Paragraaf 1
Het demografisch wereldbeeld
Bevolkingsconcentratie of bevolkingsdichtheid is een gebied waar veel mensen bij elkaar wonen. Het zegt niks over hoe het gebied er verder uitziet of hoe de leefomstandigheden zijn.
Welvarende landen hebben vaak een kleine bevolkingsgroei. Een laag geboortecijfer en een laag sterftecijfer zorgen ervoor dat de gemiddelde leeftijd stijgt en dat het aantal oude mensen toeneemt. Dit is vergrijzing. De demografische druk is de verhouding tussen het aantal mensen van 20-64 jaar (werkenden) en de overige leeftijdsgroepen, in percentage uitgedrukt. De grijze druk is de verhouding tussen het aantal 65+-ers binnen een bevolking en het aantal 20-64-ers, uitgedrukt in percentage.
In arme landen is er juist een hoog sterftecijfer en een hoge vruchtbaarheidscijfers (aantal levendgeborenen per 1000 vrouwen van 15-45 jaar). In deze landen is er een groene druk, de verhouding tussen het aantal 0-20 jarigen binnen een bevolking en het aantal 20-64 jarigen. De risico’s voor de gevolgen van armoede worden gespreid, dit heet shared poverty (gedeelde armoede).
Door de verbeterde omstandigheden is er een lager geboortecijfer en een lager sterftecijfer, dit noemen we demografische transitie.
Het economische wereldbeeld
De verschillen tussen rijk en arm worden vooral bepaald door de goederen die een land produceert.
Vooral in de Minst Ontwikkelde Landen (MOL-landen) werken mensen meestal in de primaire sector (landbouw, visserij). Er zijn ook arme landen waar ook in de secundaire sector (industrie) gewerkt wordt. Die landen liggen vooral in Azië en Latijns Amerika, maar het geldt ook voor transitielanden: vroegere communistische landen die overgegaan zijn op de vrijmarkteconomie. In arme landen wordt ook veel in de informele (niet officiële) sector gewerkt.
In rijke landen wordt vooral in de tertiaire sector (dienst, handel, zorg e.d.) gewerkt. Ook werd er veel in de quartaire sector (overheid) gewerkt.
Als je wil weten hoe rijk of arm een land is, kijk je naar het Bruto Nationaal Product (BNP). Dit is alles wat binnen een land geproduceerd wordt, bij elkaar opgeteld, uitgedrukt in inkomen. Soms wordt er ook gewerkt met het Bruto Binnenlands Product (BBP). Het verschil tussen BNP en BBP is dat er bij het BBP gekeken wordt naar wat de inwoners van een land produceren. Toch zijn deze cijfers niet heel betrouwbaar.
De Verenigde Naties noemen iemand arm als diegene minder dan 1 dollar per dag verdient. Omdat de omstandigheden in alle landen anders zijn, wordt er gewerkt met het begrip armoedegrens. Dat is het minimum hoeveelheid geld dat iemand in een land nodig heeft om de basisbehoeften te kunnen betalen. Omdat armoede moeilijk te vergelijken is, is er een ontwikkelingsindex (Human Development Index, HDI) opgesteld. Dit is een cijfer waarmee de mate van ontwikkeling word uitgedrukt, samengesteld uit o.a. BBP, levensverwachting en mate van alfabetisering.
Ontwikkelingslanden voeren vooral veel grondstoffen uit en industrieproducten in. De ruilvoet, de verhouding tussen de waarde van invoer en uitvoer, is ongunstig. Met deze gegevens is de wereld opgedeeld in centrum, goed ontwikkelde gebieden met macht ten opzichte van de omgeving en periferie, minder ontwikkelde gebieden ten opzichte van het centrum die vaak afhankelijk zijn van het centrum. Landen zoals India en China, die tussen de centrumlanden en periferielanden in zitten, noemen we semi-periferielanden. Deze begrippen kan je op verschillende schaalniveaus gebruiken.
