Nederlands-Indie studiegids h1

Samenvatting van De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië

Hoofdstuk 1: Europese expansie en de VOC (1500-1800)

Waarom werd de VOC gesticht?

- Er was grote concurrentie tussen de landen die handel wilden drijven met de landen buiten Europa (o.a. Azië). De concurrentie met de andere landen was fel en Nederland was niet erg geliefd.
- Ook de onderlinge concurrentie was groot. O.a. Zeeuwse en Amsterdamse ‘voorcompagniën’ bestreden elkaar om zo hun eigen winst te vergroten.

Met de oprichting van de VOC kon Nederland de strijd aangaan met de Engelsen en de Portugezen. Dankzij de monopolie (alleenrecht dat alleen de VOC in naam van de Republiek overzees mocht handelen met andere landen) die de VOC van de Staten-Generaal kreeg, kon de VOC veel winst gaan maken.

Hoe kwam de VOC aan zo’n grote staatsrechtelijke macht?

De Staten-Generaal (hoogste bestuursorgaan van de Republiek) verleende de VOC de monopolie (zie hierboven), zodat er een zo groot mogelijke winst behaald kon worden.

Dankzij dit alleenrecht had de VOC de volgende bevoegdheden:
- De VOC kon optreden als een zelfstandige staatsmacht en kon zo zelfs de oorlog verklaren.
- De VOC mocht zelfstandig verdragen sluiten met de inheemse vorsten.

Hoe groeide de rol van de VOC als handelspartner in Azië?

De VOC werd met open armen ontvangen door de inheemse vorsten. Hoewel territoriaal bezit in 1e instantie niet het doel van de VOC was, kreeg de VOC hier toch meer mee te maken. De VOC raakte steeds meer betrokken bij conflicten tussen inheemse vorsten. De VOC profiteerde hiervan door telkens 1 van de partijen te steunen en als tegenprestatie nieuwe handselsvoordelen te eisen.

Wat was de functie van de verdragen in de handelspolitiek van de VOC?

De VOC was een handelscompagnie met als hoofddoel: zo veel mogelijk winst maken. Aan het alleenrecht alleen had de VOC niet genoeg en aangezien de VOC bevoegd was om verdragen te sluiten, maakte de VOC hier gebruik van.

Door het sluiten van verdragen belemmerde de VOC de handel van de concurrenten. Plus daarbij: In ruil voor o.a. politieke steun en importproducten kreeg de VOC een hoop nieuwe monopolies in handen.

Welke factoren hebben geleidt tot de ondergang van de VOC?

- In de 18e eeuw groeide de altijd al aanwezige corruptie binnen de VOC uit tot een groot probleem. Die corruptie had te maken met de lage lonen. Om hun inkomsten enigszins te verbeteren mochten de VOC-dienaren tot een waarde van 2 maandlonen voor zichzelf handelen. Een deel van de laadruimte op de retourvloten werd hiervoor vrij gehouden. Gezien de enorme winsten die hiermee behaald vielen te worden, werden de regels overtreden en waren retourvloten vaak overvol.
- Ook erg geliefd was de morshandel in opium. Kleine, gemakkelijk te verbergen hoeveelheden brachten hoge winsten op. Veel VOC-dienaren wisten zichzelf met amfioensmokkel te verrijken. Hierdoor liep de VOC jaarlijks miljoenen mis.
- De VOC kreeg ook steeds vaker te maken met concurrentie van andere landen. Ook de vele oorlogen die de republiek moest voeren verzwakte haar positie.
- Daarnaast was er voor de VOC in de 18e eeuw gebrek aan kapitaal. Men vond geen investeerders meer. De geldexport steeg met factor 7, terwijl de inkomsten uit goederen slechts met factor 3 stegen. Het kapitaalgebrek werd ook nog eens versterkt door de ontwikkelingen op de Europese markt. De vraag naar specerijen daalde en de vraag naar cultuurgewassen (koffie, thee, suiker) steeg  Hier bezat de VOC echter geen monopolie voor.
- Plus: Ondanks dat de problemen toenamen, bleef de VOC dividend uitkeren aan aandeelhouders: zelfs toen de kas eigenlijk al leeg was.
- Vierde Engelse oorlog - kustblokkade door de Engelsen - VOC kon niet meer handelen.

Hoe ontstond in Indië een mengcultuur?

De VOC had verschillende vestingen in Azië. De VOC wilde de blanke bovenlaag zoveel mogelijk afschermen van de Aziatische wereld. Een stad als bijvoorbeeld Batavia werd daarom in 3-en gedeeld. Er ontstond een Indo-Europese mengcultuur.

Toch is de scheiding niet lang gebleven:
- VOC-dienaren trokken kabaja’s (lange, inheemse jassen) aan.
- Ze spraken de inheemse taal.
- Ze woonden samen met njai’s (inheemse huishoudsters).
- Ze aten gekruide Aziatische gerechten.
- Ze lieten hun kinderen opvoeden door een Indische ‘baboe’.

Sommige VOC-dienaren namen zelf de leefstijl van de inheemse vorsten over. Zij bouwden prachtige landhuizen en lieten zich als Javaanse prinsen bedienen door slaven en bedienden.