Hoofdstuk 2, De Sovjet-Unie 1917-1991

H2 de Sovjet-Unie 1917-1991
2.1 De ideologie van de SU: het marxisme- leninisme: 1923: bolsjewieken geven Rusland nieuwe officiële naam: Unie van Socialistische Sovjetrepubliek (USSR) afkorting SU. 1918: bolsjewieken nieuwe naam aan hun partij: Communistische Partij. SU gesticht door de CPSU. Ideologie gebaseerd op marxisme- leninisme. Marxisme
Vernoemd naar Karl Marx (1818-1883) Volgens Marx in geschiedenis altijd zelfde aan de hand. Bepaalde bevolkingsgroep hadden de productiemiddelen en de macht in handen en dus bepaalde ook de cultuur van die samenleving. Groep die de bevolkingsmiddelen bezat: heersende klasse
Bezitlozen: onderdrukte klasse

Heersende lieten de onderdrukte voor zich werken. Strijd tussen deze 2 groepen: klasse strijd. In de tijd van Marx: voornaamste productiemiddelen van de kleine groep rijke burgers (door Marx bourgeoisie genoemd) Arbeiders; onderdrukte klasse; proletariaat. Dit systeem kapitalisme. Marx's voorspelling dictatuur van het proletariaat: kapitalisten graven hun eigen ondergang door onderlinge concurrentje en doordat de arbeiders steeds armer worden en een revolutie gaan beginnen en de macht krijgen. Productiemiddelen van iedereen, geen klasse meer: socialisme. Daarna communisme: alle mensen gelijk, iedereen hard werken voor de gemeenschap. Iedereen kon alles krijgen wat hij nodig had dus geen politie meer. Daarna communisme in de hele wereld: geen oorlogen meer, geen afzonderlijke staten. Ook geen godsdienst want dat was alleen middel van de heersende klasse om het proletariaat rustig houden. Marx noemde het marxisme communisme. 1848: Schreef een pamflet met een vriend (Friedrich Engels): Het Communistische Manifest. Om de proletariërs op te roepen om ene revolutie te beginnen omdat ze toch niks te verliezen hadden. Toen Marx overleed was nog nergens een revolutie uitgebroken. Leninisme
2e helft 19e eeuw: in veel Europese landen marxistische partijen opgericht. Maar het viel tegen, ging niet zoals als Marx het had voorspelt. Belangrijkste wat niet doorging: kapitalisme werd sterker en de arbeiders kregen het beter. Lenin nam ideeën van Marx over maar veranderde het wat, werd leninisme, belangrijkste punten: · revolutie van proletariaat ontstaat niet vanzelf maar wordt georganiseerd door de CP. · CP moest het socialisme leiden want de CP was: voorhoede van het proletariaat. · CP moest de revolutie door de wereld verspreiden 'wereldrevolutie'. In SU marxisme- leninisme verplicht in het onderwijs. De achtergronden van de ideologie
Zijn altijd mensen geweest met ideeën over ideale samenleving. Zoals Thomas More: schreef boek Uptopia, waarin kritiek stond over de maatschappij en over de ideale maatschappij. Zelden werd geprobeerd dat in praktijk te brengen en het waren meestal kleien godsdienstige groepen die niet lang bestonden. 18e eeuw (verlichting): idee om een ideale maatschappij te maken door burgers en wetgevingmeer vrijheid te geven. Idee van maakbaarheid tijdens Franse revolutie in praktijk gebracht. Maar door uitwassen verloor het zijn geloofwaardigheid. Eerste helft 19e eeuw: liberalisme geloofden: meer vrijheid hoe idealer overheid alleen voor orde en rust (nachtwakerstaat). Werkte niet gevolgen: rijkdom voor weinigen en armoede voor de rest. Reactie: socialistische denkbeelden. Karl Marx: noemde het utopieën (hersenschimmen), stelde wetenschappelijk socialisme tegenover, want wetenschap had in die tijd veel aanzien. Marx dacht niet aan maakbaarheid, maar dat het kapitalisme vanzelf in een zou storten en revolutie zou uitbreken. Toen dat niet gebeurde: marxisten geloofde in maakbaarheid van samenleving. Volgens Lenin: goed georganiseerde partij maatschappin omverwerpen en ideale samenleving opbouwen. 2.2 De communistische partij probeert het marxisme- leninisme in praktijk te brengen: Maatregelen op economisch gebied
