Nova Zembla

De overwintering der Hollanders op Nova Zembla

Het verhaal ‘’De overwintering der Hollanders op Nova Zembla’’ speelt zich af tussen 1596 en 1597. Ontdekkingsreiziger Barends wilt samen met Rijp en van Heemskerk een makkelijkere, meer begaanbare route vinden via het noorden naar het Midden-Oosten. Er worden 2 schepen uitgezet om een nieuwe zeevaartroute te vinden. Barends en van Heemskerk komen echter terecht in een storm ten noorden van Rusland, waarna zij met het schip en de gehele bemanning stranden op de kust van Nova Zembla. Hun schip raakt ingevroren in het ijs en Barends en zijn 16 bemanningsleden moesten een jaar zien te overleven op het koude ijs van Nova Zembla. Met behulp van drijfhout en bruikbaar hout van het schip word het Behouden Huys gebouwd. Terwijl ze zoveel mogelijk spullen van hun schip overbrengen naar hun nieuwe onderkomen, worden ze meerdere keren aangevallen door ijsberen. Tijdens de zware lange periode met weinig eten, nauwelijks brandstof en geen licht overlijd Barends, mede dankzij zijn leeftijd.

Na een tijdje begin het licht eindelijk weer te schijnen en graaft de bemanning zich een weg uit het ondergesneeuwde huis. Na het schip gerepareerd te hebben varen de Hollanders weg van Nova Zembla, niet zeker over waar ze nu heen varen. Wonder boven wonder, komen ze bij Lapland het andere Nederlandse schip tegen, waarvan zij tijdens de storm gescheiden waren. De bemanning van Barends gaat aan boord bij het schip van Rijp en samen reizen ze terug naar Nederland. Bij de aankomst in Nederland worden ze dolblij ontvangen, geëerd en geprijsd.

De schrijver van het gedicht is Hendrik Tollens, een bekend dichter. Tijdens zijn leven werd Tollens gezien als de grootste dichter van Nederland. Zijn nationalistische gedicht ‘’Wien Neêrlands bloed’’ werd zelfs uitgeroepen als volkslied. Na een periode van kritiek van Tachtigers waarin Tollens zijn roem gedeeltelijk verloor, verdiende hij deze aan het eind van 20e eeuw weer terug.

Het verhaal bevat 719 regels, het gedichtvorm is een ballade en een rijmschema wat luidt als ‘’aabb’’. Het verhaal is in een chronologische manier verteld,  met een stukje anachronisme wanneer de bemanning het landslied zingt, wat nog niet bestond in 1597. De manier van schrijven is met een auctoriaal perspectief, wat inhoudt dat de verteller alwetend is maar niet meespeelt.

Er zijn meerdere trekken waaraan je kan merken dat de Overwintering een verhaal uit de romantiek is. Als eerste zou je de Overwintering kunnen vergelijken met een reisverslag; een bekende genre uit de romantiek. Daarnaast is de Overwintering een gedicht waarin bepaalde gevoelens sterk en duidelijk naar voren komen, zo worden in bepaalde passages gevoelens heel gedetailleerd beschreven. Een belangrijk kenmerk van de romantiek is bijvoorbeeld ook het verlangen naar de natuur, en ook dit zien we terug in het verhaal. Verder zien we het nationalisme terug, een vorm van Weltschmerz en wordt er een accent op het nationale verleden gelegd.

Zoals eerder genoemd worden gevoelens heel gedetailleerd en uitgebreid beschreven, hier heb ik meerdere citaten van gevonden. Als eerst  heb ik een kleine passage waarin de angst voor de ijsberen wordt beschreven:

‘’Met loomer schreden aan, of bij den eersten blik,

Stolt hun het bloed om 't hart van onverwachten schrik.

Een aantal beeren, van den honger opgestooten,

Belegert hen in 't huis en houdt hen omgesloten,

En rekt zich, snuivend langs de planken, regt-op uit.’’ (regels 305-309)

Naast angst als gevoel, zien we ook verdriet als een gevoel:

‘’Hier houdt de spreker stil: hij snikt; hij kan niet meer.’’ (regel 454)

Buiten het uiten van gevoelens als een kenmerk van de romantiek, lezen we ook een bepaald verlangend naar de natuur (kenmerk escapisme en natuurverlangen). Zo word in een aantal regels het noorderlicht beschreven, een bekend en mooi natuurverschijnsel:

‘’Soms schiet een wondre glans, een digte vloed van stralen,

Zich spieglend in de sneeuw, langs klippen en langs dalen,

Als uit de diepte voort, en gloeit hen in 't gezigt,

En voert hun geest omhoog: het is het Noorderlicht.’’ (regels 471-474)

Het laatste kenmerk wat ik ga toelichten is het nationalisme. In de romantiek kwam een opkomende interesse in de geschiedenis van de eigen naties en een gevoel van nationale nostalgie. Ook het verlangen naar het vaderland en/of het trots zijn op het vaderland zien we terug in de Overwintering:

‘’En heft zijn landslied aan, 't Wilhelmus van Nassouwen,

Of zingt van Maurits moed, en hoe zijn krijgsbeleid,

Breda door list verwint en Hulst,

 door dapperheid.’’ (regels 464-466)

In deze passage zien we een trots op het vaderland en hoe Maurits wordt geprezen om zijn moed en dapperheid.

In de volgende passage lezen we hoe de bemanning het schip van Rijp terug vindt en hoe blij ze zijn als ze de Nederlandse vlag, de vlag van het vaderland, zien.

‘’Zij zien in 't rond ... zij gillen 't uit! ... zij zien de zoomen!

Zij zien een mast, een schip, dat zeilreê ligt aan 't strand;

Zij zien een vlag ... o God! de vlag van 't vaderland! ...

De blijdschap schokt hen, overstelpt hen! roer en spanen

Besterven in hun vuist; hun oog schiet vol van tranen!’’ (regels 680-684)

Het gedicht de Overwintering staat dus vol met passages die passen bij de verschillende kenmerken van de romantiek en past in mijn opinie dus goed bij deze kunststroming. 

Willem Barends had de eerste helft van de 2 schepen die op expeditie gingen onder zijn commando. Hij heeft in het verhaal dus een belangrijke rol en door hem heeft grotendeel van de bemanning het overleefd tijdens de Overwintering. Naast Barends was er nog een belangrijk karakter in het verhaal: van Heemskerk. Van Heemskerk ging mee op Barends 2e reis als commies, en ook bij Barends 3e en laatste reis, die eindigde in de overwintering op Nova Zembla. Jacob van Heemskerk zorgde ervoor dat de hele bemanning van het schip in beweging bleef zodat alle spieren actief bleven. Van Heemskerk is overigens ook de enige overwinteraar van waar na de 3e reis nog iets vernomen is. De auteur heeft deze karakter tot helden gemaakt door bijvoorbeeld hun als enige bij hun naam te noemen (samen met Rijp), dit versterkt de aandacht op deze 2 karakters en laat hun nog belangrijker overkomen.