Geschiedenis Eindexamen Havo

2. 1891 People’s Party

- ongeschoolde arbeiders
- wilde terug naar agrarische economie
- tegen urbanisatie en industrialisatie
- populistische partij: komen op voor het gewone volk

Deze partij werd geen succes omdat de ideeën niet aantrekkelijk waren voor industriearbeiders door hun afkeer tegen de industrialisatie.

3. 1890 Progressive Movement

- macht van grote ondernemingen beperken

- einde aan de corruptie

- leden uit hogere middenklasse

- investeringen in onderwijs en opvoedingen

- actie tegen kinderarbeid, prostitutie, drankmisbruik

Deze beweging werd tussen 1900/1920 erg bekend. De presidenten waren ook hervormingsgezind:

Theodore Roosevelt (republikein)                       1901 – 1909

Woodrow Wilson (democraat)                  1913 – 1921

Wilden door actief overheidsingrijpen de macht van de ondernemingen beperken.

De overheid was liberaal maar wel invoerheffingen om eigen industrie te beschermen.

Tijdens de WOII had de federale overheid een sterk leidende rol in de economie. Er werd een ‘War Industries Board’ opgericht. Zij bepaalde hoeveel er geproduceerd moest worden en verdeelde daarover de grondstoffen.

2.3 Vrij maar achtergesteld

Na burgeroorlog 1861 – 1865 kwam de Reconstructie 1865 – 1877. Het Noorden probeerden de zwarten in het Zuiden gelijkwaardige burgers te maken

- 1866 14e amendement: de zwarten kregen het Amerikaanse burgerrechten

- 1870 15e amendement: de zwarten krijgen kiesrecht

Zuidelijke staten weigeren deze amendementen. De Noordelijke legers sturen federale troepen naar het Zuiden, maar halen ze in 1877 al terug door te veel verzet.

Oprichting Klu Klux Klan (KKK)

Zij willen voorkomen dat Freedman (bevrijde slaven) van hun stemrecht en andere rechten gebruik maken.

1877: segregatie wordt vastgelegd in ‘Jim Crow-wetten’. Bijnaam voor domme negers.

Vanuit Noorden nauwelijks verzet:

1896 Hooggerechtshof ‘rassenscheiding is niet in strijd met de grondwet zolang de voorzieningen voor blank en zwart gelijkwaardig waren’. De presidenten durfden niet in te grijpen omdat ze bang waren blanke stemmen in het zuiden te verliezen.

De zwarten werden overal op benadeeld

- barrières stemmen (zo moest je lezen en schrijven en kennis hebben van de grondwet)

- gemengde huwelijken verboden

- rassenscheiding in openbare leven: onderwijs, cafés, wachtruimtes

Freedman bleven toch vaak werken op de plantages waar zij al werkten: ze werden sharecroppers genoemd (delers van de oogst). Zij leefden onder grote armoede in 1886 – 1900 tijdens de landbouwdepressie.

Zwart protest tegen economische (geen werk) en politieke (geen stemrecht) achterstelling.

1. Brooker T. Washington

- Achterstelling alleen overwinnen door goed onderwijs, goed gedrag en hard werken. Zo win je het respect van de blanken.

2. W.E.B. Dubois

- Zwarten moesten hun rechten opeisen via rechtzaken. Een intellectueel uit Noorden.

- 1909 Oprichting NAACP National Association for the Advancement of Colored People

2.4 Een wereldmacht in opkomst

1865: politiek van isolationisme

Echter in de tweede helft van de 19e eeuw modern imperialisme:

1. Economisch           buitenlandse markten overheersen

2. Politiek                   macht versterken

3. Ideologisch                       verlangen om Amerikaanse principes overal in te voeren

1853:VS vloot behaald overwinning: Japan handelt vanaf nu met westerse mogendheden

1883: Congres geeft de VS opdracht voor de bouw van een moderne oorlogsvloot

1898: Spaans-Amerikaanse oorlog. Cuba viel onder Spanje. VS stuurde schepen naar Cuba om hun afhankelijk te maken. De VS won en maakte Cuba een Amerikaanse protectoraat. Cuba was onafhankelijk, maar mocht geen zelfstandige buitenlandse politiek voeren. Fillipijnen werden Amerikaanse kolonie.

Onder leiding van Theodore Roosevelt 1901 – 1909 werd de VS een wereldmacht

1. Groeiende invloed Latijns-Amerika

- 1903 Aanleg Panama Kanaal

- Open Door Policy: de VS vindt dat de deur naar de Chinese markt voor iedereen open moet zijn zodat oa. de macht van Europa en Japan in China te beperken. (boxeropstand). Mislukte, Japan en Europa kregen delen van China in handen.

