TSO 3de afdeling STW

TSO 3de afdeling STW

• Bewegingen van de aarde
- Rotatie
• Bewijzen
- Vanaf noordpool gebeurd rotatie tegenwijzerzin rondom de aardas
- Die snijdt het aardoppervlak in de noordpool en in de zuidpool, rotatietijd: 24u
• Praktische gevolgen
- Het tijdsverschil op aarde
• Middag - zon bereikt hoogste punt aan de horizon
• Dat verschilt voor plaatsen die op een verschillende meridiaan liggen
• Aarde ingedeeld: 24 uurgordels van telkens 15 lengtegraden
- Rotatieas v/d aarde bezorgd ons referentiepunten voor plaatsbepaling op aarde
• Noord- en zuidpool en op gelijke afstand van de evenaar
• De ligging van een punt wordt bepaald door lengte en breedteligging
- Revolutie
• Beschrijving
- Omwenteling v/d aarde rond de zon in ellipsvormige baan, tegenwijzerzin, 365 d
• Gevolgen
- Seizoenen
• Jaarlijkse terugkerende periode van 3 maanden / lente, zomer, herfst, winter
• Oorzaak
- Omdat aardas schuin staat op het eclipticavlak, variëren de zonnehoogte en de lengte van de dag en nacht in de loop van het jaar
- Lente en herfst: zon staat ‘s middags loodrecht op de evenaar
- Zomer: zon staat ’s middags loodrecht op kreeftkeerkring
In het noorden staat de zon het hoogst, het zijn lange dagen
- Lente: zon ’s middags loodrecht op steenbokskring
Zon staat laagst in noorden, het zijn korte dagen

- Klimaatgordels
• Verschillende soorten klimaten op aarde / gemiddeld op een jaar gemeten
- Warme klimaten, gematigde en koude klimaten
• Verschil: door kanteling v/d aarde e/d manier waarop zij rond de zon beweegt
• Deze zones worden elk op ander manier beschenen door zon gedure het jaar
• Verschil tussen de klimaten: door neerslag en drukgebieden
- Schrikkeljaar
• Jaar met 366 dagen, 29 febr schrikkeldag, om de 4 jaar, jaartal deelbaar dr 4
• 1 jaar: 365 dagen, 5u, 48min, 45sec, na 4 jaar: bijna 1 dag te kort (23u12min)

