Hoofdstuk 1 t/m 12 en 14

Oorzaken verzwakking RR
- Politiek => snelle wisselingen van keizers ( RR constant verwikkelt in een machtsstrijd)
- Militair => geen geld, geen uitbetaling soldaten, volksverhuizingen van Germaanse stammen.
- Economisch => torenhoge belastingen om militaire uitgaven te kunnen dekken, onveiligheid binnen het rijk is slecht voor de handel => hongersnoden.

Diocletianus probeert crisis op te lossen door Rijk op te splitsen dat definitief wordt na de dood van keizer Theodosius.

De Germanen trokken het RR zo ver in omdat daar de macht ligt en als je de kern veroverd is de rest makkelijker.
WEST –ROMEINSE RIJK
De Romeinen hadden de Germanen opgenomen in het leger. Maar toen ze onder druk stonden van de optrekkende Hunnen, raakten deze volken op drift. Zij zochten hun toevlucht in het West-Romeinse Rijk en ook binnen het rijk verdrongen zij elkaar.
De keizer was niet in staat deze volksverhuizingen te beheersen.

OOST-ROMEINSE RIJK (byzantijnse rijk)
Terwijl het West-Romeinse rijk uiteenviel slaagde het oosten erin hun gebied nog 1000 jaar bij elkaar te houden. In 330 N.C besloot keizer Constantijn zijn hoofdstad te verplaatsen, van Rome naar de oude Griekse stad Byzantium. Hij noemde het Constantinopel. Het nieuwe bestuurscentrum lag aan de nauwe zeestraat tussen de Middellandse Zee en de Zwarte Zee.

