De Verlichting

Geschiedenis

1685 tot 1715 Het spaarbekken van de verlichting: De wetenschapsperiode van de 18e eeuw waarin het moderne natuurwetenschappelijke zich ontwikkeld. Het spaarbekken is de voorfase hiervan: Kenmerken: Invloed van de christelijke kerk en de invloed van de klassieke oudheid gaan minder worden.

Tijdens de verlichting kwamen veel nieuwe dingen:
Het empirische onderzoek: proefondervindelijke wetenschappelijke onderzoek. Bijvoorbeeld de barometer uitvinder: Christiaan Huygens. Na de 17e eeuw werd de wetenschap georganiseerd: het wordt landelijk/ staatsaangelegenheid.

De republiek der 7 verenigde Nederlanden was in dat opzicht een bakermat (bolwerk) voor wetenschapsbeoefening omdat je hier min of meer vrijheid van drukpers had. Daardoor waren hier de grote ontwikkelingen in de wetenschap (leiden, atheneum a’dam= voorloper UVA). Utrecht kwam na leiden op in verband met de wetenschap.


In Noord- West Europa zie je dat de wetenschap beoefening toeneemt. De exacte wetenschap gaat leiden tot maatschappijkritiek die zich gaat vertalen naar het functioneren van het politieke bestuur de vorsten trekken de bestuursmacht steeds meer naar zich toe.
Parlementen zoals Frankrijk en Engeland krijgen minder invloed in de 2e helft van de 17e eeuw. Vanaf 1661 kwam het parlement; staten generaal niet meer bij elkaar 1789.

Ongeveer 1700 ontstaat er steeds grotere kritiek op die geconcentreerde vorstenmacht. Dit komt vanuit de wetenschap. Je ziet daar een maatschappelijke discussie over de bestuursmacht. De vraag is of de vorst alleen zoveel macht mag hebben.

David Hume en John Locke zijn een van de eersten die hier kritiek op hebben.

Newton was een belangrijke wetenschapper begin 18e eeuw. Hij deed veel en belangrijke ontdekkingen.

Vanaf 1700 zie je de filosofie splitsen in verschillende disciplines. Dat is het begin van de ontwikkeling van de moderne universitaire studies: natuurkunde wiskunde en scheikunde.

Er komt een overdracht naar andere of nieuwe wetenschapsdisciplines. Door deze kennisuitbreidingen zie je dat er ook veel meer kritiek ontstaat op de bestaande samenleving.

De wetenschappers vormen een maatschappelijk blok in de samenleving: meer kennis is meer kritiek.

Hume en locke vinden dat er een rechtstaat moet komen waarin het recht en de menselijke waardigheid centraal staat.

Pieter de la court heeft het boek interest van holland geschreven. Dat is het bekendste boek ene gaat over poliek en maatschappelijke belangen van holland. Hij was een voorbeeld van een ondernemer die politiek, wetenschap en de economie samenbracht.
De maatschappij kritiek ging zich steeds meer richten op de organisatie van de samenleving de staatsinrichting.


Vorstelijk absolutisme van 1650 tot 1789 (hierna Komt de Franse Revolutie).

Ook in de 2e helft van de 18e eeuw ging de wetenschapsontwikkeling door. En was er zelfs sprake van vergaande individualisering. Ook wordt het onderwijs sterker.

Het cognitieve denken:  puur verstands denken gaat steeds meer toenemen.

Politiek waren er rond 1700 in Europa de volgende veranderingen opgetreden:
1 Engeland had machtspositie bevestigd. (tegenover Frankrijk) Toen waren ook de Koloniën het uitgebreidst.
2 Engeland heeft machtspositie van de Republiek overgenomen.
3 einde 17e eeuw Had Oostenrijk de Turken weerstaan, er was een uitbreiding van Oostenrijk Naar midden europa die standhield tot begin 1e WO.

1650 Einde Europese godsdienst en burgeroorlogen = de West Faalse vrede. Dit is een Complex vrede.

2 oorlogen:
Nederland eind 80jarige oorlog.
Ostnabruck en Munster werd de west-faalse vrede gesloten.

Er was een verzwakking van het Duitse rijk, de keizer was aartshertog van Oostenrijk  dit hoorde toen bij het Duitse rijk.

Vanaf 1500 was er een uitbreiding van de Turkse macht.

1453 hadden ze Constantinopel (nu Istanbul) veroverd. Suleyman de Grote was Sultan in de 1e helft van de 16e eeuw. Onder hem krijg je dat de turken zich willen uitbreiden om de Middellandse Zee heen. Het uitbreiden van de islamitische cultuur is in 700 tot 1500 door de arabieren in Spanje niet blijven gelukt. Nu willen de Turken het gehele gebied proberen te islamitiseren. 1522 turken verliezen tegen Karel de 5e in hoefstein. De turken trekken zich terug uit het Duitse rijk maar in 1525 veroveren ze definitief Hongarije. Dit bleef zo tot 1700. Het werd onder andere Turks Europa genoemd. De turken waren vanaf 1500 de supermacht in midden en zuidoost Europa, Noord- Afrika en in Azië Tot aan India.

