Hoofdstuk 9, Geheimtaal van het leven

Samenvatting 9.1: De jacht op het DNA
Hoofdstuk 9, Geheimtaal van het leven

Datum: 06-05-2003

Het bouwplan van het lichaam wordt gevormd door genen. Vroeger dacht men dat iedere nakomeling gemengde eigenschappen had van zowel de vader als de moeder. Gregor Mendel ontdekte echter dat je een eigenschap of helemaal of helemaal niet erft. Zo’n erfelijke eigenschap heet een gen, en al die genen samen zijn je bouwplan. Men wist dat er een kern zit in elke cel en men

Uit een bevruchte eicel ontstaan uiteindelijk 200 miljard cellen, en in de jaren ’50 gingen 4 DNA-jagers (James Watson, Francis Crick, Linus Pauling en Rosalind Franklin) op zoek naar hoe cellen zich nou konden kopiëren. Er bestond nogal wat concurrentie tussen die drie mannen en de vrouw en alleen Watson en Crick konden het goed met elkaar vinden.


DNA heeft een spiraalstructuur en bevat 4 basen: Adeosine (A), Thymine (T), Cytosine (C) en Guanine (G). Watson ontdekte dat een AT paar even breed is als een GC paar. Het DNA-model was een chemische kopieermachine.

Het kopiëren van DNA gaat als volgt. Er is een dubbele spiraal van DNA, die lijkt op een rits. De koppelingen tussen de basenparen worden verbroken. Er ontstaan 2 halve DNA-ketens. Vervolgens worden andere Basen gevormd door kopieermachine, elke base krijgt zijn vaste partner (A+T en C+G). 2 halve ketens DNA worden weer 2 hele ketens.

Elk groepje van drie basen op het DNA vormt de code voor één van de aminozuren die aaneengekoppeld moet worden. CTC is de code voor het aminozuur leucine, TGT voor het aminozuur cysteïne en TAG is de stopcode. CTC-TGT-TAG betekend dus: maak leucine vast aan cysteïne en houd dan op. Uiteindelijk kan er zo een eiwit gesynthetiseerd worden.

DNA is drager van genen en bepaald daarmee hoe jij er uit ziet. Een gen is de code voor het aanmaken van eiwitten. DNA bevat dus alle erfelijke eigenschappen. DNA wordt tegenwoordig steeds vaker gebruikt voor allerlei toepassingen (constateren van ziektes, recherchewerk enz). Pauling had dit al voorspeld.

Samenvatting 9.2: Weten of niet-weten
Hoofdstuk 9, Geheimtaal van het leven

Datum: 23-05-2003

We hebben zo’n 50000 tot 100000 genen in ons lichaam, en het kan zijn dat een gen een verkeerd eiwit laat aanmaken doordat er in het DNA een verkeerde code staat. Je hebt dan een erfelijke afwijking. Er zijn veel erfelijke afwijkingen die men al kan constateren door naar het DNA te kijken. DNA-diagnostiek is het onderzoek naar ‘schrijffouten’ in de erfelijke code, en dit kan mensen voor grote dilemma’s plaatsen.

Behalve erfelijke afwijkingen kan ook door een toevalliger kopieerfout of door invloeden van buitenaf (radioactieve straling, tabaksrook ed) een fout in het DNA optreden. Dit heeft ook voordelen want door die zogenaamde mutaties is er ook evolutie en verbetert de soort zich.

Bij prenatale diagnostiek wordt er vóór de geboorte vastgesteld of een baby ziek is of niet. Dat kan in de tiende week van de zwangerschap met de vlokkentest of in de zestiende week met vruchtwaterpunctie. Na het aantonen van een ernstige erfelijke ziekte kiezen ouders vaak voor abortus.