In de Eerste Wereldoorlog was de VS lang neutraal, dat paste bij het isolationisme. Echter Groot-Brittannië en de VS waren sterk verbonden door economische banden: de VS leverde GB voedsel en wapens.

VS verklaart later toch de oorlog aan Duitsland vanwege

- 1917: Duitsland kondigde Onbeperkte Duikbotenoorlog af aan GB en aan VS

- De Duitser Zimmermann wilde Mexico opstoken tot oorlog tegen de VS in een brief en de Britse Geheime dienst onderschepte deze

3.1 Welvaart in de jaren 20

Na WOI 1918 – 1920 tijden van inflatie, recessie en stijgende werkloosheid

1919 Red Scare        angst voor socialisme en communisme door

- 1917 Russische revolutie (Bolsjewisme)

- oprichting Comintern (communistische Internationale: organisatie van Russische partijen die streven naar communisme)

Er waren stakingen door miljoenen communistische arbeiders. Zij werden op brute wijze opgepakt en vastgehouden. Na 1920 ebde de Red Scare weg.

1920 Roaring Twenties

- autoindustrie

- elektrotechnische industrie

- lopende band --> rationalisme (efficiënter maken economie)

Consumptiemaatschappij

- stijging lonen

- elektrische producten (koelkast, tv)

- meer reclame

- ‘live now, pay later’ --> optimisme

- sterke groei aandeelhandel

Geloof in New Capitalism

Het oude kapitalisme met zijn crisis, werkloosheid en uitbuiting was aan het verdwijnen, het nieuwe kapitalisme met goede lonen, kortere werktijden en prettige omstandigheden kwamen op.

Geen overheidsingrijpen in de economie. Zij geloofden in vrijemarktmechanisme

- Warren Harding 1921 – 1923

- Calvin Coolidge 1923 – 1929

3.2 De crisis van de jaren 30

24 oktober 1929 Zwarte Donderdag.. De aandeelhandel stort in

Beurskrach: begin Grote Depressie (economische recessie die heel lang duurt)

De oorzaken hiervan waren

1. Jaren 20 overproductie   meer productie dan consumptie

2. ‘Live now, pay later’        grote schulden

3. Werkloosheid textielindustrie/spoorwegen/land- en mijnbouw door rationalisatie

Herbert Hoover 1929 – 1933

Republikein en liberaal, de overheid moet niet ingrijpen. Pas in 1932 geeft hij leningen aan banken en fabrieken.

FD Roosevelt 1933 – 1945

Democraat. Federale overheid moet actieve rol in economie nemen:

New Deal

- subsidies voor boeren die de productie zullen beperken

- openbare werken: veel werkgelegenheid

Maar.. ook kritiek op New Deal

1. Rijkeren: ‘wij moeten meer belasting betalen voor de armen’

2. Hooggerechtshof: ‘Roosevelt krijgt te veel macht’

Toch Tweede New Deal

- sociale wetgeving

- sterkere positie vakbonden

- werkprojecten voor werklozen

1937 Het New Deal wordt beëindigd door bezuinigen. Het New Deal was te duur. En doordat FDR de strijd met het Hogergerechtshof verliest.

Door de WOII eindigt de depressie: de industrie draait weer op volle toeren.

3.3 Moeizame strijd tegen rassendiscriminatie

In de WOI werkten veel zwarten in de oorlogsindustrie of in het leger, wat bevorderd werd door de NAACP. Echter bleef de segregatie bestaan. Veel zwarten gaan naar het noorden: minder racisme, minder geweld en meer werk. Maar ook daar is het slecht: er zijn getto’s en er is ongeschoold werk. Ook werden zij in het rechtssysteem achtergesteld (1931 Rechtszaak Alabama).

Tijdens Grote Depressie vestigden de zwarten hoop op New Deal, echter...

- de zwarte werkloosheidsuitkeringen worden verlaagd

- de zwarte boeren werden van hun land verdreven

FDR deed hier niks aan, anders zou die zijn blanke kiezers verliezen.

In de WOII doen de zwarten weer mee aan de oorlog. NAACP ‘double victory’: niet alleen Duitsland en Japan verslaan maar ook de segregatie. In 1943 neemt Roosevelt een wet aan die discriminatie in de oorlogsindustrie verbiedt.

