Rembrandt

DE GEBOORTE VAN REMBRANDT. Het was 15 juli 1606, hartje zomer, toen Rembrandt Harmensz van Rijn in Leiden geboren werd. De familie van Rijn was een groot gezin. Rembrandt had wel 8 broers en zussen. De vader van Rembrandt, Harmen Gerritsz van Rijn, had een molen, die aan de rivier de oude Rijn stond. De molen werd de Rijn genoemd. (Zo is de familie ook aan hun achternaam gekomen.) In de molen werd mout gemalen. Van mout wordt bier gemaakt. En omdat de mensen erg dol op bier waren, deed de vader van Rembrandt goede zaken en was de familie van Rijn niet de armste. HOE IS HET ALLEMAAL BEGONNEN? De kleine Rembrandt zat altijd al te tekenen. Iedereen van vol bewondering. ‘Dat zo’n jong kind zulke mooie tekeningen kon maken’. Daar raakten de mensen echt niet over uitgepraat. Rembrandt wilde dan ook maar één ding en dat was schilder worden. Gelukkig begrepen zijn ouders hem. Toen Rembrandt dertien jaar was, gingen ze op zoek naar een goede leraar. Zo kwamen ze bij de schilder Jacob van Swanenburgh terecht. Van zijn vijftiende tot zijn achttiende jaar (van 1621 tot 1624) blijft Rembrandt bij Swanenburgh in de leer. Dan vertrekt Rembrandt naar Amsterdam. Rembrandt leert daar maar een half jaar bij Pieter Lastman (van 1624 tot 1625), en gaat dan voor zichzelf beginnen.
DE TIJD WAARIN REMBRANDT LEEFDE. Rembrandt leefde in een bijzondere tijd. De rijke mensen vonden zichzelf erg belangrijk. Dat wilde ze graag aan andere laten zien. Daarom lieten ze portretten van zichzelf maken, in hun mooiste kleren. Jan lievens, de man waarmee Rembrandt een atelier was begonnen, had zijn volledige werken aan portretstudies en bijbelse figuren uitgebreid. Zijn stijl maakte veel indruk op Rembrandt. Rembrandt ging ook zelfportretten en godsdienstige taferelen schilderen. (zie afbeelding ‘De thuiskomst van de verloren zoon’ op de volgende pagina) De fotografie was nog niet uitgevonden. Voor een portret ging je naar een schilder toe. Zo kwamen de mensen ook bij Rembrandt terecht. Al snel ging het als een lopend vuurtje door de stad dat zijn portretten zo levens echt waren. Iedereen wilde wel zo’n mooi portret. Rembrandt kreeg het steeds drukker. DE PORTRETTEN. Rembrandt begon nooit zomaar een portret. Hij was altijd nieuwsgierig naar de mensen die hij schilderde. Was zijn model een vriendelijke man, strenge vrouw, een ondeugend kind of een dromer? Alleen een gezicht schilderen dat goed lijkt vond hij maar saai. Hoe iemand in het dagelijks leven was, dat wilde Rembrandt laten zien. Rembrandt heeft zijn eigen gezicht goed bestudeerd. Hij heeft er wel tachtig portretten van gemaakt. Op ieder portret ziet hij er anders uit. De ene keer hij je lachend aan. De andere keer geschrokken, serieus of kwaad. Soms trok hij een heel mooi kostuum aan en deed net of hij een koning was. Als je alle portretten naast elkaar zou hangen zou je zien dat hij steeds ouder wordt. DE NACHTWACHT. De ‘Nachtwacht’ is in 1642 geschilderd, en heette officieel: ‘Het korporaalschap van Capitein Frans Banning Cocq en zijn luitenant Willem van Ruytenburch’. De naam “De Nachtwacht’ kreeg het schilderij pas in de 18de eeuw. En hoewel de titel het doet denken, is de afgebeelde groep mensen géén nachtwacht, het is niet eens een nachtmoment, maar gewoon overdag. Rembrandt heeft in zijn schilderij gebruik gemaakt van de andere compositie dan die in die tijd gebruikelijk was. Normaal gesproken werden de mensen op een stijve rij gezet, een rij van aparte portretten, zonder veel fantasie of verhaallijnen. Alleen door middel van handgebaren en door de positie