De notenkraker en muizenkoning

Auteur van de voorstelling: Tsjaikovski
Naam van het gezelschap of de artiest: Het Nationaal Ballet
Naam van de regisseur: Van Schayk
Choreograaf: Wayne Eagling en Van Schayk
Hoofdrolspelers: Nathalie Caris - Clara Staalboom
Sefton Clarke - Frits Staalboom
Enrichetta Cavallotti - Louise Staalboom
Altin Alexandros Kaftira - De Notenkraker
Nicolas Rapaic - De heer Drosselmeijer
Tamas Nagy - De neef van Drosselmeijer
Plaats en datum van de voorstelling: woensdag 18 december 2002 om 14.00 uur
Geschiedenis over De Notenkraker: De eerste versie van de Notenkraker ging in 18 december 1892 in het keizerlijk Marijinski Theater in première. Het was nog niet zo makkelijk geweest om dit voor elkaar te krijgen. De Notenkraker en de Muizenkoning was in het origineel geen balletvoorstelling maar een sprookje van E.T.A Hoffman. De Notenkraker moest de belangrijkste attractie worden van het winterseizoen 1891/1892. Tsjaikovski en Pepita zaten met de opdracht in hum maag. Pepita heeft de vertaling van het sprookje voor zijn rekening genomen en in begin 1891 kon Tsjaikovski werken aan een uitgewerkt script waar bijna elk detail al was vastgesteld zoals het tempo waarin de muziek moest worden geschreven en het aantal maten dat een passage mocht duren. Het lukte Tsjaikovski niet om het balletstuk af te krijgen en daarom werd de première één jaar uitgesteld. Maar toen eenmaal het stuk uit was hadden de recensenten er geen goed woord voor over, het stuk had bijvoorbeeld te weinig danspassen en kon bijna geen ballet worden genoemd. De muziek van Tsjaikovski werd wel gewaardeerd, maar dat werd bijna overschaduwd door alle kritieken. De Notenkraker werd na 14 voorstellingen al niet meer uitgevoerd, maar al snel werd het ballet bijna jaarlijks opgevoerd. In 1934 werd in Londen voor het eerst de Notenkraker opgevoerd als Casse-Noisetten. Dit was voor de eerste keer ook in het Westen. In 1940 werd de Notenkraker voor het eerst uitgevoerd in Amerika en het is nu ook een traditioneel kerstuitje geworden. Dit komt mede door Walt Disney die muziek van Tsjaikovski heeft gebruikt voor de tekenfilm Fantasia die in 1941 is uitgekomen. De Notenkraker wordt tegenwoordig door meer dan vijftig verschillende balletgezelschappen uitgevoerd. Alleen de choreografie van de Grand Pas Deux uit de tweede akte is uit het originele stuk overgebleven. Er is geen één Notenkraker meer, omdat ieder zijn eigen visie er aan geeft en het zullen er ook steeds meer worden. Samenvatting: Eerste akte Het is Sinterklaas en bij de familie Staalboom wordt een groot feest gehouden in het Amsterdamse grachtenhuis. De kinderen, Clara en Frits, worden in een klein badkamertje gewassen en netjes aangekleed, zodat ze helemaal schoon zijn voor het Sinterklaasfeest. Louise, de oudere zus van Clara en Frits, is opgewonden heen en weer aan het rennen en is zichzelf aan het opknappen. Buiten sneeuwt het, en op de bevroren grachten wordt geschaatst, terwijl de gasten van de familie Staalboom een voor een bij het huis aankomen. De laatsten die aankomen zijn de oude en een beetje vreemde heer Drosselmeijer met zijn neef, een adelborst bij de marine. De heer Drosselmeijer, een soort ‘oom’ voor de kinderen, laat de kinderen allemaal tovertrucjes zien. Zo zet hij bijvoorbeeld even de tijd stil en pas wanneer hij in zijn handen klapt komen de mensen weer tot leven en kan het feest beginnen. Sinterklaas en Zwarte Piet komen langs bij de familie Staalboom en delen de cadeautjes aan de kinderen uit. Zo krijgt Clara een speelgoed bedje met een pop erin en Frits krijgt een speelgoed paard. Na het vertrek van de Sint en Piet haalt Drosselmeijer een toverlantaarn te voorschijn. Deze lantaarn laat plaatjes zien die het verhaal vertelt van een jonge prinses die het huwelijksaanzoek van d Muizenkoning afslaat, omdat ze haar hart al aan een knappe prins heeft gegeven. Maar de jaloerse Muizenkoning nam daar geen genoegen mee en hij begint te vechten met de prins tot hij hem omtovert tot een notenkrakerpop. In de fantasie van Clara wordt de