De pest

Voorwoord
Ik hou mijn werkstuk over de pest omdat ik toch iets zal moeten kiezen

Inleiding
Een andere naam voor de pest is de zwarte dood. De pest is een zeer besmettelijke ziekte die in de 14e eeuw in Europa kwam. De ziekte werd overgebracht door ratten en vlooien. Maar dat wist men in de 14e eeuw nog niet. Omdat de hygiëne toen nog zeer slecht was kon de ziekte zich makkelijk verspreiden.

Inhoud:
De zwarte dood
Wat is de pest?

Oorzaken van de pest
Hoe bestreed men de pest?
Het eerste slachtoffer
Pesthuizen
Vlooien en ratten
De straf van God
De gevolgen

De zwarte dood
In de eerste eeuwen van onze geschiedenis kwam de pest in ons land niet voor. Pas rond 1200 werden hier de eerste ziektegevallen aangetroffen. Rond 1350 brak er een vreselijke pestepidemie uit. Deze was afkomstig uit Centraal-Azie, o.a. China. Van daaruit bereikte ze via handelskaravanen Rusland. Italiaanse schepelingen gingen aan wal op het Russische schiereiland Krim. Ze werden besmet en brachten de ziekte mee naar hun land. In de havensteden Genua en Venetië brak de pest het eerst uit. Van daaruit verspreide de ziekte zich over het binnenland. De stad Florence werd het zwaarst getroffen. Daar stierven 60.000 mensen. Dat was vier vijfde deel van de bevolking. Met andere woorden: van elke vijf inwoners bleef er maar één in leven.
Vanuit Italië breidde de pest zich uit over heel Zuid en West-Europa. Niemand bleef bespaard. Rijk en arm, jong en oud werd door de ziekte getroffen. In Parijs stierven 800 mensen per dag. Aan het eind van de epidemie telde men daar 50.000 doden. Dat was de helft van de Parijse bevolking. Niemand weet precies hoeveel mensen in totaal het slachtoffer zijn geworden van de zwarte dood. Zo noemde men de pest, omdat de lichamen op het laatst met zwarte vlekken waren bedekt. Een geschiedschrijver uit die dagen schatte dat een derde deel van de wereldbevolking was gestorven. Dat was overdreven. Maar het waren er in elk geval veel, vele miljoenen. En het staat vast dat in Europa, waar 25 miljoen doden vielen, een vierde deel van de bevolking het slachtoffer werd.


Wat is de pest?
De pest is een besmettelijke ziekte, veroorzaakt door de bacterie Pasteurella pestis. Het is een ziekte van knaagdieren, die meestal via een beet van een vlo wordt overgebracht en soms overgaat op de mens. In dat geval kunnen epidemieën optreden die bestreden kunnen worden met antibiotica of (voorkomend) met insecticiden die vlooien verdelgen. De ziekte komt in enkele vormen voor, waarvan de builenpest en de longpest het meest.
Builenpest begint met plotseling hoge koorts. De ziekte gaat ijlen en de pols klopt stevig. Spoedig ontstaan dan grote opzwellingen, bulten of builen, die erg pijnlijk zijn. Ze ontstaan doordat de klieren in de hals, de oksels en de lies gaan opzwellen. Meestal treed na twee tot vijf dagen de dood in. De heel sterken hadden een kleine kans om te overleven. Maar die kans bestond niet bij de veel gevaarlijkere longpest.
De longpest begint zoals de builenpest. Dan gaat de patiënt hevig hoesten. Hij krijgt het ontzettend benauwd. Zijn huid wordt diepblauw, bijna zwart. Zonder behandeling is hij na enige dagen dood.
Tot aan de 20e eeuw kwamen pestepidemieën regelmatig voor.Van 1348 tot 1352 trof de zwarte dood Europa, waarbij ongeveer 25 miljoen mensen stierven. Naast de reeds genoemde steden werd o.a. in 1665 Londen, in 1720 Marseille en Toulon en in 1743 Messina getroffen. De laatste epidemie begon in 1894 in Hongkong, vanwaar de pest zich verspreide over Azië en de Afrikaanse landen. Tegenwoordig komt de pest nog voornamelijk voor in India, Zuidoost Azië en Zuid-Amerika.

Oorzaken van de pest
De pest eiste een verschrikkelijke tol, toen deze golf door Europa trok. De loop der geschiedenis toont aan dat dergelijke catastrofen, die zoveel mensenlevens eisten, vaak vooraf werden gegaan door perioden van grote overbevolking en/of door economische nood. Als er teveel mensen op een te klein gebied samenleven, braken vaak epidemieën of oorlogen uit, waarin veel mensen het leven lieten. Nadat de pestepidemie voorbij was, veranderde de houding tussen heer en knecht op een beslissende manier. Ongeveer 1/3 van de bevolking van Europa was omgekomen, zodat de arbeiders hogere lonen konden eisen en de grootgrondbezitters tevreden moesten zijn met lagere prijzen, want de vraag naar de belangrijkste gebruiksgoederen was enorm afgenomen. Er ontstond - met name in de lagere klassen - economische en sociale onrust.