Het culturele wereldbeeld
Veel verschillen tussen landen hebben te maken met de verschillen in cultuur. De meeste culturen zijn al eeuwen oud, maar veranderen voortdurend nog, bijvoorbeeld door kolonisatie. De westerse cultuur zorgt voor vermenging of diffusie met de inheemse cultuur, dit is verwestering.
Het sociale wereldbeeld
Er zijn veel verschillen tussen mensen, bijvoorbeeld in bezit of opleidingsniveau. Tussen verschillende gebieden zitten grote verschillen tussen de positie van de vrouw. Veel meisjes gaan niet naar school.
In ontwikkelingslanden is de urbanisatiegraad, het percentage van de bevolking in stedelijke gebieden, niet zo groot. Het urbanisatietempo, het tempo waarmee de urbanisatiegraad stijgt, is wel hoog.
Het politieke wereldbeeld
Tegenwoordig hebben bijna alle landen een democratisch systeem, maar vroeger was dat anders. Latijns Amerika werd bijvoorbeeld door militairen bestuurd en Oost-Europa door communisten. Na de Koude Oorlog verloren ze hun planeconomie, waarbij de productie en prijzen centraal door de regering werden vastgesteld en kregen ze een markteconomie, waarbij productie en prijzen worden bepaald door vraag en aanbod.
Ondanks het democratische systeem in de meeste landen, is niet altijd het democratisch gehalte, de mate waarin een systeem of land democratisch is, hoog. Dit komt vooral door de verschillende definities.
Politieke samenwerking komt niet veel voor, dat komt vooral omdat bestuurders bang zijn hun macht kwijt te raken. Toch wordt er geprobeerd meer politieke eenheid te krijgen.
De plaats in de wereld van…
Het Verenigd Koninkrijk
Sommige Britten denken dat hun land nog maar weinig macht heeft, maar Londen is, samen met New York en Tokio, het financiële centrum van de wereld. En overal in de wereld zijn de gevolgen van de Britse kolonisatie nog terug te vinden.
Tanzania
Tanzania is een van de armste landen ter wereld. De dienstsector is erg belangrijk voor toerisme. Na de onafhankelijkheid wilden ze een eerlijke, socialistische samenleving, maar veel van deze idealen zijn verdwenen
India
De bijnaam van India is sinds de onafhankelijkheid ‘De grootste democratie ter wereld’. India heeft een snelle bevolkingsgroei van 1.5% per jaar. Omdat er niet genoeg werk is voor iedereen, verlaten veel mensen het land. Laaggeschoolden gaan naar olielanden en hooggeschoolden naar West-Europa of Noord-Amerika. Dit verschijnsel heet braindrain.
Paragraaf 2
Een globaal overzicht
Volgens veel mensen is de toename van de internationale handel goed voor de welvaart. Dat kan je bijvoorbeeld zien aan dat veel landen hun grenzen open zetten en meedoen aan de handel, de staatsbedrijven die geprivatiseerd worden en regels die worden afgeschaft. Ook door verbetering in transport en communicatie konden bedrijven internationaal gaan werken. De toename van contacten over de grens kan je omschrijven als internationalisering. Mondialisering is dat bedrijven de hele wereld afzoeken naar de beste plaats om hun producten te produceren. De maatregelen die dit mogelijk maken worden aangeduid als globalisering. Een kenmerk van globalisering is dat contacten tussen mensen, bedrijven en landen over de hele wereld toenemen, zowel in frequentie als in intensiteit. Op economisch gebied ontstaat een wereldmarkt, op sociaal-cultureel gebied een global village en op politiek gebied neemt de invloed van afzonderlijke regeringen af.
Hoewel de welvaart in de wereld toeneemt, krijgen sommige groepen mensen te maken met werkloosheid en armoede. En de regeringen kunnen moeilijker optreden tegen grote ondernemingen en bijvoorbeeld terrorisme.
