Tien tijdvakken samenvatting

streefde naar een nieuwe staat

-Wilde door centralisatie alle belastingen overal hetzelfde laten

zijn(uniformering) en centraal innen

-Hiervoor kwamen ambtenaren à adel verloor bestuurlijke en rechterlijke

functies.

Tijdvak 5: Ontdekkers en Hervormers (1500-1600)

overzeese expansie, humanisme en renaissance, wetenschappelijke belangstelling, reformatie, Nederlandse opstand

KA18: Het begin van

de Europese overzeese expansie

-Hendrik de Zeevaarder: onbekende kusten in Afrika, Colombus: Amerika, Vasco da Gama: Indië

-Veel gebieden werden veroverd kwam mede door uitvinding karveel(1488)

-Spanje en Portugal veel onenigheid à verdrag van Tordesillas: Portugal kreeg Azië, Spanje Latijns-Amerika

-De reis naar Indië werd doordat Portugal recht op vrije handel en vestiging had een bruikbare route

-Door katholieke missionarissen die ook mee gingen werd een deel van de bevolking bekeerd.

KA19: Het veranderde mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

-In de 16e eeuw kwam er waarheidsgetrouwe wetenschap

-Nieuwe wetenschappelijke benadering door cartografie

-Twee soorten kaarten: zonale kaart, met zones, de OT-kaart, de aarde werd door de T in drie delen opgesplitst

-Door boekdrukkunst snelle verspreiding van de wereldkaart van Ptolemaeus

KA20: De hernieuwende oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid

-eind 14e eeuw: Humanisme(literaire en filosofische kant) en

Renaissance(artistieke kant) ontstaat

-Standpunten: individualiteit, kunstenaar belangrijk, schoonheid, menselijk lichaam en erfgoed Klassieke Oudheid

-Door reizende geleerden, studenten en kustenaars en boekdrukkunst à ideeën snel verspreid

-Erasmus was bang voor 3 zaken: 1. Heidendom door bestudering oudheid 2. Jodendom

3. Scheuring van de kerk

-1517: Maarten Luther publiceert 95 stellingen, waarin katholicisme word bekritiseerd. Hij was tegen: aflaten, en geestelijken rijk en kerkvolk arm. à startsein Hervorming/Reformatie

KA21: De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

-16e eeuw: verloor katholieke kerk veel gelovigen. Dat kwam door de reformatie die als gevolg hadden dat het protestantisme ontstond. Die kende twee belangrijke stromingen:

-Lutheranisme: Maarten Luther, vorst beslist over kerk

-Calvinisme: Johannes Calvijn, radicalere vorm, door bestudering bijbel leerde de gelovige wat God wilde, 5 van 7 sacramenten schafte hij af, bijbel was de kern, de kerk beslist de wet

-Reformatie leidde tot Contrareformatie: Concilie van Trente, betere opleidingen, celibaat opnieuw vastgesteld, eigen geloofsinterpretatie werden streng bestraft à leidde tot bloederige oorlogen

KA22: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

-Karel V en Filips vonden dat privileges moesten verdwijnen, FIlips had gewesten nodig om belastinggeld te innen. Gewesten eisten bestuursinvloed.

-Hoge adel boos door: hun inkomsten en aanzien verloor, veranderingen bestuur, harde aanpak hervormers à Smeekschrift der Edelen(1566)

-Margaretha van Parma landvoogdes der Nederlanden

-1550: Karel V bloedplakkaat à elke aanhanger van de Hervorming kreeg doodstraf

-Beeldenstorm: politieke, economische en godsdienstige oorzaken

-Economisch gebied: ontevredenheid belasting en strenge winters à kwam bereidheid de rijkdom van katholicisme te eigenen

-Alva en leger strenge maatregelen tegen volksopstand à 1568: Willem van O. verzamelde huurlingen à Alva reageert met militaire tegenacties à

Na mislukte pogingen trok Spaanse leger terug.