Kennen en kunnen
• Op welke manier Sparta  en Athene bestuurd werden en welke tegenstelling er tussen deze twee stadstaten was.
Athene =>
- Participatie democratie
- Directe democratie
- Voor jezelf opkomen (individueel)
- Volksvergadering (burgers)
Sparta =>
- Gedisciplineerde samenleving
- Militaire aristocratie= alle jongens kregen een opleiding tot beroeps militair.
• Welke staatsvorm volgens de filosofen uit de oudheid ideaal was
Alle burgers hadden een politieke taak, maar er moest een taakverdeling zijn tussen wat 1 persoon moest doen, wat aan enkelen voorbehouden moest zijn en waar velen een rol in konden spelen.
• Het verschil beschrijven tussen directe en indirecte democratie
Directe democratie => Er is geen parlement, de burgers mogen rechtstreeks meebeslissen.
Indirecte democratie => De bevolking is niet rechtstreeks betrokken bij belangrijke overheidsbeslissingen, maar slechts indirect via een gekozen volksvertegenwoordiging: het parlement.
• Welke groepen in Athene waren uitgesloten van actieve politiek
Vrouwen, kinderen, slaven en vreemdelingen.
• Welke argumenten werden gebruikt door voorstanders en tegenstanders van de democratie
Voorstanders => ?   Tegenstanders => ?
• Wie Plato en Socrates waren
Plato =>
- Leerling Socrates
- Ideale staat:
Gouden zielen: denkers, leiders
Zilveren zielen: wachters
IJzeren zeilen: werkers
(niet democratisch)
Socrates =>
- Methode: dialoog = socratisch gesprek (steeds antwoorden met een vraag om mensen kritisch te laten denken)
• Welk verandering van denken er plaatsvond bij de Grieken
Er kwamen filosofen dus ze gingen meer nadenken over bijvoorbeeld de zin van het leven en want kwaad was en wat goed.
• Kenmerken van de Griekse-Romeinse cultuur
Religie, architectuur, beeldende kunst, literatuur en filosofie.
• Op welke manieren de Romeinen de Griekse kunst en cultuur overnamen en die vervolgens aanpasten aan hun eigen cultuur.
Militaire veroveringen van de Romeinen/ De Romeinen beheersten naast Latijn meestal ook Grieks.
• Hoe de Romeinse samenleving was opgedeeld.
Laag 1: Patriciërs
Laag 2: Plebejers
Laag 3 Slaven
• kunt aangeven hoe het Romeinse bestuur was georganiseerd en hoe dit veranderd
753 – 500 V.C.  Koningstijd   Etruskische koningen
500 – 30 V.C.  Republiek  – Enorme veroveringen
-Gemengde staatsvorm om te voorkomen dat 1 persoon te veel macht krijgt.
Monarchie: Consul
Aristocratie: Senaat
Democratie: volksvergadering
30 V.C. – 476 N.C.  Keizerrijk
• Wat de oorzaken/redenen waren voor de uitbreiding van het Romeinse Rijk en wat de gevolgen van deze expansie waren
o Het was geen vooropgezet plan om een groot rijk te stichten, Waarom dan wel?
- Veiligheid
- Macht, roem
- Buit
o Bij uitbreiding maakten ze gebruik van 2 middelen:
- Diplomatie (bondgenootschappen met lokale heersers)
- Het leger
Problemen stapelen zich op na de veroveringen:
1. Groot rijk, moeilijk te besturen
2. Kloof arm/rijk zorgt voor onrust. Proletariërs willen herverdeling van het rijk.
3. Leger raakt verzwakt, dus bescherming van het rijk moeilijker.
• De opkomst van Caesar: Op welke manier Caesar Gallië veroverde en wat dit betekende voor zijn macht en status
Het leger was trouwer aan hun bevelhebber dan aan Rome => machtige generaals. Hij veroverde Gallië en dankt hieraan zijn populariteit.
• Wanneer en waarom Caesar werd vermoord en door wie hij werd opgevolgd.
44 V.C. Caesar vermoord. 30 V.C. Octavianus grijpt de macht.
• Uitleggen wat de Pax Romana inhield voor de bevolking van het Romeinse rijk.
Keizers konden efficiënt maatregelen treffen om de situatie in het rijk te verbeteren. Vanaf keizer Augustus kende het rijk een lange periode van afgedwongen rust.
• Hoe er romanisering plaatsvond.
Omdat de Romeinen het westen veroverden gingen de Romeinen daar hun cultuur ook toepassen (badhuizen, bouwen met steen). Het gevolg was dat de bewoners van deze streken in hoog tempo allerlei zaken van de Romeinen overnamen.
• Waarom op het eind van de tweede eeuw de druk op de grenzen toenam.
een steppevolk uit Centraal-Azië, de Hunnen, trokken plunderend naar het westen.
• Waarom de derde eeuw bekend staat als een eeuw van economische en politieke crisis
Rome kon de opbrengsten niet langer als belasting opeisen. Voortaan moest er stevig voor worden betaald.
• Waarom Jezus werd gezien als een messias en waarom de Joodse hogepriesters hem als een bedreiging zagen
Messias => Hij wilde het Joodse geloof een nieuwe inhoud geven.
Bedreiging => Jezus had felle kritiek op de manier waarop de priesters de tempel beheerden.
• Welke voorrechten de joden hadden in het Romeinse Rijk.