Hoe bestreed men de pest?
De artsen uit de 14e eeuw waren niet geheel onervaren. Ze konden tanden trekken, botbreuken genezen en zelfs huid transplanteren. Maar ze stonden machteloos tegenover de pest. De artsen in de Middeleeuwen probeerde het 'gif' door verlies, laxeermiddelen of klisteer uit het lichaam te verwijderen. Er werden verschillende geneesmiddelen voorgeschreven. Men verbrandde geurende stukken hout om de lucht te reinigen en de grond werd met rozenwater en azijn besprenkeld. Verschillende voedingsmiddelen werden aanbevolen om te verhinderen dat men aan de pest ging lijden. Het kan soms wel eens gewerkt hebben, omdat de betrokkenen meer weerstand kregen tegen infecties. Maar de beste bescherming tegen de pest vond men toch in de geestelijke vrede met God. Inderdaad kwamen de artsen in de ziekenkamers op de tweede plaats, want eerst smeekte de priester Gods hulp af voor pestlijders en namen deze de biecht af. De mensen wilden dat nu eenmaal zo, omdat ze wisten dat hun toestand hopeloos was. En in hun wanhoop smeekten ze om een plaatsje in het hiernamaals, voor het geval de geneesmiddelen niet zouden helpen.

Het eerste slachtoffer
De eerste slachtoffers van de pest werden in haastig opengeworpen graven gegooid, of bleven geruime tijd op straat liggen. Het leven in de stad kwam tot stilstand, toen de epidemie zich steeds verder uitbreidde, en de mensen ontvluchtten hun huizen. De lucht leek eveneens verpest te zijn door 'een ondraaglijke stank, zo afschuwelijk, dat men er door bevangen raakt'. Slechts weinig steden en landstreken bleven gespaard. In Milaan bijvoorbeeld besloot de aartsbisschop de eerste drie huizen, die door de pest getroffen werden, samen met de bewoners dicht te metselen. Zijn verordening werd opgevolgd en Milaan bleef zodoende gespaard voor de pest. Zonder te weten hoe de pest zich uitbreidde, had de aartsbisschop toch een goed werkend middel tegen de epidemie gevonden; het isoleren. Maar ook isolering bleek goed te werken, indien gezonde mensen zich tijdig van de buitenwereld afzonderden.


Pesthuizen
Slechts enkelen dachten aan besmetting van de ene persoon op de andere. Ze richtten daarom speciale ziekenhuizen of pesthuizen in. Daar werden de lijders geïsoleerd, dat wil zeggen: streng van de gezonde mensen gescheiden. Huizen waar de pest heerste, werden met een kruis gemerkt. Men was dan gewaarschuwd. Veel geneesheren weigerden uit afkeer en angst de zieken te behandelen. Hun werk werd dikwijls overgenomen door priesters en bedelmonniken. Ze verenigden zich in pestbroederschappen. Deze mensen waren gekleed in zwarte lange mantels met wijde kappen. Ze probeerden de huizen te ontsmetten door ze uit te roken en de bedden te verbranden. Met gevaar voor eigen leven verpleegden ze de zieken zo snel mogelijk. Ze begroeven ook de doden. Eerst gewoon in kisten op het kerkhof. Maar al gauw waren er zoveel doden, dat ze in een massagraf werden gelegd. Men bestrooide de lijken met ongebluste kalk om ze snel te vernietigen. Soms werden lijken zomaar in een rivier gegooid.

Vlooien en ratten
In 1894 ontdekten twee Japanse geleerden dat de pest werd overgebracht door een bacterie of bacil. Deze bacillen leven op een bepaalde vlo, de zogenaamde rattenvlo. Deze vlooien leven op knaagdieren, bijvoorbeeld eekhoorns, marmotten en hamsters. Maar vooral, zoals de naam al zegt, op ratten. De vlooien zuigen het bloed op van ratten, die daarbij met de pestbacil worden besmet. De vlooien verlaten de stervende ratten en zoeken andere slachtoffers op. Soms gaan de vlooien ook rechtstreeks op mensen over. Ook ratten verspreiden de bacillen onder de mensen. Vooral als ratten bij het eten van de mensen kunnen komen. Vroeger dronken mensen ook vaak water dat door ratten was besmet. Mensen brengen de ziekte weer op andere mensen over.

In de middeleeuwen wemelde het van de ratten. Daardoor kon de ziekte zich toen zo goed verspreiden. Het verklaart ook waarom de ziekte zich meestal het eerst in havensteden voordeed. Er leefden namelijk erg veel ratten op schepen. Vooral schepelingen die op het Oosten voeren, liepen grote kans de ziekte te krijgen.

De straf van God
In de 14e eeuw wist men echter niets van dit alles. Destijds gold de epidemie als de straf van god voor de zonden van de mensheid. Het dagelijks werk kon niet meer worden verricht, de akkers konden voor het grootste gedeelte niet langer bebouwd worden en het houden van vee was bijna onmogelijk geworden.

De gevolgen
De gevolgen van de pest waren verschrikkelijk. Dorpen en steden en soms hele landstreken raakten totaal onbevolkt. Door gebrek aan werkkrachten rotte de oogst op de velden. Vruchtbare akkers verwilderden en er kwam een groot gebrek aan voedsel. Hongerende boeren en armen verenigden zich in benden. Rovend, moordend en brandstichtend trokken ze door het hele land. Geen wonder dat een waanzinnige angst over de bevolking heerste. Velen dachten dat het einde van de wereld was aangebroken. De angst werd nog vergroot omdat men niet wist waar de geheimzinnige ziekte vandaan kwam. De meeste dachten dat het een straf van God was. Sommige middeleeuwse geleerden meenden dat het van een vergiftigde wolk kwam, die over de wereld trok. Professoren van de Parijse universiteit verklaarden dat het aan de ongunstige stand van de sterren lag. In veel gevallen werden de joden als de schuldigen aangewezen. Zij zouden de waterbronnen vergiftigd hebben. Daar was totaal niks van waar. Toch werden tal van joden onschuldig gedood.