk te maken om bij de gewenste informatie te kunnen komen. Er bestaan allerlei onderwijs- en hulpverleningsorganisaties, die zich hebben gespecialiseerd in de problematiek van pesten. Wanneer u een dergelijke organisatie kent of wel eens hebt gehoord van het bestaan ervan, is het veelal handiger om naar de website van die organisatie te gaan. Ongetwijfeld vindt u daar doorverwijzingen, die u dan kunt raadplegen. Misbruik van het Internet
Het Internet zelf wordt ook gebruikt om te pesten. In Nederland is het volgende voorval het meest bekende. Vier meisjes van tien en elf jaar, leerlingen van de laatste klas in het basisonderwijs, boden een klasgenootje te koop aan op het Internet. Zij noemden haar naam en alle adresgegevens, inclusief het telefoonnummer thuis. Het gezin werd vervolgens telefonisch geterroriseerd door vooral mannen, die haar wel wilde kopen. Het voorval kreeg veel aandacht in de kranten. De redactie van het dagelijkse Jeugdjournaal overwoog er aandacht aan te besteden. De redactie zag er uiteindelijk vanaf om andere kinderen niet op een idee te brengen. Tegen een dergelijk initiatief is vooraf weinig te ondernemen. Wanneer de daders op basis van vermoedens kunnen worden achterhaald, hetgeen in dit geval kon, zijn er adequate maatregelen te treffen. Misbruik van e-mail
Het pesten via sms op de mobiele telefoon is eveneens een nieuw verschijnsel. Het bericht wordt veelal op een computer ingetypt of een telefoon zonder nummervermelding. De afzender kan dan onbekend blijven. Sommige mobiele telefoons hebben de mogelijkheid bepaalde nummers te blokkeren. Dit werkt alleen als vanaf een andere telefoon met nummer vermelding het bericht wordt verzonden, waarmee de dader zich bloot geeft. Wanneer hij of zij echter de telefoon van iemand anders gebruikt, is weliswaar de telefoon, maar niet de dader te achterhalen. Er is dan weer sprake van anonimiteit. Het nummer kan vervolgens wel worden geblokkeerd. Wanneer andere methoden niet helpen kan uiteindelijk alleen de sms-functie worden uitgeschakeld. In het ergste geval moet een nieuw nummer worden aangevraag, waarbij het e overwegen is een geheim nummer te gebruiken. Tenslotte een goed voorbeeld
In Amsterdam worden veel mobiele telefoons gestolen. Als een handtas wordt geroofd, zit er meestal wel een telefoon in. De telefoons worden door de daders zelf gebruikt of verkocht. De Amsterdamse politie heeft een probaat middel gevonden tegen deze diefstal en heling. Via de computer laten zij om de paar minuten een sms versturen, waarin staat 'Deze telefoon is gestolen. Lever hem in bij de politie'. Op deze wijze maakt de politie het gebruik van gestolen telefoons bijna onmogelijk. Bovendien heeft de gebruiker wat uit te leggen aan zijn omgeving als bij herhaling een dergelijk bericht op het scherm verschijnt. Zo is de techniek ook te gebruiken. HOOFDSTUK 2: Achtergrond van het pesten 2.1 Signalen De volgende signalen kunnen erop wijzen dat een kind of volwassene wordt gepest: • Niet meer naar school, werk, sportclub of vereniging willen, uitvluchten verzinnen • Niets meer vertellen over school of werk • Geen klasgenoten mee naar huis nemen of niets meer met collega’s ondernemen • Slechte prestaties leveren • Slaapproblemen, nachtmerries • Concentratieproblemen • Somber, futloos of teruggetrokken gedrag • Lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn of buikpijn, moeheid • Blauwe plekken • Beschadigde of kwijtgeraakte spullen. 2.2 Waarom wordt er gepest? Bij pesten zijn drie rollen te onderscheiden. Er zijn kinderen die andere kinderen pesten, er zijn kinderen die gepest worden en er zijn kinderen die niet direct bij het pesten betrokken zijn. Kinderen beginnen met pesten om allerlei redenen. Het kan zijn dat ze indruk willen maken op andere kinderen, het kan ook zijn dat ze niet weten hoe ze op een positieve manier contact kunnen leggen. Pesten kan beginnen als een spelletje, als iets dat leuk is om te doen. Het gepeste kind voelt zich erg ongemakkelijk door het pesten. Het lukt haar of hem niet om terug te plagen, een grapje te maken of