Laagland hoofdstuk 5
Gustave Flaubert – ‘Madame Bovary’ objectief realisme
Impressionisme: (2e helft van de 19e eeuw):
Frankrijk:
Manet - ‘Olympia’ en ‘Le Dejeuner sur l’Herbe’
- ontmythologisering, realisme en breuk met de idealisering.
- visuele indrukken van alledaagse gebeurtenissen en onderwerpen weergeven. Momentopname.
Monet
Degas
Nederland:
Breitner – ‘De Singelbrug bij de Paleisstraat te Amsterdam,’ fotografie.
Le bourgeois satisfait geschokt door ontwikkelingen in de literatuur en schilderkunst (2e helft van de 19e eeuw), doorbreken van het verwachtingspatroon van de gegoede burgerij.
Fin de siècle kunstenaars – anti-burgers
Freud - ‘Die Traumdeutung’
Iedere droom heeft een bepaalde betekenis.
- Manifeste droominhoud: wat je bewust herinnert en kan navertellen.
- Latente droominhoud: de ware betekenis, wat onbewust je gedrag kan betalen; strevingen, lusten, verlangens, impulsen, driften, enz.
Het menselijk gedrag wordt voor het grootste gedeelte bepaald door het onbewuste.
Oedipale fase: het onbewuste ontstaat in deze fase, de zuigeling ziet de moeder als eerste object van luchtbevrediging. Driften en impulsen kunnen niet direct worden bevredigd - lustbevrediging op termijn. Invloed van de realiteit en normen en waarden van de buitenwereld - lustverlangens uitstellen; realiteitsprincipe.
Oedipuscomplex: jonge mannen zien vaderfiguur als concurrent en tegenstander en verzetten zich tegen hem, terwijl de moeder geïdealiseerd en vereerd wordt. - moeder is het eerste lustobject, kan echter aandacht niet exclusief op het kind richten, waardoor een concurrentiestrijd ontstaat.
Oedipuscomplex - ingeburgerd in de twintigste-eeuwse cultuur, literatuur.
Verdringing van verlangens - neurotische gedrag; irrationeel gedrag dat men in hoge mate door het onbewuste laat bepalen.
Literatuur - karakters met neurotische trekjes, men is meer bewust van de psychologische drijfveren - psychologische romans
Freud ondermijnden de ideologie van de gegoede burgerij.
Friedrich Nietzsche:
- De waarheid bestaat niet, alleen benaderen vanuit verschillende perspectieven.
- Geen waarheden op zich
- God is dood
- Übermensch: nieuwe waarden stellen, omdat de oude burgerlijke niets meer betekende.
Beweging van Tachtig (eind 19e eeuw)
- Vernieuwing van de Nederlandse literatuur, breuk met de traditionele Nederlandse literatuur (dominee-poëzie) begin van de modern Nederlandse literatuur.
- Onkerkelijk en ongelovig - individuele stijl
- Impressies en stemmingen weergeven verwant met het impressionisme
- Estheticisme: benadrukken van de schoonheid van de kunst en niet de boodschap, l’art pour l’art.
Gorter -poëzie/dichten- ‘Mei’ epische gedicht
Mei komt vanuit de zee over het Hollandse landschap. April is overleden, het is lente en de natuur ontluikt. Mei zoekt de blinde en onsterfelijke god Balder. Hij wil zich niet aan de sterfelijke en jonge Mei binden. Mei sterft in het Hollandse landschap. - landschap uitvoerig beschreven.
(Mei is een onderdeel van ‘Sensitive Verzen,’ waarin subjectieve waarnemingen en momentopnames van emoties worden omschreven.)
Kloos -poëzie- - Aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie; streven naar eigen emoties en zielenroerselen zo individueel mogelijk te verwoorden, nieuwe ervaringen dienden als nieuwe, als oorspronkelijk verwoord te worden.
Van Eeden –sprookjesachtig- ‘De kleine Johannes’
Verschillende fasen die een kind doorloopt van een fantasievol kind (het Windekindstadium), via de puberteit tot aan de volwassenheid. Verschillende figuren symboliseren de fase van Johannes’ ontwikkeling. Uiteindelijk de keuze verder te leven onder de mensen of mee te gaan met het Windekind, hij kiest het eerste.