3.4 Jaren van isolationisme

1918 Wilson Veertienpuntenplan ‘to make the world save for democracy’

- internationaal rechtssysteem

- afzien van oorlog bij territoriale conflicten: daar moet over gepraat worden

- zelfbeschikkingsrecht van volkeren: volkeren hebben het recht op een eigen staat

- oprichting Volkerenbond: samenwerking van landen om internationale rechtsorde te handhaven. Het Congres was het hier niet mee eens        
– bedreiging AM soevereiniteit
- juist richten op binnenland

Vanaf 1919: Isolationisme:

Alleen ingrijpen bij bedreiging economische en politieke belangen. Ook was er protectionisme door middel van verhoging importtarieven.

Maar een volledige terugkeer naar het isolationisme was niet mogelijk. Er werden nog wel internationale afspraken aangegaan maar alleen indien ze er eigen belangen aan hadden

- Open Door Policy

- Financiële hulp aan Duitsland na de WOI. Zo kon Duitsland zijn herstelbetalingen aan FA en GB doen en konden FA/GB van dat geld weer hun schulden aan VS aflossen.

In Latijns-Amerika wel een politiek van economisch imperialisme

1933 Good Neighbour Policy         - niet meer gewapend ingrijpen

o.l.v. Roosevelt                                 - nauwer economisch samenwerken

Dus in Europa voert de VS een politiek van isolationisme, in Latijns-Amerika niet.

3.5 De Tweede Wereldoorlog

VS       isolationisme             --> 1935 – 1936 Neutraliteitswetten:

                                               - geen wapens verschepen naar oorlogslanden
                                               - geen leningen aan oorlogslanden

De VS werd bedreigd:

1. Extreem nationalistisch Japan                bedreigde Open Door Policy

2. Nationaal-socialistisch Duitsland           bedreigde vrede in Europa

1 sep 1939    Duitsland valt Polen binnen                       --> Begin Tweede Wereldoorlog

De VS blijft nog even neutraal. Maar ze steunen de geallieerden wel:

1941 Lend Lease Act                       lenen van oorlogsmateriaal aan geallieerden

1941 Atlantisch Handvest   doelen die na de oorlog bereikt moesten worden

                                               - ontwapening

                                               - vrijzeehandel

                                               - zelfbeschikkingsrecht voor alle volkeren

                                               - nauwere economische samenwerking

1941 Japan, bondgenoot van Duitsland, valt Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aan

VS gaat vanaf nu meevechten met geallieerden. Zij vormen de Grote Drie (VS, SU, GB) tegen de fascistische landen Duitsland, Japan en Italië.

1945 Conferentie Jalta. Hier krijgen de Grote Drie onenigheid

- Herstelbetalingen Duitsland. Stalin wilde hoge herstelbetalingen, VS en GB tegen.

- Polen communistisch. Stalin wilde dat, VS en GB niet.

Er werd wel besloten dat

- de regering van Duitsland verdeeld werd  onder VS, GB, FA en SU.

- de Verenigde Naties in 1945 door Roosevelt werden opgericht met als doel vrede en orde in de wereld

Oprichten Veiligheidsraad. Dit werd het belangrijkste orgaan van de Verenigde Naties

- beslissingen over politieke en militaire conflicten

- 15 landen lid, waarvan 5 permanent en het veto recht hebben (VS, EN, SU, CH, FA)

4.1 Welvaart en wantrouwen

Na WOII was er weer angst voor depressie. Maar...

1. Soepele overgang naar duurzame consumptiegoederen

2. G. I. Bill: wet waarin de overheid beloofde teruggekeerde veteranen te helpen door geld te geven voor studie, huis en bedrijf

Economische groei door:

- stijgende kooprkracht
- babyboom 1945 – 1960
- stijging arbeidsproductiviteit door automatisering
- hogere lonen

1945 – 1953 President Truman was democraat en zette de New Deal van FDR voort

- vergroting werknemersrechten
- vermindering armoede

Truman komt met de Fair Deal: een programma om de New Deal uit te breiden

- steun voor openbare scholen
- algemene ziektekostenverzekering

Maar het Congres houdt het Fair Deal tegen want zij zijn republikeins en conservatief.

1953 – 1961 President Eisenhower was gematigd republikein

- einde controle loon en prijzen

- vermindering landbouw subsidies

Groei militair-industrieel complex (stijgende overheidsuitgaven aan oorlogsindustrie)

Hierdoor groei angst voor het communisme.

McCarthy ‘communisten willen de macht grijpen!’

1950 – 1954 McCarthyisme: heksenjacht op mensen die ervan beschuldigd worden communist te zijn.

4.2 Consumptiemaatschappij, consensus en kritiek

VS groeit uit tot consumptiemaatschappij zonder klassentegenstellingen

Kritiek van Galbraith ‘The Affluent Society’

- te veel geld naar particuliere luxe onzin uitgaven
- overheid te passief voor oa. onderwijs, gezondheidszorg. De belastingen hiervoor moeten omhoog.