onverschillig te blijven. Het kind reageert angstig en gaat soms huilen. Het pestende kind merkt dat het succes heeft en dat smaakt naar meer. Bewonderd door andere kinderen gaat zij of hij door met uitschelden, afpakken of schoppen. Door het pesten versterkt het kind zijn of haar plaats in de klas of het vriendengroepje. Na een tijdje wordt het een gewoonte om het slachtoffer te pesten zodra de gelegenheid zich voordoet. Meestal hebben de pestende kinderen niet in de gaten hoe afschuwelijk het pesten is voor het gepeste kind. Terwijl het gepeste kind vreselijk bang is voor de pauze of niet op straat durft te gaan, ziet de pester het nog steeds als een lolletje. Ook kinderen die niet direct bij het pesten zijn betrokken, spelen een rol. Doordat zij de gepeste kinderen niet steunen of de pester stoppen, kunnen de pesters vrijelijk hun gang gaan. Vaak versterken zij het succes van de pestende kinderen door op een afstandje toe te kijken en te lachen om wat er gebeurt. Pesten heeft veel te maken met de verhoudingen binnen een groep. Daarom is het niet eenvoudig om er een eind aan te maken. Als de leerkracht schelden verbiedt, zoeken de kinderen andere manieren en andere momenten om te pesten. Aanpakken van het pestprobleem betekent meer dan verbieden alleen. Kinderen moeten leren om met elkaar om te gaan zonder de ander wezenlijk te kwetsen. Volwassenen (leerkrachten, begeleiders van clubs, ouders) kunnen hen daarbij helpen, bijvoorbeeld door samen met de kinderen oplossingen te zoeken en door duidelijke grenzen te trekken.De definitie van dit zondebok verschijnsel: “Het zondebok-fenomeen is vijandig gedrag tegen een onschuldig en hulpeloos slachtoffer, wanneer en omdat de eigenlijke bron van frustratie niet aanwezig is of om welke reden dan ook niet aangevallen kan worden”. 2.3 De gepeste Sommige kinderen hebben meer kans om gepest te worden dan andere kinderen. Dat kan met hun uiterlijk samenhangen, maar veel vaker heeft het te maken met hun gedrag, hun gevoelens en de manier waarop ze zich uiten. Bovendien worden kinderen pas gepest in situaties waarin pesters de kans krijgen om een slachtoffer te pakken te nemen, dus in onveilige situaties. Kinderen die gepest worden doen vaak andere dingen dan de meeste leeftijdgenoten in hun omgeving. Ze zijn lid van een actiegroep en niet van een hobbyclub (of andersom). Ze spelen accordeon en geen viool (of andersom). Ze zijn majorette en zitten niet op ballet (of andersom). Hun ouders zijn gewoon getrouwd en niet gescheiden (of andersom). Ze zijn goed in rekenen of juist niet. Aanleidingen genoeg om door anderen gepest te worden als die andere kinderen daar de kans voor krijgen. Uit onderzoek (v.d. Meer, 1988) blijkt dat sommige typen kinderen en gedragingen vaker leiden tot het buiten de groep plaatsing: • Volgzaam gedrag: letterlijk alles doen wat gevraagd wordt; • Sociaal ineffectief gedrag: op een hinderlijke manier contact zoeken met groepsgenoten omdat men de sociale gedragscodes niet kent of er zich niet aan wenst te storen; • ‘Vreemd’ gedrag: zich onderscheiden in spraak, manier van kleden, haardracht, lichaamsgeur, gewoonte, waarden en normen; • Afkoopgedrag: snoep en andere cadeautjes gebruiken om gunsten te kopen; • Klikgedrag: iets aan de leraar vertellen –vaak argeloos- en daarmee de groepscode overtreden; • Aandachttrekkend gedrag: er genoegen in scheppen op te vallen. Veel kinderen die worden gepest hebben moeite om zichzelf te verdedigen. Ze voelen zich machteloos tegenover de pestkoppen. Vaak zijn ze angstig en onzeker in een groep, ze durven niks te zeggen omdat ze bang zijn om uitgelachen te worden. Deze angst en onzekerheid worden versterkt door het pesten. Pesters hebben snel in de gaten welke kinderen gemakkelijk aan het huilen te brengen zijn. Gepeste kinderen voelen zich vaak eenzaam, hebben geen vrienden om op straat te spelen, geen vast clubje in de klas. Soms kunnen ze beter met volwassenen opschieten dan met leeftijdgenoten. Jongens die worden gepest horen meestal niet tot de sterksten van de groep. Ze zijn vaak onhandig in spel en sport.
