Sport in de maatschappij

Inleiding Sport is een onderdeel van de maatschappij, de ene vindt de rol van sport in de maatschappij groter dan dat de ander dat vindt, maar het feit van sport in onze maatschappij een wezenlijk onderdeel is, staat als een paal boven water. Doordat sport een onderdeel van onze maatschappij is, heeft het ook automatisch uitwerking op het functioneren van de maatschappij zelf, simpeler gezegd houdt dit in dat als er in de sport grote of aardverschuivende dingen gebeuren, dat dit ook meteen in het dagelijks leven te merken zal zijn. Een duidelijk voorbeeld hiervan; Euro 2000, halve finale Italië – Nederland, door deze wedstrijd waren er op dat moment bijna geen mensen op de straat te zien en dat is een tijdelijke verandering van de maatschappij. Als we het over blijvende veranderingen hebben, dan blijf ik even bij het voetbal en gaan we terug naar 1985 tijdens het zogehete Heizel-drama waar een x-aantal mensen omkomen doordat ze werden doodgedrukt tegen de dranghekken. Dit heeft ertoe geleidt dat vanaf dat moment de staanplaatsen in voetbalstadions werden verboden en vervangen werden door zitplaatsen, iets wat de laatste tijd echter weer ter discussie staat, men wil weer terug naar staanplaatsen. Dit werkstuk zal gaan over de effecten die sport veroorzaakt binnen onze maatschappij maar ook in die van andere landen, want daartussen zijn ook weer grote verschillen. Zo zal het gaan over de veranderingen die sport teweeg brengt op het economische, sociale, politieke landschap in Nederland. 1. Sport en economie Sport en economie hebben zeker de laatste tien jaar nogal veel met elkaar te maken, de sportwereld maakt een wezenlijk deel uit van het financiële gebeuren in Nederland. Er gaat erg veel geld om in de sport en een hardwerkende arbeider verdient een schijntje van wat bijvoorbeeld een wielrenner bij een middelmatig team verdient. Aan de andere kant moet er ook wel veel geld in de sport omgaan want als dat niet zou gebeuren dan zou je het al snel afleggen tegen je concurrenten van over de hele wereld en dat wil ook niemand. De nationale kernploeg bij het schaatsen ging ongeveer in 2001 uit elkaar omdat een rijke voorzitter van de voetbalploeg AZ met een eigen ploeg wilde gaan meedoen aan alle kampioenschappen langebaanschaatsen. Na veel informeren en aanbieden van contracten wist hij de als goed bekend staande Amerikaanse coach Peter Mueller te strikken als trainer/coach en enkele topschaatsers volgden zijn spoor. Om de strijd nog eerlijk aan te kunnen gaan werd de ene na de andere commerciële schaatsploeg opgericht, waardoor de onschuldige sport uit voornamelijk Nederland in een seizoen werd veranderd tot een miljoenenbusiness. Ter illustratie; sprinter Jan Bos moest eind 2001 325000 gulden betalen aan zijn toenmalige werkgever SpaarSelect omdat hij zijn contract ten onrechte had opgezegd. Zo verloor de schaatssport het laatste beetje (schijn?) onschuld. Schaatsen hoort voortaan gewoon tot de vercommercialiseerde sporten in de wereld, althans in Europa, althans in Nederland sowieso. Zo ook in takken van sport als tennis, wielrennen, hockey waar sponsors miljoenen per jaar uitgeven om er maar voor te zorgen dat hun naam in beeld komt tijdens de tv uitzending en waar sporters astronomische bedragen per jaar verdienen alleen omdat ze bepaalde talenten hebben, iets wat ik heel moeilijk kan begrijpen en wat dat betreft is het salaris plafond nog geeneens een heel slecht idee. Maar in het financiële gedeelte gaat het voetbal toch alle andere sporten te boven, de salarissen in de Europese top zijn heel erg hoog en de transfer prijzen zijn helemaal van een ongelooflijk hoog prijsniveau. Even