Oostenrijk bereid zich voor tussen 1683 en 1750 als grote midden Europese macht. Die positie hebben ze in twee delen verloren eerste verlies was aan Duitsland in 1870.

Het tweede bleef Oostenrijks tot aan de 1 WO: 1907.

De opkomst van Pruisen als koningrijk binnen Duitsland.
Hoe kon dit ontstaan Oorzaken:
* Ten Oosten van de Elbe ontstaan in Noord Duitsland een ontginningsgebied 800, dit wordt Brandenburg genoemd. Dit was een graafschap vanaf 1000. De stad Beertje (voorloper van Berlijn) werd er gesticht, dit was een makkelijke oversteekplaats over de Spee. Potsdam wordt de hoofdstad van Brandenburg. 1500 wordt het een graafschap een Hertogdom (rangverhoging). Daarmee werd de hertog meteen Keurvorst: Hij kreeg het recht van koning of keizerskeuze. Eerst 7 en later 15 keuzevorsten hadden deze keuze. Dat betekende dat Brandenburg een belangrijke politieke positie krijgt binnen het Duitse rijk. 1530 wordt Brandenburg Lutheraan : protestant. Hiermee werd de Keurvorst ook direct hoofd van de kerk en kon een deel van het kerkbelastinggeld binnen eigen gebied houden. Dit betekende een verbetering van de Economie. Ook voor de arme delen. 1600 was Brandenburg economisch vooruitstrevend  welvarend, dus er was duidelijke vooruitgang.

Het hertogdom werd door de toenemende welvaart een politieke speler in Europa. Door een erfenis viel ook nog Nord-rein - west-falen onder hetzelfde bestuur als Brandenburg. Hierdoor werd de invloed van de keurvorst nog groter en het belastingsgeld steeg.

Onder Frederick de Grote worden de 2 delen enorm gemoderniseerd door Nederlandse architecten. Ze weten heel veel van het ontginnen en waterbeheer af. Dit verbeterde de infrastructuur aanzienlijk. Eind van de 17e eeuw waren de gebieden gemoderniseerd.

Er zijn 3 grote verschuivingen in de 18e eeuw.

* Brandenburg is gemoderniseerd/ evolueert. Dit was in het einde van de 17e eeuw. Die opdrachten kwamen van de Vorst naar beneden. (kenmerkende van een geleide economie; China. Een vrije economie wordt van beneden naar boven bepaald; het initiatief komt van de onderste laag van de bevolking. Het particulier initiatief staat centraal).

Wat gebeurt er in Brandenburg?
Er is dus een geleide economie waarbij de maatschappelijke verhoudingen van bovenaf bepaald worden. Hoe geleider het land hoe erger de bureaucratie (toestand waarin alles volgens de regels en met papieren en formulieren geregeld word). Het ambtelijk apparaat gaat zich dus uitbreiden.

1701-1713 De Spaanse successieoorlog in Nederland. Dat is een erfopvolgingoorlog. Frankrijk wilde Spanje annexeren, ze wilden één groot West-Europa onder Franse leiding. De grote politieke tegenspeler van Lodewijk de 14e (frankrijk) was Koning Willem 3e. Hij was stadhouder van de Republiek en Koning van Engeland. Willem de 3e was een ertegen dan Frankrijk zo groot zou worden. De Spaanse successieoorlog werd een grote coalitieoorlog tegen Frankrijk. Engeland leidde de oorlog ze zochten bondgenoten: - De republiek. - Zweden

- Spanje
- Brandenburg
Frankrijk stond alleen. Brandenburg werd dus gevraagd omdat ze een beroepsleger hadden van 10.000 man in kazernes, die direct oproepbaar waren. Het gevolg hiervan was dat de hertog van Brandenburg als beloning voor hun dienst Koning wilde worden. De Duitse keizer, bang voor Franse machtsuitbreiding, zou de hertog van Brandenburg Koning maken als dank voor de militaire steun. De Duitse keizer verloor hierdoor wel een deel van zijn macht 9172 18 jan.)

Men wilde niet de term brandenburg hebben maar het werd de koning van Pruisen. Genoemd naar een Slavische stam die daar ooit gewoond had). De hoofdstad werd Potsdam.

Pruisen. Door deelname aan die Spaanse successieoorlog bevestigde Pruisen zijn positie. Deze oorlog duurde 13 jaar.