ook dingen waarover ik kon lachen: nicole de boole
gaat met haar tieten rollen
Van hier naar Zwolle. Dan zul je wel denken dat is toch ook pesten. Maar ik vind dat soort dingen wel leuk. Later werd er gestopt met pesten. Eindelijk had ik vrienden. Maar nou had iedereen ruzie met 2 meisjes. En daar kon ik het juist heel goed mee vinden. Dus daar werd ik weer mee gepest. Ik verhuisde weer (veel hè). Dan zijn we bij nu. Ik word nu niet echt meer gepest alleen door een groepje van 3 pestkinderen. Ze zeggen wel dingen waar ik niet echt tegen kan. Maar ik heb gelukkig geen woede aanvallen meer. Maar wel ben ik nu heel snel boos op leraren en leraressen. Nicole
Ik ben Sandra en ben twintig jaar. Het pesten heeft letterlijk en figuurlijk m’n leven verpest. Al vanaf de kleuterklas was ik dagelijks het slachtoffer van pesterijen. Dit duurde tot en met de middelbare school. Mijn zelfvertrouwen is door het pesten totaal weggevaagd. Langzaam maar zeker kreeg ik last van angsten, die steeds ernstigere vormen aannamen. Ik vond mezelf waardeloos en heb zelfs een keer geprobeerd een einde aan mijn leven te maken, ik was ten einde raad. Nog dagelijks worstel ik met de gevolgen van wat me toen is aangedaan. Erger nog het zal me altijd blijven achtervolgen. Doordat ik zo gepest ben lijd ik nu aan het posttraumatisch-stress-syndroom, een psychische aandoening die voor altijd mijn leven zal bepalen. Een tijdje geleden werd Sofie op school erg gepest. Ze heeft me toen een e-mail gestuurd waarin ze het verhaal (dat je hieronder kunt lezen) vertelde. Ze vroeg me of ik haar kon helpen want ze wist echt niet meer wat ze moest doen. Ik heb haar toen teruggeschreven en haar een paar tips gegeven. Gelukkig durfde ze haar verhaal daarna ook aan haar mentor en de directeur te vertellen (hartstikke goed Sofie!!) Uiteindelijk heeft haar school de pesters aangepakt en kan ze nu weer met een gerust hart naar school!! Hoi ik ben Sofie en zou het heel erg fijn vinden als je me kan helpen want ik weet het echt niet meer en om eerlijk te zijn zit ik nu te huilen. Ik zit net op de middelbare school en word al gepest van af mijn 7de. Ik werd vroeger altijd gepest op mijn uiterlijk omdat ik nog al stevig was (voor de anderen dik dus). Ik ben nu 12jaar en zit nu een maand op de middelbare school. Ik zal nu mijn verhaal vertellen. Het begon allemaal vorige week donderdag. We hadden het 7de en het 8ste uur vrij, Maar ik moest om het 9de uur naar huiswerkbegeleiding. Toen het bijna de 9de uur was ging ik naar school en toen ik op school aan kwam, ging ik aan een tafel in de kantine zitten. Even later kwamen er twee oudere jongens binnen en een ouder meisje. Ze gingen bij mijn aan tafel zitten. Die ene jongen zei tegen mij dat die andere mij leuk vond ik zei dat ik hem niet leuk vond. Ze zeiden de hele tijd tegen mij dat die andere jongen mij leuk vond. Ik zei de hele tijd `nee` opeens zei die jongen die mij zogenaamd leuk vond tegen mij: kan je ook iets anders zeggen dan nee anders stop ik je met je kop in de prullenbak! Ik schrok heel erg maar ik dacht dat dat gewoon een grapje was. Die jongen die zogenaamd verliefd op mij was zei; "zullen we even in de bosjes lekker tongzoenen of wil je iets anders doen en gaf een knipoog". Ik zei helemaal niks meer en die jongens en dat meisje gingen naar buiten. Even later gingen ze weer naar binnen