Hoofdstuk 4 en 5, Literatuur uit de 19e eeuw tot 1880, literatuur uit de fin de siècle, tot 1900

Dominee-dichters waren afkomstig uit de burgerij. Na studie theologie werden ze dominee maar bleven dichten. De gedichten, die ook wel werden aangeduid met luimige poëzie werden geschreven om voorgelezen of voorgedragen te worden, dus het mocht inhoudelijk niet te moeilijk zijn, het publiek moet het meteen snappen. Het is humoristische poëzie. Met milde spot worden gebreken en eigenaardigheden van de maatschappij beschreven. Er werd weinig aandacht geschonken aan politieke en godsdienstige twistpunten. Het mist echter de Weltschmerz. Bekende dichters van deze poëzie: Jacob van Oosterwijk Bruijn (1794-1874) P.T. Helvetius van den Bergh (1799-1873) Jacob van Lennep (1802-1868) J.J.A. Goeverneur (1809-1889) W.J. van Zeggelen (1811- 1879)

Multatuli: Dit vond ik te belangrijk om samen te vatten

Dit wil je ook lezen:

Linda (27) werkt in de zorg: ‘Hier kun je het verschil maken’

4.4.3; Realisme

1839: Nicolaas Beets publiceert onder het pseudoniem Hildebrand een bundel verhalen en novellen over alledaagse gebeurtenissen onder de naam Camera Obscura. (..heel geblaat over fototoestellen..) Een van de eerste fotografen: Louis Jacques Mande Daguerre.

Door opkomst foto’s gingen ook schilders en schrijvers zich interesseren voor het waarheidsgetrouw weergeven van de werkelijkheid. Als een kunstenaar deze werkelijkheid probeert weer te geven, noemen we het realisme.

Idealistisch realisme: Charles Dickens (1812-1870) was één van de eerste realistische schrijvers. Hij beschreef deze werkelijkheid niet volkomen objectief, hij neemt niet alleen waar, hij beschrijft met humor en ironie. Meestal happy end, en het verschil tussen goed en kwaad is duidelijk te herkennen. Werken van Dickens: Pickwick Papers (1836-1937) Oliver Twist (1837-1828) David Copperfield (1849-1850)

Nederland: Camera Obscura vroeg voorbeeld van realisme in de literatuur. Hildebrand maakt ook gebruik van milde spot. Bekendste verhalen in uit Camera Obscura zijn: “De familie Stastok”, “De familie Kegge” en “Een onaangenaam mens in het Haarlemmerhout”.

Vorm van realisme die Dickens en Hildebrand beoefenen: idealistisch realisme: de werkelijkheid werd niet beschreven om die zo objectief mogelijk te beschrijven, maar om de zedelijke verbetering van het publiek te bewerkstelligen. Past bij de mentaliteit en het wereldbeeld van de gegoede burgerij in de 19e eeuw, en sluit aan bij mentaliteit van la belle époque.

Objectief realisme: 1859: Er verscheen in Frankrijk een roman waarin gepoogd werd een volkomen objectieve weergave van de werkelijkheid te geven. ? Gustave Flaubert (1821-1880) – Madame Bovary
Flaubert probeerde zo neutraal, objectief en exact mogelijk te zijn. (Voor verhaal zie blz 250-251)

Hoofdstuk 5: Literatuur uit de fin de siècle (1880-1900)

5.1 en 5.2 even zelf lezen, zelfde als bij hoofdstuk 4.

5.3; De culturele achtergronden

Schrijver, kunstenaar, publiek: Madame Bovary veel opschudding veroorzaakt. Publiek reageerde ook geschokt op schilders die nieuwe wegen zochten: Eduoard Manet (1832-1883) – Le Déjeuner sur l’Herbe (1863) en Olympia (1865) (zie plaatje in boek) Publiek verontwaardigd door manier waarop model was afgebeeld, niet geïdealiseerd. Ook keek het model recht, onbeschaamd naar het publiek, dat was te realistisch voor het publiek.

Kunstenaars en schrijvers gaan zich als anti-burgers opstellen.

Impressionisme: Richting die in de 19e eeuw in de schilderkunst tot ontwikkeling komt. Eduoard Manet een van de gangmakers. Bekendste Franse impressionisten: Claude Monet (1840-1926) en Edgar Degas (1834-1917) Nederland: G.H. Bretner (1857-1923), bekend schilderij: De Singelbrug bij de Paleisstraat te Amsterdam (zie boek blz 254 voor plaatje)

Impressionisme ook in literatuur en muziek. Componist: Claude Debussy (1863-1918) Ook ontwikkelingen in de wetenschap en de filosofie ondermijnden het wereldbeeld van de gegoede burgerij.

