Thema 2 Paragraaf 5

Maatschappijleer 2.5

Een belangrijk punt bij onze rechtsbescherming is het onschuldvermoeden: een verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Daarnaast heeft een gearresteerde verdachte recht op een advocaat. Als daar geen geld voor is, wordt deze gesubsidieerd door de overheid.

Het legaliteitsbeginsel staat er garant voor dat niemand onder vorm van proces in de gevangenis mag worden gestopt. Alle handelingen van politieagenten, rechercheurs, etc. zijn aan strakke regels gebonden. Deze regels tezamen noemen we het strafprocesrecht.

Er zijn 6 fasen in het traject na ontdekking van een misdrijf tot het moment dat een veroordeelde achter de tralies gaat:

1. Aanhouding
2. Opsporing (het onderzoek van een misdrijf) onder leiding van een officier van justitie
3. Vervolging door het Openbaar Ministerie
4. Berechting door een of meer rechters tijdens een openbare terechtzitting
5. Eventueel hoger beroep en cassatie
6. Uitvoering van de opgelegde straf

Aanhouding

Als je verdachte bent, mag de politie je staande houden oftewel laten stilstaan en vragen naar je personalia. De politie kan een verdachte ook aanhouden, dus arresteren en meenemen naar het bureau voor verhoor. Als iemand op heterdaad betrapt wordt tijdens het plegen van een misdrijf, is iedereen bevoegd degene vast te houden tot de politie er is, ook een gewone burger.

Opsporing

De politie start de opsporing met het verzamelen van informatie en het verhoren van verdachten en eventuele getuigen. Het doel is om te weten te komen wat er precies gebeurd is en welke bewijzen er zijn. Hiervan wordt een verslag gemaakt, wat als proces-verbaal naar de officier van justitie die het opsporingsonderzoek verder leidt en beslist of de zaak voor de rechter komt.

Tijdens een opsporingsonderzoek mag de politie zogenaamde dwangmiddelen gebruiken. Dit is bijvoorbeeld fouilleren en inbeslagname van bewijsmateriaal. Voor sommige dwangmiddelen en bevoegdheden heeft de politie toestemming nodig van de officier van justitie of rechter-commissaris, omdat er grondrechten van mensen onder druk staan:

• De politie mag een woning alleen binnengaan met machtiging van binnentreding, bijvoorbeeld om iemand aan te houden.
• De politie mag een woning pas grondig onderzoeken met een huiszoekingsbevel.
• De politie mag speciale persoonsgegevens alleen opvragen na toestemming.
• Voor infiltratie in misdaadorganisaties is toestemming nodig.

Niet elke verdachte mag vast worden gehouden tot het strafproces plaatsvindt en ook heeft een verdachte het recht te weten waarvan hij verdacht wordt. Dit is een kenmerk van rechtstaat.

Na de eerste 6 uur op het bureau kan een officier van justitie twee keer toestemming geven om een verdachte nog 3 dagen vast te houden. Daarna moet een rechter-commissaris toestemming voor verlenging geven. Als de voorbereidingen voor een strafzaak binnen 110 dagen voorarrest nog niet zijn afgerond, volgt er een pro-formazitting. De rechter kan daarin besluiten de verdachte nog langer vast te houden en de rechtszaak uit te stellen.

Vervolging

De officier van justitie die het OM vertegenwoordigd, beslist uiteindelijk of een zaak voor de rechter wordt gebracht. Dit heet vervolgingsmonopolie. Het OM kan een strafzaak ook op een andere manier afhandelen. De officier kan een transactie (schikking) aanvragen, waarbij iemand akkoord gaat met een geldboete of taakstraf en verder niet vervolgd wordt. Daarnaast kan de officier seponeren: besluiten niet verder te vervolgen. Dit gebeurd heel vaak. Een reden kan zijn dat de officier het misdrijf niet ernstig genoeg vindt of oordeelt dat de dader al genoeg is gestraft. Ook kan het zijn dat hij denkt de zaak niet te kunnen winnen. Als er geseponeerd wordt, is de verdachte van de hele zaak af.

Berechting

Als wordt besloten dat er een strafvervolging komt, krijgt de verdachte een dagvaarding. Hierin staat wanneer de verdachte voor de rechter moet verschijnen en waarvan hij verdacht is. Dit laatste heet tenlastelegging. Een verdachte is niet verplicht te komen opdagen.

Een strafzaak begint bij een rechtbank en is openbaar, tenzij de verdachte bijvoorbeeld minderjarig is.

Op de terechtzitting luistert de rechter naar de verdachte en kijkt hij kritisch naar het bewijs. De verdachte wordt ook verhoord. Aan het eind houdt de officier van justitie zijn requisitoir en vraagt hij een bepaalde straf aan, waarna de advocaat zijn pleidooi houdt. Uiterlijk 14 dagen na de terechtzitting doet de rechter zijn uitspraak.

Hoger beroep

Na het vonnis is hoger beroep mogelijk bij het gerechtshof, waar de zaak helemaal wordt overgedaan. De veroordeelde/officier van justitie hopen dan op een hogere of lagere straf. De laatste mogelijkheid is om in cassatie te gaan bij de Hoge Raad. Dan gaat weer de zaak overnieuw, maar er wordt uitsluitend gekeken of het recht juist is toegepast. De uitspraak van de HR is bindend.

Uitvoering van de opgelegde straf

De straf wordt uitgevoerd door de uitvoerende macht. Tijdens de straf blijft de officier van justitie verantwoordelijk voor de gang van zaken.

De zorg voor gevangenen en dat vooral mensen die langer dan 15 jaar moeten zitten, is geregeld in het recht voor gedetineerden.  Ook als iemand vastzit, heeft hij gewoon rechten.

Gedetineerden hebben in principe recht op voorwaardelijke invrijheidstelling na het uitzitten van 2/3 van de straf. Ex-gedetineerden hebben recht op ondersteuning van de reclassering bij terugkeer in de maatschappij.

Met deze rechtsgang wordt het ideaal van de rechtstaat, het tegengaan van machtsmisbruik, nagestreefd. De helderheid van het strafproces en de bewaking ervan is een van de belangrijkste pijlers van een rechtsstaat.