en wouden weer naast mij gaan zitten. Maar toen ging de bel en ik rende naar het huiswerk lokaal. De volgende dag kwam ik ze weer op de gang tegen en ze zeiden de hele tijd tegen mij: Peter wil met je, Peter wil met je. Ik zei niks en liep gewoon door. Dat ging de rest van de week gewoon door, dat gepest. Toen het woensdag was gingen ze nog raarder doen. Ze maakten er vieze geluiden bij. Toen we bij de les een extra dalton-uur hadden, moest ik ineens huilen. Ik kon het niet meer binnen houden en de mevrouw waarvan we les hadden zei dat ik naar de directeur moest gaan en dat deed ik. Ik kwam bij het directeurskamertje aan en het bleek dat de directeur er niet was. Er was wel een docent en die zag dat ik huilde en ik vertelde mijn hele verhaal. Hij zei dat hij met ze ging praten. De volgende dag waren die jongens en dat meisje heel erg boos. Toen de bel ging en we hadden vrij wou ik naar buiten toe gaan en zag dat ze bij de deur stonden te wachten. Ze zagen mij en begonnen te lachen. Die andere jongen die zogenaamd verliefd op mij was liep naar buiten en dat ene meisje fluisterde iets in zijn oor en keken toen heel vals naar mij. Ik wist wel waar het over ging. Of ze wilden me naar mijn huis toe volgen of ze wilden me in elkaar trappen. Wat het ook was ik was doodsbang. Ik zei tegen mijn vriendinnen dat dat die pesters waren en ze zeiden dat ik naar de conciërge moest gaan. Dus ik ging naar de conciërge en zei dat buiten kinderen stonden me op te wachten. De conciërge liep naar buiten en die jongens en dat meisje wouden wegrennen maar de conciërge zei dat ze moesten stoppen. Ze zeiden dat ze net naar huis wilden gaan en liepen naar binnen en ze keken me vuil aan. Ik liep naar mijn fiets en fietste samen met een vriendinnetje naar huis. Toen ik thuis kwam begon ik gelijk te huilen. Het is vandaag gebeurd en ik weet niet wat ik moet doen. Ik heb het hierover met mijn ouders gehad maar alles wat ze zeggen helpt niet. Ik durf niet meer naar school en als ik op school ben durf ik niet meer naar huis, omdat ik bang ben dat ze me in elkaar trappen of dat ze me naar huis gaan volgen. Als ik naar het dorp toe ga en ik kom oudere kinderen tegen neem ik gelijk een ander weggetje omdat ik bang ben dat een van die jongens of dat meisje er bij fietst. Wat moet ik doen help me alsjeblieft want ik weet het helemaal niet meer. En ik weet niet hoelang ik dit nog kan volhouden!!! Groetjes Sofie HOOFDSTUK 4: Tips Ik heb de tips van internet en er staan wel een paar tips bij die ik ook had 'gebruikt'. Vooral voor de gepeste kinderen kwamen er veel bekend voor. Bijvoorbeeld dat je altijd moet blijven lachen en dat je bescherming moet zoeken. Dat hielp bij mij ook echt. Bij de tips voor kinderen die pesten minder, want voor zover ik weet heb ik nooit echt gepest. 4.1 Tips voor kinderen die worden gepest Als je gepest wordt, weet je vaak niet hoe je er het beste mee om kunt gaan en welke trucs je toe kunt passen om het voor jezelf gemakkelijker te maken of misschien zelfs te laten stoppen. Daarom vind je hieronder allerlei handige tips van mensen die zelf ook zijn gepest. Tip 1 praten, Praat met iemand over dat je gepest wordt, iemand die je vertrouwd, bijvoorbeeld je ouders/verzorgers, je opa of oma, je beste vriend of vriendin, of je leraar/lerares. Het beste is om zeker ook met een volwassene te praten. Praat met