• Het heelal
- Waarnemingstechnieken van het heelal
• Optische telescoop
- Een trechter die alle lichtstralen die op grotere oppervlakte terechtkomen, samenbundelt tot de grootte van onze oogpupil
- Kleurverschillen, structuren, hemellichamen worden zichtbaar
- Afstanden en de eigenschappen van sterren bepalen
• Radiotelescoop
- Het zijn enorme antennes die radiobronnen registreren en hun intensiteit meten
- Radiogolve brengen gebieden in beeld die verscholen blijven achter een stofwolk
• Sonde
- Ruimtesonde i/e onbemand ruimtetuig voor onderzoeksdoeleinden i/h universum
• Later een satelliet worden in een baan rondom een ander hemellichaam
• Landen op een terrestrische planeet (en eventueel terugkeren naar aarde)
• Afdalen in een gasreus
• Voor onbepaalde tijd blijven reizen
• Kunstsatelliet
- Object in een baan om een hemellichaam
- Kan nauwkeurig de vorm en beweging van de aarde bepalen
• Communicatiesatelliet: draadloze telefoongesprekken, televisieuitzendingen
• Weersatelliet: fotografeert het wolkendek, meet de temperatuur en waterdamp
• Navigatiesatellieten: kunnen plaats van schepen/vliegtuigen meten/opsporen
- Afstanden in het heelal
• Lichtjaar
- De afstand die het licht aflegt in een jaar met een snelheid van 300.000km/s
- Gebruik: afstand tot sterren, sterrenstelsels, andere objecten in heelal aan te duid
• Astronomische eenheid AE
- De gemiddelde afstand tussen aarde en zon
- Gebruik: afstanden in de ruimte aan te duiden, door vergelijking met de straal van de baan van de aarde om de zon
- Gelijk aan 150.000.000 km
- Opbouw van het heelal
• Zonnestelsel en andere sterrenstelsels
- De zon staat centraal en straalt voortdurend licht uit
- Heeft 9 omringende planeten die geen licht uitstralen
• Deze weerkaatsen het licht van de zon
• En ze draaien in ellipsvormige banen rond de zon
- Binnenzonnestelsel: de kleine vaste planeten
• Zon, Mercurius, Venus, Aarde en Mars
- Buitenzonnestelsel: grotendeels vloeibare- gasvormige planeten
• Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus en Pluto
- Tussenring
• 1000den onregelmatige brokken gesteenten
- Randverschijnselen
• Kometen: verschijnen als staarster
• Meteoroïden: brokstukken uit vast gesteente
• Meteoren: vallende sterren die opbranden in de atmosfeer
• Boliden: vuurbollen
• Meteorieten: op aarde neergevallen ruimtestenen
• Galaxieën
- ‘De melkweg’: spiraalnevel van 200 miljard sterren, heel wat stof- en gasnevels
• Groepen of clusters
- Sterren die zich in groepen (10 stelsels) of clusters (100 stelsels) zamelen
- Soorten:
• Open sterrenhopen: vrij dicht bij elkaar, tegelijkertijd ontstaan, sterren vrij jong
• Gesloten of bolvormige sterrenhopen: bevinden zich in halo van sterrenstelsel
- Ontstaan en evolutie van het heelal
• Oerknal
- 13.7 miljard jaar geleden ontstond het heelal, samen met de ruimte en de tijd uit een grote oerontploffing
- Het heelal dijende voortdurend uit, evolutie
• Expansie (uitbreiding)
- Veel licht / atoomkernen / ¼ verhouding H/He / universum / ster / zonnestelsel
• Contractie
- Een wolk trekt samen met de zwaartekracht van het gas, er ontstaan sterren

• Opbouw- en afbraakprocessen op aarde
- Schilvormige structuur van de aarde verduidelijken

- Platentektoniek
• Bewegingsmechanismen
- Bewegingen in de aardkost kunnen zowel horizontaal als vertikaal zijn
- Komt omdat de lithosfeer op de asthenosfeer drijft
- Platen kunnen van elkaar weg drijven, naar elkaar toe of langs elkaar schuiven
- In asthenosfeer zijn convectiestromen waarop de lithosfeerplaten meedrijven
• Enkel de oceanische plaat vernieuwt zich voortdurend
• Deze platen ontstaan aan de oceanische ruggen waar magma uit de asthenosfeer omhoog komt
• De aangroei van nieuwe korst wordt in evenwicht gehouden door het verdwijnen van oude oceaankorst in de subductiezones
• Soorten platen (lithosfeer)
- Oceanische korst: gemiddeld 25 km dik / Continentale korst: gemiddel 150 km dik
• Plaatranden
- Divergerende plaatrand
• Begrenzing tussen twee platen die van elkaar af bewegen
- Convergerende plaatrand
• Begrenzing tussen twee platen die naar elkaar toe bewegen
- Transforme plaatrand
• Begrenzing tussen twee platen die langs elkaar bewegen (horizontaal)
- Gesteentegroepen volgens hun ontstaan
• Stollingsgesteenten
- Ontstaan door stolling van aan of onder het aardoppervlak (lava of magma)
• Uitvloeiingsgesteenten bvb basalt
- Stollend magma, stollen snel, heel snelle afkoeling
• Ganggesteenten bvb mafisch
- Blijven steken in gangen & spleten bij opstijgend magma, snellere stolling
• Dieptegesteenten: bvb graniet
- Stollen diep, koelen langzaam af
• Sediment gesteenten
- Ontstaan door sedimentatie of bezinking van minerale deeltjes
• Klastische sedimentgesteenten bvb zand, grind, silt
- Gesteenten die vrijkomen bij mechanische verwering
• Organogene sedimentgesteenten bvb kalk, veen
- Ontstaan door opeenhoping van organisch materiaal
• Chemische sedimentgesteenten bvb zout, kalk
- Ontstaan door neerslaan van mineralen in water
• Metamorfe
- Ondergaan een metamorfose onder invloed van druk en hoge temperatuur
- Gesteentekringloop