-Eenheid Nederland duurde kort: Unie van Atrecht(1579) en Unie van Utrecht werden gesticht.

-Willem van O. nieuwe koning want Filips werd gezien als de boosdoener à Willem van O. wordt vermoord(1584) à geen nieuwe koning: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd gesticht(1588)

Tijdvak 6: Regenten en Vorsten (1600-1700)

ontstaan wereldeconomie, absolute macht, wetenschappelijke revolutie

KA23: Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

-In republiek was klein deel boer de rest van de bevolking werkte in de nijverheid, handel of verkeer à republiek lag ver voor tot de rest van Europa

-Door stijgende zeespiegel en inklinking werd akkerbouw onmogelijk. à Boeren gingen over op veehouderij

-Tegelijkertijd waren er graanoverschotten in Oostzeegebieden à vulde tekorten aan in Republiek à ontstaan bloeiende graanhandel

-Door  verbeterde scheepbouwtechnieken, en specialisatie en schaalvergroting à durfde Cornelis Houtman het eind 16e eeuw om te gaan varen naar Azië(1595). à VOC werd opgericht

-Amsterdam belangrijk voor wereldeconomie à stapelmarkt

KA24: Het streven van

vorsten naar absolute macht

-In Nederland: bestuur geregeld met Staten-Generaal maar stadhouder had veel macht.

-Men wist niet wie nou de hoogste macht had: twee groepen:

-Prinsgezinden: stadhouders hoogste macht, gecentraliseerd calvinistisch bestuur

-Staatsgezinden: Staten-Generaal hoogste macht

-In Frankrijk was er absolutisme: Lodewijk XIV à iedereen moest katholiek zijn. Door Edict van Nantes hadden calvinisten godsdienstvrijheid maar Lodewijk draaide dit terug.

-Economisch ging het slecht. à mercantilisme/protectionisme werd ingesteld

KA25: De wetenschappelijke revolutie

-Opleiding en wetenschap belangrijk in de Republiek

-Door grote verdraagzaamheid, vrijheid van meningsuiting en godsdienst à trokken veel buitenlanders aan

-Kwamen nieuwe ontdekkingen door hernieuwde mens en wereldbeeld à Renaissance

-In West-Europa ontstond uitwisseling van kennis en onderzoek, er ontstonden speciale gemeenschappen voor kennis. à Republiek was een groot aandeel hierin

KA26: De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

-Economisch en op het gebied van kennis, wetenschap, handel en nijverheid ging het goed

-Maar armen, nieuwkomers en katholieken hadden het wel zwaar

-De generaliteitslanden werden bestuurd vanuit de Staten-Generaal, katholieke kerken werden protestantse

Tijdvak 7: Pruiken en Revoluties (de Verlichting) (1700-1800)

slavenhandel, de verlichting, verlicht absolutisme, democratische revoluties

KA27: De uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme

-door koloniën overzee en slaven hadden Europese landen een koppositie in de wereldeconomie

-Portugezen, Spanjaarden en Hollanders hadden wereldhandelsrijken

-Tussen Europa, Afrika en Amerika ontstond een driehoekshandel à werd beheerst door europa waaronder de WIC

-Europeanen stichtte plantagekoloniën waar tropische landbouwgewassen zoals: suikerriet, tabak en later katoen werd verbouwd.

-Door bevolkingsgroei in Europa steeg de vraag naar deze producten à slavenarbeid vormde de grondslag van plantageproducten

-Onder invloed van de verlichting ontstond het abolitionisme

KA28: Rationeel en optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen van de samenlevig: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

-Verlichting ontstaat: intellectuele en culturele beweging.

-Standpunten: eind geestelijke duisternis, rationalisme, kritiek op kerk, (vaak) kritiek op absolutisme, menselijk verstand was in staat alles op te

lossen, standenmaatschappij onrechtvaardig.