iemand die naar je luistert, en ben niet bang dat je een klikspaan bent. Waarom zou je je mond houden over de pestkop? Tip 2 praten, met wie?, Als je met iemand wilt praten, met wie? Probeer erover te praten met iemand van jou leeftijd. Misschien heb je een vriend of een vriendin die snapt hoe rot het voor je is. of misschien krijg je zo'n vriend of vriendin. Tip 3 niet jou schuld, Als je gepest wordt moet je onthouden dat het niet jou fout is! Dit is jou leven, en jij verdient het niet om gepest te worden door iemand anders. Tip 4 zoek bescherming, Als het echt niet anders kan zoek dan in de pauze een veilige plek, bijvoorbeeld op een plek waar een leraar/lerares rondloopt, zodat hij of zij het meteen kan zien als iemand je pest. Pestkoppen houden niet van getuigen! Tip 5 niet boos worden, Het lijkt misschien moeilijk, maar blijf vriendelijk, open en eerlijk tegen de mensen die je niet pesten. Hoe meer vrienden je hebt, hoe meer de pestkoppen je met rust laten, omdat je vrienden voor je op zullen komen. Als je een oudere broer/zus of neef/nicht hebt die ook bij jou op school zit, laat hen dan ook weten dat je gepest wordt. Tip 6 niet laten merken, Als de pestkop(pen) je pesten om de manier zoals je eruit ziet, laat hem/haar dan niet merken dat je niet leuk vindt dat ze je daarmee pesten. Ze pakken je juist als je laat merken dat je het niet leuk vindt. Probeer het te negeren of zeg dat je het met hem/haar eens bent, en vooral, blijf glimlachen. Tip 7 blijf in jezelf geloven, Dit is het goede moment om je te richten op het opnieuw opbouwen van je zelfvertrouwen. Onthoudt dat je een goed persoon bent en dat je beter verdient dan dit! Tip 8 ontloop de pestkop, Als je met de schoolbus naar school gaat, ga dan vlak bij de bestuurder zitten, of als je met een gewone stadsbus gaat, ga dan bij volwassenen zitten. Als je lopend of fietsend naar school gaat, loop of fiets dan iedere dag een andere route, en probeer ook elke dag op een ander tijdstip naar school te gaan. De kans dat de pestkop je pakt als hij/zij je opwacht is dan kleiner. Tip 9 negeren, Als de pestkop je slaat of duwt, sla of duw dan niet terug, want dat maakt het alleen maar erger. Laat de pestkop zien dat je niet tot zijn of haar niveau wilt dalen. Tip 10 dagboek, Schrijf op wat je dwars zit. Houdt een dagboek bij. Ten eerste lucht het erg op om al je angst, verdriet en andere nare dingen op te schrijven. Aan de andere kant kun je op een gegeven moment precies zien op welke manier de pestkop je pest, en leer je daardoor misschien een manier om de volgende aanval van de pestkop af te slaan. Ook leer je op deze manier jezelf beter kennen. Tip 11 zoek contact, Als je gepest wordt ben je vaak erg eenzaam, en je denkt misschien dat je geen andere vrienden hebt. Maar misschien ben jij niet de enige die gepest wordt en de hele pauze alleen door moet brengen. Let goed op of je niet nog iemand ziet die er eenzaam uitziet en probeer eens met hem/haar te praten, en probeer vrienden te worden met die persoon. Dat is goed voor jou én voor de ander. Tip 12 hou vol, Als je wordt gepest omdat je een bepaalde hobby, mening of een bepaald geloof hebt wat misschien daartoe aanleiding geeft, dan is deze tip misschien wat voor jou. Het kan alleen best moeilijk zijn om het vol te houden. Als je vol blijft houden aan jouw mening of ideeën zonder ze weg te