betoverde prins de neef van Drosselmeijer, waar zij een oogje op heeft. De heer Drosselmeijer geeft de Notenkraker aan Clara, die van blijdschap danst met de pop. Maar Frits gooit roet in het eten en breekt de kop van de pop, maar gelukkig kan Drosselmeijer de pop nog maken. Het is al laat en het is een vermoeiende dag geweest voor de kinderen en daarom is het ook bedtijd. Clara sluipt stiekem nog even terug naar de salon om de neef van Drosselmeijer haar haarlint als aandenken te geven. Clara ligt op bed en is in dromenland. In Clara’s droom verschijnt de Muizenkoning, uit het verhaal van Drosselmeijer, aan haar bed. Hij dreigt om de Notenkraker op te eten. Clara rent snel naar de Salon om de Notenkraker te redden. De klok in de salon slaat twaalf uur en de hele kamer begint te veranderen, er groeien op eens rare wortels naar binnen en wordt het plafond hoger en de muren beginnen te wijken. De piano en de kast worden steeds groter en uit gaten in de muur kruipen enge, griezelige muizen. De kast verandert in een fort waar nu de Notenkraker te voorschijn komt. De muizen beginnen een strijd tegen de Notenkraker en ratten schieten de muizen te hulp. Gelukkig wordt de Notenkraker geholpen door een leger speelgoedsoldaatjes onder de leiding van Frits. De muizenkoning komt te voorschijn en begint een duel met de Notenkraker, die hier gewond raakt. Frits en zijn soldaten worden afgevoerd en Clara en de Notenkraker blijven geketend achter. Maar de twee weten zichzelf los te maken en Clara verzorgt de wonden van de Notenkraker, die daardoor verandert in een prins. De prins brengt Clara naar een besneeuwd sparrenwoud, maar de Muizenkoning met zijn aanhang is ze gevolgd. De Muizenkoning betovert de prins weer zodat hij opnieuw de Notenkraker wordt. Clara en haar Notenkraker zijn ten einde raad, maar gelukkig op dat moment verschijnt Drosselmeijer die hen meevoert in de toverlantaarn Tweede akte Drosselmeijer, Clara en de Notenkraker komen aan in het binnenste van de toverlantaarn. Drosselmeijer laat de hele lantaarn zien inclusief zijn mecaniciens die de lantaarn onderhouden. Maar dan merken ze dat de Muizenkoning met zijn ratten ook in de lantaarn zijn gekropen. Gelukkig heeft Drosselmeijer een trucje achter de hand. Hij maakt de Muizenkoning en de ratten bang met een mechanische kattenpoot en een kattenoog die door de lens naar binnen kijkt. De Muizenkoning en de Notenkraker raken in een gevecht en de Notenkraker slaagt erin om de Muizenkoning te doden. De ratten vluchten weg en de betovering is verbroken. De Notenkraker is weer een prins. Maar op dat moment draait de toverlantaarn door en voert Clara en de Prins naar veel verschillende landen, waar ze haar broertje Frits, haar zus Louise en haar ouders ziet. Ze dansen in de landen een Arabische, Griekse en een Russische dans. Clara danst met de prins een pas de deux, maar hierna begint de toverlantaarn dol te draaien het gaat steeds sneller. Er verschijnen donkere wolken. Clara wordt door dansers hoog opgetild, maar ze valt en dan wordt ze wakker. Clara kijkt om zich heen en Frits komt naar haar kamer gerend. Samen rennen ze naar de voordeur en zwaaien ze Drosselmeijer en zijn neef uit, die vervolgens verdwijnen in de nacht. Het conflict tussen de Notenkraker en de Muizenkoning: Het niet moeilijk te ontdekken dat er een conflict was, omdat ze op een gegeven moment dansend aan het zwaardvechten waren. De reden van dat conflict was, dat de Muizenkoning de prins had omgetoverd tot een levende notenkraker. En als de Notenkraker (of te wel de prins) de Muizenkoning doodde, dan zou de betovering opgeheven worden. Het toneelbeeld: Het toneel was één groot vak waar steeds andere kamers te voorschijn kwamen. Als er een nieuw decor nodig was draaide het ander zodat het decor dat er eerst achter zat naar voren werd gebracht. Soms kwamen er ook delen uit het plafond, of gingen er luikjes open waar ratten en muizen uit kwamen. Veel decorstukken kwamen steeds weer terug op het toneel. Het werd vaak ook even donker zodat er stukken konden worden gewisseld.
