Koude oorlog examenkatern

De communisten veroverden steeds grotere delen van China. Op 1 oktober 1949 riep hun leider Mao Zedong de Volksrepubliek China uit, daarmee was een tweede communistische grootmacht ontstaan.

De VS vreesde voor een groot communistisch blok in Azië. Truman vond dat alles gedaan moest worden om de expansie van het communisme in Azië te stoppen. De containmentpolitiek moest ook in Azië worden toegepast.

Korea

Op 25 juni 1950 viel Noord-Korea Zuid-Korea binnen. De VS zag dit als een onderdeel van een communistisch plan om de wereldheerschappij te veroveren. Na een bloedige strijd kwam er in 1953 een wapenstilstand. Vrede is er echter nooit gesloten, Korea is nog steeds verdeeld.

Dekolonisatie

Na de Tweede Wereldoorlog verloren de Europese mogendheden in Azië in hoog tempo hun kolonies. De VS en Sovjet-Unie steunden deze dekolonisatie.

-De VS, zelf ontstaan uit een opstand tegen het kolonialisme, zagen zichzelf als voorvechters van vrijheid en onafhankelijkheid.

-De communisten zagen zichzelf als de helpers van alle onderdrukte volkeren.

Naast ideologische motieven hadden de VS en de Sovjet-Unie ook machtspolitieke motieven. Ze steunden antikoloniale bewegingen om invloed te krijgen in nieuwe staten en te voorkomen dat de vijand invloed kreeg.

Vietnam verdeeld

In 1945 riepen communisten de onafhankelijk van Vietnam uit. Doordat Frankrijk zich daar niet bij neerlegde, brak er een koloniale oorlog uit. China en de Sovjet-Unie steunden de Vietnamese communisten en leverden wapens. De VS steunden de Fransen, maar deze kregen Vietnam niet onder controle.

• In de conferentie van Genève werd met alle grootmachten een oplossing gezocht.

Maar, de Slag bij Dien Bien Phu brak los en de communisten kregen het in handen.

Eisenhower zei dat Vietnam zelf niet zo belangrijk was, maar het was net als met dominostenen. Als Vietnam viel, zouden andere landen ook volgen. Uiteindelijk zou de hele vrije wereld gevaar lopen. Met deze dominotheorie dwongen de Amerikanen a dat in de akkoorden van Genève werd afgesproken dat Vietnam werd verdeeld in een communistisch Noord-Vietnam en een anticommunistisch Zuid-Vietnam.

De Amerikaanse nederlaag

In Zuid-Vietnam begon de Vietcong (guerrillaleger) een opstand. Amerika ging zich hier ook mee bemoeien, als aanleiding voor het opvoeren van het geweld gebruikte Johnson het incident in de Golf van Tonkin. In 1964 beschadigden Noord-Vietnamese schepen daar een Amerikaans oorlogsschip.

• Het Congres nam de Tonkin-resolutie aan, die de president toestemming gaf om in Zuid-Oost Azië zonder oorlogsverklaring onbeperkt geweld te gebruiken.

De protestgeneratie, met veel studenten die vreesden te moeten vechten in Vietnam, demonstreerde massaal tegen de Vietnamoorlog.

Burgeroorlog in Angola

In Afrika vond de dekolonisatie plaats tussen 1956 en 1975. Het bloedigste conflict vond plaats in Angola. Portugal hield vast aan Angola en in 1961 begonnen twee onafhankelijkheidsbewegingen (MPLA en FNLA) een guerrillaoorlog.

-De communistische MPLA kreeg geld en wapens van de Sovjet-Unie.

-De anticommunistische FNLA van Zuid-Afrika en in het geheim ook van de VS.

Uit de FNLA ontstond een derde beweging, de UNITA. Deze werd ook door het Westen gesteund.

Cuba en Zuid-Afrika vochten ook mee. De MPLA nam met behulp van Cubaanse troepen de hoofdstad Luanda in en riep een communistische eenpartijstaat uit: de Volksrepubliek Angola.

Confrontatie en co-existentie 1955 – 1963

Ook in de jaren 1955-1963 liep de spanning in de Koude Oorlog enkele keren flink op, zoals bij de Hongaarse Opstand, de bouw van de Berlijnse Muur en de Cubacrisis. Toch bleef een directe militaire confrontatie tussen de VS en de Sovjet-Unie uit.

NAVO en Warschaupact

In 1955 sloot de Bondsrepubliek zich aan bij de NAVO en vormde een nieuw Duits leger. In reactie hierop richtte de Sovjet-Unie een bondgenootschap van communistische landen op: het Warschaupact. De DDR werd direct lid.

De Hongaarse Opstand

Stalins opvolger Chroesjtsjov rekende in 1956 in een toespraak af met zijn voorganger, die hij afschilderde als een misdadige tiran. Chroesjtsjov wilde geen eind maken aan de communistische dictatuur, maar zijn rede leidde tot hoge verwachtingen.

In de Hongaarse hoofdstad Boedapest durfden studenten op 23 oktober 1956 te demonstreren voor democratie en vrijheid van meningsuiting. De dagen daarna gingen in het hele land studenten en arbeiders massaal de straat op.

• Nagy beloofde dat hij een eind zou maken aan het machtsmonopolie van de communistische partij, er zou een democratie met meer partijen komen en hij beloofde het vertrek van de Sovjettroepen.

Vreedzame co-existentie

De VS en Sovjet-Unie wilden beide de vrede behouden. Door de kernwapens betekende oorlog zelfvernietiging. Communisme en kapitalisme zouden dus nog lang naast elkaar moeten bestaan.