Freud en de psychoanalyse: Ook deze twee bladzijdes vond ik te belangrijk om samen te vatten.

5.4 Literatuur in het fin de siècle

5.4.1 De Beweging van Tachtig
Tegen het eind van de 19e eeuw publiceerden de dichters en schrijvers van de Beweging van Tachtig (ook wel Tachtigers) hun laat-romantische teksten. Willem Kloos (1859-1938) Lodewijk van Deyssel (1864-1953) Frederik van Eeden (1860-1932) Herman Gorter (1864-1927) Bovenstaanden hadden vanaf 1885 een tijdschrift, De Niewe Gids
De tachtigers wilden een vernieuwing van de Nederlandse literatuur. Ze kregen veel invloed en met de Beweging van Tachtig begon de moderne Nederlandse literatuur.

In de Nieuwe Gids uitten ze hun onvrede over de wereld waarin ze leefden en over de dominee-dichters en andere literaire voorgangers. Frederik van Eden bespotte de poëzie van voorgangers in Grasprietjes (1885) onder het pseudoniem Cornelis Paradijs.

Tachtigers waren bewoners grote stad en waren onkerkelijk of werden ongelovig. Waren gedwongen tot individuele stijl.

Ze wilden kortstondige impressies en stemmingen weergeven. Hiermee zijn ze verwant met het impressionisme. Tachtigers waren bohémiens, geen gerespecteerde burgers, ze benadrukten de schoonheid, niet de boodschap. -> Op dit punt sloten ze aan bij de internationale tendens van het estheticisme, het principe van l’art pour l’art. Duidelijk onderscheid tussen schoonheid en kunst enerzijds en nut of moraal anderzijds. De poëzie van de Tachtigers was leespoëzie, geen voordrachtspoëzie. In de visie van de Tachtigers was de dichter een bijzondere figuur. ?Poëzie werd de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie.

Belangrijkste teksten van De Tachtigers: Sonetten van Kloos, poëzie van Gorter en de sprookjesachtige De kleine Johannes van Frederik van Eeden. Belangrijkste Dichter van de Beweging van Tachtig: Herman Gorter (1864-1927) 1889: publicatie Gorters lange epische gedicht Mei. Werd beschouwd als hoogtepunt poëzie van de Tachtigers. 1890: publicatie Gorters bundel Verzen, sensitieve verzen waarin subjectieve waarnemingen en momentopnames van emoties centraal staan. (Zie boek blz 261-262 voor verhaaltjes over Mei en Verzen..) Gorter gaat zich later intensief met socialisme bezighouden. Een klein heldendicht, en Pan.

Dit wil je ook lezen:

Simpel stappenplan voor betere wachtwoorden

5.4.2 Het naturalisme in het proza
1867: Emile Zola (1840-1902) publiceert roman Thérèse Raquin. Beschrijft hoe Thérèse en haar minnaar Laurent de slappe, ziekelijke echtgenoot van Thérèse vermoorden. 1868: 2e druk van het boek verschijnt. (zie boek blz 263 voor fragment)

Zola brengt opvatting naar voren die horen bij het naturalisme. Zola presenteert zich eerst als volgeling van Flaubert en het objectief realisme, pretendeert wetenschappelijk te zijn geweest. Naturalistisch auteur is in de eerste plaats een observator die objectief beschrijft. ? moet onbevooroordeeld zijn. Moet als uitgangspunt de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid nemen. Schrijver kan geen gebruik maken van alwetende verteller, naturalisten kiezen daarom vaak voor de neutrale vertellen die zich onthoudt van commentaar. Zola typeerde zijn naturalistische romans als experimentele romans: hij meende experimenten uit te voeren met zijn verschillende karakters uit te voeren en daar een beschrijven van te geven. In fragment (again, zie boek blz 263) is de invloed van het positivisme duidelijk aanwezig. Auguste Comte (1798-1857) propageerde in 19e eeuw een positivistisch genoemde visie op de wetenschap. Hij betoogde dat alleen feiten die zintuiglijk waarneembaar zijn of experimenteel vast te leggen zijn, kenbaar zijn. ? positieve feiten. Wetenschapper zoekt naar wetmatigheden, naar causale verbanden, determinerende factoren. Deze gelden ook voor de mens. De mens wordt beschouwd als onderhevig aan wetmatigheden ? opvatting heet determinisme. Het ontkent dat mensen een vrije wil hebben. Belangrijkste determinerende factoren: erfelijke factoren, woon- en leefomstandigheden, en de tijd waarin men leefde. Een naturalistisch auteur wil de objectieve observator van de waarneembare verschijnselen zijn en daarbij de causale verbanden blootleggen.