Communiste namen volgende maatregelen: · Fabrieken, winkels, banken werden onteigend en van de staat. · Boeren grootste dele van voedselvoorraden afstaan aan de staat. Door deze maatregelen daalde productie in industrie en landbouw erg sterk. CP gooide het roer (Nieuwe Economische Politiek ingevoerd)om: boeren mochten weer vrij verkopen en kleine winkels werden toegestaan
1927: productiepeil van 1913 weer bereikt. Maatregelen politiek gebied
In de loop van 1918: andere politieke parijen verboden.v Wel vrijheid aan groepen binnen de partij. Tegelijk met het NEP werd dat afgeschaft, oppositie tegen partijleiding verboden. Verbod heet: democratisch centralisme
Tegenstanders van bolsjewieken werden vervolgd door de speciale politie Tsjeka. Maatregelen op andere gebieden
Nationalisme wordt bestreden, Rusland wordt Unie van Sovjet-Republiek. Internationalisme kenmerk van communisme. Russisch nationalisme uitgebannen. · Alle nationale symbolen taboe verklaard · Russisch volkslied vervangen · Woord Russisch werd sovjets · Russische helden werden vervangen doorsovjets helden van de arbeid. Veel niet-Russische volken waren opgenomen in het rijk van de tsaren (veel bolsjewieken hoorde daarbij) maar Stalin liet ze niet zelfstandig worden. SU werd ene unie van 9 sovjet-republieken (later 15) Binnen sovjet mochten nog wel zelf bestuurd worden (al kwam dat vaak niet in de praktijk) En ze mochten hun culturele identiteit houden (hield in hun moederstaal, Russisch wel 2e taal) De godsdienst wordt bestreden
SU garandeerde vrijheid van geloofsovertuiging, maar kwam niet veel van terecht. Door beroep op de grondwet godsdienst op allerlei manieren bestreden: · geestelijken vervolgd · kerkelijk bezit onteigent

Nog 100 kerken in gebruik van de 50 000. Het onderwijs wordt georganiseerd
1917: helft van bevolking analfabeet. Bolsjewieken wilde dat veranderen onderwijs werd gereorganiseerd: · klassikale systeem en strenge discipline afgeschaft · projectonderwijs en takensysteem werd ingevoerd · contact met samenleving gezocht, kinderen werken in fabrieken, arbeiders naar school · geschiedenisleraren moesten tonen dat het verleden van Rusland slecht was
De jeugd wordt geïndoctrineerd
In het onderijs veel aandacht aan 'vromen van de jonge generatie inde geest van de marxistisch- leninistische wereldbeschouwing (verplicht vak) Ook allemaal groepen opgericht waar veel kinderen meeste vrije tijd daar bestede. IJverige leden van de Komsomol (Jeugd groep van 16-24) hadden meeste kans op leidende positie. Was niet verplicht lid te zijn maar wel een hele grote druk. De vrouw krijgt gelijke rechten, het gezin wordt ondermijnd
Tsaren tijd man hoofd van het gezin, gezin heel belangrijk in die samenleving. Bolsjewieken schafte dat af en gaven vrouw gelijk rechten, huwelijk bleef wel bestaan maar: · echtscheiding werd zeer makkelijk, alleen 2 briefjes van ieder naar de burgerlijke stand. · abortus werd op verzoek van vrouw toegestaan. · staat stichtte kindertehuizen waar ouders hun kind konden afstaan. De kunst wordt naar het volk gebracht
Revolutie gevolg: bekende kunstenaars vluchtte naar buitenland, jonge kunstenaars bleven en stelde zich graag in dienst van de bolsjewieken
Naast de idealen wilde zo ook kunst onder de bevolking brengen. Kunstenaars veel vrijheid en kregen van staat middelen alles mocht maar: · mocht niet anticommunistisch zijn · vereniging in handen van de bolsjewieken 2.3 Stalin wijzigt ideologie en praktijk: 1924: Na dood van Lenin, machtsstrijd tussen Trotski, Stalin, Boecharin. 1929: Stalin wint en wordt meester over SU, vooral door handig optreden als secretaris- generaal. Tegenstanders posten verloren, zouden later dood worden gemaakt. Tot 1953: (dood Stalin)Stalin alleen heerser, het stalinisme. Kenmerken van het stalinisme: Socialisme in 1 land: wijziging in ideologie