van hun wapens wordt er een onderlinge verbinding voorgesteld. Rembrandt wilde geen stijfheid, maar beweging in zijn schilderij, hij wilde geen rij, maar een echt groep. Dit deed hij door ze ten eerste op verschillende rijen te plaatsen die elkaar overlappen. Ten tweede is iedereen in beweging, niemand staat rechtop, te kijken naar de toeschouwer. Rembrandt heeft de mensen dus als een groep geordend en binnen in die groep zijn er twee diagonalen te vinden: Van linksboven; langs de vlag, via de kapitein en zijn luitenant, langs de hond en naar de rechteronderhoek. En van rechtsboven, langs de lansen via de kapitein en zijn luitenant naar de linkeronderhoek. Het is dus niet duidelijk of Rembrandt ‘De Nachtwacht’ als een portretschilderij heeft bedoeld (de opdracht was het wel) of dat hij meer wilde laten zien en het (ook) bedoelde als historieschilderij of als schilderij met allerlei verborgen boodschappen en allegorieën. DE STAALMEESTERS. In Amsterdam moesten alle zwarte en blauwe wollen stoffen gekeurd worden. Dit belangrijke werk werd gedaan door de staalmeesters. Als de stoffen mooi en glad geweven waren keurden zij ze goed. Dan maakten zij er een loden zegeltje aan vast. Zonder die zegel waren de stoffen niets waard. Rembrandt kreeg eindelijk weer een grote opdracht. Een groepsportret van de staalmeesters. Rembrandt mocht de inleiding van zijn schilderij niet helemaal zelf bepalen. De staalmeesters wilden zittend aan een tafel worden afgebeeld. En de knecht moest achter hen staan. Ook werd Rembrandt verteld hoe groot het schilderij moest worden. Maar Rembrandt zou Rembrandt niet zijn als hij niet toch zijn eigen zin zou proberen door te drijven. In de statige werkkamer zijn de staalmeesters bijeengekomen voor een overleg. Vandaag hoeven ze geen stoffen te keuren. Op de grote tafel met het rode perzische tapijt ligt het dikke boek al opengeslagen. De voorzitter zit in het midden. Tegen de houten wand staat de knecht rustig toe te kijken. De staalmeesters willen net met hun vergadering beginnen. DE LAATSTE PERIODE. In laatste periode is Rembrandts schilderkunst tot volle ontplooiing en rijpheid gekomen. De kleur van de schilderijen is nog dieper en rijker, de werkwijze afwisselender en, naast een incidentele neiging tot sober monochroom koloriet, heeft vooral diep rood, bruin en goudgeel de voorkeur. De verf wordt steeds dikker en breder aangebracht, na 1660 soms met paletmes en brede borstel. De coloristische relatie met de Venetiaanse schilderkunst van de 16de eeuw, in het bijzonder met de late stijl van Titiaan, wordt steeds duidelijker. De lange reeks van zelfportretten wordt afgesloten met een portret met het als het ware in de verf geboetseerde, opgezwollen gezicht. Vlak voor Rembrandts dood was het stil in het huis. Rembrandt trok zich van niemand iets aan. Hij schilderde alleen wat hij zelf goed vond. Zelfs toen hij bijna niets meer verkocht. Leerlingen had hij al jaren niet meer. Rembrandt en zijn dochtertje Cornelia hadden bijna geen geld om eten te kopen. Op een keer moest hij zelfs haar spaarpot openbreken. In het huis stonden alleen wat eenvoudige spullen. Maar Rembrandt had wel drie kamers nodig om al zijn kunstvoorwerpen in op te bergen. Toch was de schilder niet vergeten. Zijn werk was door heel Europa bekend. In 1667 had hij zelfs nog Cosimo de Medici (zie plaatje) uit Italië op bezoek gekregen. De italiaan noemde Rembrandt ‘pittore famoso’ de beroemde schilder. Op 4 oktober 1669 stierf Rembrandt. Hij kreeg niet de grootse begrafenis die je zou verwachten bij zo’n beroemde schilder.