De wereld wordt groter
In de 18e eeuw, de eerste fase van de globalisering, gingen de Europese landen zelf hun specerijen uit Indië halen. Ze ontdekten Amerika en een groot deel van de kustlijnen werden in kaart gebracht. Langs de kust kwamen veel handelsposten. De havensteden werden de centra van de wereldeconomie. Een belangrijk kenmerk van dit netwerk was dat alle vormen van verplaatsing even snel gingen. Er ontstond een onderscheid tussen vestigingskoloniën en exploitatiekoloniën. Naar de vestigingskoloniën trokken Europeanen die het gebied in bezit namen. Door deze europeanisering zijn deze gebieden onderdeel geworden van het westerse cultuurgebied. In de exploitatiekoloniën werden de oorspronkelijke bewoners zoveel mogelijk ingeschakeld in het economisch proces.
De wereld wordt kleiner
In de 19e eeuw, fase 2, werd de relatieve afstand verkort, door bijvoorbeeld beter infrastructuur over het water en nieuwe stoomschepen in plaats van zeilschepen. Dit zorgde voor daling van de transportkosten, waardoor de economie van de kolonie kon integreren met het moederland. De uitbouw van het koloniale rijk heet imperialisme. Er kwam ook een groot spoorwegennetwerk waardoor de industrie naar meer gebieden verplaatst kon worden. Door de uitvinding van de telegraaf werd het mogelijk om berichten snel naar andere delen van de wereld te sturen. Door deze ontwikkelingen konden ook veel mensen emigreren.
Fase 3 vond plaats tussen de twee wereldoorlogen. De uitvinding van auto’s en vliegtuigen zorgden voor netwerken, waarbij grote steden als hub, een ‘spin’ in een web van infrastructuur, fungeren. In de industrie daalden de kosten door schaalvergroting en machines. Deze werkwijze van massaproductie heet fordisme. Frankrijk en het VK waren toen hegemoniale staten(staat die gedurende een bepaalde periode domineert op economisch, militair, financieel en cultureel gebied). De globalisering maakt landen ook kwetsbaar: bij de beurscrisis van 1929 in New York stortte een groot deel van de wereld in armoede. Landen sloten hun grenzen en probeerden zelf de problemen op te lossen.
Fase 4 kwam met de lancering van de eerste satelliet. De VS en de SU waren de nieuwe wereldleiders, waardoor de wereld verdeeld was in een kapitalistisch en een communistisch kamp. Na de instorting van het communisme ging de amerikanisering heel snel. De oude wereldleiders hadden veel macht verloren mede door dekolonisatie. De oude afhankelijkheid in deze landen is meestal nog aanwezig, daarom spreken we van neokolonialisme. Over de hele wereld emigreerden veel bevolkingsgroepen.
Fase 5 begint in 1980, dankzij een groot aantal politieke, economische en technologische ontwikkelingen. Vooral de ontwikkeling van het internet had grote gevolgen voor de handel. Nieuwe gebieden veroverden de productiewereld, onder andere dankzij de lage lonen. Deze verschuiving heet global shift.
Door de integratie van de wereldeconomie in de ontwikkelingslanden, ontstaat een dualistische economie. Sommige delen zijn zelfvoorzienend, andere deel van de wereldeconomie. Deze fragmentarische modernisering heeft sociale en economische verschillen in ontwikkelingslanden sterk vergroot. Door technische ontwikkelingen kunnen producten steeds meer naar de wens van de klant worden aangepast. Deze flexibele massaproductie heet toyotisme.
Heel lang waren verschillende activiteiten plaatsgebonden. Er was een space of places, de wereld bestond vooral uit losse centra die weinig contact met elkaar hadden. Nu is er een space of flows. Alle plaatsen staan in contact met elkaar. Er is een netwerksamenleving.
