De Eerste Wereldoorlog

DE EERSTE WERELDOORLOG Hoofdstuk 1: De Oorzaken Vanaf het begin zijn de vijf belangrijkste Europese landen bij het conflict betrokken: · Frankrijk · Engeland · Duitsland · Rusland · Oostenrijk-Hongarije
Later komen daar andere, ook niet-Europese, landen bij. De belangrijkste daarvan zijn: · Turkije (Het Osmaanse Rijk) · Japan · Italië · Verenigde Staten
We noemen het een Wereldoorlog omdat er overal op de wereld werd gevochten. In Afrika (rond de Duitse koloniën) en in Azië (Midden-Oosten), maar ook op zee (Falkland-eilanden). Om de oorzaken duidelijk op een rijtje te zetten moeten we eigenlijk voor de vijf belangrijkste landen de zaken eens op een rijtje zetten. Frankrijk had een al meer dan veertig jaar durende ruzie met Duitsland. Dat kwam door de gevolgen van de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871. In die oorlog was Frankrijk op een beschamende manier verslagen door de Duitse legers en had het bij de vrede een stuk van zijn grondgebied, Elzas-Lotharingen, moeten afstaan. Sinds die tijd waren veel Fransen druk met het voorbereiden van de 'Revanche', de wraak. Voor 1870 was het een keizerrijk geweest, na die tijd was het een republiek. Er was veel onrust in het land, niet in het minst door allerlei schandalen in de politiek. Het bekendst werd de Dreyfus-affaire, waarbij een Joodse officier in het leger valselijk werd beschuldigd van landverraad. Zelfs toen duidelijk werd dat hij het niet gedaan kon hebben ging de legertop door hem te beschuldigen. Deze affaire werd zo belangrijk dat tenslotte heel Frankrijk was verdeeld in voor- en tegenstanders. Iedereen bemoeide zich ermee. Duidelijk was in ieder geval dat er in Frankrijk rond 1900 heel wat Jodenhaat bestond. Engeland had in de negentiende eeuw een politiek van 'splendid isolation'. Men bemoeide zich niet met zaken op het Europese vasteland. Het land had de machtigste vloot en kon overal ter wereld ingrijpen. Het bezat overal ter wereld koloniën: India, Australië, Canada, Egypte (het Suez-kanaal) en Zuid-Afrika. Het had conflicten met Rusland over Perzië en Afghanistan en over de mogelijke Russische invloed in de Middellandse Zee. Het steunde Turkije en Japan in het tegenhouden van de Russische opmars. Toch begon rond de eeuwwisseling het besef door te dringen dat de tijden veranderden. De Duitse macht was na de oorlog met Frankrijk alleen maar groter geworden. Duitsland eiste ook koloniën in Afrika. En om die eis kracht bij te zetten, begon men met het bouwen van een vloot. Voor het eerst sinds de Napoleontische oorlogen (rond 1800) werd de Britse macht ter zee uitgedaagd. Men begon een nieuw soort slagschepen, de Dreadnoughts (betekent letterlijk 'vrees niets') te bouwen. Het was de start voor een bewapeningswedloop, waar tenslotte alle Europese grootmachten aan meededen. Rond 1900 was Groot-Brittanië verwikkeld in de zogenaamde Boerenoorlog, in Zuid-Afrika. Daar verzetten de van oorsprong Nederlandse boeren zich tegen de uitbreiding van de Engelse macht. Achteraf deden ze dat tevergeefs. Maar het drukte de Engelsen met de neus op het feit dat ze alleen in de wereld waren. De publieke opinie in alle landen keurde het Engelse optreden af. Het begon ook veel mensen in die tijd duidelijk te worden dat er een groot Europees conflict mogelijk was. Het was beter om dat geval bondgenoten te hebben. En zo sloot Engeland in 1904 een verbond met Frankrijk en kwamen er in 1907 afspraken met Rusland om de koloniale geschillen op te lossen. Duitsland was aan het begin van de negentiende eeuw hoogstens een verzamelnaam voor allerlei grote en kleine staten in het westen begrensd door Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk, in het zuiden door Zwitserland en Oostenrijk-Hongarije (dat er voor een deel bijhoorde), in het oosten door Rusland en in het noorden door Denemarken. Men sprak dezelfde taal, had dezelfde cultuur, maar was het op politiek gebied vrijwel nergens