-Voltaire: vooral kritiek op de kerk, die zou de mens dom houden

-Montesquieu schreef boek(1748): trias politica

-Rousseau ging net een stapje verder: volksoevereiniteit

-Ideeën werden verspreid via brieven, romans, discussieavonden en drama.

-De Verlichting legde de basis voor de Amerikaanse en Franse revoluties

KA29: Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).

-O.l.v. Lodewijk XIV was in Frankrijk een absolute monarchie à ancien régime

-Verlichte despoten waren: Jozef II van Oostenrijk, Catharina de Grote van Rusland en Frederik de Grote van Pruisen à zij voerden veranderingen die goed waren voor het volk

-Dit verlicht absolutisme leidde niet tot meer inspraak maar wel tot modernisering van landbestuur, onderwijs en economie

-In Nederland niet het geval à kritiek op Willem V nam steeds grotere vormen aan

-in 1780 kwam revolutionaire beweging op: de patriotten à wilde herstel oude glorie à na escalatie vluchtten zij naar Frankrijk

KA30: De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap

-Door schuld van Engeland moest Amerika meer belasting betalen à zij weigerde dit want ze waren niet in het bestuur vertegenwoordigt. à

zij eisten lagere belastingen, meer zelfbestuur en inspraak

-Tea act was de druppel à gewapende opstand olv George Washington à 1776: onafhankelijkheidsverklaring, in 1781: constitutie opgesteld door Founding Fathers à

gebaseerd op trias politica en aangevuld door Bill of Rights

-Frankrijk: boeren waren ontevreden à richten Nationale Vergadering op à bestorming bastille(1789) à adel deed afstand van privileges à

verklaring Rechten van de Mens

-Napoleon kwam toen aan de macht en Frankrijk was weer terug bij af

-1795: Republiek binnengevallen door Franse Leger(waaronder de gevluchte patriotten) à Bataafse republiek à nieuwe grondwet,parlement,opheffing tol, eenheid belasting, onderwijsstelsel en godsdienstvrijheid

 Tijdvak 8: Burgers en Stoommachines (1800-1900)

Industriële revolutie, sociale kwestie, modern imperialisme, emancipatiebewegingen, kiesrecht, ontstaan politiek-maatschappelijke stromingen

KA31: De Industriële Revolutie die in

de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving

-Door bevolkingsgroei en veranderingen in landbouw à meer mensen die banen zochten

-Werden nieuwe fabrieken geplaatst à arbeidsproductiviteit steeg

 -Door uitvinding van de stoommachine hoefden fabrieken niet perse in de buurt van water te staan maar wel bij voorkeur in de stad

-Engeland maakt als eerst deze verandering mee. Vanaf 1850: Engeland oppermacht in de wereld

KA32: De sociale

kwestie

-Er waren meer arbeiders dan werk à fabrikanten maakten gebruik daarvan door lage lonen etc.

-Protesterende arbeiders werden ontslagen, er waren toch genoeg andere arbeiders

-Pas nadat artsen zich om hen ging bekommeren en de ellende openbaar kwam werd er iets aan gedaan.

KA33: De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie.

-Er kwam veel vraag naar grondstoffen zoals ruwe katoen, goud, kopererts, rubber en jute

-Doordat er steeds meer plantages kwamen, kwamen er ook steeds meer slaven.

-Vanaf 1850 gingen Europese landen het lokale bestuur in koloniën echt overheersen en er was sprake van modern imperialisme. 3 motieven voor het veroveren van nieuwe koloniën:

-Economisch motief: afzetmarkten, en grondstoffen uit koloniën

-Machtspolitiek motief: hoe meer macht hoe beter

-Cultureel motief: de beschaving in Europa was nog altijd het best dus die moest worden overgebracht

KA34: de opkomst van

emancipatiebewegingen

-Door de IR veranderde de samenleving van karakter, er kwamen emancipatiebewegingen op:

-Arbeiders: organiseerde zich in vakbonden en wilde betere werkomstandigheden en inkomen

-Vrouwen: de verzetsbeweging was het feminisme, zij wilde gelijke rechten, kiesrecht etc.