een overzicht van de sommen die in de afgelopen jaren zijn neergeteld voor enkele Europese topspelers; In 1992 was de Italiaan de duurste speler ooit, voor 50 miljoen gulden werd hij getransfereerd. Toen bleef het een poos rustig op de markt, tot dat het Engelse Newcastle United Alan Shearer bij Blackburn Rovers vandaan haalde voor een slordige 54 miljoen, een jaar later werd dit record echter verpulverd door de Braziliaan Denilson, die 80 miljoen ging kosten. Zo ging het record nog naar de Fransman Anelka, de Nederlander Overmars, Italiaan Vieri, ArgentijnCrespo, Portugees Figo en uiteindelijk haalde Real Madrid in 2002 de Fransman Zinedine Zidane voor 125 miljoen gulden weg bij het Italiaanse Juventus. De vraag komt echter of dit wel zo langer door kan gaan, zeker nu de wereldeconomie niet echt op zijn beste is. Het antwoord is er eigenlijk al, want het laatste half jaar ligt de transfermarkt nagenoeg stil, clubs hebben financiële problemen en het eerste wat dan niet meer gebeurd is het aantrekken van nieuwe spelers voor heel veel geld. Steeds meer clubs gaan inzien dat het opleiden van eigen jeugd veel meer geld kan opbrengen en besparen dan het aantrekken van dure spelers. Het zat er ook wel in, als mensen het slechter krijgen gaan ze liever niet meer elke week naar het stadion dan dat ze geen brood meer kunnen kopen. De conclusie luidt dat sport veel met economie te maken heeft, de financiële mogelijkheden zijn zeer afhankelijk van hoe het met de wereldeconomie staat. De internationale topsport zal na jaren van bijna oneindige mogelijkheden wel eens een periode van teruggang kunnen gaan beleven, iets wat de concurrentie zal bevorderen omdat ook clubs in welke sport dan ook met minder geld zich weer eerlijk kunnen gaan meten met de top.
2. Sport en racisme Zeker de afgelopen jaren hebben sport en racisme onlosmakelijk iets met elkaar te maken. Het is altijd de vraag waar racisme vandaan komt en hoe het kan dat zoiets kan bestaan in een sociale samenleving zoals wij dat hebben. Het is een feit dat sport een uitlaatklep van de maatschappij is en daarom is het logisch om te constateren dat als er racisme in de sport is, het ook automatisch een probleem van de algehele samenleving is. Racisme vind ik zelf een walgelijke manier van laten merken dat je niet tegen mensen kunt die enkel en alleen anders zijn dan jij zelf. Waar het vandaan komt is de vraag; zelf denk ik dat het toch iets met onze koloniale tijd te maken zal hebben, een tijd waarin gekleurde mensen als minderwaardig werden aangezien en behandeld. Misschien dat dat beeld is blijven hangen en als er dan een gekleurd mens in iets beter is dan een blanke dat sommige mensen daar problemen mee hebben. Dat zou misschien een reden kunnen zijn, want gekleurde mensen zijn naar mijn weten niet racistisch tegenover blanken. Het feit blijft staan dat het een verschijnsel is dat we te vaak tegenkomen, elke keer is er één teveel zelfs. Het mooie van sport is dat mensen met elkaar de strijd aangaan om te laten zien aan de buitenwereld en aan zichzelf wie er het beste is in zijn tak van sport, of natuurlijk in teamverband. Het zou dan ook zo moeten zijn dat iedereen ook gelijke kansen heeft en dat is dus maar de vraag. Daar zijn meerdere oorzaken voor, de economische heb ik het eerder over gehad, maar ook racisme is een van de oorzaken waardoor de wereldsport niet helemaal eerlijk is, want nog steeds zijn er landen waar gekleurde sporters geen eerlijke kansen krijgen ten opzichte van blanken en dat moet toch echt niet kunnen. In Europa valt het het meeste op bij het voetbal, waar altijd alles het ergst is, oerwoudgeluiden die massaal van de tribunes