Hoofdstuk 9: tijd van wereldoorlogen

o Rode Terreur: periode van communistisch schrikbewind tijdens de Russische Burgeroorlog tussen 1917 en 1921.

o Triple Alliantie: een verdrag tussen het Duitse Keizerrijk, Oostenrijk-Hongarije en Italië uit 1882. De landen spraken af om elkaar te steunen in het geval van een aanval op een van hen door twee of meer grootmachten.

o Triple Entente: alliantie tussen Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland uit 1907.

o Totalitarisme: ideologie die de hoogste waarde toekent aan de straat, waaraan het individu helemaal ondergeschikt is.

o Verdrag van Versailles: het verdrag waarmee in 1919/1920 de Eerste Wereldoorlog formeel werd beëindigd.

o Verzuiling: indeling van de maatschappij in groepen met dezelfde geloofs- of levensovertuiging.

o Volkenbond: voorloper van de Verenigde Naties, opgericht in 1921.

o Volksfront: een samenwerkingsverband van linkse politieke partijen en organisaties.

o Vrede van Bresk-Litovsk: vredesverdrag tussen de communisten in Rusland en Duitsland, in maart 1918. Als gevolg hiervan stapte Rusland uit de Eerste Wereldoorlog, wat voor Duitsland het einde van de tweefrontenoorlog betekende.

o Wereldoorlog: oorlog tussen veel staten en gevoerd op mondiale schaal.

Kenmerkende aspecten

1. Het voeren van twee wereldoorlogen.

2. De crisis van het wereldkapitalisme.

3. Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/ nationaalsocialisme.

4. De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie.

5. Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering.

6. Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.

7. De Duitse bezetting van Nederland.

8. Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme.

Tijd van wereldoorlogen

1900 – 1950

Jaartallen

1904/1905: Russisch-Japanse oorlog. Oprichting Doema. Entente Cordiale.

1907: Triple Entente.

1914: Begin Eerste Wereldoorlog.

1917: VS gaan deelnemen aan de Eerste Wereldoorlog.

1917: Februarirevolutie Rusland, tsaar wordt afgezet. Oktoberrevolutie Rusland, revolutie van de bolsjewieken.

1918: Brest-Litovsk. Grieppandemie. Republiek van Weimar. Wapenstilstand WOI.

Augustus 1919: Vrede van Versailles.

1921: Burgeroorlog in Rusland is voorbij, Sovjet-Unie.

1922: Mussolini aan de macht in Italië.

1923: Ruhrgebied wordt bezet door de Fransen.

1924: Hitler pleegt een staatsgreep. Dawes-plan.

1929: Beurskrach in de VS, economische wereldcrisis.

1933: Hitler aan de macht in Duitsland.

1935: Neurenbergerwetten.

1938: Anschluss Oostenrijk bij Duitsland. Conferentie van München. Kristallnacht.

1939: Tweede Wereldoorlog breekt uit. Molotov-Von Ribbentrop-pact.

1941: Operatie Barbarossa. Pearl Harbor, Japan valt deel van de vloot van de VS aan.

1942: Januari, Wannseeconferentie.

1943: Februari, Slag bij Stalingrad.

1944: 6 juni D-Day. September, helft van Nederland bevrijd.

1945: Mei, einde Tweede Wereldoorlog in Europa. 6 en 8 augustus, atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Augustus, einde van de Tweede Wereldoorlog Azië.

Oriëntatie

De oorzaken van de oorlogen waren een combinatie van factoren: bondgenootschappen tussen koloniale grootmachten die elkaar steunden en massavernietigingswapens. De behoefte om bondgenootschappen te sluiten, kwam door het nationalisme en het imperialisme in de 19e eeuw. De ontwikkeling van massavernietigingswapens was een belangrijk onderdeel van de wapenwedloop. De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog waren voor alle landen vreselijk. Rusland kreeg te maken met een communistische revolutie waarin de tsaar werd afgezet. In Duitsland werd de Republiek van Weimar uitgeroepen en leden de mensen honger. Een wereldwijde griepgolf belemmerde het herstel na de oorlog nog meer. Het nationalisme kreeg na de oorlog een nieuwe impuls. Nieuwe staten ontstonden en anderen kregen hun onafhankelijkheid. In 1929 waaide de crisis van de VS over. De gevolgen hiervan waren zo groot dat politieke bewegingen populair werden. In Duitsland kwam Hitler aan de macht die het land omvormde tot een totalitaire maatschappij. De Tweede Wereldoorlog brak uit en leidde tot de Holocaust.