-Confessionelen: godsdienstige mensen wilden graag een herinrichting van de samenleving met als leidraad het geloof

KA35: Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces.

-Meer mensen gingen zich bemoeien met politieke besluitvorming

-Arbeiders progressieve liberalen vochten voor algemeen kiesrecht

-Er kwam algemeen mannenkiesrecht maar pas later vrouwenkiesrecht

-Het censuskiesrecht werd in 1848 door Thorbecke ingevoerd

KA36: De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme en socialisme

-Kapitaal en arbeid hadden elkaar nodig, maar andere belangen. Hierdoor

ontstonden 2 stromingen:

-Liberalisme: fabrikanten voelden zich hier bij thuis: vrije, ondernemende

individu staat centraal. Overheid bemoeit zich zo min mogelijk met de economie

-Socialisme: hierbij voelden de arbeiders zich thuis: gelijkheid staat voorop.

-Een andere iets extremere vorm van het socialisme is het communisme: Marx verwachtte een klassenstrijd die zou gewonnen worden door het proletariaat.

Tijdvak 9: Wereldoorlogen (1900-1950)

moderne propaganda, totalitaire ideologieën, de crisis, wereldoorlogen, genocide, Duitse bezetting, verwoesting met massavernietigingswapens, verzet modern imperialisme

KA37: De rol van de moderne

propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie

-Hitler was de eerste politicus die propaganda gebruikte als

machtsmiddel en het werkte effectief

-Er kwam censuur op muziek, film, theater, literatuur pers en radio.

-Er was geen persvrijheid en verplichte nationaalsocialistische activiteiten versterkte de macht van de nazi’s

KA38: Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën:

communisme en facisme/communisme

-In de tijd van de crisis ontstonden drie totalitaire stromingen:

-Facisme: olv Mussoline in Italië

-Communsime: olv Lenin en Stalin in Sovjet-Unie

-Communsime: olv Lenin en Stalin in Sovjet-Unie

-Nationaal-socialisme: olv Hitler in Duitsland hij voegde er nog antisemitisme aan toe.

KA39: de crisis van het wereldkapitalisme

-Tijdens de WO1 probeerden landen elkaar economisch te slopen.

-De industriële productie kwam steeds meer in dienst te staan van oorlog à Eng en Fra leenden enorme bedragen bij de VS om oorlogsmateriaal aan te schaffen

-Duitsland was economisch gebroken door de herstelbetalingen van het verdrag van Versailles.

-Hierop zette de VS het Dawesplan op. à eind economische crisis van Duitsland

-Tussen 1924 en 1929 bloeide de economie tot 29 okt. 1929 door de ineenstorting van de beurs

KA40: het voeren van twee wereldoorlogen

-WO1 was van 28 jul 1914 tot 11 nov 1918. Oorzaak was de moord op Frans Ferdinand. à Servië was de schuldige, waardoor Oostenrijk-Hongarije de oorlog verklaarde.

Door de vele bondgenootschappen groeide het uit tot een wereldoorlog.

-WO2 begon toen Duitsland Polen binnenviel in 1939.

KA41: Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.

-Nazi’s maakte onderscheid in rassen: het Duitse ras was het heersersras en

de Joden het minderwaardige ras.