Naturalisme:
Emile Zola (volgeling van Flaubert zijn objectief realisme) – ‘Thérèse Raquin’ - Thérèse vermoord met haar minnaar haar echtgenoot.
Zola brengt in haar voorwoord opvattingen naar voren over een literaire tekst die horen bij het naturalisme:
- Hij pretendeert wetenschappelijk te zijn geweest (objectief realisme). Omschrijving van de personen ziet hij als een wetenschappelijke analyse.
- Een naturalistische schrijver moet objectief zijn; onbevooroordeeld.
- De schrijver moet als uitgangspunt van de werkelijkheid de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid nemen en deze zonder morele overwegingen en zonder moralistisch commentaar onder woorden brengen.
- Geen gebruikmaken van een alwetende, becommentariërende verteller, maar een neutrale verteller.
Experimentele romans: studie van het temperament en de grondige verandering van het organisme onder druk van leefmilieu en omstandigheden.
Het voorwoord van Zola is beïnvloed door het positivisme dat een Fransman Comte propageerde in de negentiende eeuw, een positivistische visie op de wetenschap, een wetenschapsopvatting.
- Alleen feiten die zintuiglijk waarneembaar of experimenteel vast te stellen zijn, zijn kenbaar, deze noemde hij positieve feiten.
- Alles buiten de zintuiglijke waarneembare wereld doet niet ter zake.
Determinisme:
Positivistische wetenschapper- opzoek naar wetmatigheden, naar causale verbanden, naar bepalende determinerende factoren. De mens wordt beschouwd als een natuurverschijnsel onderheven aan wetmatigheden. De mens heeft geen vrije wil.
Determinerende factoren:
- Erfelijke factoren – race
- Woon- en leefomstandigheden – milieu
- Tijd waarin men leeft – moment
Een naturalistische auteur wil een objectieve observator zijn van de waarneembare verschijnselen en de causale verbanden (determinerende factoren) daarbij blootleggen.
Naturalisme in de literatuur - middelpunt is vaak een nerveus karakter. De hoofdpersoon is onevenwichtig of overgevoelig. Wensen en gevoelens zijn vaak niet te realiseren - de ontknoping, het einde van de roman, vaak een ontnuchtering, een desillusie. De ondergang van de hoofdpersoon.
Naturalistische auteurs:
- Werkelijkheid beschrijven zoals deze is.
- Kritische houding tegenover de zelfgenoegzame burger, die tevreden is met zijn eigen veilige en geordende bestaan (bourgeois satisfait) en die de maatschappelijke misstanden niet wil zien of ontkent.
- Sommige nemen een maatschappijkritische houding aan om de schijnmoraal van de gezeten burgerij te ontmaskeren.
Emants (beïnvloed door Zola) – ‘Een nagelaten betekenis’
- deterministische opvatting, bepleit waarheidsgehalte in de kunst en literatuur en verzet zich tegen de geïdealiseerde voorstelling van de werkelijkheid.
Deyssel – ‘Een liefde’
Van Eeden – ‘Van de koele meren des doods’
Couperus – ‘Eline Vere’ / ‘Noodlot’
‘Eline Vere’ dromerige Haagse jonge vrouw gaat ten onder door de erfelijke factoren (race) en het als drukkend en benauwend ervaren leven in de kringen van de gegoede Haagse burgerij (milieu).
‘Noodlot’ - Bertie (een vriendin van Frank) is verantwoordelijk voor het uit elkaar groeien van Frank en Eve (de geliefde van Frank). Als Frank daar achter komt vermoord hij Bertie. Frank en Eve kunnen echter niet alsnog gelukkig worden. Wat er is gebeurd, bepaalt hun leven te zeer. Op het einde van de roman plegen Frank en Eve daarom zelfmoord.
Naturalistische toneel - Ibsen wordt gezien als de grondlegger hiervan.
Toneelpersonages zijn uitgewerkten karakters, zijn complex en hebben grote psychologische diepgang. Onder grote druk van de omstandigheden komen de personages tot nieuwe inzichten, ze verliezen hun illusies en krijgen inzicht in de werkelijkheid.
Vaak maatschappelijke problemen en een zo realistische mogelijke weergave van het hedendaagse (decors, kostuums).
Heijermans (wordt gezien als de opvolger van Ibsen) – ‘Op hoop van zegen’ - over sociale misstanden in de visserij.
REACTIES
1 seconde geleden