- Analyse van
• Erosielandschap
- Erosie
• Slijtage v/e vast oppervlak waarbij materiaal wordt verplaatst of geheel verdwij
- Watererosie
• Bodemdeeltjes worden door regendruppels en stromend water losgemaakt en getransporteerd
- Ploegerosie
• Bodemdeeltjes worden opgetild door ploegen, om daarna terug te laten vallen
- Winderosie
• Bodemdeeltjes worden door de kracht van de wind meegenomen
• Sedimentatielandschap
- Bezinking van deeltjes in het water door de zwaartekracht
• Kleine deeltjes
- Krijgen niet de mogelijkheid om te bezinken door de snelheid v/d vloeistof
• Grotere deeltjes
- Bezinken wel bij een kleine dichtheid

• Weer en klimaat
- Verschil weer en klimaat
• Weer
- Huidige gesteldheid van de atmosfeer, kan beschreven worden met
• Temperatuur, luchtvochtigheid, neerslag, bewolking en wind
• Klimaat
- Omgevingsomstandigheden tussen dag en nacht en tussen de seizoenen
• Bvb windsnelheid, neerslag, temperatuurverschil
- Analyse
• Weerkaart

• Weerfoto / weerbericht
• Klimatogram uit Europa

• Atmosfeer
- Opbouw en processen van de atmosfeer
• De verticale opbouw van de atmosfeer steunt op het verloop van de temperatuur
• Atmosfeer = dampkring, atmosfeer om de aarde
• Bestaat uit: N2, O2, Ar, H2O, CO2, sporengassen
• Processen: te maken met het weer, bvb broeikaseffect
- Factoren die luchttemperatuur beïnvloeden
• Breedteligging
- Kouder in de arctische zone (warmte tekort)
- Warmer in de tropen (warmte overschot)
• Seizoen, uur van de dag
- De lagere zonnestand e/d kortere bestralingsduur i/ed winter maken het kouder
- ‘s Morgens staat de zon lager en is het frisser dan rond de middag
• Hoogteligging
- In de omgeving van gebergten wijkt het verloop van de isothermen duidelijk af van het normale verloop
• Afstand tot zee
- In de zomer is het warmer boven land dan boven zee
• Zeestromingen
- Warme of koude zeestromen / golfstroom / Californische stroom
• Bodem en vegetatie
- Donkere bodems absorberen meer zonne- energie dan lichtere
- Loofhoudende vegetatie absorbeert vrij veel zonne- energie maar houdt ook de uitstraling tegen, verschil tussen de uiterste temperaturen wordt kleiner
• Wolken
- Door toename van bewolking en stof komt er minder zonlicht binnen
- Hoe meer gassen er aanwezig zijn, hoe meer broeikaseffect
• Hellingsgraad
- Door het reliëf moet lucht stijgen, opstijgende lucht koelt af met 1°C per 100m