Het geluid: Er was een orkest en een koortje dat voor de muziek zorgde. Ik vond het leuk dat live muziek was, alhoewel het niet altijd even zuiver was. Ik vond wel dat de muziek erg goed te horen was zodat je ook meer in het verhaal kon inleven. Het licht: Het licht had een zeer grote rol in het stuk. Als er ergens nadruk op moest worden gelegd, zoals in het begin dat je alleen een badkamer ziet die niet het hele toneel vult, werd daar alleen licht op gezet. Als er iemand danste in een grotere groep werd daar het spotlight op gezet zodat je daar meer oplette dan op de rest. Ze lieten ook met licht sneeuwen, eerst lieten ze dan een doek vallen waar daarna lichtvlekjes op werden geprojecteerd. Er werden ook veel soorten sferen door het verschillende licht neergezet. De attributen en de kostuums: De attributen en de kostuums werden allebei verzorgd door Toer van Schayk. Er waren niet zo veel attributen, maar het belangrijkste attribuut is de Notenkrakerpop. Daarover draait eigenlijk het hele verhaal, omdat als Clara die pop niet had gekregen, dan zou alles niet gebeurd zijn (in haar droom). De kostuums waren er in overvloed, zoals: de muizen kostuums (voor de Muizenkoning en de muizen), een prinsenkostuum ( voor de prins), een Notenkrakerkostuum ( voor de Notenkraker), enz. Het mooiste kostuum vond ik de jurk van mevrouw Staalboom (de moeder van Clara). Die was heel lang, je zag haar voeten niet eens. Het was een heel grappig gezicht, want ze verplaatste zich zo, dat het net lijkt alsof de vooruit geschoven wordt. Muziek en geluidseffecten: Er waren veel muziekeffecten. Als het romantisch werd dan ging de muziek langzamer. Als het spannend werd dan ging de muziek sneller. En als de Muizenkoning er aan kwam dan werd de muziek heel donker. Als geluidseffect was er: als de Muizenkoning liep dan hoorde je gebons, dus harde stappen. Als de muizen liepen dan hoorde je getrippel. De personages: Clara en de Notenkraker waren de belangrijkste personages. Ik vind het moeilijk om hen te karakteriseren, omdat ze natuurlijk niks zeggen en alleen maar dansen. Maar ik denk dat Clara een heel jaloers type is. En ik denk dat de Notenkraker (de prins) heel aardig en dapper is. Ik vind Clara en de Notenkraker (de prins) niet bij elkaar passen. Het thema: Het belangrijkste thema’s vond ik liefde en haat. De liefde tussen Clara en de prins was groot. Clara bleef van hem houden, ook al werd hij omgetoverd tot een lelijke Notenkraker. De haat tussen de Notenkraker (de prins) en de Muizenkoning. Mijn mening over het stuk is bepaald door de vele muziek en geluidseffecten. De regisseur is geheel erin geslaagd om zijn eigen visie op het stuk en op de spelers over te brengen. Het thema heeft natuurlijk betekenis voor mij, maar niet zoals ze in het stuk bedoelen.
Boeiende werking: Dingen die mij geboeid hebben tijdens de voorstelling waren het prachtige decor dat meerdere malen veranderde, en niet slechts een doek was, maar ook echte stellages, en grote gebouwen en dergelijke. Het was allemaal heel groots voor mij, want ik had nog nooit een balletvoorstelling bijgewoond. En het was een stuk leuker dan mijn eerdere aanraking met Het Muziektheater (opera de neus). De sneeuwvlokken heel erg grappig en de oplossing voor het schaatsen op een podium vond ik ook zeer ingenieus. De overgang van de realistische wereld, en de droomwereld was ook heel leuk om te zien. Ook de effecten met de toverlantaarn waren mooi om te zien. Verder vond ik het slot ook heel mooi, toen iedereen tegelijk aan het dansen was. Natuurlijk heeft de prachtige jurk ook een rol gespeeld. Het was een uitermate mooi gezicht toen de koningin over het podium "zweefde". Structuur: Het stuk zat veel te moeilijk in elkaar, omdat kinderen het ook moeten snappen. Niet alleen de ouders. Het verhaal was raar opgebouwd. Eerst is Clara een meisje van ongeveer tien, dan krijgt ze die Notenkrakerpop, dan gaat ze slapen, daarna droomt ze dat ze groot is. Ze is dan ongeveer 24 jaar. Haar broertje is ook opeens gegroeid. En als ze wakker wordt dan is ze weer een meisje van tien en haar broertje heeft ook weer zijn normale lengte. Ik denk niet dat die kinderen dat snappen. En bovendien was Sinterklaas alweer ‘naar Spanje’, hoe kan hij dan hier zijn? Recensie: Het Nationale Ballet Notenkraker en Muizenkoning
Zelden groeide iets zo snel uit tot een traditie als de decemberproductie van Het Nationale Ballet: Notenkraker en Muizenkoning. Zes jaar na de triomfantelijke première is dit sprookjesballet van artistiek directeur Wayne Eagling en choreograaf Toer van Schayk niet meer weg te denken uit het seizoensrepertoire. Intussen hebben rond de 125.000 mensen, jong en oud, gelachen om de geestige vondsten, genoten van Tsjaikovski’s geliefde muziek en zich vergaapt aan de technische effecten. Met veel oog voor detail ontwierp Toer van Schayk ook de decors en kostuums, in Hollandse empirestijl, voor deze Nederlandse Notenkraker. Behalve Sinterklaas en Zwarte Piet introduceerde hij oer-Hollandse schaatsenrijdertjes die, glijdend over de Amsterdamse gracht voor het huis van de familie Staalboom, al vele harten hebben veroverd. De muzikale begeleiding wordt verzorgd door Holland Symfonia. Het is zeker iets om aan te raden aan andere mensen, ook als je niet van ballet houdt is dit zeker iets om naar toe te gaan, want het is een prachtig stuk om te zien, en niet moeilijk te begrijpen.