1919: oprichting Comintern (Communistische Internationale), moest voor een wereldrevolutie zorgen. Stalin vond in tegenstelling tot Trotski dat het socialisme eerst in 1 land opgebouwd moest worden. Comintern bleef bestaan maar opbouw van het socialisme in eigen land was prioriteit. Vijfjarenplannen regelen de economie

Stalin wilde in een korte tijd de ontwikkelde landen inhalen, ze liepen volgens hem 50 tot 100 jaar achter en dat moest binnen 10 jaar ingehaald worden. NEP afgeschaft en vijfjarenplan werd ingevoerd, hield in regering bepaalde wat landbouw en industrie de komende vijfjaar moesten produceren. De landbouw wordt gecollectiviseerd
SU een agrarische staat, Stalin wilde industriële staat. Geld, arbeiders en voedsel voor de arbeiders moesten van de boeren komen. Volgens Stalin kon dit niet volgens de NEP- politiek, daarom via socialistische weg: collectivisatie. Kwamen 2 soorten landbouwbedrijven: kolchozen en sovchozen. Kolchoz= afkorting in het Russisch van collectief landbouw bedrijf, ontstonden uit samenvoeging van kleine boerderijen. Sovchoz= groot landbouwbedrijf opgezet door de staat. Verschillen tussen kolchozen en sovchozen: · Sovchozen vast inkomen, bij de kolchozen lag het aan het aan de functie/ prestaties. · Sovchozen geen stukje eigen grond, bij kolchozen
SU wordt industriële staat
Door vijfjaren plan veranderde SU in korte tijd in een industriële staat. Zware industrie kreeg voorrang, voor ontwikkeling lichte industrie weinig middelen over, daardoor productie voornamelijk hoogst noodzakelijke verbruiksgoederen. Terreur wordt uitgeoefend
Stalin wilde verzet met harde hand onderdrukken. Steeds meer doden vielen, van leger leiding tot boeren die tegen de collectivisatie waren. Begon aan de top en spreidde zich naar beneden uit. Zelfs mensen in dezelfde partij werden vermoord, of naar concentratie kampen gestuurd. Verandering uit de jaren '20
Onderwijs veranderde weer terug en Russisch werd eerste taal, ten koste van de moederstaal. Als je iets artistieks wilde doen moest je lid van de bond van de socialisten zijn anders mocht je niets uitgeven, tentoonstellen enz. Doordat het gezin ondermijnd was, drong het kindertal terug en werden weeshuizen overvol, daarom echtscheiding weer moeilijk gemaakt en abortus verboden. Op papier bleven de vrouwen wel gelijke rechten hebben, maar het kwam er op neer dat ze nu huishoudelijk werk en een baan hadden. Typisch vrouwen beroepen werden nog slechter betaald dan laaggeschoold mannenwerk. En vrouwen kregen zelden hogere functies. Russisch nationalisme tijdens 'De Grote Vaderlandse Oorlog' Miljoenen uit niet-Russische gebieden worden gedeporteerd
Eerste 2 jaar van WO II (1941-42) Rode Leger veel nederlagen. In n- R landen werden de Duitsers als bevrijders begroet. Uitvoorzorg deporteerde Stalin 5 miljoen uit de nog niet bezette gebieden. Russisch nationalisme wordt aangemoedigd