Bij 5 procent van alle kinderen die geboren worden is er sprake van een erfelijke afwijking. Dokters kunnen een erfelijke afwijking bij een nog niet geboren baby zien aankomen dmv het onderzoeken van het DNA. Hier wordt dat KCG (Klinisch Genetische Centra) onderzoek verricht. Een dokter beweert dat met dit onderzoek veel geld wordt bespaard, aangezien medische en psychosociale zorg minder nodig is als er minder zieke kinderen worden geboren. Dilemma’s kunnen vanwege deze onderzoeken ook voorkomen.


Hier ligt het probleem van weten of niet-weten. Bij bijvoorbeeld de ziekte van Hunington, als je het gen voor deze ziekte erft dan krijg je de ziekte ook zeker. Als dan bijvoorbeeld je opa overleden is aan de ziekte van Hunington, en de moeder wil niet weten of ze de ziekte heeft maar de dochter wel, dan weet de dochter het ook van de moeder als zij hoort dat ze de ziekte heeft. Bij een gunstige uitslag kan er ook nog sprake zijn van overlevingsschuld.

Behalve het recht om te weten wat er aan je mankeert is er ook een recht om níet te weten wat je mankeert. Veel mensen willen niet weten of ze over 30 jaar zullen sterven aan kanker of Reuma. Met al deze moderne wetenschappen kan die diagnose wel gesteld worden.

Helaas zijn de verzekeraars wél nieuwsgierig naar deze diagnoses. Zij draaien immers op voor kosten van verzekerden. De dokter heeft de plicht om jou informatie geheim te houden voor deze ‘geldwolven’. In de VS is het nog erger: mensen met aanleg voor erfelijke ziektes worden daar gewoon uit hun baan gezet uit angst dat de werkgever als de werknemer ziek wordt op moet draaien voor zijn ziektekosten.

Sinds 1 januari 1998 is er in Nederland de nieuwe Keuringswet ingevoerd. Dit houdt in dat de werkgever je alleen mag keuren als dat nodig is voor het soort werk dat je gaat doen, en de werkgever mag niet vragen of je kans hebt aan een onbehandelbare erfelijke ziekte. Ook verzekeraars mogen geen erfelijkheidsonderzoek eisen en onder bepaalde verzekeringsbedragen mag niet gevraagd worden naar ziektes.


Samenvatting 9.3: Genetische manipulatie
Hoofdstuk 9, Geheimtaal van het leven

Datum: 30-05-2003

Genetische manipulatie is het opzettelijk wijzigen van DNA. Als er geven van een levend wezen gecombineerd worden met genen van een andere soort worden gecombineerd spreek je van DNA-recombinant techniek.

Al heel lang maakt men gebruik van micro-organismen voor het bereiden van voedsel.
In het DNA van zowel mensen als dieren komen exact dezelfde chemische letters (C, A, T, G) voor. Ook de genen van de mensen, dieren, planten en bacteriën spreken dezelfde taal. Het zou dus mogelijk zijn om een gen uit de koe, in te zetten in het lichaam van een mens. In 1978 maakten genetisch gemanipuleerde bacteriën een menselijk product.
Steeds wordt de mens handiger in het combineren van DNA van mensen met dat van dieren.


Al een tijd lang wordt de aardappel gekruist net zolang totdat een aardappel ontstaat met een zo hoog mogelijke opbrengst (gewasveredeling). Er zijn nadelen aan dit kruisen, je moet binnen de soort blijven en als je één eigenschap selecteert selecteer je een andere eigenschap weg. Met genetische manipulatie heb je geen last van dit probleem aangezien elke plant uit dezelfde bouwstenen bestaat.

Een goed voorbeeld is een bacterie dat een eiwit maakt dat insecten dood. Het gen van deze bacterie kun je dan inbouwen in plant, waardoor de plant nu ook een eiwit heeft dat insecten dood waardoor er weer minder bestrijdingsmiddelen nodig zijn.

In Amerika is een bedrijf dat het bestrijdingsmiddel Roundup én genetisch gemanipuleerde sojabonen die tegen dit middel bestand zijn produceert. De fabrikant stelt dat als je die planten koopt je minder bestrijdingsmiddel nodig hebt: je hoeft immers niet voor je gaat zaaien je hele terrein met Roundup vol te spuiten. Nu kun je als je onkruid op ziet komen een klein beetje Roundup op de juiste plaats spuiten. Allemaal een gevolg van een gen dat is ingebouwd in de sojaplant en resistent is tegen het middel Roundup.