• Wat een verschil was tussen joden en christenen
1. De joden beleden een strikt monotheïsme: zij geloofden dat er slechts 1 god bestond.
2. Het jodendom was het belang van heilige boeken.
3. Joden hielden zich aan allerlei religieuze voorschriften.
• Waarom het christendom een groot succes werd
Ondanks de nietsontziende vervolging verspreidde het christendom zich in Rome razendsnel. De keizer en goden spraken veel Romeinen niet meer aan. De eenvoudige boodschap en simpele regels van het christendom waren voor de Romeinen aantrekkelijk.
Terwijl de joden complexe regels moesten volgen, ging het in het christendom veel meer om het geloof zelf. Er werden er in het christendom geen eisen gesteld die met geslacht of status te maken hadden. De armen en zwakkeren raakten gefascineerd door een geloof waarvoor de aanhangers zich lieten mishandelen en martelen. De geloofsgemeenschap groeide snel en via het Romeinse wegennet verspreidde het christendom zich algauw over het hele Middellandse Zeegebied.
• De ontwikkeling van het christendom tot 313
In Paulus’ tijd was het aantal joodse en niet-joodse christenen nog zeer beperkt. Het christendom was een onopvallende sekte te midden van de vele religies. In 400 was het christendom de enig toegestane godsdienst in het Romeinse rijk.
Een belangrijke verklaring voor dit succes was de goede organisatie van de christelijke kerk. De basis hiervoor werd al gelegd door Paulus en enkele van zijn tijdgenoten. Tijdens hun reizen door het Middellandse Zeegebied wisten zij niet alleen in allerlei steden bekeerlingen te maken, waardoor het geloof zich vooral daar goed kon verspreiden, maar stelden zij ook oudsten en opzichters aan.
Een andere factor die de eenheid van de kerk bevorderde, was de manier waarop Romeinen met het christendom omgingen. Omdat de christenen de romeinse goden niet wilden aanbidden werden ze vervolgd. Keizer Constantijn maakte 313 een einde aan de christenvervolgingen en nam maatregelen om het christendom gelijk te stellen aan de andere religies in zijn rijk.
• Wat de oorzaken waren voor de vervolging van christenen en joden
Omdat de christenen de romeinse goden niet wilden aanbidden werden ze vervolgd.
• Waarom 313 n. Chr een keerpunt is in de geschiedenis van het christendom
Toen het christendom als staatsgodsdienst werd gezien.

• Wat een verschil was tussen joden en christenen
1. De joden beleden een strikt monotheïsme: zij geloofden dat er slechts 1 god bestond.
2. Het jodendom was het belang van heilige boeken.
3. Joden hielden zich aan allerlei religieuze voorschriften.
• Waarom het christendom een groot succes werd
Ondanks de nietsontziende vervolging verspreidde het christendom zich in Rome razendsnel. De keizer en goden spraken veel Romeinen niet meer aan. De eenvoudige boodschap en simpele regels van het christendom waren voor de Romeinen aantrekkelijk.
Terwijl de joden complexe regels moesten volgen, ging het in het christendom veel meer om het geloof zelf. Er werden er in het christendom geen eisen gesteld die met geslacht of status te maken hadden. De armen en zwakkeren raakten gefascineerd door een geloof waarvoor de aanhangers zich lieten mishandelen en martelen. De geloofsgemeenschap groeide snel en via het Romeinse wegennet verspreidde het christendom zich algauw over het hele Middellandse Zeegebied.
• De ontwikkeling van het christendom tot 313
In Paulus’ tijd was het aantal joodse en niet-joodse christenen nog zeer beperkt. Het christendom was een onopvallende sekte te midden van de vele religies. In 400 was het christendom de enig toegestane godsdienst in het Romeinse rijk.
Een belangrijke verklaring voor dit succes was de goede organisatie van de christelijke kerk. De basis hiervoor werd al gelegd door Paulus en enkele van zijn tijdgenoten. Tijdens hun reizen door het Middellandse Zeegebied wisten zij niet alleen in allerlei steden bekeerlingen te maken, waardoor het geloof zich vooral daar goed kon verspreiden, maar stelden zij ook oudsten en opzichters aan.
Een andere factor die de eenheid van de kerk bevorderde, was de manier waarop Romeinen met het christendom omgingen. Omdat de christenen de romeinse goden niet wilden aanbidden werden ze vervolgd. Keizer Constantijn maakte 313 een einde aan de christenvervolgingen en nam maatregelen om het christendom gelijk te stellen aan de andere religies in zijn rijk.
• Wat de oorzaken waren voor de vervolging van christenen en joden
Omdat de christenen de romeinse goden niet wilden aanbidden werden ze vervolgd.
• Waarom 313 n. Chr een keerpunt is in de geschiedenis van het christendom
Toen het christendom als staatsgodsdienst werd gezien.

