Hoofdstuk 5

Spinoza vond dat vrijheid van meningsuiting nodig was om de samenleving in stand te houden. De vorsten van die tijd vonden dat een slecht idee want toen was er nog absolutisme maar de bourgeoisie had wel belangstelling voor dit soort opvattingen. Spinoza kon alleen in Nederland zijn ideeen publiceren want dat was het meest tolerante land in Europa.

Locke leefde ook in de tijd van Spinoza maar hij woonde en werkte in Engeland. Volgens hem kon een mens nooit iets 100% zeker weten dus je moest altijd luisteren naar iemand met andere ideeen want diegene kan ook gelijk hebben. Hij vond ook dat als je bezittingen bezat doordat je arbeid verrichte dan mocht je daarmee doen wat je zelf wou en niemand mocht die bezittingen van je afpakken. In Frankrijk kreeg de verlichting steeds meer aanhangers en werden er beroemde verlichters geboren zoals Voltaire en Rousseau.

De trias politica:

Montesquieu:

Hij bedacht het bestuurssysteem de Trias Politica, die het volgende inhield: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht moeten strikt gescheiden worden. Deze verschillende machten werden in de volgende groepen onderverdeeld: de groep die de wetten maakte, de groep die de wetten uitvoerde en de groep die de tweede groep controleerde.

Als iemand de wet overtrad dan berrechte de derde stand hem.

Deze macht moest onafhankelijk zijn van de andere 2 machten en zo voorkwamen ze dat mensen werden voorgetrokken.

Het gebeurde dat de koning de wet voorschreef, hem ook uitvoerde en als de wet werd overtreden, kon de koning iemand daarvoor straffen.

Als gewone burger kon je daar niks tegen beginnen.

Dit systeem van trias politica zou lateer in de meeste democratische staten worden doorgevoerd.

Vrijheid en gelijkheid:

De ideeen van de verlichting benadrukten vrijheid en gelijkheid. Het was erg nieuw voor alle mensen want sinds de middeleeuwen was de samenleving gebaseerd op geloof, traditie en gezag.

In Parijs werkten geleerden, onder leiding van Denis Diderot, aan de uitgave van de eerste encyclopedie ter wereld. Schrijvers als Voltaire en Rousseau schreven allerlei artikelen ervoor. In die artikelen stond ook kritiek tegen de overheid en koning.

In 1579 verbad de Franse regering de Encyclopedie maar het werk ging door.

Filosofen reisden veel rond en ze discusseerden veel over de nieuwste ideeen in de Encyclopedie. De verlichtingsideeen werden ook verspreid via brieven, romanse en toneelstukken. Daardoor kregen ze steeds meer aandacht.

Begrippen:

Rationalisme:

Ander word voor Verlichting, een denkstroming uit de 18e eeuw waarin het gebruik van het eigen verstand centraal stond.

Trias politica: Het idée dat de macht in een staat gespreid moet worden over drie los van elkaar staande sectoren: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht.

5.4 buigen of barsten

het gezag in gevaar:

Twijfelen aan het gezag van de koning en Kerk was niet zonder gevaar. Vele verlichtingsdenkers vluchtten naar de republiek der 7 Nederlanden. hier was meer mogelijk dan ergens anders. Boeken die ergens anders verboden waren werden in Nederland gedrukt en verspreid.

Hoe meer de machthebbers probeerden om de nieuwe ideeën te onderdrukken, hoe sneller ze zich leken te verspreiden.

Ster van het Noorden:

Veel vorsten probeerden de Verlichting te onderdrukken, maar dat werd steeds moeilijker. Er waren ook vorsten die bedachten: als je ze niet kunt verslaan, moet je meedoen. Het was buigen of barsten. Twee strenge heersers zijn bekend geworden door de manier waarop zij de ideeën van de Verlichting zó wisten in te voeren, dat zij toch oppermachtig konden blijven: Frederik II de Grote van Pruisen en tsarina Catharina II de Grote van Rusland. Dit noemen we verlicht absolutisme. Keizerin Cartharina regeerde vanaf 1762.  Zij bestuurde Rusland met een harde hand. Zij schreef vele briefen aan filosofen als Voltaire of Diderot. Catharina veranderde de wet onder invloed van de ideeen van Diderot. Ze wilde Rusland een moderner, meer westers land maken en ze liet zich daarbij leiden door de verlichtingsideeen.

Ze liet een inentingsprogramma opzetten waarbij ze zichzelf eerst liet inenten. Zo wou ze de Russen laten zien dat je ziekten kon voorkomen. Ze stichtte ook een school naar de opvoedingsideeen van de engelse filosoof John Locke. Die school was een van de beste van Europa. Toen de Franse Revolutie in 1789 begon was Catherina erg geschrokken, daar zaten verlichtingsideeen achter. Ze wilde niet dat Rusland dat ook zou gebeuren dus ging ze meer echt absolutistisch regeren. Vrijheid van meningsuiting werd afgeschaft.

Staatsinrichting:

De denkers van de Verlichting vonden dat de absolute macht van de koning beperkt moest worden. Ze waren dan wel geen voorstanders van het zomaar invoeren van algemeen kiesrecht voor alle mensen, maar ze vonden een grondwet waar iedereen zich aan moest houden wel heel belangrijk. Een van de rechten die in de grondwet moest komen, was de vrijheid van meningsuiting. Deze vind je nu nog terug in de grondwet, net als de basis van de Trias Politica. Er is nu in Nederland namelijk geen persoon of partij meer die alle touwtjes in handen heeft.

Bronnen:

Verlicht absolutisme:

Heerschappijvorm van vorsten die het absolutistisch ideaal omarmden, maar wel voor de denkbeelden van de Verlichting voelden, zoals Catarhina de Grote van Rusland en Frederik de Grote van Pruisen.

5.5 een verlichte toekomst?

Gevolgen in Nederland:

In Nederland kregen de ideeen van de Verlichting ook aanhang. Het gaat niet zo goed meer met Nederlands als in de gouden eeuw. Met de handel ging het niet goed en de ontevredenheid van de burgers groeide. De burgers wilden meer democratie in Nederland. Vanaf 1780 kwam er een revolutionaire groepering op: de Patriotten. Zij vonden dat de oude machthebbers moesten verdwijnen. Ze waren ook tegen de prins van Oranje, die als stadhouder bijna koninklijke macht bezat. In 1795 vielen de Franse troepen Nederland binnen om daar een revolutionaire regering te vestigen.

Nederland heette voortaan de Bataafse Republiek. Er kwam een nieuw bestuur en een grondwet. De Patriotten werden niet teleur gesteld door het nieuwe bestuur, dat ideeën die sterk gebaseerd waren op de verlichting had.