-Doel: Derde rijk creëren dat raszuiver zou zijn à

wat een genocide betekende

-De vervolging van joden had verschillende fasen:

isolatie,deportatie,concentratie en eliminatie

-Op de Wannsee-conferentie werd besloten dat er speciale vernietigingskampen voor joden kwamen

KA42: De Duitse bezetting in Nederland

-Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen à het Nederlandse leger was niet opgewassen tegen het Duitse en met het bombardement op Rotterdam gaf NL zich over

-Op het begin leek de bezetting mee te vallen maar al snel kwamen er een aantal maatregelen:

-Joodse mensen kwamen in een isolement en werden later ook gedeporteerd

-Voor niet-Joodse mensen kwam het leven in teken te staan van Duitse oorlogseconomie,

er was minder bewegingsvrijheid, er kwam distributie, er was arbeidsinzet

-Er waren drie dringen die je kon doen: collaboreren, accommoderen of verzetten

-Er is maar één keer openlijk een staking geweest tegen de razzia’s de Februaristaking op 25 feb 1941

KA43: Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij de oorlogvoering

-Er kwamen veel nieuwe wapens

-In WO1: vlammenwerper, duikboot, gifgas 

en tank

-In WO2: vliegtuigen die bombardementen veroorzaaktenen atoombommen(bedreiging gehele mensheid)

KA44: Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme

-Tijdens de WO1 kwam er in de koloniën een soort omslagpunt doordat soldaten uit de koloniën die meevochten kennismaakte met vrijheid en

democratie. Zij wilde onafhankelijk worden

-Door de 14 punten van Wilson in 1919 erkende hij dat elk volk had op

onafhankelijkheid

-De koloniale heersers wilde niet meteen soevereiniteit verlenen maar

onafhankelijkheid was rechtvaardig

-Door het machtsvacuüm in de WO2 greep Japan zijn kans en nam voormalige koloniën in.

Tijdvak 10: Televisie en computer (1945-1989)

twee ideologische blokken, atoomoorlog, dekolonisatie, eenwording Europa, sociaal-culturele veranderingen, Multiculturele samenleving

KA45: de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.

-Sovjet-Unie en VS kwamen na de WO2 al snel lijnrecht tegenover elkaar te staan. Ontstonden twee ideologische blokken: westen kapitalisme, oosten communisme

-Sovjet-Unie had in Europa verschillende satellietstaten waar ook het

communisme gelden

-Het wantrouwen nam steeds meer toe en het kwam tot een wapenwedloop

-1947: VS introduceert Marshallplan om Europese landen te helpen. Satellietstaten moeten hulp weigeren à

het plan verscherpten de tegenstellingen

-Spanningen leidden tot de Navo(1949) en Warschaupact(1955)

-Overal ontstonden spanningen als gevolg van de Koude Oorlog: Berlijn, Korea, Cuba en Vietnam

KA46: De dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld

-Na de WO2 vond er vrijwel overal dekolonisatie plaats, dit heeft drie

oorzaken:

-Doordat de inheemse bevolking in contact kwam met westerse ideeën à verlangen groeide

-Aziatische nationalisten werden gemotiveerd door de overwinningen van Japan op

de geallieerden

-VS en Sovjet-Unie hadden het nu voor het zeggen: en zij vonden het

imperialisme onzin

KA47: De eenwording van Europa

-Na WO2 groeide het verlangen naar Europese integratie

-Dit kwam door de EGKS à EEG à

EG à en sinds 1993 de EU

-Sindsdien: uitbreiding meer lidstaten(vooral Oostbloklanden) en invoering van de euro

KA48: de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen

-Na WO2 begon de wederopbouw à

welvaart kwam snel terug mede door Marshallhulp

-De basis voor de verzorgingsstaat werd gelegd

-Economie groeide door het aardgasveld

-Er traden twee processen op: secularisering en individualisering

-Steeds minder mensen naar de kerk, sommigen jongeren keerden zich tegen de maatschappij af

KA49: de ontwikkeling

van pluriforme en multiculturele samenlevingen

-Vele westerse samenlevingen verkleurden vanaf de jaren 50 en 60

-In NL kwamen vooral: Mollukers, Indische Nederlanders, Surinamers, Antillen,

Aruba, Turkije en Marokko ook kwamen er gastarbeiders

-Dit alles maakten Nederland tot een Multiculturele samenleving

Afkortingen:

RR – Romeinse Rijk

IR – Industriële Revolutie

WO - wereldoorlog