9.1

Een nieuwe grootmacht: Duitsland

In de periode 1900-1914 streden Groot-Brittannië en Duitsland om de macht in Europa, maar de VS was het modernste land. Europese immigranten stroomden erbinnen en vonden werk in de zware en lichte industrie. De lopende band uit 1913 maakte massaproductie mogelijk. De politieke banden tussen de VS en Europa waren minder hecht door de Amerikaanse buitenlandse politiek van isolationisme. West-Europa was nog steeds het economische en politieke centrum van de wereld. De Duitse industrie groeide enorm sinds de vorming van het Keizerrijk in 1871. Door de late industrialisatie konden nieuwe technieken direct toegepast worden. Rond 1900 was Duitsland een land om internationaal gezien rekening mee te houden door de ambities om koloniën te bezitten. Toen de Duitse keizer Wilhelm II zich in 1889 sterk maakte voor de bouw van een moderne vloot, begon de wapenwedloop met Groot-Brittannië.

Bondgenootschappen en wraak

Als gevolg van de wapenwedloop met Duitsland ging Groot-Brittannië op zoek naar een partner op het vasteland van Europa. Omdat de Fransen de Britse zorgen over de Duitse ambities deelden, gingen ze een vriendschapsverdrag aan: de Entente Cordiale. Frankrijk koesterde wraakgevoelens ten opzichte van Duitsland. In 1892 sloot Frankrijk een bondgenootschap met Rusland, waardoor Duitsland zat ingeklemd tussen twee vijanden. Toen Groot-Brittannië een vriendschapsverdrag aanging met Rusland, ontstond er een bondgenootschap: de Triple Entente. Rusland was een zwakke bondgenoot en beschikte over onvoldoende militair materieel. Het was absoluut geen industriële grootmacht. Over Rusland regeerde de tsaar. Het land had wel een parlement, maar deze Doema had geen mach. De binnenlandse Russische politiek kenmerkte zich door nationalistische onlusten en opstanden van intellectuelen tegen de autocratie van de tsaar. Japan was aan het begin van de twintigste eeuw een grootmacht in opkomst: het industrialiseerde door middel van import en vertoonde hierbij imperialistische neigingen.

9.2

Plannen voor de oorlog

In 1914 stonden twee bondgenootschappen tegenover elkaar: de Triple Entente en de Triple Alliantie. De bondgenootschappen dienden als garantie voor vrede. Bang geworden door de Frans-Russische beweging bereidde Duitsland zich voor op de mogelijkheid van een tweefrontenoorlog door middel van het Von Schlieffenplan. In dit plan stond dat Duitsland voordat het Russische leger was gemobiliseerd, het eerst Frankrijk zou uitschakelen en daarna tegen Rusland zou vechten.

De directe aanleiding

Oostenrijk-Hongarije vond dat Servië (met name het ministerie van Onderwijs) verantwoordelijk was voor de moordaanslag op het staatshoofd. Servië had problemen met de inlijving van Bosnië-Herzegovina door Oostenrijk-Hongarije. Servië stond Rusland: dit alles maakte een gevaarlijke situatie. Oostenrijk-Hongarije eiste dat de Servische regering afstand deed van de anti-Oostenrijkse propaganda in het onderwijs. Servië vroeg om bemiddeling, maar Oostenrijk-Hongarije verklaarde al de oorlog aan Servië. De bondgenootschappen traden in werking.

