Hoofdstuk 3

   
Tijdvak 3  
Tijd van monniken en ridders  
De vroege middeleeuwen  
500-1000           Kenmerkende aspecten
9. De verspreiding van het Christendom in geheel Europa.
10. Het ontstaan + de verspreiding van de Islam.
11. Vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een zelfvoorzienende cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid.
12. Autarkie (zelfvoorzienend -> geen handel).

13. Ontstaan van feodale verhoudingen.
§ 1 Horigheid en Hofstelsel (een economisch systeem waarin min of meer autarkische domeinen centraal staat, ook wel ‘domeinstelsel’)  (k.a. 11 + 12)
 
Wanneer beginnen de Middeleeuwen?                             -> 3 verschillende opvattingen
476:  De val van het West-Romeinse Rijk.
313:  Christenen worden niet meer vervolgd waardoor het christendom tot staatsgodsdienst zou uitgroeien.
375:  Het begin van de volksverhuizingen.
 
Wanneer eindigen de Middeleeuwen?                              -> 3 verschillende opvattingen
1453:  Ineenstorting van het Oost-Romeinse Rijk.
±1500:  Uitvinding boekdrukkunst.
1488:  Ontdekkingsreizigers.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------   Samenleving middeleeuwen -> standensamenleving: sociale groep mensen met dezelfde functie
1. Adel (grootgrondbezitters, bestuurders, militairen)

2. Geestelijken (paus enz. )
3. Boeren  + Burgers   -      vrije boeren: heer volgen in oorlog, wapenuitrusting + paard betalen
- horigen: halfvrije boer maar mag land niet verlaten + moesten herendiensten                                  verrichten + geen militaire dienst meer, maar bescherming van de heer
- lijfeigenen: onvrije boer, geen bezit, werken voor de heer als boerenknecht   Deze mensen waren verbonden aan de sociaaleconomische eenheid het ‘domein’.
Landgoed dat bestaat uit een aantal boerderijen die onder dezelfde heer (militaire leider, bisschop, klooster of koning) vallen en dat in zijn geheel min of meer autarkisch is.    Een Domein bestond uit 3 delen:
1. Vroonhof, land van de heer zelf met daarop de hoofdhoeve, werkplaatsen en soms een kerkje.
2. Akkers van de vrije en de horige boeren, daarop boerderijen ze betaalde pacht aan de heer hiervoor.
3. Woeste grond, ongerepte natuur waar bijvoorbeeld vee kon grazen.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------   Handel en steden verdwijnen   Agrarisch- urbane samenleving : maatschappijvorm waarin de meeste mensen werkzaam zijn in de landbouw, maar waar ook steden zijn, waarin de meeste mensen hun brood verdienen als ambachtsman of handelaar.   --------- wordt een ---------
Agrarische samenleving:  maatschappijvorm waarin bijna iedereen werkzaam is in de landbouw.

     
Oorzaken van de verandering   1. Uiteenvallen West-Romeinse Rijk -> volksverhuizingen
2. Gen centraal gezag                           -> oorlog voeren erfenissen/grondgebied
3. Onveiligheid                                       -> geen Romeinse soldaten meer voor bewaking
4. Minder handel                                   -> reizen bemoeilijkt  er kwam weer ruilhandel
5. Autarkie: ‘Zelfvoorziening’: vorm van economie waarin een gebied in zijn eigen economische behoeften voorziet en dus economisch onafhankelijk is van andere gebieden.  
§ 2 Europa wordt christelijk  (k.a. 9)   Steeds meer mensen werden christen -> kerstening: anderen bekeren tot het christendom
Missionarissen: geestelijke die mensen tot het christendom probeert te bekeren
                             Willibrord en Bonifatius (vermoord 754 Dokkum) -> Friezen en Saksen bekeren   Het Romeinse rijk viel weg -> Franken kregen de macht (verbonden met Paus)
                                                     Frankische koning Clovis (500-> christen)
Samenwerking met kerk ( en andersom ) was gunstig omdat:

1. Bisschoppen waren ervaren bestuurders
2. Via paus zegen van God
3. Frankische machthebbers gaven bescherming aan de kerk
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------   Reguliere geestelijkheid: Lid van kloosterorde, monnik of non onder leiding van een abt
                                             Gehoorzaamheid abt, leven in armoede en in onthouding (geen seks)
Seculiere geestelijkheid: Priester die onderdeel vormt van het kerkelijke bestuur, vanaf het laagste niveau (de pastoor van de parochie) tot aan  de leider van de kerk, de paus.   Hiërarchie: kerkelijke rangorde; tegenwoordig gebruikt voor een rangorde buiten de kerk
1. Paus, Contact met Frankische heersers, vestigingen bisdommen, stichting kerken
2. Bisschop, Leider van een bisdom
3. Pastoor, ze zorgden op niveau van de parochie (kerkelijke gemeente) voor de gelovigen.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------   Drie Karolingische koningen gaan een grote rol spelen
1. Karel Martel, legt basis voor leenstelsel, verslaat in 732 de moslims in de Slag bij Poitiers         (689-741
2. Pepijn III, 1e toestemming Paus -> 1e koning Franken                                                                             (714-768)