over eens. In 1848 was er een poging geweest om van het land een eenheid te maken. Maar de belangrijkste landen, Pruisen en Oostenrijk-Hongarije, hadden tegengestelde belangen. Men aarzelde en de kans ging voorbij. Pas bij het optreden van een nieuwe Pruisische eerste minister veranderde dat. Otto von Bismarck werd geboren in 1815, het jaar dat Napoleon werd verslagen. Na een redelijk succesvolle carriëre als diplomaat, werd hij in 1862 benoemd als eerste minister. Zijn eerste doel bleek het bereiken van een eenheid in en van Duitsland onder Pruisische leiding. Daarvoor was een oorlog met Oostenrijk-Hongarije nodig, om dat land uit het Duitse rijk te gooien. Dat bereikte hij in 1866. In een zeer korte tijd was het Oostenrijkse leger verslagen door de Pruisen. Bismarck was echter zeer vriendelijk tegen de verslagen vijand, omdat hij besefte dat hij later Oostenrijk weer nodig had. De volgende vijand die verslagen moest worden was Frankrijk. Bismarck zorgde voor een anti-Franse stemming in het land. Daardoor kostte het hem geen moeite om ook de Duitsers die eerst tegen zijn plannen waren geweest, mee te krijgen. In 1871 werd de Pruisische koning gekroond tot keizer, nota bene in Versailles, waar de Franse koningen hadden gezeten. De Franse vernedering was zo compleet. Maar er was nu een nieuw Duits Rijk, onder leiding van Keizer Wilhelm I. In feite werd het echter geleid door Bismarck. De rest van Bismarcks carriëre, tot 1890, bestond uit het bewaren van een machtsevenwicht. Hij wilde voorkomen dat Frankrijk bondgenoten kreeg op het Europese continent. Daarom sloot hij in 1879 een verbond met Oostenrijk-Hongarije. In 1881 kwam daar de Drie-keizersbond bij. Rusland, Oostenrijk-Hongarije en Duitsland sloten een soort vriendschapverdrag. Dat mocht een knappe prestatie genoemd worden, omdat Rusland en Oostenrijk-Hongarije al heel lang ruzie hadden over de Russische pogingen om meer invloed op de Balkan te krijgen, ten koste van Turkije. Ook in 1881 werd de Driebond opgericht, door Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië. Na 1890 veranderde dat. Er kwam een nieuwe Duitse keizer, Wilhelm II, die niets moest hebben van de voorzichtigheid waarmee Bismarck opereerde. Het Duitse Rijk was in zijn ogen het machtigste land op het vasteland van Europa en moest dus ook de plaats hebben die het toekwam. Wat daarvoor nodig was, waren koloniën en een grote oorlogsvloot. Dat betekende een toenemende spanning met Engeland. Ook de verhouding met Rusland verslechterde. Het leek er veel op dat de Duitse politiek ertoe leidde dat de vijanden van het land in elkaars armen werden gedreven. Er leek niets anders op te zitten dan de banden met Oostenrijk-Hongarije aan te halen. Rusland had in de negentiende eeuw zijn gebied vooral in oostelijke richting uitgebreid. Aan het begin van de twintigste eeuw stond het tegenover Japan dat Korea en delen van China had bezet. De Russische politiek slingerde als het ware heen en weer tussen twee uitersten. In het westen, in Europa, streefde men ernaar om een ijsvrije haven aan de Middellandse Zee te bemachtigen. Daarbij kwam dat men een soort nationalisme aanhing dat tot doel had om alle Slavische volken in Europa te verenigen onder Russisch leiderschap (het Pan-Slavisme). Het land dat dat doel in de eerste plaats in de weg stond, was het Turkse Rijk. In de negentiende eeuw voerde Rusland een aantal oorlogen tegen de Turken. Van 1853 tot 1856 was er de zogenaamde Krim-oorlog. Dat ging onder andere om het bezit van een schiereiland aan de Zwarte Zee. Daar werd ook al duidelijk dat de westerse mogendheden, Engeland en Frankrijk met name tegen een vergroting van Russische invloed aan de Middellandse Zee waren. In 1878 werd Rusland weer tegengehouden. In het jaar ervoor was er in Bulgarije een opstand uitgebroken tegen de Turken. Rusland hielp de Bulgaren en kreeg zo toegang tot de Middellandse Zee. Weer dreigde er oorlog. Onder leiding van