Toen elk land zijn eigen belangen voorop stelde en een eigen koloniaal rijk hadden, was de wereld in stukken verdeeld, compartimentering. In de tweede helft van de 20e eeuw gingen landen met elkaar samenwerken. Dat is een voorbeeld van decompartimentering.
De tijd-ruimtecompressie
Door technologische ontwikkelingen konden na 1800 de afstanden over de wereld steeds sneller overbrugd worden, de relatieve afstand werd kleiner. Dat is tijd-ruimtecompressie, we kunnen in steeds kortere tijd een grotere afstand overbruggen. Maar er is ook afstandsverval. Daarmee wordt bedoeld dat contacten tussen mensen, bedrijven, geld en gebieden afnemen als de afstand groter wordt. Mensen proberen de productie in zo’n kort mogelijke tijd te doen.
Transport en communicatie
De verbeterde infrastructuur maakt de verbindingen sneller en beter.
Transportkosten bestaan uit twee delen; de vaste kosten en de variabele kosten. Meestal is de prijs hoger als de afstand groter is. De kosten zijn voor verschillende vervoersmiddelen anders.
Schaalvergroting
Stukgoederen en massagoederen worden in grote hoeveelheden vervoerd. Stukgoederen zijn producten die stuk voor stuk moeten worden geladen en gelost. Tegenwoordig zitten ze in containers. Dat maakt het veel goedkoper. Ook worden de schepen groter, waardoor ze veel meer containers tegelijk kunnen vervoeren. Het beperkt alleen wel het aantal havens waar deze grote schepen terecht kunnen. Deze ontwikkelingen zie je ook bij bijvoorbeeld vliegtuigen.
Door al deze ontwikkelingen kunnen we altijd op de hoogte zijn van elkaar. Er wordt ook wel gezegd dat de tijd-ruimtecompressie heeft geleid tot het ontstaan van een global village.
Paragraaf 3
Globalisering, mondialisering en internationalisering betekenen dat er over de hele wereld netwerken zijn ontstaan tussen mensen, bedrijven, geld, organisaties en dergelijke. Ze zoeken over de hele wereld naar de goedkoopste productieplaats.
Vestigingsplaatsen
Bedrijven zoeken lang naar de beste plek om zich te vestigen. Soms gaan bedrijven bij elkaar zitten, om van elkaar te profiteren. Dat zijn agglomeratievoordelen. Er zijn ook bedrijven die het niet uit maakt waar ze zitten. Dat zijn footloose bedrijven. Bedrijven verhuizen als er ergens anders een betere plek is. Als een bedrijf dat niet doet, krijgt het te maken met inertie. Dat betekent dat het hogere kosten en een concurrentienadeel krijgt. Ook zijn loonkosten belangrijk voor bedrijven. Het verplaatsen van een deel van het bedrijf naar lagelonenlanden heet offshoring.
Economische blokken
Zonder de hulp van de politiek zou de globalisering niet mogelijk zijn geweest. Vaak beginnen landen eerst een vrijhandelszone, daarna kan er een douane-unie ontstaan, dan een gemeenschappelijke markt en ten slotte kan een economische unie ontstaan.
Nieuwe industrielanden
Met de term ‘tijgers’ worden landen in Azië aangeduid die in korte tijd een snelle economische groei lieten zien. Na de snelle groei gaan de lonen omhoog en moet het land omschakelen, door bijvoorbeeld de import van producten te vervangen door eigen productie. Dat heet importsubstitutie. Ook waren er veel landen die een stuk grond aanwezen voor bedrijven, zoals China, India en landen in Zuid-Amerika. Die landen worden de nieuwe industrielanden (NIL of NIC) of emerging economies genoemd. In veel landen is er kinderarbeid. Meestal zijn dit kinderen uit arme gezinnen.