In het eigenlijke Rusland hield Stalin de mensen achter zich. Mensen zagen de oorlog als een nationale strijd tegen indringers en niet als verdediging van het communisme. Stalin benadrukte dat door: · oorlog Grote Vaderlandse Oorlog te noemen · in propaganda oude geschiedenis mocht weer een rol spelen · Russisch-orthodoxe kerk kreeg meer vrijheid · Internationale werd als volkslied vervangen door nationale volkslied · leger werden weer oude rangen en onderscheidingstekens ingevoerd (legerleiding was meestal al dood) Oorlog niet alleen maar ongunstig voor SU, wel veel verliezen en verwoest land maar kwam ook uit de bus als 2e grote mogendheid. Ook had SU in O- Europa veel macht, na oorlog regeringen aangesteld die communistisch waren en volledig afhankelijk van SU. 2.4 De 'destalinisatie' 1953: dood van Stalin, miljoenen mensen werden vrijgelaten omdat ze ten onrechte gedeporteerd of gestraft waren. 1956: voor het eerst na dood Stalin congres bijeen, sterkste man Chroejtsjov beschuldigde Stalin van allerlei misdaden en pleitte om aan een bepaald aantal aspecten een eind te maken. In westen is men deze politiek destalinisatie gaan noemen

Wat waren waarschijnlijk de motieven om een man die zo was verheerlijkt te ontluisteren? (niet uit verontwaardiging want hij had zelf ook meegedaan) · zo kon hij de schuld van de partij afschuiven op 1 man · zou hebben geprobeerd om volk van hun angst te bevrijden om mensen elkaar weer te laten vertrouwen, niemand durfde initiatief te nemen om voor zijn mening uit te komen. 2.5 Meerjarenplannen: geen oplossing voor problemen in industrie en landbouw: De productie van consumptiegoederen blijft een probleem
Op voorstel van Chroesjtsjov werd consumptiegoederen het belangrijkst. Wilde eerst de mensen laten zien dat het communisme wel goed was, door het aanbod van consumptiegoederen weer op te hogen. Nieuwe aanpak niet verwachte vooruitgang, onder C opvolger Brezjnev werd het plan voortgezet, maar kwaliteit bleef slecht. De landbouw blijft zorgen kind: Chroesjtsjov nam maatregelen: · kolchozen werden samengevoegd tot grote bedrijven · Uitgestrekte gebieden in Siberië en Kazachstan werden ontgonnen (alleen sovchozen) Er kwamen 20 000 sovchozen (gemiddeld 20 000 ha) en bij elkaar 50 000 landbouw bedrijven, was niet veel maar bedrijfsgrootte en landbouwgebied nam enorm toe. SU nooit in geslaagd om voor het hele land genoeg te produceren, altijd in voeren. 2.6 Het communisme in de SU in theorie en in de praktijk: Communisme in de SU gebaseerd op: marxistisch- leninistische ideologie. Wijze waarop de ideologie in praktijk werd gebracht: · doel: klasseloze maatschappij (alle productiemiddelen in handen v.d gemeenschap) uitvoering: alles in de handen v.d partij, in overeenstemming met de ideologie planeconomie. · doel: communisme internationaal, uiteindelijke doel wereldrevolutie
uitvoering: SU probeerde naar andere landen te verbreiden, maar Stalin gaf de voorkeur aan opbouw in 1 land. (Tijden WO II nationalisme bevordert) · doel: gelijkheid v.d mens, iedereen gelijke rechten. uitvoering: de partij had alle macht op levensterreinen (totalitair systeem), maar er was wel vrijheid van godsdienst, meningsuiting en vergadering al werden die burgerrechten vaak geschonden. · doel: gelijke rechten op werk, inkomen, huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs, ontspanning
uitvoering: communisme probeerde wel bestaanszekerheid voor iedereen maar de verschillen waren groot. Partijleden betere voorzieningen 2.7 Gorbatsjov probeert de SU te hervormen: 'Glasnost' en 'perestrojka' 1985: Micheal Gorbatsjov wordt secretaris-generaal, daardoor leider SU. (paar jaar later president) Gorbatsjov gaf toe dat het land aan de rand van een crisis stond, nog nooit eerder door een leider gedaan. Gaf toe dat de achterstand op Westen gorter werd. Oorzaak: de planeconomie, die in industrie en landbouw slechte resultaten had opgeleverd. Gorbatsjov voerde glasnost (openheid) in, nu mocht iedereen kritiek op fouten van de partijleden en staatsinstellingen geven. Glasnost was nodig om tot perestrojka (hervorming)te komen, belangrijkste hervorming: planeconomie. De planeconomie moet worden veranderd in markteconomie