Bismarck echter werd in 1878 het Congres van Berlijn georganiseerd. Rusland werd teruggedrongen van de Middellandse Zee. Oostenrijk-Hongarije mocht twee voormalig Turkse gebieden bezetten: Bosnië en Hertzogevina. Roemenië, Servië en Montenegro werden onafhankelijk. Engeland kreeg het eiland Cyprus. Na deze problemen verlegde men in Rusland de aandacht naar het oosten. Daar kreeg het dus te maken met Japan. In 1904 was er een oorlog die eindigde met een nederlaag voor de Russen. Voor het eerst bleek een niet-Europees land in staat een Europees land in een oorlog te verslaan. De verloren oorlog zorgde voor een hoop binnenlandse onrust. Het volk wilde meer inspraak in de manier waarop het land geregeerd werd. Het was het minst democratische land van Europa. Het land werd geregeerd door de Tsaar, Nicolaas II, en zijn ministers. Men beloofde meer inspraak. Maar na verloop van tijd draaide men de beloftes weer terug. Toch bleek de opstand van 1904 een voorproefje van wat later zou komen. In Europa bleef men, ook na de nederlaag tegen Japan, geloof hechten aan het Russische leger als 'stoomwals'. Eenmaal op gang gekomen zou het alles voor zich verpletteren. Oostenrijk-Hongarije hield na de Eerste Wereldoorlog op te bestaan. Het was voortgekomen uit het Habsburgse Rijk uit de zestiende eeuw. Nog steeds regeerden er Habsburgers over een gebied dat het huidige Oostenrijk, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Kroatië en delen van Roemenië en Italië omvatte. In de achttiende eeuw had het een belangrijke rol gespeeld in de diverse coalitie-oorlogen. Daarna was het samen met Rusland de belangrijkste tegenstander van Napoleon geweest. Het was de Oostenrijkse staatsman Metternich geweest die het symbool werd van het herstel van de macht van koningen en adel van voor de Franse revolutie, de Restauratie. Toch was het daarna vooral intern verzwakt. Door het toenemende nationalisme in de negentiende eeuw wilden steeds meer volken zichzelf besturen. Door die interne strijd verloor het land zijn eenheid. Het land wilde het grondgebied uitbreiden op de Balkan en vond daar dus Rusland op zijn weg. Het maakte dat de landen een soort erfvijanden van elkaar werden. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog waren er dus twee machtsblokken. Aan de ene kant is er de Entente (of geallieerden): Frankrijk, Engeland en Rusland, aan de andere kant stonden de Centralen (Duitsland en Oostenrijk-Hongarije). De belangrijkste oorzaken voor de oorlog waren: 1. De Franse revanche-gedachte (men wilde zich wreken voor de nederlaag in de Frans-Duitse oorlog en men wilde Elzas-Lotharingen terug); 2. De Duitse vlootbouw (hoe groter de Duitse vloot werd hoe bedreigender deze werd voor de Engelsen); 3. Het ongelijke aandeel van Duitsland in het bezit van koloniën (de Duitse eis om ook koloniën te mogen hebben was een bedreiging voor zowel Engeland als Frankrijk); 4. Het toenemende nationalisme (dat wakkerde in elk land de strijdlust aan). Andere belangrijke omstandigheden waren: · De bewapeningswedloop. Elk land was ondertussen tot de tanden toe gewapend. Men was als het ware 'klaar' voor de oorlog. · Er was een toenemend aantal 'incidenten'. In Noord-Afrika waar Duitsers en Fransen ruzie maakten om Agadir (Marokko) en op de Balkan. Het leek erop dat veel mensen opgelucht waren toen de oorlog 'eindelijk' uitbrak. Hoofdstuk 2: Oorlog Het eerste wat gezegd moet worden is dat de Eerste Wereldoorlog een heel ander soort oorlog was dan de oorlogen daarvoor. Het was de eerste Europese oorlog sinds 1815 toen de tegenstanders van Napoleon hem voor het laatst versloegen bij Waterloo. Napoleon was de eerste geweest die de dienstplicht had ingevoerd. Zijn legers kregen daardoor een voor die tijd verbazingwekkende omvang van 500.000 soldaten. Het grootste probleem daarbij was de bevoorrading. Op lange veldtochten kon voor zo'n enorme massa moeilijk voldoende voedsel worden meegenomen. Gevolg