Begrippen
Aristocratie= vorm van bestuur waarbij de macht beperkt blijft tot een aantal families.
Atheens burgerrecht= het geheel van rechten van de vrije bewoners van Athene, waaronder het recht om deel te nemen aan de democratische besluitvorming.
Christendom= monotheïstische godsdienst die het geheel van christelijke waarheden, voorschriften en het gebruiken omvat en die is gebaseerd op de boeken van het Ouden en Nieuwe testament.
Directe democratie= vorm van bestuur waarbij alle burgers het recht hebben om in een volksvergadering mee te beslissen over het beleid.
Filosoof= wijsgeer die elementaire vragen stelt over de natuur, de manier waarop mensen moeten leven en de beste wijze van besturen.
Germanen= boerenvolkeren in midden-Europa, die daar in stamverband leefden.
Imperium= opperheerschappij, en vandaar een benaming voor een groot rijk, zoals het Romeinse keizerrijk.
Jodendom= monotheïstische godsdienst van de joden, gebaseerd op de boeken van de Hebreeuwse Bijbel.
Keizerrijk= een rijk dat wordt bestuurd door een keizer.
Klassieke cultuur= Grieks-Romeinse cultuur of beschaving.
Monotheïsme= het geloof in 1 god.
Oost-Romeinse rijk= het oostelijke deel van het RR
Ostracisme= het verschijnsel dat Atheense burgers een politicus uit hun midden konden verbannen door hem weg te stemmen.
Pax Romana= Romeinse vrede, een periode van betrekkelijke rust in het RR.
Polis= Stadstaat die zichzelf bestuurt.
Romanisering= het verschijnsel dat niet-Romeinse culturen, zoals de Keltische en de Germaanse, elementen uit de Romeinse cultuur overnemen.
Romeins burgerrecht= voorrechten die burgers van het RR hadden, zoals het recht op een eerlijk proces.
Romeinse Rijk= het rijk rond de Middellandse Zee en in grote delen van Europa en het Midden-Oosten dat werd bestuurd vanuit Rome.
Staatsgodsdienst= een godsdienst die is voorgeschreven voor iedereen die voor de staat werkt.
Tiran= tijdelijke alleenheerser
Volksverhuizingen= het verschijnsel dat grote bevolkingsgroepen in de 4e en 5e eeuw N.C. het RR introkken of daarbinnen een andere woonplaats zochten.
Wetenschap= de kritische bestudering van de werkelijkheid in een poging die beter te begrijpen.

Agrarische revolutie= de overgang van jagen en verzamelen als voornaamste middel van bestaan naar een sedentair bestaan als boer.
Bronstijd= de periode waarin de mens brons gebruikte voor de productie van gereedschappen.
Centraal bestuur= bestuur over een groter gebied vanuit 1 plaats, waarbij overal in het bestuurde gebied dezelfde wetten en belastingen gelden.
Geweldsmonopolie= een situatie waarin slechts de staat geweld mag gebruiken en mensen mag arresteren, opsluiten en eventueel fysiek straffen.
Homo sapiens= de laatste en enige mensensoort.
IJzertijd= periode waarin de mens voor de productie van wapens en gereedschappen geen brons meer gebruikte maar ijzer.
Jagers-verzamelaars= mensen die leven van de jacht en verzamelen.
Landbouwsamenleving= samenleving waarin de meeste mensen leven van akkerbouw en veeteelt.
Nieuwe steentijd= periode waarin de mens zijn stenen gereedschappen ging polijsten, maar nog geen metaal tot zijn beschikking had.
Polytheïsme= godsdienst waarbij mensen geloven in meerdere goden.
Prehistorie= periode van ongeschreven bronnen.
Staat= een afgebakend gebied met een gecentraliseerd bestuur en een overkoepeld rechtssysteem waar de overheid een geweldsmonopolie heeft en verantwoordelijk is voor de ordehandhaving en de verdediging van de landsgrenzen.
Vruchtbare halvemaan= gebied rond de rivieren Eufraat, Tigris en Jordaan, waar voor het eerst op uitgebreide schaal aan landbouw werd gedaan.