1961 – 1963 John F. Kennedy president. Hij is geïnspireerd door Galbraith.

New Frontier: Amerika moest nieuwe doelen krijgen.

Via overheidsuitgaven de armoede en achterstelling bestrijden

- meer geld voor onderwijs
- minimumloon omhoog
- wilde nationale ziektekostenverzekering invoeren

Het Congres is tegen en de New Frontier mislukt.

1963 – 1969 Opvolger Johnson

‘War on poverty’      hij zette de New Frontier voort en door de dood van Kennedy werden zijn plannen uit respect nu wel geaccepteerd

1964 Johnson ‘Great Society’         groot hervormingsprogramma voor AM samenleving

Dit plan heeft grote successen

- uitbreiding gezondheidszorg       - model cities act: aanpak getto’s

- voedselbonnen                                          - voting rights act: stemrecht zwarten

- steun onderwijs                                         - milieuwetten

De Great Society is duur, het wordt betaald door hoge belastingen en de sterke economische groei. Maar vanaf 1967 moet Johnson bezuinigen op zijn programma vanwege groeiende kosten voor de Vietnam oorlog. De Great Society mislukt.

Johnson krijgt veel kritiek

- studenten organiseerden veel protesten waarbij ze zich keerden tegen consumptiemaatschappij en tegen Vietnamoorlog
- onvoldoende democratie ‘Johnson had te veel macht gekregen’

4.3 Burgerrechten: succes en frustratie

Sociale ontwikkelingen jaren ‘50
- ontstaan zwarte middenklasse door welvaartsstijging
- groeiende acceptatie blanken van gemengde samenleving

1945 – 1953 Truman          ‘federale regering moet zwarte bevolking beschermen en

                                               hun wens voor gelijke rechten steunen’

                                               - verbod discriminatie bij federale overheid doorgevoerd

                                               - einde segregatie in leger

Ontstaan Civil Rights Movement (burgerrechtenbeweging). Hun successen

- NAACP Brown vs Board of Education of Topeka. Deze rechtszaak verbood segregatie in het onderwijs.

- Little Rock Nine. Eisenhower laat hier negen zwarte scholieren onder bescherming naar een witte school gaan.

- Montgomery busboycot. Rosa Parks weigerde in de bus op te staan voor een blanke en werd gearresteerd. Toen werd o.l.v. Martin Luther King de busboycot georganiseerd. Een jaar lang gingen alle zwarten niet met de bus. Hooggerechtshof verbood daarop segregatie in openbare bussen.

1963: Kennedy dient Civil Rights Act in bij Congres (onderdeel van New Frontier)

Civil RIghts Movement organiseert mars naar Washington om Congres onder druk te zetten om deze wet te tekenen --> Martin Luther King ‘I have a dream’ speech.

Moord op Kennedy. Opvolger Johnson     ‘keur de Civil Rights Act goed, doe het voor Kennedy’

1964 Congres keurt Civil Rights Act goed

- verbod discriminatie openbare gelegenheden
- verbod discriminatie op werk

1965 Voting Rights Act

- zwarten mogen stemmen

Nu was er in theorie een einde aan de ongelijkheid. In de praktijd was er nog steeds racisme. Er breken daarom grote rellen uit. Een deel van de Civil Rights Movement gaat meedoen met dit geweld en radicaliseerde

1. Nation of Islam

- Malcolm X
- zwarte ras superieur

2. Black Panthers

 - meer gewelddadig dan Nation of Islam

4.4 Eerste jaren van de Koude Oorlog

1945

Februari        Conferentie van Jalta

Mei                 Duitsland geeft zich over

Juni                 Conferentie van Potsdam

                        Truman (opv. Roosevelt), Attlee (opv. Churchill), Stalin

                        De VS en SU worden het niet met elkaar eens: begin Koude Oorlog

Periode van vijandschap tussen de twee grootmachten (het kapitalistische VS en het communistische SU), maar zonder directe oorlog.

6 en 9 augustus werden Hiroshima en Nagasaki gebombadeerd door de VS waardoor Japan capituleerde. Dit deden ze omdat ze niet dezelfde fout wilden maken als in de WOII: toen grepen zij door terughoudende houding te laat in tegen het communisme.

Dit was het einde van het isolationisme.