daarvan was dat het leger 'van het land' moest leven. En dat betekende weer dat de bevolking in de streken waar het leger doorheen trok 'gevraagd' (lees: gedwongen) werd om in de voedselvoorziening van het leger te voorzien. Op het moment dat dat niet kon kwam het leger dus in de problemen. En precies dat was er gebeurd bij Napoleons tocht naar Moskou. In 1812 verloor hij vrijwel zijn hele leger toen de Russen steeds verder terug trokken en alles wat zijn leger kon gebruiken vernielden. De Russische winter en voortdurende aanvallen van Russische soldaten (kozakken) deden de rest. Er is een gezegde dat beweert dat generaals altijd bezig zijn de vorige oorlog te winnen. Dat wil zeggen dat generaals de fouten uit het verleden bestuderen om ze in de toekomst niet meer te maken. Maar dat kan betekenen dat ze zich voorbereiden op een soort oorlog die misschien helemaal niet volgens die plannen verloopt. Dat gebeurde dus ook nu. De Duitsers hadden zich al een tijd voorbereid op een zogenaamde Tweefronten-oorlog. Men verwachtte dat Frankrijk en Rusland zo mogelijk tegelijk Duitsland zouden aanvallen. Frankrijk alleen zou de Duitse aanval niet kunnen weerstaan. Rusland moest daarom zo snel mogelijk aanvallen om het Duitse leger als het ware in tweëen te splitsen. Een Duitse generaal, Von Schlieffen, had daarom een plan ontwikkeld waarbij het Duitse leger in een snelle opmars dwars door Zuid-Nederland en België om de Franse legers in Noord-Frankrijk heen zouden trekken. De Franse legers, zo werd verwacht zouden naar de Frans-Duitse grens trekken. Daardoor konden ze omsingeld worden en verslagen zijn nog voor de Russen klaar zouden zijn met hun mobilisatie. Men verwachtte dat de Russen pas aan zouden vallen als al hun legers helemaal klaar waren. Men rekende erop dat dat wel drie maanden kon duren. Het feit dat men door twee neutrale landen heen moest nam de Duitse legerleiding op de koop toe. Het Duitse leger was simpelweg gewoon te groot om alleen door het Frans-Duitse grensgebied heen te kunnen. De Duitsers leken het beste voorbereid op een oorlog. Ze waren het beste bewapend en beschikten over het beste leger. Toch was het Duitse opperbevel niet zeker van zijn zaak. De opperbevelhebber, Von Moltke besloot het Von Schlieffenplan op belangrijke details te wijzigen. Allereerst versterkte men de linkerflank (het grensgebied met Frankrijk), daarnaast besloot men alleen door België heen te trekken (daarmee in feite bepalend dat Nederland neutraal zou blijven) en, 'last but not least', men besloot Oost-Pruisen te verdedigen tegen een mogelijke vroege Russische aanval. Deze wijzigingen verzwakten de Duitse rechtervleugel.
Hoofdstuk 3: De Aanleiding Op 28 juni 1914 werd in Serajevo, de hoofdstad van Bosnië, de aartshertog Franz-Ferdinand vermoord. Hij was de neef van de keizer van Oostenrijk-Hongarije en diens troonsopvolger. Bosnië werd als gebied opgeëist door Servische nationalisten. Zij organiseerden de aanslag. Franz-Ferdinand werd doodgeschoten met een pistool door een student: Gravilo Princip. Deze moordaanslag bracht uiteindelijk het hele mechanisme van bondgenootschappen op gang. Oostenrijk-Hongarije stuurde een ultimatum aan Servië. Het wilde ogenschijnlijk de moordaanslag tot de bodem toe uitzoeken, maar in feite zag het zijn kans schoon om Servië de oorlog te verklaren. Maar Servië werd gesteund door Rusland. Duitsland op zijn beurt steunde Oostenrijk-Hongarije. Al met al duurde het nog een maand voordat de oorlog uitbrak. Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije Servië de oorlog. Twee dagen later begonnen de Russen met de mobilisatie van hun leger. Op 1 augustus verklaarde Duitsland de oorlog aan Rusland en begon het met de uitvoering van het Von Schlieffenplan. Op 3 augustus verklaarde het daarom ook de oorlog aan Frankrijk, om een dag later al België binnen te vallen. Dat was op zijn beurt voor Engeland de reden om Duitsland de oorlog te verklaren.