Greenpeace is tegen dit soort manipulatie. Als het gen nou eens in de wilde natuur voorkomt zullen bestrijdingsmiddelen ons niet meer helpen om onkruid te verwijderen, zo stellen zij. Natuurlijk zegt de fabrikant van Roundup dat overal rekening mee is gehouden.

David de Bubble Boy overleed in 1985. Met gentechnologie had hij misschien gered kunnen worden. Gentherapie is de vervanging van een ziek gen voor een gezond gen.
Toch is gentherapie nog niet geaccepteerd in de samenleving. Is het ethisch verantwoord om gentechnologie toe te passen? De toekomst zal het uitwijzen.

Samenvatting 9.4: Een nieuwe eeuw
Hoofdstuk 9, Geheimtaal van het leven

Datum: 13-06-2003

In genen staan erfelijke eigenschappen beschreven van iedereen (blauwe ogen, kleur haar, huidskleur enz.). Aan het eind van jaren ’80 wilden wetenschappers het menselijke DNA met al zijn genen geheel uitschrijven. Het menselijk genoom ofwel al het menselijk DNA.

Ze zetten een wereldwijd project op: het Human Genome Project (HGP). In totaal moesten 3 miljard DNA letters opgezocht en opgeschreven worden. Duizenden wetenschappers uit vele verschillende landen werken aan deze klus. Het project HUGO (Human Genome Organisation) loopt in verschillende fasen. Eerste stap: genetic mapping, in kaart brengen van 80.000 genen op de chromosomenparen. Tweede Stap: physical mapping, fysieke kaart maken, om de 10.000 basen wordt een vlaggetje gezet. Derde stap: sequenzen, bepalen van de juiste basenvolgorde van het DNA. De resultaten van het HUGO zullen de biologen en onderzoekers in staat te stellen om de chromosomen beter te begrijpen. Ook komen er testen op ziektes die niet erfelijk zijn maar wel erfelijke aanleg hebben, bijv. reuma. Zo kunnen de ziektes geprobeerd te verkomen te worden. Voor veel eigenschappen is samenwerking van honderden tot duizenden genen nodig

Als het project klaar is hebben we het receptenboek van het menselijk leven in handen. Men verwacht op medisch gebied spectaculaire resultaten. De industrie denkt aan dit alles 20 miljard dollar te verdienen.


Een octrooi is het alleenrecht voor de productie van bepaald medicijn. Hierbij reist de vraag of er ook op DNA octrooi mag gegeven worden. Het was eerst niet mogelijk maar nu kun je wel octrooi krijgen op dieren, planeten en genen.

Eeneiige Tweelingen zijn heel belangrijk voor onderzoek: ze hebben hetzelfde DNA en dus dezelfde genetische eigenschappen. Er kan dus onderzocht worden in hoeverre de omgeving waarin ze leven indruk op hen uitoefent.

In 1996 werd het schaap Dolly geboren. Zij is de kloon, de identieke tweelingzus van haar moeder. Bovendien heeft ze nog drie andere moeders en geen vader. Voordeel van klonen is dat er minder tijd nodig is voor fokken van identieke kudde. Denk ook eens aan het klonen van varkens die donor kunnen zijn voor mensen met hartproblemen.

Wat met Dolly kan, kan ook met mensen zeggen professoren. Nu laaide de discussie weer heftig op. Het zou ethisch niet aanvaardbaar zijn. Maar helaas voor de tegenstanders, in Italië leeft een man die zegt over een paar maanden de eerste gekloonde mens te hebben ontwikkeld.

Zo ontstaat leven op bestelling; je loopt naar een dokter toe, zegt of je een jongen of meisje wil, met blauwe ogen en zwart haar, en de volgende dag wordt de baby per UPS express naar je opgestuurd…