VS       ‘De SU is uit op een communistische wereldrevolutie’
SU       ‘De VS is uit op westers imperialisme’

1947 Communistische dreiging Griekenland/Turkije. Dan komt door Truman de Truman-Doctrine:      VS helpt democratische landen die door het communisme bedreigd                               worden

Containment              Indamming, oftewel de verspreiding van het communisme tegengaan

1947 Marshallhulp   Economische hulp aan West-Europa

1948 Westerse geallieerden (VS, GB, FA) voeren in hun Duitse bezettingszones een nieuwe munt in. Stalin: blokkade van westerse toegangswegen naar Berlijn. De VS zet een luchtbrug op en zo wordt West-Berlijn via de lucht bevoorraad. Stalin geeft de blokkade op.

1949 Dit alles leidt tot de officiële deling van Duitsland

- BDR  Bondsrepubliek Duitsland              VS

- DDR  Duitse Democratische Republiek   SU

1949 Toenemende angst communisme

- SU had nu ook een atoombom gemaakt

- China werd communistisch o.l.v. Mao Zedong

Hierop neemt de VS maatregelen

- Oprichting NAVO (Noord Atlantische Vedragsorganisatie). Dit is een militair bondgenootschap tussen VS, Canada, Turkije en West-Europa. Wanneer één land aangevallen zou worden door een communistisch land, helpen de anderen. Het doel was West-Europa te beschermen tegen de SU.

4.5 Wereldwijde Koude Oorlog

De containmentpolitiek gaat ook in Azië verder (Korea, Vietnam)

1. 1950 – 1953         Korea-oorlog

Conferentie van Potsdam    - Noord Korea wordt communistisch SU

                                               - Zuid Korea wordt kapitalistisch VS

1950 valt het Noorden (SU) echter het Zuiden (VS) binnen: het begin van de oorlog.

1953 Wapenstilstand. Korea blijft verdeeld.

1954 Eisenhower     1. Domino theorie

Als één land communistisch zou worden,  zouden ze het allemaal worden.  Dit is het uitgangspunt Amerikaanse beleid.

2. Massive Retaliation

De VS zegt: als het communisme echt uitbreekt zullen wij het

                                   gebruik van nucleaire wapens niet uitsluiten.

2. 1945 – 1954         Vietnam-oorlog

Het communistische Vietminh onder leiding van Ho Chi Minh wil zich onafhankelijk maken van Frankrijk. Frankrijk verliest deze guerrillaoorlog in 1954. Vietnam wordt verdeeld: Noorden (communistisch) en Zuiden. VS neemt oorlog tegen Vietminh over.

Strijd om de ruimte

1957   SU eerste satteliet met het hondje Leika

1961   SU eerste mens die ruimtereis uitvoert

1969   VS eerste mens op de maan

1961   De Su laat de Berlijnse Muur bouwen: deze moest ervoor zorgen dat DDR-burgers die het communisme wilden ontvluchtten, niet meer naar het westen konden.

Kennedy was bang voor een directe confrontatie met de SU en staat de bouw toe.

Cuba 1959 Communist Fidel Castro vormt Cubaanse revolutie. Daarop plaatst de SU in 1962 raketten op Cuba om Castro te steunen. Deze raketten zijn gericht op de VS.

Begin van de Cubacrisis!

Kennedy       
- raketten van SU moeten we
 - als SU de raketten zou afvoeren, zou de VS een kernaanval ondernemen

- blokkade van Cuba: alle schepen die naar Cuba varen worden tegengehouden door VS

Uiteindelijk worden de raketten weggehaald en dan worden de eerste stappen gezet voor vrede           - directe telefoonlijn tussen Witte Huis in Washington en Kremlin in                           Moskou voor betere communicatie

- Beperken van kernbomproeven

Het enige probleem was nu nog de Vietnam-oorlog.

1960               Noord-Vietnam probeert Zuid-Vietnam te veroveren

Kennedy stuurt hierop als reactie militaire hulp naar Zuid-Vietnam en staat het gebruik van napalm toe.

1964 Johnson volgt Kennedy op. Kort daarna vuurden Noord Vietnamese schepen torpedo’s af naar Amerikaanse schepen. Er was geen schade maar toch neemt Johnson maatregelen: hij vraagt oorlogsbevoegdheden aan het Congres....

.... de Tonkinresolutie 1964                        Hierdoor mocht de president zonder toestemming van het Congres zelf maatregelen zoals aanvallen ondernemen

.... de Tonkinresolutie 1964                        Hierdoor mocht de president zonder toestemming van het Congres zelf maatregelen zoals aanvallen ondernemen

Vanaf toen escaleerde de oorlog enorm. In de VS komt massaal verzet tegen deze oorlog door middel van protesten. Nu verliezen de VS voor het eerst een oorlog.