3. Karel de Grote, land veroveren, tot christendom bekeren, in 800 tot keizer gekroond,               (768-814)
verslaat Saksen (veel onthoofd), , kloosters & kerken bouwen, reist veel om te besturen
! Verdeelde zijn rijk in gouwen, bestuur door graaf of hertog (vazal)  -> missi dominici
   Karolingische Renaissance : verspreiden kennis -> veel scholen gesticht   Kun je stellen dat de Franken nu echt bekeerd waren?
Nee!! Germaanse gebruiken werden ‘gesausd’ door het christendom.
Christelijke kerk + Franken sloten soort ‘verstandshuwelijk’. Gebruiken bleven nog lang voortbestaan.   Lodewijk dood 840 -> rijk valt uiteen -> zwakke koningen -> adel meer macht ->
Verdrag van Verdun (843) = splitsing Karolingische rijk  
 
§ 3 Het bestuur wordt feodaal (k.a. 13)   Feodale (leen) stelsel : Bestuurssysteem waarbij een leenheer grond en rechten in ‘leen’ geeft aan een ondergeschikte leenman, in ruil voor trouwe dienst.          
Leenheer: Iemand die leenmannen aan zich heeft gebonden door hun grond en rechten in ‘leen’ te geven.       Leenman: Iemand die van een leenheer grond en rechten in ‘leen’ heeft gekregen en in ruil daarvoor trouwe dienst belooft; ook wel ‘vazal’ genoemd.   --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ontstaan feodaal (leen) stelsel

1. Karel Martel, leent land met militaire steun als doel (wapenuitrusting + paard inleveren bij oorlog)
2. Karel de Grote, leent land uit met bestuursrecht als doel   Verdwijnen feodaal (leen) stelsel
1. Het werd te ingewikkeld -> achterleenmannen geen persoonlijke band meer met de leenheer
2. Lenen werden erfelijk -> leenman onafhankelijker van trouw aan koning/keizer
3. Leenmannen hadden meerdere leenheren -> leidde tot problemen als leenheren oorlog hadden  
§ 4 De verspreiding van de islam (k.a. 10)   Islam: Het geloof in één god, Allah, volgens de richtlijnen in de Koran en de uitspraken van de profeet (iemand die namens god(en) spreekt) Mohammed.
- Islam staat voor: overgave, onderwerping
- Monotheïstische godsdienst (1 God)
- Allah mag niet vereerd worden (afgebeeld worden)
- Mohammed krijgt boodschap God -> woorden vastgelegd door volgelingen in ‘Koran’
- 622 trekt van Mekka naar Medina met volgelingen -> begin Islamitische jaartelling
- Eenmaal in Medina -> jihaad (heilige oorlog) -> inwoners in Mekka gingen over tot Islam   De 5 zuilen van de Islam
1. De geloofsbelijdenis (Allah = God, Mohammed = profeet)
2. De rituele gebeden

3. Het geven van aalmoezen (goede daden verrichtten, andere mensen helpen/geld geven)
4. Het vasten tijdens ramadan
5. De pelgrimstocht naar Mekka (verplicht 1x in je leven gedaan hebben)   Dood Mohammed (632) -> religieus en politiek bestuur overgenomen door de kaliefs (opvolger van de profeet). -> Kalifaat: Islamitische bestuurdersvorm waarin de kalief zowel wereldlijk als religieus heerser is.   Overeenkomsten met christendom en jodendom t.o.z. van Islam
- Monotheïsme (geloof in één god)
- Het bestaan van een heilig boek / Oude Testament / Bijbel / Koran.’
- Leven na de dood.
- Het geloof geeft normen voor goed en kwaad.
- Het bestaan van profeten.  Mozes en Jezus zijn profeten van Allah.
- Dezelfde stamvader: Abraham. De joden zijn nakomelingen van Izaäk De Arabieren zijn nakomelingen van Ismael.   Verklaringen voor de snelle verspreiding Islam
- Onvruchtbaarheid Arabisch schiereiland noodzaakte mohammedanen zich elders te vestigen.
- De Islam gaf een gevoel van onderlinge verbondenheid -> Arabieren islam verspreiden (jihad).
- Het Byzantijnse Rijk was zeer verzwakt en was niet in staat zich zelf goed te verdedigen.

- De islamieten lieten de bestaande besturen in stand.  Ze waren tolerant t.a.v. andere gelovigen.   Islamitische karakter wordt in de samenleving steeds duidelijker
1. Islamitische munten
2. Arabische taal -> taal van het bestuur + de wetenschap
3. Sharia: Islamitische wetgeving die teruggaat op het woord van Allah, zoals dat is overgeleverd in de Koran en andere heilige geschriften. Dus geen wetboeken, maar een religieuze plichtenleer.   De verdeeldheid binnen de Islam
1. Soennieten: vinden dat het leiderschap ook door kaliefs op zich kan worden genomen
2. Sjiieten: vinden dat het leiderschap alleen over kan worden genomen door de neef van Mohammed.