Oorlog

Op 4 augustus trokken Duitse legers België binnen: het Von Schlieffenplan trad in werking. De opmars richting Frankrijk verliep snel, gewelddadig en alle internationale afspraken over oorlogsvoering werden geschonden. Begin september zaten ze al in Frankrijk, waar toen de Slag van Marne I plaatsvond. De Duitse opmars kwam tot stilstand in een loopgravenoorlog: soldaten groeven zich aan weerszijden van de frontlijn in gangenstelsel in en de gevechtshandelingen vonden van daaruit plaats op tussengelegen gebieden. Tijdens de oorlog werd gebruik gemaakt van de nieuwe massavernietigingswapens. Ook in het oosten verliep de Duitse opmars snel. Oostenrijk-Hongarije streed aan het oostfront en op de Balkan. Turkije raakte bij de Bosporus slaags met de Britten. In ruil voor beloften van land wisselde Italië van bondgenootschap en nam tijdens het verdere verloop van de oorlog het zuidelijke front tegen de Centralen voor zijn rekening. In 1917 kondigde Duitsland de duikbotenoorlog af. Voor de Amerikanen was dit de reden om de politiek van isolationisme los te laten en aan de oorlog deel te nemen. Het oostfront loste vrij plotseling in het niets op toen Duitsland en Rusland de Vrede van Brest-Litovsk sloten. De Duitsers werden overgeheveld naar het westfront om daar via een slotoffensief een overwinning te forceren: de Slag bij Marne II. De Duitse aanval liep echter vast door deserterende soldaten en de Amerikaanse tegenstanders waren te sterk. Op 11 november werd na het aftreden van de Duitse keizer de wapenstilstand gesloten.

9.3

Revolutie in Rusland

Omdat miljoenen Russische boeren als soldaat dienden, lag de voedselproductie stil. Dit leidde tot een opstand door hongerende stedelingen en aan het front sloegen soldaten aan het muiten. Politici uit de Doema riepen in 1917 de Februarirevolutie uit en vormden een voorlopige liberale regering. Overal ontstonden sovjets (volksraden). De legerleiding slaagde er niet in de oproer te onderdrukken en dwong de tsaar tot aftreden. Voor Duitsland was deze chaos een voordeel. De Duitse regering smokkelde bannelingen Lenin en Trotski terug Rusland in, omdat ze hadden beloofd dat Rusland uit de oorlog zou stappen zodra zij aan de macht waren gekomen. Lenin presenteerde de voorlopige regering zijn programma ‘vrede, brood en arbeid’ dat een eind moest maken aan de chaos. Toen zijn plan niet geaccepteerd werd, pleegden Lenins aanhangers, de bolsjewieken een staatsgreep: de Oktoberrevolutie.

Invoering communisme onder Lenin

Doordat de verkiezingen van 1918 niet goed uitpakten voor de bolsjewieken, radicaliseerden de revolutionaire standpunten. Vanaf 1918 terroriseerde de Tsjeka de Russische bevolking in wat de Rode Terreur wordt genoemd. Aan de belofte om vrede met Duitsland te sluiten, voldeed Lenin met de Vrede van Brest-Litovsk. Inn een burgeroorlog om de macht vochten de Witten en Geallieerden nog tegen het Rode Leger van Trotski. Na de overwinning van de bolsjewieken werd de Sovjet-Unie uitgeroepen. Volgens Marx zouden communisten tijdelijk de macht overnemen, totdat de bevolking in staat zou zijn om volgens het communisme te leven. In de praktijk stuitte het op problemen: de bevolking ging gebukt onder terreur, armoede en een economisch faillissement. In 1921 introduceerde Lenin de Nieuwe Economische Politiek (NEP). Hij probeerde via deze terugkeer naar het kapitalisme de bevolking te motiveren om mee te werken aan de opbouw van een nieuwe samenleving.