• Draagkracht van de aarde
- Ecologische voetafdruk
• Oppervlakte aarde die nodig is om te voorzien i/d levensstijl v/e persoon, stad of land
• Om inzicht te krijgen, hoe we met de aarde om gaan
• Cijfer geeft aan hoeveel vruchtbare grond iemand gebruikt om te kunnen leven
• 1.6 hectare grond beschikbaar per persoon, meer: gaan we de aarde uit putten
• Gemiddeld per belg: 4.9 ha
- Onevenwicht tussen de grote bevolkingsaangroei en te kleine voedselproductie
• Oplossingen
- Huwelijk uitstellen of laten, geboorte uitstellen of laten
• Beperkingen (in beperkte maten beschikbaar)
- Water, vruchtbare grond, fossiele grondstoffen, lucht, plaats om afval te stockeren
• Ariaaluitbreiding
- De limieten zijn bijna bereikt: meeste landbouwgronden zijn al in cultuur gebracht
- Overblijvend landbouwland: vaak marginaal van kwaliteit of ver van bevolkingcent
- Gronden die in aanmerking komen zijn: in droge gebieden, zijn arm, op hellingen
- Het zou teveel kosten die gronden vruchtbaar te maken
• Economische ontwikkeling en beperking van democratische groei  noodzaak
• Democratisch
- Per geboorte sterft ergens wel iemand, zo blijft groei en overlijden in evenwicht
- Verbeteren van voedseltoestand van elke inwoner
- Verbeteren koopkracht = meer investeringen in intensivering
• Intensivering: toename landbouwproductie
- Vroeger
• Men gebruikte meer bossen en graslanden om meer opbrengst te krijgen
- Laatste 100 jaar
• Oppervlakte hetzelfde gebleven, kreeg stijging opbrengsten per ha grond
• Door een hoger gebruik van pesticiden, herbiciden, kunstmest
- Mondiale milieuproblemen
• Broeikaseffect
- Probleem
• Temperatuur v/h aardoppervlak komt hoger te liggen dan wat v/d combinatie van zonlicht en aardwarmte verwacht kan worden
• Door de aanwezigheid van gassen in de atmosfeer
• Broeikasgassen absorberen vooral infrarode straling en kaatsen het terug nr/h aardoppervlak, maar absorberen minder v/d inkomende straling van zon
- Oorzaak
• Het verkeer, het energieverbruik
- Gevolgen
• Veroorzaakt een omkering in het temperatuursverloop van de atmosfeer
• Een veranderde stralingsbalans
• Een verschuiving in de drukverdeling
• Een andere loop van de zeestromen
• Het afsmelten van gletsjers
- Oplossingen
• Minder brandstoffen verbruiken, energie gebruiken van wind en de zon
• Natuurramp
- Probleem
• De natuur die een menselijk gebied verwoest of gedeeltelijk kapot maakt
- Oorzaak
• Vanuit de atmosfeer: droogte, hittegolf, bosbrand, orkaan
• Vanuit de aarde: aardbeving, vloedgolf, bergstorting
- Gevolgen
• Catastrofale gevolgen voor mensen en hun omgeving
• Epidemie, hongersnood, aids
- Oplossingen
• Minder uitlaatgassen, minder verbruiken, je voorbereiden op natuurrampen
• Zure regen
- Probleem
• Neerslag met een laag zuurgehalte
• Normaal leidingwater heeft pH7, regenwater pH6, zure regen pH4
• Regendruppels komen in contact met koolzuurgas, vormt lagere pH
- Oorzaak
• Uitstoting van zwaveldioxide via schoorstenen en uitlaatpijpen van auto’s
• Hoge temp vormen O en N - N2O5 / + H2O - gevaarlijk salpeterzuur 2HNO3
- Gevolgen
• Water - dieren, planten en bomen kunnen sterven
• Plant - beschermlagen worden aangetast
• Bodem - er komen meer metalen vrij uit de grond die schadelijk zijn
• Mens - aandoeningen aan longen en luchtwegen
• Gebouwen - tasten materialen aan, ze gaan roesten
- Oplossingen
• Voorkomen dat milieu niet te zuur wordt
• Zwavel uit uitlaatgassen filtreren
• Energiebesparing, zon-, water- en windenergie gebruiken
• Bodemdegradatie
- Probleem
• Chemische bodemdegradatie
- Verslechtering v/d chemische eigenschappen v/d bodem door verzouting, verzuring, verontreiniging, een overmaat of een gebrek aan nutriënten
• Fysische bodemdegradatie
- Verslechtering v/d fysische eigenschappen v/d bodem
- Door ondeugdelijke grondbewerking, geringe bodembedekking en/of een lage aggregaatstabiliteit
- Oorzaak
• Erosie, verlies van organisch materiaal, vervuiling, bodemverschuiving
- Gevolgen
• Achteruitgaan v/d bodem, hoog oplopende kosten om de natuur te herstellen
- Oplossingen
• Beperken van bodemdegradatie en herstellen hiervan