Hoofdstuk 7

PARAGRAAF 7.1

Het welbegrepen eigenbelang

1776 Adam Smith publiceerde een boek genaamd “The Wealth of Nations”. Volgens Smith streven mensen alleen hun voordelen na.

Kennis en vrijheid

De verlichting volgde op de wetenschappelijke revolutie. Rationalisme leidde tot vooruitgang. Volgens verlichte denkers was vrijheid een voorwaarde voor vooruitgang. De Duitse filosoof Immanuel Kant vond dat er te weinig vrijheid was. Mensen moesten volgens Kant mondig worden en hun verstand gebruiken.

Parijs

De verlichting begon aan het eind van de 17e eeuw in Engeland en Nederland waar na verhouding veel vrijheid bestond. Maar in de loop van de jaren werd Parijs het centrum. Dit kon doordat: Frans de voertaal van de ontwikkelde mensen was door heel de westerse wereld en Parijs was een intellectuele wereldstad. Het hoogtepunt van de verlichting was de Encyclopédie

Een verlicht geloof

Een van de opvallendste kenmerken van de verlichting was het kritiek op godsdienstig fanatisme en intolerantie. Voltaire keerde zich tegen het idee dat god voortdurend met de wereld bemoeide. Volgens hem had god de wereld wel gemaakt maar greep hij niet meer in. Alles sinds de schepping heeft te maken met natuurwetten.

Verlicht politiek

De Engelse John Locke stelde dat koningen en regeringen hun macht niet kregen van God, maar van de burgers. Het was de taak van de overheid om de natuurlijke rechten van de burgers te beschermen. Tot die mensenrechten behoorden het recht op leven, vrijheid en bezit. De overheid stond volgens Locke niet boven de wet. De burgers mochten een regering en een vorst vervangen als die niet meer hun instemming hadden.

Volgens de Franse edelman Montesquieu ontstond er gemakkelijk machtsmisbruik als alle macht in handen was van één persoon. Bijvoorbeeld van een koning. Volgens zijn driemachtenleer moest het parlement wetten vastleggen uitvoeren en moesten onafhankelijke rechters hun naleving controleren

De Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau werkte het begrip volkssoevereiniteit uit. Regeringen moesten volgens hem de algemene wil uitvoeren. De besluiten van de volksvergadering waren dan de uitdrukking van de algemene wil.

Sociale verhoudingen

Volgens Rousseau was de mens van nature goed. Onnatuurlijke sociale verhoudingen bedierven volgens hem de goedheid die van nature in ieder mens zit.

PARAGRAAF 7.3

Revolutie in Amerika

13 Britse Kolonies in Noord-Amerika kwamen in botsing met Engeland. De Amerikanen wilden geen belasting betalen zolang ze niet waren vertegenwoordigd in het Britse parlement. Leidde tot onafhankelijkheid oorlog tussen GB en VS. Op 4 juli verklaarde de 13 kolonies zich onafhankelijk. De nieuwe staat werd gebaseerd op het idee dat alle mensen gelijk zijn en onvervreemdbare rechten hebben. Regeringen moesten die mensenrechten garanderen. In 1783 erkende GB de onafhankelijkheid van de VS. De VS nam de eerste geschreven grondwet aan en werden een rechtstaat. Huis van afgevaardigden kreeg wetgevende macht, president kreeg uitvoerende en Hooggerechtshof de rechterlijke macht. Grondwet werd de “Bill Of Rights” genoemd.

Bataafse Revolutie

De democratische revolutie sloeg vanuit de VS over naar de Bataafse republiek. Pamflet met de titel “aan het volk van Nederland” waarin de schrijver de stadhouder de schuld geeft van algehele politieke en economische verval. Hij vond dat de bevolking zelf moet kiezen wie de standhouder is.

Het pamflet vormde een start voor de democratische revolutie. 1786 versloegen gewapende patriotten in meerdere steden de regenten en installeerde een democratisch bestuur. Willen V vluchtte naar GB. 1798 Democratische grondwet hief de onafhankelijkheid van de gewesten op en maakte NL een eenheidsstaat. In 1806 maakte Napoleon een eind aan de Bataafse Revolutie en liet NL een koninkrijk worden.

Onrust in Frankrijk

Frankrijk steunde de Amerikanen om hun aartsvijand GB dwars te zitten. Er ontstond een enorme staatschuld. Die alleen kon worden afbetaald als de adel, geestelijke en hoge burgerij meer belasting ging betalen, Dit weigerde ze zolang ze geen invloed kregen op de besteding van het geld.

Afrekening

In Parijs was het volk door honger en armoede al langer onrustig. De dreiging van een militair optreden ontkende de volkswoede. Op 14 Juli bestormde een mensenmassa de Bastille. Dat word gezien als de start van de Franse revolutie. Woedde als snel door heel Frankrijk. De Nationale vergadering schafte alle voorrechten voor de adel en geestelijkheid af. Om de schuld af te lossen onteigende de Nationale vergadering het bezit van de kerk en verkocht het.

PARAGRAAF 7.2

Het Franse ancien régime

Voltaire prees de vrijheid en het regeringssysteem van GB. In Frankrijk werd kritiek niet geduld en iets werd heel gemakkelijk als kritiek opgevat. De Franse economie maakte in de 18e eeuw een indrukwekkende groei door. De gegoede burgerij werd er rijk van, maar Frankrijk bleef een standenmaatschappij. Franse koningen hielden vast aan absolutisme. De landbouw productie nam toe, maar de boeren leden onder de belastingen. 1789 Pamflet. Boeren draaide op voor de oorlogen en hoge kosten koninklijk hof.

Verlicht absolutisme

Voltaire had weliswaar bewondering voor de politieke vrijheid in GB, maar hij geloofde niet dat het volk in staat was om verstandig te besluiten. Frederik beschouwde koningschap niet als goddelijk recht: Hij zag zichzelf als dienaar van de staat. Frederik kondigde godsdienstige verdraagzaamheid af en stond een zekere mate van persvrijheid toe. Zijn manier van regeren word verlicht absolutisme genoemd. Voor mede zeggenschap vond hij het volk te dom.

Nederland

Toen stadhouder Willem III kinderloos overleed, begon het tweede stadhouderloze tijdperk. De regenten hadden het voor het zeggen. Doordat ze door niemand werden gecontroleerd groeide de corruptie. Regenten lieten zich omkopen en maakte afspraken in hun voordeel. De bloeitijd van de Republiek was voorbij en de Republiek hat torenhogen schulden. Regenten verdiende veel geld omdat ze grote bedragen leende aan de overheid waarover ze renten ontvingen. Die konden alleen worden betaald door nieuwe leningen en belastingen. Het volk had hierdoor zwaar te leiden. Franse troepen kwamen de Republiek binnen, hierdoor werd een nieuwe stadhouder aangesteld Willem VI. Het stadhouderschap werd erfelijk verklaard.