Collectivisatie en terreur onder Stalin

Na Lenins dood werd Trotski verbannen en Stalin dictator. Hij verhevigde de terreur met als doel de industriële achterstand inhalen. Hij startte het hervormingsproces in de landbouw. Met de afschaffing van de NEP en de collectivisatie van de landbouw creëerde Stalin een arbeidsoverschot dat nodig was voor de opbouw van de industrie. De collectivisatie gebeurde onder dwang van het Rode Leger en de sovjets. Protesterende boeren werden vermoord of verdwenen in de Goelag-archipel. Het arbeidsoverschot trok naar de steden. In de Vijfjarenplannen werden productiequota vastgesteld. De infrastructuur werd verbeterd en er kwam een ambtenarenapparaat voor de controle op de uitvoering. Voor de Vijfjarenplannen was een grote hoeveelheid discipline nodig en deze discipline werd afgedwongen door strafmaatregelen. De terreur van Stalin verhevigde elk jaar dat hij langer aan het bewind was. De periode 1936-1938 wordt aangeduid als de Grote Terreur. Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een totalitaire staat waarin iedere controleerde of niet werd afgeweken van de officiële richtlijnen van de overheid. In het totalitarisme is loyaliteit aan de ideologie een vereiste en is iedere vorm van kritiek op de leider gevaarlijk.

9.4

Vredesverdragen met verliezers

Op politiek niveau verliep de afhandeling van de oorlog moeizaam. Met de verliezers (Oostenrijk-Hongarije, Duitsland en Turkije) werden na de oorlog aparte vredesverdragen gesloten. Dat bood te mogelijkheid om verschillende rekeningen te vereffenen. Oostenrijk-Hongarije werd door het Verdrag van Saint-Germain een stuk kleiner, waardoor nationalistische bewegingen hun felbegeerde eigen staten kregen. Turkije was voor de Eerste Wereldoorlog een veelvolkerenstaat en bezat stukken van de Balkan. Bovendien had het de ambitie uit te breiden in het Midden-Oosten en Afrika (de reden dat Turkije mee had gedaan aan de Eerste Wereldoorlog). In de Vrede van Sèvres werd hier een eind aan gemaakt. In het Verdrag van Versailles kreeg de regering van Duitsland zware strafbepalingen opgelegd. Duitsland verloor veel gebied. De overwinnaars dwongen de Duitse regering schuld te erkennen aan de Eerste Wereldoorlog.

Volkenbond

Het oprichten van de Volkenbond in 1919 was een positief gevolg van de Eerste Wereldoorlog met als gevolg het bevorderen van vrede en veiligheid in de wereld en het zelfbeschikkingsrecht voor alle volkeren. Niet alle landen hadden vertegenwoordigers in de Volkenbond. De Sovjet-Unie en Duitsland waren al uitgesloten en de Verenigde Staten keerde na de Eerste Wereldoorlog terug naar een politiek van isolationisme. Met het instellen van de Volkenbond werd een fundament gelegd voor het bevorderen van de internationale vrede, maar van daadkrachtige politieke invloed was geen sprake.

Opkomst fascisme

Door de ontevredenheid over de afloop van de oorlog, de slechte economische omstandigheden, de armoede en de persoonlijke ellende kwam in veel Europese landen een nieuwe politieke stroming op: het fascisme. In Duitsland volgden de regeringen elkaar na de oorlog in hoog tempo op: het was een periode van grote politieke onrust. Geen enkele regering had een oplossing voor de enorme problemen waarin het land verkeerde. In november 1923 werd in navolging van de fascistische staatsgreep van de Italiaanse politicus Mussolini een rechts-radicale aanslag op de Duitse regering gepleegd.

Opwaartse trend

Na de Eerste Wereldoorlog hield men er geen rekening mee dat een slechte economische situatie bedreigend kan zijn voor vree. De malaise in Duitsland was daarom dus een Duitse aangelegenheid. Dat de VS Duitsland financieel te hulp schoten was bijzonder. Vanaf 1924 trad een tijdelijke economische kentering op in Duitsland en daardoor ook in de rest van Europa. In deze jaren verbeterden de Frans-Duitse relaties. Duitsland accepteerde vrijwillig de grenzen van het Vredesverdrag van Versailles met het Verdrag van Locarno en mocht zelfs toetreden tot de Volkenbond. Daarmee leek een definitieve streep te zijn gezet onder zowel de Eerste Wereldoorlog als de afhandeling daarvan in de Vrede van Versailles.