afrollen. Meestal zijn zulke geluiden door een paar idioten ingezet en het hele vak loopt er als een kudde achteraan, zonder te weten wat ze degene aandoen voor wie het bestemd is. Wat aan racisme te doen? Dat is een hele moeilijke vraag waarop het antwoord eigenlijk ook niet echt bekend is, iedereen heeft zijn eigen mening daarover maar iedereen weet dat het echte antwoord er helemaal niet is. Wil je racisme in de sport uitroeien dan zal je het bij de wortels aan moeten pakken en dat is dus in de algehele maatschappij, daar zal het eerst moeten verdwijnen voordat jet het van de spotvelden krijgt, tenminste naar mijn mening. Maar hoe zou je het dan uit de maatschappij moeten krijgen? Het antwoord is nog niet gevonden en laten we hopen dat het ooit gevonden wordt want de maatschappij en dus ook de sport zouden er een stuk mooier op worden. 3. Sport en vandalisme Vandalisme is ook een verschijnsel dat te maken heeft met een veranderde maatschappij, jaren geleden was het ondenkbaar dat er op straat gewoon maar bushokjes of iet dergelijk werden gesloopt, tegenwoordig is het bijna niet meer dan normaal. Wil niet zeggen dat vroeger alles zo mooi en netjes was maar taferelen zoals er tegenwoordig zijn bij bijvoorbeeld oudjaar waren jaren geleden ondenkbaar. Net als bij racisme is ook vandalisme een groot probleem voor de samenleving en dat laat zich dus ook zien in de sportwereld. Je hebt in de sportwereld onderscheid tussen klein vandalisme en groot vandalisme. Bij klein vandalisme gaat het meestal om een enkel individu die uit frustratie iets sloopt, bij groot vandalisme gaat het om grote groepen die er doelbewust op uit zijn om zoveel mogelijk te slopen wat op hun weg komt. Beiden zijn gevaarlijk maar het eerste is toch iets ‘onschuldiger’. Je kunt van alles doen maar er zijn altijd mensen die dat zullen doen. Het tweede geval is gevaarlijker omdat het veel meer schade aanbrengt en ook de burger meer gevaar brengt. Het is ronduit schandalig dat groepen supporters hun onvrede met prestaties uiten door middel van het slopen van complete vakken, maar ook hier gaat het om een maatschappelijk probleem waar de oplossing moeilijk is. Het kan er aan liggen dat het nogal stoer is om iets te slopen waar anderen bij zij, tenminste een gedeelte van de bevolking vindt dat. Een andere reden zou kunnen zijn dat er eigenlijk maar heel weinig aan gedaan wordt door politie en justitie. Voor kleine incidenten heeft de politie geen tijd en op die manier wordt de schade betaald door de gemeente en blijven de daders veelal buitenschot. Juist daar zou een mogelijkheid liggen, ook kleine delicten hard aanpakken en grondig uitzoeken, want het begint vaak in het klein en wordt van kwaad noch erger. Waar bij racisme het heel moeilijk is om het aan te pakken lijkt het voor vandalisme makkelijker, want als je een dader van vandalisme keihard aanpakt, zal hij volgende keer wel even tot drie tellen voordat hij bijvoorbeeld weer een steen ergens door een ruit gooit. Ook hier gaat het over een verschijnsel dat in de maatschappij speelt, maar ook zeker in de sport zoals eerder al genoemd. Kuipstoeltjes die over het veld vliegen, hekken die doorbroken worden enzovoort. Het zijn verschijnselen waar we met ons allen gewend aan lijken te raken maar dat zou eigenlijk nooit mogen gebeuren, want als je er aan went, geef je er indirect aan toe en dat is het laatste wat de samenleving behoort te doen bij een verschijnsel als dit. Als je naar een sportwedstrijd gaat behoor je daar naar toe te gaan om iets of iemand aan te moedigen of alleen maar kijken en genieten van de desbetreffende sport en niet om daar de accommodatie eens even flink kort en klein te slaan. Men zou zichzelf eens moeten beseffen dat je op dat moment daar te gast bent en als je ergens op visite bet en er gebeurd iets wat je niet zint, dan ga je toch ook niet het hele huis verbouwen? Het heeft net als racisme en het volgende onderwerp te maken met normen en waarden en misschien zou daar weer eens op terug gegrepen moeten worden. 