Stilistische begrippen (stijlmiddelen)

STILISTISCHE BEGRIPPEN

Antithese                 Het naast elkaar plaatsen van tegengestelde begrippen.

Wat vriendelijker schijn bij vijandelijker

haat!

Wat bitterder gemoed bij zoeter liefdeteken!

Wat zedelozer hart bij zedelijker spreken!

Wat Christelijker groet bij duivelser verraad!

Asyndeton               Copulatief: Het opsommen van minstens drie opeenvolgende tekstelementen                                 zonder voegwoord.

                                   Dan zou ik mijn boek vertalen in het Maleis, Javaans, Soendaas, Alfoers,                                               Boeginees, Battaks...

Adversatief: het tot uitdrukking brengen van een tegenstelling zonder voegwoorden.

Niet de regering, de oppositie is laks.

Chiasme                    Het kruislings plaatsen van (grammaticaal) gelijkwaardige tekstelementen                                      binnen een zin of binnen opeenvolgende zinnen

                                   Denkend aan de dood kan ik niet slapen

                                   En niet slapend denk ik aan de dood        

Climax                       Een reeks van minstens drie tekstelementen waarvan de inhoud een                                               stijgende lijn in betekenis en/of lengte vertoont. (steeds sterker wordend)

                                   uren, dagen,  maanden, jaren,

                                   vliegen als een schaduw heen

Dramatische ironie           Het procédé waarbij de toeschouwer/lezer meer informatie over de                                               uitgebeelde situatie heeft dan  een of meer personages in diezelfde situatie.

                                   De rest brent jullie vader tot stand en wie ook maar van de goden welwillend is.

                                   Het publiek weet dat Jasons plannen niet zullen uikomen en dat niemand van                                 de goden hem welgezind is.

Ellips                          Het weglaten van één of meer tekstelementen die in de context gemakkelijk                                               aangevuld kunnen worden.

                                   Opa gaf aan Jan een fiets, aan Piet (gaf hij) een step.

                                   - Het leed (is) aan het begin

                                   - Of dit verhaal waar (is)

Eufemisme               Het in verzachtende taal weergeven van een negatief beladen begrip.

inslapen = sterven

- Moge zij vijanden … iets aandoen.

Hyperbaton             Het uiteenplaatsen van woorden die een grammaticale eenheid vormen; de                                               eenheid wordt onderbroken door een tekstelement dat niet bij de                                                    woordgroep hoort.

Litotes                       Het ontkennen van een begrip met als doel het tegendeel te benadrukken

 Daar ben ik niet vies van (= ik vind het heel lekker)

Daar ben ik niet dol op (= ik vind het heel vies)

                                   Zeker niet zal ik ongehoorzaam zijn aan jouw woorden.

                                   (=ik zal heel gehoorzaam zijn)

Metafoor                  Vorm van beeldspraak waarbij alleen het beeld (= persoon/zaak waarmee                                                vergeleken wordt) wordt genoemd (dus zonder als, zoals, gelijk aan etc.).

Hij vloog de deur uit

Het kleine vee, dat de lucht afweidt           

            zwemmen uit = zich redden uit

            Was het Argonautenschip maar niet … door de donkere Botsernde Rotsen       gevlogen.

            - het lot van de meesters, wanneer het slecht (uit)valt.                                      

Metonymia              Het vervangen van een woord door een ander woord uit hetzelfde                                                  betekenisveld.

                                   Abstractum pro consceto: het noemen van een abstract in plaats van een                                        concreet begrip.

                                   - de eerste plaats (= de eersten, de voornaamsten)

                                   Naam van de god(in) ipv diens invloedssfeer

                                   Stof in plaats van voorwerp

                                   Pars pro toto: het noemen van een deel in plaats van een geheel.

                                   Even koppen tellen (= leerlingen tellen)

Polysyndeton          Het opsommen van minstens drie tekstelementen met voegwoorden.

Die zorgt en waakt en slaaft en ploegt en zwoegt en zweet

Woordplaatsing aan het begin/einde van een regel/zin

Woorden voor- of achteraan een zin/regel krijgen extra nadruk, of onderstrepen door hun plaatsing de inhoud van de tekst.

AANVULLEND VOOR TRAGEDIE:

Stichomythie           Een dialoog waarin men om de beurt één regel spreekt.

                                           Pentheus en Dionysus:

                                   ΠΕ       Οἶδ’, ὅς τὸ Σάρδεων ἄστυ περιβάλλει κύκλῳ

                                   ΔΙ        Ἐντεῦθέν εἰμι, Λυδία δέ μοι πατρίς

                                   ΠΕ       Πόθεν δὲ τελετὰς τάσδ’ ἄγεις ἐς Ἑλλάδα;

                                   ΔΙ        Διόνυσος ἡμᾶς εἰσέβησ’, ὁ τοῦ Διός.

                                   ΠΕ       Ζεὺς δ’ ἔστ’ ἐκεῖ τις, ὅς νέους τίκτει θεούς                                                       

NARRATOLOGISCHE BEGRIPPEN

Prospectie               Het vooruitkijken door een personage of verteller naar latere gebeurtenissen. 

                                   (flash-forward) 

- Maar zo zal dit beslist niet aflopen, denk dat nog niet,

                                   Er zijn nog gevechten voor de pas getrouwden

                                    En voor degenen die uitgehuwelijkt hebben geen kleine beproevingen.

Retrospectie                       Het terugkijken door een personage of verteller op gebeurtenissen die                                          hebben plaatsgevonden.

                                   (flash-back)  

                                   Was het Argonautenschip maar niet naar Kolchis

                                   door de donkere Botsende Rotsen gevlogen.

                                   Was maar nooit door de bijl in Pelions kloven

                                   een pijnboom gevallen om roeiriem te worden

                                   in handen van helden die de gouden vacht

                                   voor hun vorst gingen halen.