stoppen komt er bijna altijd het volgende proces op gang; Mensen zullen je vreemd vinden omdat je andere ideeën of een andere overtuiging hebt. Mensen worden kwaad op je, en zullen je vervolgen om je overtuiging. Weet dat je nu op de goede weg bent, en dat de acceptatie niet ver weg is. Mensen zullen je gaan accepteren omdat je zo'n doorzetter bent, en voor jouw mening blijft staan. Tip 13, Geloof in jezelf en geef nooit op, want jij bent goed zoals je bent! 4.1 Tips voor de ouders • Als je vermoedt dat uw kind wordt gepest, probeer het dan aan de praat te krijgen over wat er op school of daarbuiten gebeurt: laat het vertellen wie wat doet, wanneer en waar. • Neem het verhaal van uw kind serieus, geef het aandacht en steun. Wees voorzichtig met adviezen als ‘flink zijn’ of ‘negeer die pestkoppen’. • Laat uw kind merken dat het geen schuld heeft aan het pesten. • Spreek af dat uw kind het u direct vertelt als er weer iets gebeurt. • Bespreek met uw kind hoe het pesten aangepakt kan worden. Voor het opnieuw opbouwen van zelfvertrouwen is het heel belangrijk dat uw kind weet wat er waarom gebeurt, en daar invloed op heeft. • Vertel over het pestgedrag aan de leerkracht, trainer of mentor. Zoek samen naar oorzaken en oplossingen. Laat het contact met de ouders van de pester over aan de school of (sport)club. • Help uw kind zijn nare ervaringen en gevoelens te uiten. Als het er moeilijk over kan praten, kunt u - bijvoorbeeld - tekenen, schrijven of poppenkastspel gebruiken. Laat uw kind kiezen. • Stimuleer uw kind dingen te doen die het goed kan, thuis of op een club. Geef complimenten voor dingen die goed gaan. Dit geeft zelfvertrouwen. • Zoek meer informatie over pesten in boekhandel, bibliotheek of op internet. Er zijn ook goede boeken voor kinderen over pesten.
Het is heel belangrijk dat de gepeste leert beter voor zichzelf op te komen. Dit kan bijvoorbeeld door een cursus zelfverdediging of judo. Uw kind kan ook assertiever worden door het zelfstandigheid en inspraak te geven. Het leert daardoor onderhandelen en een eigen mening te verwoorden. Als de gepeste moeite heeft met contacten leggen of niet goed aanvoelt hoe groepen werken, kan een cursus sociale vaardigheden helpen. Om het pesten te laten stoppen is er echter meer nodig. De cultuur op school, op het werk of elders, moet veranderen. Pesten moet daarin ontoelaatbaar worden. Leerkrachten en leidinggevenden spelen daarbij een belangrijke rol. Ze moeten pesters tot de orde roepen. Ze kunnen tijdens lessen of groepsgesprekken ingaan op het verschijnsel pesten. Pesters en meelopers moeten gaan beseffen wat ze het slachtoffer aandoen en leren dat pesten niet stoer of leuk is. Zowel voor scholen als bedrijven bestaan hiervoor speciale (les)programma’s. Op veel scholen maken leerkrachten samen met de leerlingen een pestcontract, sommige bedrijven hebben een gedragscode. Op grond daarvan kunnen kinderen en volwassenen aangesproken worden op de afspraken over hun gedrag, ook door elkaar. LITERATUURLIJST. Titel Schrijver
1.Kinderen pesten kinderen Jos van Hest
2.Wat je moet weten over pesten Anne Charlish
2.Hangmappen
3 Internet. http//www.pesten.net
http//www.pestweb.nl
http//pesten.pagina.nl
http//www.stoppesten.tk
De plaatjes zijn gezocht met behulp van de volgende zoekmachines: Alta vista
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden