Erasmus

Desiderius Erasmus Wanneer we het hebben over Gerrit Gerritsen weet wellicht niemand over wie we het hebben, zijn pseudoniem Desiderius Erasmus zal daarentegen bij velen een lichtje doen branden. Maar wat had deze man te betekenen dat wij hem nu nog steeds kennen ondanks het feit dat hij leefde van 1469 – 1536? Erasmus was één van de belangrijkste humanisten van de Renaissance, hij had een vrij grote invloed op iedereen die na hem kwam. Het einde van een periode in de geschiedenis, nl. de Middeleeuwen, wordt beschouwd als de ontdekking van Amerika of 1492. Dit is een periode waarin Erasmus volop actief was, hij beleefde dus het einde van de Middeleeuwen, ware het niet dat hij volop meevocht voor een ander beleid, of toch tenminste een ander kerkelijk beleid. De verkoop van aflaten was in die tijd geen uitzondering, bovendien werd de kloof tussen rijk en arm groter en groter. De kerk vervulde absoluut geen goede rol en kwam absoluut geen frank tekort, zij had echter zorgen omtrent de kerkelijke leiders, vermits er een tijd drie pausen regeerden, waaronder één in Avignon. De macht van de kerk was onbetwistbaar en niemand durfde eraan te tornen, tot monniken een protest starten ondanks hun devotie tot God. Zij wouden de godsdienst weer uitoefenen zoals ze veronderstelden dat Christus het had gewenst, zij stonden voor het sobere, solidaire en bijbelse leven. Er werden fraterhuizen opgericht, alles was er gemeenschappelijk en wat ze niet echt nodig hadden verkochten ze. Ze richtten dus een soort communes op waarbij ze de leer van Christus opvolgden zonder misbruik te maken van de arme, gelovige mensen die enigszins dom werden gehouden door het gebrek aan onderwijs. Erasmus was een groot voorstander van het zelfstandig denken, leren meten en schrijven; Non scholae sed vitae discimus ( Niet omdat de school het wil, maar omdat het leven het vraagt) – ven de Romein Seneca -. Erasmus liep school in een tijd dat men de donkere periode, die men de Middeleeuwen noemde verwierp. Men trachtte dus te vernieuwen en een kritische geest behoorde zeker tot deze vernieuwing, men stapte af van de opgelegde codes en ging zelf interpreteren en analyseren. Men ging ervan uit dat Christus immers ook probeerde een goed leven te leiden, zonder dogma’s noch kerkelijk leger. Het aannemen van een kritische geest betekende ook dat men het geloof ging zuiveren tot de essentie van het christendom. Dit inspireerde Erasmus. Het in vraag stellen van de praktijken van de katholieke kerk vond eerder ook plaats in Italië. Rudolphus Agricola ging er heen, bij zijn terugkomst woonde Erasmus één van zijn openbare lessen bij. Achteraf beschreef hij dit als een hoogtepunt in zijn leven; “Men moest wantrouwig staan tegenover alles wat men tot dan toe geleerd had. Men moest alles verwerpen en ervan uitgaan dat men alles moest afleren, tenzij het op gezag en als het ware bij decreet van de betere auteurs men het zichzelf weer eigen kon maken.” Erasmus zelf zou de kerk nooit de rug toekeren, hoewel hij de aanwezigheid van theologen overbodig vond. Hij was, zoals ik reeds vermeld heb, gesteld op zelfstandigheid. Dit had ook betrekking tot de mens, hij wou goed taalonderwijs opdat elkeen de Bijbel zou kunnen lezen zonder dat ze hierbij de tussenkomst van derden voor nodig hadden. Vrijheid van geest was voor hem primordiaal, zijn ideeën sloegen bij velen aan wat van hem de eerste professionele auteur maakte, tenminste eentje die kon leven van wat hij schreef, in Europa althans. Zijn opvattingen zorgen ervoor dat Erasmus zijn opleiding tot monnik onderbrak. Zijn uitstekende taalgevoel bezorgen hem echter de functie van persoonlijke secretaris bij een bisschop. Later (in 1520) mocht hij Karel V vergezellen naar Calais, voor vredesonderhandelingen. Bovendien kreeg hij vaak jobs aangeboden aan het Hof. Toch zag Erasmus zichzelf voornamelijk als studiemens; hij besloot dan ook de Bijbel te vertalen omdat hij vond dat er in de vorige versie fouten stonden (de eerste vertaling werd voltrokken door de kerkvader Hiëronymus (345 – 420)). Dit veroorzaakte uiteraard een conflict met de kerk, maar Erasmus trok zich hier niets van aan. In zijn strijd tegen de corrupte kerk was het Erasmus veeleer te doen om oprechtheid, deugdzaamheid maar ook om lol. Naar het voorbeeld van Lucianus produceerde ook Erasmus een satire “Lof der zotheid”, waarin hij alles en iedereen beledigde op uitzondering van de theologen, uit vrees dat men hem zou gaan beschouwen als een ketter. “Lof der zotheid” zou hij overigens geschreven hebben tijdens een verblijf bij zijn vriend Thomas Moore. Maarten Luther was, in tegenstelling tot Moore, niet echt een vriend van Erasmus. Luther deed zich voor als een vernieuwer maar hij hield uiteindelijk toch steeds vast aan de donkere Middeleeuwen. Erasmus wilde geen ernst maar eruditie, cultuur en beschaving wat hij vergeleek met olijk en zot omdat het gecultiveerde zaken betrof. Cultuur was volgens hem een kunstmatige laag die men aan de werkelijkheid toevoegt, waar dit naartoe leidt blijft echter onbeantwoord. Voor Erasmus volstonden een degelijk onderwijs, een kritische geest en een gezonde portie humor om het leven te doorkomen.