Hoofdstuk 2: Wereldlandschappen

§1 Canyons
A Wat is de kloof in Petra?
Een canyon is een dal met meestal steile wanden.
Petra:
-schijnt de mooiste canyon v.d. wereld te zijn.
-2 toegangswegen, oude stad achter de kloof
-was een grote stad totdat er een aardbeving kwam, oorlogen, nu is het verlaten, maar veel toerisme
-Sinds 1985 Werelderfgoedlijst.
B Hoe ontstaan canyons?
Canyons: worden gevormd door rivieren®zie je meestal terug op de bodem v.d. canyon®als de rivier een andere loop heeft gevonden.
Canyons ontstaan doordat de rivieren de erosie(uitschurende werking van met puin beladen rivieren zand en ander bodemmateriaal)Dat materiaal schuurt langs de wanden van de bodem van de rivier. Deze snijdt hierdoor steeds dieper in. Dit wordt ook wel verticale erosie genoemd: de rivier snijdt zich dieper in het landschap. Endogene krachten en exogene krachten spelen een rol bij het ontstaan van canyons. De tijd (voor het erosiewerk) en de rivier verschilt per gesteente (hard of zacht).
Endogene: zijn krachten die van binnenuit de aardkorst veranderen. Bijv. Een aardbeving
Exogene: zijn krachten die van buitenaf de aardkorst veranderen. Bijv. De verwering en erosie
Petra: Spleet in de rotsbodem na een aardbeving- wordt dieper door riviererosie, de wanden zijn uitgeschuurd door de wind. Om een canyon te laten ontstaan, moet de rivier hard stromen om in het landschap te snijden. Rivier: stroomt hard door hoogteverschil. Plotseling veel regenval komt veel voor in droge gebieden.
C Wat zijn plateaucanyons?
Plateaucanyons: zijn canyons die ontstonden op een hoogvlakte.
Ontstaan:
 

1. Gebieden zijn steeds weer opgeheven door endogene krachten, de rivier maakt het dal dieper.

2. Als rotsen uit lagen met verschillende soorten gesteenten bestaan ontstaan er een trapsgewijze vallei.
   Bij zacht gesteenteflauwe hellingen. Deze ontstaan doordat de rivier zich in het zachte gesteente insnijdt en tegelijkertijd brokkelt aan de zijkanten het zachte materiaal af en glijdt naar beneden.

   Bij hard gesteente®steile wanden

Canyons komen zowel in droge gebieden als gebieden waar wel regelmatig neerslag valt.