Zola brengt opvatting naar voren die horen bij het naturalisme. Zola presenteert zich eerst als volgeling van Flaubert en het objectief realisme, pretendeert wetenschappelijk te zijn geweest. Naturalistisch auteur is in de eerste plaats een observator die objectief beschrijft. ? moet onbevooroordeeld zijn. Moet als uitgangspunt de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid nemen. Schrijver kan geen gebruik maken van alwetende verteller, naturalisten kiezen daarom vaak voor de neutrale vertellen die zich onthoudt van commentaar. Zola typeerde zijn naturalistische romans als experimentele romans: hij meende experimenten uit te voeren met zijn verschillende karakters uit te voeren en daar een beschrijven van te geven. In fragment (again, zie boek blz 263) is de invloed van het positivisme duidelijk aanwezig. Auguste Comte (1798-1857) propageerde in 19e eeuw een positivistisch genoemde visie op de wetenschap. Hij betoogde dat alleen feiten die zintuiglijk waarneembaar zijn of experimenteel vast te leggen zijn, kenbaar zijn. ? positieve feiten. Wetenschapper zoekt naar wetmatigheden, naar causale verbanden, determinerende factoren. Deze gelden ook voor de mens. De mens wordt beschouwd als onderhevig aan wetmatigheden ? opvatting heet determinisme. Het ontkent dat mensen een vrije wil hebben. Belangrijkste determinerende factoren: erfelijke factoren, woon- en leefomstandigheden, en de tijd waarin men leefde. Een naturalistisch auteur wil de objectieve observator van de waarneembare verschijnselen zijn en daarbij de causale verbanden blootleggen.

In naturalistische romans hebben de personages geen vrije wil. Middelpunt van naturalistische roman vaak een nerveus karakter, die gevoelens, wensen, dromen en illusies hebben die niet te vervullen zijn. ? Ontknoping van de roman is vaak een ontnuchtering, een desillusie.

Sommige naturalistische schrijvers nemen een maatschappijkritische houding aan om de schijnmoraal van de gegoede burgerij te ontmaskeren. Voorbeel: Marcellus Emantss (1848) – Drie novellen (1879), Juffrouw Lina (1888), Een nagelaten betekenis (1894), Inwijding (1901) Andere naturalistische romans: Lodewijk van Deyssel – Een liefde(1887) Frederik van Eden – Van de koele meren des doods (1900)

Ook Louis Couperus (1863-1923) schreef romans waarin het naturalisme een grote rol speelde. In zijn werk staat de thematiek van het noodlot centraal: het lot van de mens wordt bepaald door buiten hem staande omstandigheden (determinisme) 1888: Eline Vere, hierdoor kreeg hij grote bekendheid. In Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan (1906) staat de gegoede Haagse burgerij centraal. 1980: Noodlot. 1900: De stille kracht
Couperus schreef ook nog boeiende historische romans die in de klassieke oudheid spelen. De berg van licht (1905-1906) beschrijft een episode uit het oude Rome en Iskander (1920) geeft Couperus’ versie van het levensverhaal van Alexander de Grote.

5.4.3 Naturalisme in het toneel
1889: oprichting De Toneelvereniging in Nederland. Leden zijn ontevreden over de toneelactiviteiten van het officiële Koninklijk Nederlandsch Tooneel. Toneelvereniging wil modern naturalistisch toneel zien. 1889: opvoering van Een poppenhuis, stuk van Noorse Hendrik Ibsen (1828-1906) Hij legde met dit stuk en o.a. Spoken het fundament voor het naturalistische toneel
Stelt maatschappelijke problemen aan de orde, behandelt taboe onderwerpen, ontmaskert schijnmoraal van burgerij. Eigen tijd wordt met decor en eigentijdse kostuums zo realistisch mogelijk gemaakt

Nederland: Herman Heijermans (1864-1924) treed in de voetsporen van Ibsen. Hij was zeer productief, hij schreef veel sociale drama’s en realistische stukken met een maatschappijkritische toon. Hij verwijst naar problemen en situaties uit het dagelijks leven. Bekendste stukken: Op hoop van zegen (over de sociale misstanden in de visserij, 1900), Schakels (1903) De opgaande