De Berlijnse Muur

Ondanks de verbeterde relatie tussen Oost en West brak in 1961 een tweede crisis uit rond Berlijn. Steeds meer Oost-Duitsers ontvluchtten de DDR en gingen naar het Westen. De uittocht werd zo groot dat het een bedreiging werd voor het voortbestaan van de DDR. Er werd besloten om de grens hermetisch af te sluiten. Amerika deed niks, zij waren allang blij dat er geen oorlog was. Een muur was beter dan een oorlog.

De Cubacrisis

In 1959 hadden rebellen op Cuba de pro=Amerikaanse regering verjaagd. Hun leider Fidel Castro vestigde een communistische eenpartijstaat, de eerste op het westelijke halfrond. Kennedy liet in 1961 een invasie uitvoeren door anticommunistische Cubanen die waren opgeleid door de CIA.

Chroesjstjov besloot Cuba te beschermen met kernwapens.

Ontspanning 1963 – 1991

Na de Cubacrisis kwam de ontspanning tussen de VS en de Sovjet-Unie op gang. Na 1975 nam de spanning weer toe. De hervormingen van Sovjetleider Gorbatsjov leidden in 1989 tot de val van de Berlijnse Muur en in 1991 tot het einde van de Sovjet-Unie.

Wapenbeperking
Belangrijk voor crisisbeheersing was betere communicatie. Een van de oorzaken dat de Cubacrisis bijna uit de hand was gelopen, was dat Kennedy en Chroesjtsjov niet met elkaar hadden gesproken. Om deze reden kwam er een hotline in Moskou, zodat de twee regeringsleiders met elkaar konden communiceren. De ontspanning leidde ook tot onderhandelingen over de atoomwapens.

Wapenbeperking
Belangrijk voor crisisbeheersing was betere communicatie. Een van de oorzaken dat de Cubacrisis bijna uit de hand was gelopen, was dat Kennedy en Chroesjtsjov niet met elkaar hadden gesproken. Om deze reden kwam er een hotline in Moskou, zodat de twee regeringsleiders met elkaar konden communiceren. De ontspanning leidde ook tot onderhandelingen over de atoomwapens.

Vanaf 1969 onderhandelden beide grootmachten over wapenbeheersing, deze gesprekken leidden tot het SALT I-verdrag. Ze beloofden niet nog meer intercontinentale raketten te bouwen en niet verder te werken aan luchtverdedigingssystemen met raketten die kernraketten uit de lucht konden schieten.

De Praagse Lente

In januari 1968 kwam in Tsjecho-Slowakije een nieuwe generatie communisten aan de macht onder leiding van Dubcek. Ze presenteerden een plan voor een democratisch communisme met vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen. Dat werd het begin van de Praagse Lente, een korte periode van hervormingen en optimisme. Aangemoedigd door het enthousiasme voerde Dubcek veel sneller veranderingen door dan hij van plan was geweest.

Andere Oostbloklanden waren bang dat de Praagse Lente zou overslaan, en vroegen de Sovjet-Unie om hulp. Er kwam een Breznjevdoctrine, die inhield dat de Sovjet-Unie moest ingrijpen als een communistisch land dreigde af te glijden naar het kapitalisme.

Op 21 augustus viel een troepenmacht van een half miljoen man Tsjecho-Slowakije binnen. Het land wist dat geweld geen zin had, er zou toch geen hulp komen. Het resultaat was hetzelfde als in Hongarije: de totalitaire communistische partijdictatuur werd volledig hersteld.

Een nieuwe wapenwedloop

Na 1975 nam de spanning in de Koude Oorlog weer toe, de Sovjet-Unie plaatste middellange afstandsraketten, waarmee heel Europa vernietigd kon worden. De NAVO besloot op zijn beurt honderden Amerikaanse middellange afstandsraketten in West-Europa te plaatsen.

Gorbatsjov

Het Oostblok raakte economisch steeds verder achterop. Gorbatsjov besefte dat de Sovjet-Unie zich de bouw van een peperduur ruimteschild niet kon veroorloven en wilde de kosten van de bewapening verminderen. In 1987 leidde dit tot een sensationeel verdrag, waarin de leiders afspraken de kernraketten voor de middellange afstand te vernietigen.

-Glasnost: openheid, overal moest vrij gesproken kunnen worden.

-Perestrojka: verbouwing, de economie moest anders georganiseerd worden.

De economie ging achteruit, de armoede nam toe en critici van het communisme kregen steeds meer ruimte.

Het einde van het Oostblok

Eind 1988 liet Gorbatsjov de Breznjevdoctrine los. Hij zei dat alle volkeren hun eigen keuzes mochten maken. Het regime in de DDR probeerde wanhopig de uittocht te stoppen, maar de bevolking reageerde met steeds massalere demonstraties voor reisvrijheid en andere hervormingen. Op 9 november zei een hoge functionaris dat iedereen de grens met West-Duitsland mocht oversteken. Dit leidde tot een run op de Berlijnse Muur.

In 1991 viel de Sovjet-Unie zelf uiteen. Als eerst scheidden de Baltische staten zich af . De macht in Rusland kwam in handen van Boris Jeltin. Deze zette Gorbatsjov af en hief de Sovjet-Unie in december 1991 op en verbood de communistische partij.

Europese samenwerking

In het Verdrag van Maastricht werd de Europese Unie opgericht en werden er afspraken vastgelegd over invoering van een Europese munt en samenwerking op veel andere gebieden.