4. Sport en geweld Net als voorgaande onderwerpen is ook geweld een verschijnsel in de huidige samenleving, het steekt overal de kop op en dus ook in de sport. In vergelijking met racisme en vandalisme is dit misschien wel de ergste. Bij racisme is er geestelijk leed, bij vandalisme blijft het bij materieel leed, maar bij het geweld staan er in het ergste geval mensenlevens op het spel en dat is ontoelaatbaar. Er zal altijd geweld bestaan door criminelen, maar dat is niet het soort geweld waar het hier over gaat. In de samenleving gaat deze vorm van geweld door de volksmond onder de naam zinloos geweld. Kort gezegd houdt het in dat mensen andere mensen mishandelen omdat de ander iets doet of zegt wat de een op dat moment niet bevalt. De simpelste oplossing is dan om er maar meteen op los te slaan, maar het is ook meteen de zwakste oplossing. Natuurlijk zal het altijd zo blijven dat mensen het niet eens zijn met elkaar maar dat er dan maar meteen geslagen moet worden is van de zotte en moet echt iets aan gebeuren want het is gewoon ontoelaatbaar dat er dodelijke slachtoffers vallen omdat er mensen op asociaal gedrag worden aangesproken. Als dit probleem in de samenleving heerst, is het dus bijna logisch dat men het ook in de sport kan waarnemen en dat is dan ook het geval. Bij het Europacup duel tussen FC Utrecht en Legia Warschau schoot men met vuurpijlen op elkaars vakken en konden rellen maar ternauwernood kunnen worden voorkomen en zo zijn er de afgelopen jaren talloze incidenten geweest waarbij voornamelijk voetbalsupportersgroepen elkaar te lijf gingen met als absoluut dieptepunt het overlijden van Ajax supporter Carlo Picornie in een veldslag op weiland nabij Beverwijk met Feyenoord supporters. Dit soort grote geweldsgebeurtenissen zijn gelukkig de afgelopen jaren niet meer zo vaak te zien geweest in Nederland maar toch blijft geweld ook binnen de sport een zeer groot probleem. In Nederland is hier, zoals net vernoemd, veel actie tegen genomen door politie en justitie en dat heeft duidelijk zijn vruchten afgeworpen. Vooral op het gebied van begeleiding van supporters naar uitwedstrijden is heel veel goed werk verricht en dat heeft uiteindelijk geleid tot een forse daling van het aantal supportersrellen. Toch is het zaak om alert te blijven binnen de sport want het gevaar hoeft niet perse binnen het voetbal te zitten, ook in andere takken van sport worden de belangen zo groot dat het wel eens gevaren kunnen gaan opleveren. Het zou toch het mooiste zijn als we met ons allen voor de ploeg of sporter zijn waar we voor willen zijn en daarbij niet bang hoeven te zijn dat je jezelf daarmee in gevaar brengt want dat maakt sport zo mooi; mooie beladen wedstrijden waarin fanatieke maar ook sportieve supporters hun club of sporter steunen in hun wedstrijden maar ook gewoon tegen hun verlies kunnen, want het blijft tenslotte maar een spelletje. Na de afgelopen drie hoofdstukken waarin toch vooral de gevaren en problemen werden beschreven volgen nu twee hoofdstukken waarin twee mooie aspecten van sport worden toegelicht; de emoties van sporters en het geweldige nationalisme wat de kop op steekt als een nationaal team goed presteert en het hele land erachter gaat staan. 