Samen (lappen)

Inleiding

Wij houden onze presentatie over de Samen, die jullie misschien beter kennen als Lappen. Wij doen het over dit volk, omdat iedereen ze eigenlijk wel kent maar niet echt heel erg veel over ze weten. Daarom vonden wij het wel interessant om wat meer te weten te komen over dit volk. Waarschijnlijk komt het woord Lap oorspronkelijk van een oud Fins woord: "lapata". Een lapp was iemand zonder vaste verblijfplaats die door te jagen en voedsel te verzamelen overleefde. Het woord lap wordt tegenwoordig niet meer gebruikt omdat de Samen het zien als een scheldwoord.
Ook wordt gezegd dat de overheid van Finland de naam lapland heeft bedacht, die er op uit was de samicultuur zo snel mogelijk te wissen.


Samen wonen

Samen wonen in het noorden van Finland, Noorwegen en Zweden. Ook wonen er Samen in Rusland. Officieel zijn de Samen erkend als een inheems volk in Noorwegen. In het noordelijke deel van Noorwegen, Zweden en Finland ligt de provincie Lapland(of Sapmi), dit wordt gezien als de enige plek waar Samen wonen maar dat is niet zo.

Klimaat

In het gebied waar de Samen wonen, heerst een Toendraklimaat of ook wel Poolklimaat genoemd. In gebieden met het Toendraklimaat groeien alleen maar mossen. Dit komt omdat de wintertemperatuur er erg laag is. 's Winter komt de zon helemaal niet op rond de polen. Het is er dag en nacht donker en kan op sommige plaatsen wel 60 graden vriezen. In de zomer blijft de zon dag en nacht schijnen daardoor kan het echt heel erg warm worden soms wel tot boven de 30 graden. Maar omdat het 's winters zo koud is en de zomer maar kort duurt, ontdooit alleen de bovenste laag van de aarde, de rest blijft bevroren. Hierdoor kunnen er nauwelijks planten groeien, en tref je er voornamelijk mossen aan. De gemiddelde temperatuur in de warmste maand ligt tussen de 0 en de 10 graden Celsius.

Nomaden

Als je kijkt naar de oude manier van leven van de Samen, als nomadenvolk, is er sprake van een minder complexe cultuur. De ouderwetse Samen gebruikten geen machines, maar voornamelijk spierkracht van mens en dier. De beroepen lagen niet helemaal vast, en kleine gemeenschappen zoals families en/of dorpen speelden een grote rol. Niet alles was strikt georganiseerd en geregeld. De Samen, kenden geen bestuurders die het land regeerden. Het land was van iedereen. Toen andere volken naar het noorden kwamen, moesten de Samen belasting gaan betalen. In ruil voor vlees en huiden mochten ze het land gebruiken.
De Samen leven nu volgens ons in een complexe samenleving, omdat ze een eigen parlement hebben, het sameting. De Samen houden zich aan de grondwet van het land waar ze leven.
Ook gebruiken ze machines zoals sneeuwscooters en helikopters bij het jagen of als vervoer. In de afgelopen jaren zijn er ook in Lapland grote veranderingen gekomen. Door het vinden van ijzererts in dit gebied, zijn er wegen en spoorlijnen gekomen en zijn de Samen zo dicht in contact gekomen met de "beschaving", dat velen van hen hun zwerversleven hebben opgegeven en zich gevestigd hebben als visser of landbouwer, of zelfs als kleine zelfstandige (toeristische) ondernemer, dat wijst er ook op dat het een complexe samenleving is. Deze Samen leven in gewone houten huizen.
De Samen die zich nog niet hebben gevestigd leven van de jacht op Rendieren. Die leveren deze Samen melk, vlees en huiden en doen bovendien dienst als trekdier voor het trekken van een slee. Deze Samen wonen in tenten (van rendierhuid) omdat deze gemakkelijk af te breken en te vervoeren zijn. Want om in leven te blijven kunnen de Laplandse herders niets anders doen dan rendierkudden volgen in hun jaarlijkse voedseltrek.

Alleen in de winter blijven de Saami en rendieren op één plaats; in plaats van in tenten leeft dit volk dan in lage stenen huizen, die met aarde bedekt worden om ze tegen de felle vrieskou te beschermen.

Verspreid

Zoals gezegd wonen de Samen verspreid over 4 landen, nl. Finland, Noorwegen, Zweden en Rusland. Hoewel de Sami als 1 volk gezien worden, met een gezamenlijk verleden, zijn er in de afgelopen eeuwen verschillende groepen ontstaan. Tussen deze groepen bestaan veel onderlinge verschillen. Iedere groep een eigen klederdracht, een eigen handvaardigheid, en een eigen taal. De talen verschillen zelfs zo van elkaar dat een Sami uit bijv. Finland een Sami uit bijv. Zweden niet kan verstaan.
Niet iedere Sami hoort bij een groep. Er zijn ook Samen die een ‘gewoon’ leven leiden, net zoals de Finnen, de Noren, de Zweden en de Russen.