De planeconomie moet worden veranderd in markteconomie. Markteconomie houdt in: · producten maken die klanten willen hebben · zelf beslissen wat er wordt geproduceerd · winst maken, zodat je niet failliet gaat · arbeiders ontslaan (als er te veel zijn of niet goed hun werk doen), kan werkeloosheid ontstaan · vernieuwingen invoeren (anders raken ze achter op concurrerende bedrijven) · zo weinig mogelijk arbeidsuren, zoveel mogelijk produceren (hard werken) Planeconomie houdt in: · staat bepaald wat bedrijf maakt · werd niet gekeken naar winst of verlies, kon niet failliet gaan. · geen werkeloosheid want bedrijven hoefde de lonen niet zelf te betalen dus namen veel mensen in dienst · geen goede producten en geen vernieuwing omdat ze toch geen concurrenten hadden. · niet hard werken want er waren toch te veel arbeiders

Overgang van planeconomie naar markt economie ging slecht. Plan economie werkte niet meer en de markteconomie nog niet, nog meerschaarste aan producten dan eerst. September 1990: Opperste Sovjet geeft Gorbatsjov bevoegdheid om door besluiten de overgang naar markteconomie te regelen. Markteconomie hoeft niet meer socialistisch te zijn. Staatsbedrijven mochten geprivatiseerd worden. De communistische partij is geen eenheid meer
Door glasnost ook meningsuiting in de partij, in de tijd van Stalin hield iedereen zich aan de partijlijn. Voor het eerst in de communistische partij openlijke oppositie tegen de partijleider. Oost- Europa onafhankelijk en einde Koude Oorlog in zicht
Glasnost ook in de door Stalin veroverde landen drong de glasnost door. 1989: communistische regering door demonstraties tot aftreden gedwongen. Door optreden van Gorbatsjov verhouding VS, SU verbetert, militair trokken ze zich sterk terug. De SU valt uiteen
SU bestond uit 15 landen.(sovjetrepublieken) Grootste: Russische Federatie, in de hoofdstad Moskou centrale regering en centrale partijbestuur gevestigd. Door glasnost bleek dat er sterke nationalistische gevoelens speelden, ze voelde zich door de Russen onderdrukt. Grote demonstraties werden opgezet: · eerste in de Baltische landen · daarna Oekraïne en Moldavië · Armenië en Azerbadjan verdreven zelfs de minderheden
1989: de centrale regering stuurde soldaten om de orde te herstellen. Litouwen was het voorbeeld bij het eisen van zelfstandigheid; Maart 1990: een niet communistische president en werd onafhankelijk. 19 augustus 1991: Unieverdrag werd niet ondertekend want de conservatieven pleegde een staatsgreep, die mislukte omdat er teveel verzet was, na 3 dagen overgave. Bij verzet Boris Jeltsin belangrijkste rol gespeeld, vanaf dat moment Jeltsin belangrijkste man in Rusland. Na mislukte staatsgreep viel SU uiteen, binnen enkele dagen hele reeks landen verklaarde zich onafhankelijk, in veel republieken communistische partijen ontbonden. Gorbatsjov treedt af en communistische symbolen werden verwijderd. 2.8 Rusland onder leiding van Boris Jeltsin. December 1991: verdrag tot samenwerking onder de naam Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) officiële einde van de SU. Nadat SU uiteen was gevallen bleef nationalisme een probleem want: · Niet elk volk kreeg zijn eigen republiek · Overal woonde wel etnische minderheden
In alle republieken gevaar van onderdrukking door etnische meerderheid wat weer kan leiden tot burgeroorlog. Het islamitische Tsjetsjenië wilde de russen in 1994 weer in lijven dat liep uit tot een militaire aanval. Doordat de legerleiders er niet echt achter stonden liep de oorlog moeizaam. Augustus 1996: akkoord dat de Russische troepen zich terug trekken en dat Tsjetsjenië zijn betrekkingen op vreedzame regelde voor 31 december 2001. Jeltsin was in 1996 herkozen.