5. Sport en Emotie De tranen van de doorgaans kille Duitse autocoureur waren echt. Zelfs Michael Schumacher, de man van wie wordt beweert dat hij op de automatische piloot zijn Ferrari bestuurt, bleek te kunnen huilen. Ook Schumacher kon laten zien dat het een mens wel eens teveel kan zijn. Zojuist bekomen van de mogelijk grootste schrik van zijn leven (enkele collega’s waren bij een carambolage van hun raceauto’s aan de dood ontsnapt) en zojuist winnaar van zijn 41e Grand Prix ( een evenaring van de betreurde Braziliaan Ayrton Senna) werd ‘Schumi’ zowaar overmand door emoties. De tranen vloeiden rijkelijk, na de Grand Prix van Italië op het circuit van Monza, geen sportminnend mens in de wereld die ze niet op zijn televisiescherm heeft zien vloeien. Want waar tranen dreigen, staan de camera’s op scherp. Geen sport zonder tranen. Of het nu stoere autocoureurs zijn of huilerige boksers, sensitieve hardlopers of vochtige zwemmers. Je wordt wee om het hart, wanneer je een wielrenner als Erik Dekker na zijn derde ritzege in de Tour de France druppelend van emotie door zijn knieën ziet gaan. Het raakt je diep wanneer de Richard Virenque met trillende stem na jarenlang ontkennen voor het dopingtribunaal in Lille hoort bekennen dat ook hij zich schuldig heeft gemaakt aan frequent gebruik van het verboden stimulerende middel EPO, ook zijn zenuwen zijn dus niet van staal. Zijn er dan in de laatste jaren geen sportmensen geweest met het verstilde brein van killers geweest? Digitale atleten zou je nochtans verwachten, atleten die alleen nog kunnen rekenen en op basis van voorgeprogrammeerde kunstjes jacht maken op titels en medailles. De laboratoria zijn immers ruim bemeten, de wetenschappelijke kennis is wijd verspreid, de financiële steun van overheid en bedrijfsleven is grenzeloos en de psychische bijstand en mediatrainingen zijn tot in de puntjes verzorgd., wat kan een ambitieus sportmens nog uit zijn evenwicht brengen? Lance Armstrong, de Amerikaanse wielrenner die nauwelijks is hersteld van teelbalkanker, won voor de derde achtereenvolgende maal de Tour de France. Als er iets is wat zieke, depressieve, maar ook sportlievende mensen emotioneel raakt moet het de geldingsdrang van deze man zijn. Maar alsof de mentale superkracht van Armstrong niet heeft bestaan, werd drie maanden na diens tweede Tourzege de wielersport tot de grond toe afgebroken omdat een groot deel van het peloton zijn toevlucht blijkt te hebben genomen tot zoiets als EPO, een eiwitrijk hormoon dat de zuurstofopname in het bloed bevordert. Jammer, want het is de ontkenning van wat wielrenners in wezen doen; het volk vermaken en opwinden als een van hun helden een wedstrijd wint. Wat dan zou moeten volgen is een huilende sporter die dolgelukkig is met zijn prestatie en een uitzinnige menigte die helemaal gek worden van de prestatie van hun held(en). Emotie van sporters zelf is iets wat de sport heel erg mooi maakt, de emotie van een sporter is hetgeen wat hem of haar dicht bij het volk brengt, het volk ziet dat zo iemand ook maar een mens is en dat maakt het helemaal fantastisch! Laten we met ons allen hopen dat we niet naar een computergestuurde sportwereld gaan waar fouten niet meer mogelijk zijn en de emotie niet meer getoond wordt, want sport is iets wat heel mooi kan zijn en dan moeten we het ook mooi houden. 