1740 1786 Koning Frederick de 2e, ook wel de grote genoemd, van Pruisen. Hij was de centrale figuur in de 18e eeuw. Zijn vader was al begonnen aan de verdere militarisering van Pruisen. De adel gaat hier een belangrijke rol in spelen: ze kregen de rang van Officier. Het leger werd werkgelegenheid voor de 2e en de 3de zoons van de adel. Militarisering betekende bureaucratisering  de opbouw van het ambtelijk apparaat. Bij dat ambt is de bevolking ook in lagen. Hoge ambtenaren : met universitaire studie en van adel. In Pruisen ontstond in de 18e eeuw een strak hiërarchische samenleving ( met rangorden). De adel werd functioneel ingepast de sociaal functionele inpassing in de samenleving.

1740 Pruisen annexeert Silezië, dit is een belangrijk industrie en textielgebied. 1748 heeft Frederick de 2e die oorlog gewonnen. Deze grenzen zijn zo gebleven tot 1945.

De ontwikkeling van Pruisen heeft de Europese geschiedenis tot en met de 2e WO dus 1945 beïnvloed. Pruisen is de enige staat die officieel is opgeheven door de geallieerden.

In de loop van de 16e eeuw ontstond de nationale oorlogen, dit bleef zo tot en met de 2e WO
Deze oorlogen zijn voor het “Nationale veiligheidsbelang”.

1756 – 1763 7-jarige oorlog in Europa het ging om Pruisen en Oostenrijk. Oostenrijk wil zijn verloren gebied Silezië terug hebben. Het was een strategische oorlog want er was daar veel industrie in de vorm van Mijnbouw en Steenkool. Pruisen werd zo machtig dat Frankrijk het als bedreiging voor de politieke machtsverhouding in Europa ging zien. Daarom ging Frankrijk, Oostenrijk steunen. Dit was dus voor Frans eigenbelang tegen een te sterk wordend Pruisen. Ook Rusland ging Oostenrijk steunen. Nu komt ook Engeland erbij, Engeland heeft een buitenlandse politiek in de vorm van “Balance of Powers” daarom ging Engeland Pruisen steunen. Ook de Republiek ging zich er nu mee bemoeien, ze gingen Pruisen steunen. Dit door middel van Geld, bijnaam= de Brandkast 18e eeuw. En Engeland steunde Pruisen militair.

Een sterk midden Europa is Centrifugaal, dus naar het westen en Oosten. De oorzaak is dat het een vlak gebied is en dat met zicht dus makkelijk kan verplaatsen. Een zwak midden Europa is Centripetaal, naar elkaar toe. Vanaf de 16e eeuw begint de nationale staatsvorming  zie je dat met deze ontwikkeling grenzen sterker worden hierdoor versterkt zich de staatsvorming.


Voor de onafhankelijkheid van de Republiek moesten we een bondgenoot zoeken omdat Frankrijk Nederland wilde annexeren. Omdat Pruisen en Engeland de tegenstanders van Frankrijk zijn, ging Nederland in het Bondgenootschap met Pruisen.

Tsarina Chaterina neemt afstand van Peter de Grote die haar in St. Petersburg had geplaatst. Haar man Peter de derde word vermoord door een van haar minnaars. Ze gaat Rusland russificeren 1750-1760. Ze doet dit op de manier van Peter de 1e. Ze trekt zich uit Europa. Behalve dat samen met Pruisen en Oostenrijk, Polen in drie keren gaan verdelen; de Poolse 3-deling. Dit gebeurt in 1773 en herhaalt zich in 1794, 1795. Polen verdwijnt van de landkaart.

1756 Frederick de 11e voert de oorlog om Silezië tegen Oostenrijk, Frankrijk en Rusland uit. Hij verliest keer op keer. Door de steun van Engeland en Nederland kan Pruisen zich toch staande houden. Omdat in 1762 De Tsarina van Rusland; Elizabeth overlijd trekt Rusland zicht terug uit de oorlog. Hierdoor stopt de oorlog en heeft Pruisen gewonnen. Frederick de 11e werd Frederick de Grote. Pruisen kwam als grote macht uit deze oorlog. Deze vrede werd was in 1763 en werd de vrede van Sint Hubertusberg genoemd. Frankrijk kwam als grote verliezer uit de bus. Uit deze oorlog bleek dat Frankrijk ook een buitenlandse machtspolitiek voerde.
De ondernemende Franse burgerij had door de 7-jarige oorlog verloren. Ze waren hun transatlantische routes kwijt. Met name naar India. Ze werden maritiem afgetroefd door de Nederlanders in de 16e en 17e eeuw en door de Engelsen in de 18e en 19e eeuw. Omdat de Engelsen de machtspositie gingen overnemen en Nederland parallel ging lopen aan Engeland en totaal niet aan Frankrijk kwam ze er niet meer boven op.

Vanaf 1763 zie je dat de Franse ondernemers leiden aan hun belangenverlies vastgelopen feodale samenleving. Dan zien ze dat de adel en de geestelijkheid grote invloed heeft op de economisch een financiële structuur. Dit paste niet meer bij de maatschappelijke structuur.