9.5

Consumptiemaatschappij

Door de enorme schulden van Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië aan de Verenigde Staten en door de enorme binnenlandse productie werden de Verenigde Staten op economisch gebied steeds belangrijker. De jaren twintig worden in Amerika ook wel de Roaring Twenties genoemd, gekenmerkt door een geloof in een constante economische groei die welvaart voor iedereen zou brengen. Vooral in de steden werd het dagelijks leven lichter door stroom aan nieuwe elektrische apparatuur. Consumeren werd voor veel Amerikanen een levensstijl. Wie krap bij kas zat, kon op afbetaling kopen. De Verenigde Staten waren in korte tijd veranderd in een consumptiemaatschappij. Op het platteland was weinig welvaart en leefden veel mensen in armoede door de afname van de vraag naar graan uit Europa. Tijdens de Eerste Wereldoorlog hadden boeren volop geproduceerd en door leningen van banken hun bedrijven vergroot, maar nu gingen de boeren failliet door het te veel investeren in landbouwmachines.

Crisis en depressie

In 1928 werden de barsten in de Amerikaanse economie steeds zichtbaarder. De beurzen draaiden nog op volle toeren en veel Amerikanen speculeerden via het afbetalingssysteem. In 1929 daalden de koersen van de aandelen. De handel draaide wel door, waardoor er steeds meer aandelen op de markt kwamen. Op een gegeven moment was het aanbod zo groot, dat de beurs crashte. De Beurskrach had een kettingreactie als gevolg: consumenten probeerden hun geld van de bank te halen en de banken gingen failliet. Het bedrijfsleven en particulieren konden niet meer aan geld komen, waardoor het betalingsverkeer in de knoei kwam. Bedrijven verlaagden de prijs van hun producten, maar bleven met hun voorraden zitten. Hierdoor gingen bedrijven failliet en raakten veel mensen werkloos. Dit veroorzaakte weer daling van de koopkracht. In één jaar tijd viel de markt van vraag en aanbod stil. Als reactie hierop werden de leningen aan Europa stilgezet, waardoor de koopkracht nog verder daalde en de crisis oversloeg en de buitenlandse handel verlamde. President Roosevelt moest de Amerikanen uit de Grote Depressie halen en introduceerde de New Deal om de koopkracht te herstellen en de werkloosheid te verhelpen. Roosevelts theorie was gebaseerd op die van Keynes: de overheid moest investeren en werkgelegenheid scheppen. Herstel van de economie kwam vanaf 1938 op gang toen de Britten en Fransen vanwege de Duitse dreiging aanklopten bij de Amerikanen voor wapens.

9.6

Nationaalsocialisme in Duitsland

De klap van de economische crisis was in Europa het eerst voelbaar in Duitsland, dat financieel afhankelijk was van Amerikaanse leningen. Omdat de regering van de Republiek van Weimar geen oplossing kon bieden, leek het of radicalere politieke stromingen daar wel voor konden zorgen. De NSDAP van Adolf Hitler boekte enorme verkiezingswinsten. Twee jaar nadat in Duitsland de nationaalsocialisten in de regering kwamen, hadden ze alle macht in handen en was de democratie omvergeworpen. Andere partijen werden verboden en alles werd gelijkgeschakeld op basis van de racistische ideologie van het nationaalsocialisme, waarin het individu niet meer telde. Duitsers die zich hiertegen verzetten werden opgepakt. De invloed van het parlement was nihil. Duitsland was omgevormd tot een totalitaire staat.

Antisemitisme

Inspelend op nationalistische gevoelens, de Eerste Wereldoorlog en de economische crisis werd de bevolking geïndoctrineerd met het idee dat de jood de veroorzaker was van de ellende waarmee de Duitsers te maken hadden. Het reeds aanwezige antisemitisme werd met moderne communicatiemiddelen en propaganda nieuw leven ingeblazen. Middeleeuwse wetten werden in een nationaalsocialistisch jasje gestoken en afgekondigd als nieuwe wetten: de Neurenbergerwetten.

Racisme

De nationaalsocialistische ideologie baseerde zich op negentiende-eeuwse rassentheorieën die veronderstelden dat de verschillen tussen mensen te maken hebben met hun afkomst. Je bloed bepaalde wie je was, wat je deed en of je recht had op een plek in Duitsland. Duitsers behoorden volgens de racistische leer tot het Germaanse heersende volk.