6. Sport en Nationalisme De term nationalisme klinkt misschien een beetje gevaarlijk in de oren maar nationalisme kan ook heel erg mooi en geweldig zijn. De term klinkt gevaarlijk omdat het de naam heeft dat het dan over het apart behandelen van groepen mensen gaat, iets wat ook heel erg gevaarlijk is, maar als je de term goed gebruikt dan weet men waar je het over hebt en zal iedereen begrijpen dat het iets heel moois kan zijn. Het record aan olympische medailles van de Nederlandse vertegenwoordigers in Sydney doet veronderstellen dat Nederland een echte sportnatie is geworden. In de doorgeslagen euforie, waaraan de doorgaans relativerende Nederlanders zo gemakkelijk ten prooi vallen, werd aan de hand van de zogeheten medaillespiegel geconcludeerd dat Nederland zijn zaakjes op sportgebied veel beter voor elkaar heeft dan bijvoorbeeld het veel grotere Groot-Brittannië. Politici die zelden op een sportieve beweging zijn betrapt, brulden dat en balkten dat wij toch beter waren dan de rest van de wereld. Het zij zo. Net als in Griekse en Romeinse tijden werden de helden , hun trainers en begeleiders op folkloristische voertuigen door de stad waar ‘s lands bewind zetelt en toegejuicht door het dolgelukkige volk. Urenlang richtten de camera’s van het nationale televisiestation zich op de intocht der gladiatoren, met als hoogtepunt de overhandiging door de trotse bewindsvoeders van erepenningen, ridderorders en cheques, want zonder geld schijnt geen sportman gelukkig te zijn. Het leek even alsof in mediterrane of Latijnse sferen verkeerden. Voor verliezers was nauwelijks aandacht. Op verliezers kan een natie en haar bewindsvoerders niet trots zijn natuurlijk. Te lang hebben Nederlanders bovendien het verdriet van verliezers moeten aanzien en aanhoren. Weer dat verhaal over de bal die in de slotminuut van de finale op de paal belandde, weer dat verhaal over gemiste kansen en strafschoppen, weer moeten horen dat Nederlanders geen killers zijn en waarom dan wel niet. Nee laten we zingen en dansen, nu het nog kan. Het zou uiteraard verontrustend zijn wanneer deze mentaliteit van het Nederlandse volk ook werd getransformeerd op het maatschappelijke verkeer buiten de sportwereld. Geen aandacht meer voor verliezers, voor zieken, voor zwervers, voor armen, voor minder-validen en voor minderheden. In een kleine verzorgingsstaat aan de Noordzee waar mededogen en begrip voor de minder gelukkige medemens toch al dreigt verdrongen te worden door geldjagers, kan het geen kwaad de rol van de verliezer te blijven belichten. Want wie het verdriet van een talentvolle atleet die op het belangrijkste moment van zijn leven ziek wordt, niet kent leert het leven niet kennen. Nationalisme in de sport is mooi, maar het kan ook doorslaan naar het opleggen van verwachtingen die eigenlijk niet haalbaar zijn. Het altijd maar in de favorietenrol duwen van het Nederlands elftal is daar een goed voorbeeld van. Omdat de media het wilden, omdat de sponsoren het wilden, omdat het volk het wilde, omdat de bewindsvoeders zo graag wilden dat Oranje in eigen huis glorieerde. De hunkering naar titels heeft altijd te maken met een tekort aan tevredenheid. Goed is niet goed genoeg, hebzucht is de niet te onderdrukken drijfveer van de mensheid en haar machthebbers. Nog altijd wil men in Nederland geloven dat we de beste voetballers ter wereld hebben, het is niet zo en zal ook nooit zo worden, hoe verleidelijk het ook is om te zeggen na een majestueuze vertoning. Alles heeft te maken met het sportvirus, een besmettelijke maar gezonde ziekte. Echter als sport en chauvinisme samengaan, ligt overdrijving op de loer. Chauvinisme heeft gevaarlijke kanten, want chauvinisten menen al gauw dat ‘wij’ beter zijn dan ‘zij’ en dat leidt in menig verdeeld land tot oorlog. Vandaar dat sluitingsceremonieën, zoals die van de Olympische Spelen, de oorspronkelijke opgepompte rivaliteit tussen sporters en sportnaties weer doen afzwakken tot vredelievendheid en vriendschap. Emoties van sporters zijn beter dan die van de onvermijdelijke emotie van oorlogen. Goed dat er sport is op deze wereld.