§2 Gletsjers

A Wat is de Aletschgletsjer?
Gletsjer: een grote massa ijs die door de zwaartekracht naar beneden beweegt.
Aletschgletscher: 4185m, begint Jungfrau.
Vers gevallen sneeuw druk “oude”sneeuw in elkaar ®zuurstof verdwijnt.
Een compacte ijsmassa: firn.
De sneeuw verzamelt zich in een kom in de bergwand, een firnbekken. Hieruit stroomt de hard geworden sneeuw door de zwaartekracht naar beneden.
Horns: machtige puntige bergtoppen.
Kam: bergtoppen die in een rij liggen.
B Hoe werkt een gletsjer?
Mechanische verwering: gesteente valt uit elkaar zonder dat de samenstelling verandert.
Morene: gletsjerpuin
Bij vorstwering loopt in rotswanden met veel scheuren en wanden water dit zet uit en doordat deze barst wordt het groter, waardoor het gesteente afbrokkelt.
Morenes zijn er op verschillende plekken in de gletsjer:
Zijmorene®puin van de helling op de gletsjer
Midden morene®puin midden op de gletsjer
Morenes op het begin en het eind van een gletsjer heten grondmorenes en eindmorenes.
Een V-vormigdal:
Puin wordt vervoerd door gletsjers schuurt langs de bergwanden en dalbodem of de gletsjer vriest vast aan het gesteente van de berg neemt dit mee als hij beweegt. Hierdoor ontstaat een V-vormig dal met rechte wanden en brede dalbodem. Gletsjerpoort: plek aan het einde van een gletsjer waar smeltwater uitkomt. Vaak ligt hier de oorsprong van een riviertje of een rivier.
C En als de gletsjers smelten?
Groenland en Antarctica liggen onder landijs dit vormt het landschap dat eronder ligt. Er zitten hier ook gevolgen aan verbonden. Door dit landijs ontstaan hangende dalen. V-vormige dalen, gletsjerkrassen en morenes. Hangende dalen ontstaan door zijgletsjers die minder dik en zwaar zijn een door dat het landschap minder sterk uitslijpen. Gletsjerkrassen ontstaan doordat losse stenen met ijs mee bewegen over het onderliggende gesteente. Grote meren in de VS zijn ontstaan door gletsjers. Ze maakten dalen smolten en vulden met smeltwater.
Nederland gevolgen
Grondmorenes®keileem mengsel kei, leem, zand en keien meegenomen door gletsjers. Schokland ligt dit bijna aan de oppervlakte dit ligt nu in de drooggemalen Noordoostpolder. De Utrechtse heuvelrug en de Veluwe zijn opgeduwd door gletsjers die uit Scandinavië kwamen.
§3 Kusten
A Wat is de klifkust in Dorset?
Een klifkust is een steile kust die door golven gevormd is. De rotsachtige kust bestaat hier uit baaien en kapen. Een kaap is een vooruit stekende rots in zee. Een baai is een inham tussen twee uitstekende kapen. 75% van alle kusten is rots, de rest is zand met duinen en zandstranden.
Rotskusten: kunnen steil zijn of lopen geleidelijk af in zee.
Klifkusten: steil doordat de golven tegen de onderste lagen van de rotsachtige kust beuken®holtes worden groter en bovenliggende delen vallen in zee. Je ziet hier vaak grotten, zeebogen en losstaande, omhoogstekende rotsen in zee®erosie.
Verwering zoutkristallen in zeewater®worden groter®druk kleine openingen of kleine spleetjes ontstaan. Erosie®bodemmateriaal in zee
Verwering + erosie= grot die ontstaan is groter maken. Een zeeboog stort in door de opspannende golven die de binnenkant eroderen. Uiteindelijk blijven er alleen rotspilaren over die uitsteken in de zee.
B Hoe krijgen rotskusten hun vorm?
Klifkusten zijn rotsachtige kusten die zich landinwaarts werken. Dat komt doordat de zeespiegel stijgt en de zee stukken van het land afbreekt. Fjordenkusten zijn ook rotskusten. Fjord is een inham in een bergachtige kust die door gletsjers is ontstaan. In Nieuw-Zeeland, Canada en Chili komen fjordenkusten voor op hoge breedte omdat de gletsjers het landschap vormden en deze komen alleen voor op hoge breedte omdat het op lagere breedte te warm is. Fjorden waren vroeger rivierdalen, door de ijstijd werd het kouder en gingen de gletsjers de dalen uitschuren daardoor ontstonden U-vormige dalen. Toen het warmer werd gingen de gletsjers smelten en liepen de dalen vol met water.
C Hoe ontstaan duinkusten?
Zandkusten vorm: afwisseling van erosie(verdwijnen van stukken land) en sedimentatie(groeit land weer aan). Golven voeren zand aan bij vloed, bij eb verdwijnt het voor een deel weer. Het zand wordt droog en waait landinwaarts. Er ontstaan kleine ophopingen van zand, daarachter ook weer waardoor het zand blijft liggen. Planten zoals helmgras zorgen voor blijvende duinen (door zoetwater(regenwater) kunnen deze planten hier groeien) Duinen worden alsmaar groter door de aanvoer van het zand waardoor er nieuwe duinenrijen ontstaan. Nederland verschilt in ene deel groeit de kust in het andere deel wordt het minder.
§4 Karstverschijnselen
A Hoe ontstond Huanlong?
Een karstlandschap is een landschap dat voor een belangrijk deel ontstaan is door chemische verwering. Chemische verwering is het uit elkaar vallen van gesteentes waarbij de samenstelling van het gesteente verandert. Het gesteente lost voor een deel op. 50 miljoen jaar gelden een ander gebied ging omhoog tegelijkertijd met het ontstaan van de Himalaya, dat kwam doordat India met Eurazië botste daardoor ontstond een kalksteen gebergte. Tussen India en Eurazië lag een zee. Endogene krachten heffen het landschap op. Rivieren schuren het gesteente uit en chemische verwering lost een deel van het gesteente op. Daardoor ontstonden karsttorens. Karstverschijnselen komen vooral voor in gebieden met gesteentes die makkelijk oplossen zoals kalksteen en marmer. Kalksteen is ontstaan uit schelpen en skeletten van zeediertjes, die nar de bodem zakten die daarna werden bedekt door andere bodemlagen, en werd samengeperst. Kalksteen kan veranderen in marmer, als het diep in de grond ligt en er grote druk is en een hoge temperatuur.
B Wat zie je boven de grond?
Er zijn verschillende uiterlijke kernmerken bij een karstlandschap boven de grond namelijk; diepe spleten, verdwijngaten en dolines. Verdwijngaten: gaten in het landschap waar rivieren ondergrond gaan stromen. Dolines: gaten in het landschap die ontstaan door het instorten van grotten. Dolines kunnen ook ontstaan door oplossing van gesteente aan het aardoppervlakte wanner water in een laagje blijft staan.
 

C Wat zie je onder de grond?
Karstverschijnselen zijn wel boven- als ondergronds. Rivier- en regenwater dat in de grond zakt, blijft gesteente oplossen. Daardoor ontstaan grotten en ondergrondse rivieren. De rivier verdwijnt in de grond en maakt een loop onder de grond. Door scheuren en barsten gaat de rivier op een lager niveau stromen dit proces stopt pas als het ondergrondse rivier water stroomt op een onderliggend gesteente dat geen water doorlaat of als de rivier bij het grondwater komt. In grotten zorgt druipsteen voor stalagmieten(staande pegels van druipsteen) en stalactieten(hangende pegels van druipsteen). Opgeloste kalk komt in aanraking met lucht water verdampt kalk blijft achter. Als stalagmieten en stalactieten elkaar raken ontstaat een kolom van druipsteen.