Internationale betrekkingen

Net als Duitsland hadden ook andere Europese landen te kampen met de economische crisis en politiek radicalisme. De Britten waren bezorgd over de politieke ontwikkelingen in Duitsland, maar voerden een politiek van appeasement. Frankrijk had te kampen met stakingen die de economie verlamden en fascisten die met moeite tegengehouden werden door het Volksfront. De Sovjet-Unie bleven de gevolgen van de crisis bespaard.

Expansie van Duitsland

De staatsschulden van Duitsland liepen zo hoog op, dat de betaling van grondstoffen uit het buitenland in gevaar kwam. Hierom streefde Hitler naar expansie, die in 1936 begon. Na een tijd werd de expansie tot halt geroepen omdat het duidelijk was dat Hitler op een oorlog aanstuurde. Stalin werd gevraagd om een Geallieerd bondgenootschap aan te gaan, maar Stalin was niet klaar voor een confrontatie met Duitsland en stuurde minister van buitenlandse zaken Molotov naar Duitsland om een niet-aanvalsverdrag te sluiten: het Molotov-Von Ribbentrop-pact.

9.7

Verzuilde samenleving

Nederlanders leefde tussen de wereldoorlogen in het isolement van de groep waarin ze geboren waren. De zuilen functioneerden maatschappelijk apart van elkaar. Iedere zuil had zijn eigen politieke partij, onderwijsinstellingen, vakbond etc. Er waren vier zuilen: de katholieke, protestants-christelijke, de socialistische en de overigen.

Nederlandse economie in crisis

Na de Eerste Wereldoorlog verkeerde ook de Nederlandse economie in zwaar weer. Als tradioneel doorvoer- en exportland had Nederland een gebrek aan buitenlandse kopers. Met het herstel van de wereldeconomie vanaf 1925 trok ook de Nederlandse economie weer aan: allerlei vormen van nieuwe industrie ontwikkelden zich. Door de hogere welvaart kwamen er meer en betere sociale maatregelen. Pas in de loop van 1931 werden de effecten van de Beurskrach in Nederland zichtbaar: de werkloosheid steeg. Buitenlandse regeringen devalueerden hun munteenheden om een impuls te geven aan het economische herstel, terwijl de Nederlandse gulden een harde munteenheid bleef. Nadeel hiervan was dat Nederland een te duur land werd om handel mee te drijven en te investeren. Maatregelen om de economische crisis te bestrijden, beperkten zich tot bezuinigingen. Enkele werkverschaffingsprojecten werden ingesteld. In 1936 werd de gouden standaard losgelaten, wat leidde tot een economisch herstel en meer handel.

NSB

Tijdens de economische crisis werd ook de NSB opgericht, geïnspireerd door de ideeën van Mussolini en Hitler. Er was een sterke leider nodig, de democratie werkte te traag en het was een ongeschikte bestuursvorm. De katholieke en de gereformeerde kerk waarschuwden voor de gevolgen van het nationaalsocialisme en in 1936 verbood de overheid haar ambtenaren om lid te zijn van de NSB.

Nederlands-Indië

De economische wereldcrisis trof ook Nederlands-Indië: de export daalde en de werkloosheid steeg. De oplossing: bezuinigen. De Nederlandse regering kreeg steeds vaker te maken met protesten van jonge intellectuelen die onafhankelijkheid eisten. In 1926 en 1927 waren er op Java communistische opstanden en in 1927 werd de Partai Nasional Indonesia (PNI) opgericht. Het doel was een zelfstandige staat zonder Nederlands gezag.

Neutraliteit

Nederland kende een lange traditie van neutraliteit. Hoewel de Nederlandse regering oog had voor de gevaren van het nationaalsocialisme werd in 1933 het asielbeleid strenger naarmate het aantal joodse vluchtelingen toenam. Omdat Duitsland een belangrijke handelspartner was, nam de regering geen stelling tegen Duitsland.