Sjamanisme

Vroeger hadden de Samen een eigen godsdienst: het sjamanisme. Ze geloofden in natuurverschijnselen, zoals wind, donder, bliksem en zon. Dat waren hun goden.
De Samen hadden ook hun eigen scheppingsverhaal. Zo geloofden ze, net zoals bijna alle godsdiensten, dat de wereld gemaakt was door God. Hij zou de wereld zo mooi mogelijk hebben gemaakt, maar het allermooiste stukje was gemaakt voor de Samen om in te leven. Dit stuk noemden ze Lappi, en wij kennen het als Lapland. Maar de duivel was het hiermee niet eens, en toen God Lapland klaar had, smeet hij als wraak allemaal grote stenen over het land. De samen geloofden dus dat de grote zwerfkeien die overal in Lapland te vinden zijn, daar neer zijn gegooid door de duivel. Ook geloofden de Samen dat dode voorwerpen een ziel hadden, die energie gaf om dingen te doen.
Zo kon een steen zich bijvoorbeeld op iemand laten vallen, als zij door hen waren beledigd. Om de keien en stenen gunstig te blijven brachten de Samen er vaak offers naartoe.
Dit geloven in de ziel van een voorwerp noemen we animisme.
Behalve in de God van de lucht geloofden de samen ook in de God van de zee en de God van de maan. Elke geest had zijn eigen macht en zijn eigen taak. De Samen waren dus polytheïsten.
Zoals de christenen in de kerk een pastoor of een dominee hebben, zo hadden de Samen een sjamaan. Hij was tovenaar, priester en medicijnman. Zijn ziel kon uit zijn lichaam gaan en door de geestenwereld zwerven, om te zoeken naar antwoorden. Dit deed hij door te dansen en zingen, een soort trancedans.

De Samen geloofden dat de zielen van overleden mensen voor problemen konden zorgen als zij niet genoeg werden vereerd. Daarom werden de bezittingen van de overleden persoon bij het lichaam neergeld. De Samen begroeven de lijken in de grond.
Het geloof van de Samen is dus nogal veranderd, tegenwoordig zijn ze monotheisten, ze geloven ook niet meer in de zielen van stenen, maar in een God en ze geloven dat je na je dood naar de hemel gaat.

Christelijk

Door de komst van het christendom is dit oude geloof helemaal verdwenen. De Samen werd verboden hun oorspronkelijke geloof nog uit te oefenen en ze moesten zich bekeren op het christendom. Overblijfselen van de vroegere godsdienst, zoals de tovertrommels, kun je nog nu in musea bekijken.
Niet alle Samen behoren tot dezelfde Christelijke stroming. De meeste Samen horen bij de Lutherse kerk, maar er zijn ook Samen die bij de orthodoxe kerk horen. De Samen vieren ook kerstmis, dat is heel erg populair in Lapland en wordt door bijna elke Sami gevierd.
Ook vieren de Samen feesten als Pasen en Pinksteren.
Deze feestdagen worden vaak uitbundig gevierd met allerlei activiteiten als rendier vangen met een lasso, of snelheidswedstrijden per rendier. Op deze dagen wordt ook altijd veel alcohol geschonken.
Ook is zo’n feestdag voor een Samen vaak een ideale dag om te trouwen, verloven of kinderen te laten dopen. Vaak worden dit soort missen nog in de traditionele samitaal uitgevoerd.

Geschiedenis

Nu gaan we jullie wat vertellen over de geschiedenis van de Samen
De Samen hebben niet altijd in Lapland gewoond. Heel lang geleden zijn ze vanuit het Oeralgebergte in het midden van Rusland naar Lapland getrokken. In die tijd leefden ze van de jacht op rendieren. Later begonnen ze met de rendierenteelt. Ze temden de dieren en fokten ermee. De Samen waren waarschijnlijk het eerste volk in Europa. Ze waren er zelfs eerder als de Vikingen. In die tijd zijn ook de verschillende groepen Samen ontstaan. Onderling was er niet erg veel contact tussen die groepen.
In de 12de eeuw kwamen er kolonisten naar Lapland. De Samen werden stukje bij beetje steeds verder naar het noorden verdrongen. Het woongebied van de Samen is in die tijd ongeveer 5x zo klein geworden.

Toen er steeds mensen kwamen, die permanent in Scandinavië bleven wonen, werden de Samen steeds meer onderdrukt. Hun land werd ingepikt en ze moesten belasting betalen. De wilde rendieren werden steeds zeldzamer, waardoor de Samen op andere manieren in hun levensonderhoud moesten gaan voorzien.
Tegenwoordig zijn de Samen helemaal aangepast aan de cultuur van de ‘indringers’. De oude leefwijze komt nog op slechts enkele plaatsen voor. Wel blijven de Samen vechten om het beetje dat nog behouden is van hun cultuur te behouden.

Kleding

Ook willen we jullie nog wat vertellen over de kleding van de Samen:
De traditionele kleding van de Samen heeft een felrode met blauwe kleur.
Vrouwen dragen een jurk met een riem om hun middel en mannen een tuniek met een riem. In de winter dragen ze ook wel jassen van rendierbont.*Plaatje* In de hoge hoeden die ze dragen wordt soms wel gras gestopt om het hoofd warm te houden in de kou, maar tegenwoordig zijn er ook Samen die gewoon normale kleding dragen.