9.8

De Tweede Wereldoorlog

Op 1 september 1939 begon de Tweede Wereldoorlog met de Duitse invasie van Polen, dat in een Blitzkrieg werd overrompeld tot de grens van het Molotov-von Ribbentrop-pact. Een paar weken later viel de Sovjet-Unie Polen aan. In april 1940 viel Hitler Noorwegen en Denemarken aan en op 10 mei Nederland en België. Ook vorderde de Duitse invasie van Frankrijk. In het voorjaar van 1941 was de Balkan aan de beurt en startte Operatie Barbarossa, waarbij Duitse legers de Sovjet-Unie binnentrokken. Deze opmars stokte toen duizenden Duitse soldaten doodvroren. Toen Japanse vliegtuigen de Amerikaanse Pearl Harbor aanvielen, raakten de Verenigde Staten in de oorlog betrokken. Japan veroverde in rap tempo Zuidoost-Azië, waaronder veel koloniën. Duitse troepen trokken door tot Noord-Afrika, waar ze werden verslagen door Britse generaal Montgomery bij de Slag om El Alamein. In februari 1943 versloegen de Russen de Duitsers bij Stalingrad, waarna de Geallieerde opmars richting Duitsland inzette.

Op 1 september 1939 begon de Tweede Wereldoorlog met de Duitse invasie van Polen, dat in een Blitzkrieg werd overrompeld tot de grens van het Molotov-von Ribbentrop-pact. Een paar weken later viel de Sovjet-Unie Polen aan. In april 1940 viel Hitler Noorwegen en Denemarken aan en op 10 mei Nederland en België. Ook vorderde de Duitse invasie van Frankrijk. In het voorjaar van 1941 was de Balkan aan de beurt en startte Operatie Barbarossa, waarbij Duitse legers de Sovjet-Unie binnentrokken. Deze opmars stokte toen duizenden Duitse soldaten doodvroren. Toen Japanse vliegtuigen de Amerikaanse Pearl Harbor aanvielen, raakten de Verenigde Staten in de oorlog betrokken. Japan veroverde in rap tempo Zuidoost-Azië, waaronder veel koloniën. Duitse troepen trokken door tot Noord-Afrika, waar ze werden verslagen door Britse generaal Montgomery bij de Slag om El Alamein. In februari 1943 versloegen de Russen de Duitsers bij Stalingrad, waarna de Geallieerde opmars richting Duitsland inzette.

Holocaust

Vanaf het begin van de oorlog voerde Duitsland in alle bezette landen een fel antisemitisch beleid. Tijdens de Wannsee-conferentie legden de organisatoren van de genocide vast in welke volgorde het moordproces op de joden in de concentratiekampen zou verlopen.

Nederland tijdens de oorlog

Toen op 10 mei 1940 de Duitsers Nederland binnenvielen, was dat een grote schok: voor het eerst in bijna 150 jaar kregen Nederlanders te maken met een bezettingsmacht. Na die schrik begon het dagelijkse leven zijn normale gang te hernemen, totdat er meldingsplicht voor alle Nederlanders werd ingevoerd. Iedereen werd opgeroepen om joden aan te geven bij de bezetter. Hierdoor werd het mogelijk om systematische maatregelen tegen joden te nemen. Volgens de racistische opvattingen van de nazi’s waren niet-joodse Nederlanders een Germaans broedervolk dat ingelijfd kon worden in het grote Derde Rijk. De Nederlandse bevolking onderwierp zich niet aan de Duitsers en het verzet nam toe.

Einde Tweede Wereldoorlog

Op 6 juni 1944 landden de geallieerde legers op de stranden van Normandië en rukten op naar Duitsland. In september 1944 werd het zuiden van Nederland bevrijd. In het voorjaar van 1945 trokken de geallieerden Duitsland binnen. Op 3 mei veroverden de Russen Berlijn en op 7 mei tekende Duitsland de overgave. Hiermee was de oorlog in het westen voorbij. Terwijl Stalin, Truman en Attlee overlegden over de denazificatie en de toekomstige grenzen van Europa, vochten de geallieerde legers nog tegen Japan totdat de Verenigde Staten atoombommen op Hiroshima en Nagasaki wierpen, waardoor Japan overgaf.