Handelsafspraken
Door de internationale handel is de kwaliteit van veel producten veel beter geworden en is de welvaart gegroeid. Toen de afspraken voor internationale handel bleken te werken, werd er opnieuw een handelsronde gestart. Er worden dan nieuwe afspraken gemaakt. Deze vergaderingen worden georganiseerd door de WTO. De hoofdlijnen worden elk jaar uitgezet en bijgesteld door de G8. Dat zijn de zeven grootste industrielanden en Rusland.
Wereldhandel
De meeste handel (ongeveer 65%) vind plaats in de wereldtriade, West-Europa, Noord-Amerika en Japan. Om het belang van de wereldhandel vast te stellen, kijk je naar de waarde van de uitvoer. Steeds meer NIC’s nemen groter deel aan deze wereldhandel.
Door de uitbreiding van de EU verplaatsten veel bedrijven zich naar goedkopere landen als Polen. Hierdoor ontstonden nieuwe handelsstromen. Bij het zoeken naar nieuwe handelsrelaties kunnen culturele verschillen heel belangrijk zijn. Moslims bijvoorbeeld willen alleen halal en vertrouwen daarom het westerse voedsel niet. De belangrijkste handelsstromen concentreren zich in grote havens of vliegvelden. Daartussen ontstaan belangrijke transportcorridors.
Internationaal geldverkeer
Doordat het makkelijker is geld van het ene land naar het ander land te brengen, zijn er steeds meer internationale investeringen. Investeringen zijn belangrijk voor het bedrijf en de welvaart van het land. Meer dan driekwart van het internationale geldverkeer is flitskapitaal. Dat is geld dat gebruikt wordt om geld te verdienen door het te sturen naar gebieden waar de rente iets hoger is en de koersen op de beurs iets sneller stijgen.
Multinationale ondernemingen
Een multinationale onderneming (mno) is een bedrijf dat in meerdere landen actief is en een groot deel van de omzet (meer dan 50%) uit het buitenland haalt. Je kunt ze verdelen in productie en dienstverlenende bedrijven. Productiebedrijven hebben de delen van de productie in stukken geknipt en voeren ze uit op de beste plaatsen voor dat onderdeel. Dat heet outsourcing. De fabrieken waar honderden goedkope kinderen en vrouwen werken heten sweatshops. Er zijn duidelijke afspraken over de tijd en te laat komen mag niet. Dat is een voorbeeld van het just-in-time-principe. Een bedrijf dat een product bedenkt en verkoopt, maar de productie uitbesteedt aan verschillende gespecialiseerde bedrijven is een kop-staartbedrijf. Als de kop-staartbedrijven shoppen tussen leveranciers over de hele wereld heet dat flexi-factory trategy. De multinationals concurreren veel met elkaar. Ze proberen de laagste verkoopprijs te bereiken. Veel bedrijven gaan samen.
Paragraaf 4
Allemaal hetzelfde
Door de globalisering gaan mensen en gebieden over de hele wereld steeds meer op elkaar lijken.
Toerisme
Door globalisering kan elk land een vakantieland zijn. Voor veel landen is toerisme een prachtige manier om geld te verdienen. Veel ontwikkelingslanden hebben dat geld hard nodig om te groeien.
Eenvormige steden
Er is nog maar weinig verschil tussen steden. Om toch toeristen te trekken, gaan steden zich van andere steden onderscheiden door bijvoorbeeld bijzondere gebouwen neer te zetten, de nadruk te leggen op historische delen en dingen als de Olympische Spelen te organiseren. Het verkopen van een stad heet citymarketing.
Contact tussen culturen
Door televisie en internet kunnen we de hele wereld volgen. De culturen van verschillende landen worden vermengd. Soms leidt de toenemende buitenlandse invloed tot protesten. Dit kan leiden tot fundamentalisme, waarbij elk onderdeel van de westerse cultuur tot vijand wordt gemaakt.
Fast en slow
Technologische en economische ontwikkelingen gaan vaak snel. Zij vormen de fast world. Politieke veranderingen gaan niet zo snel, dat is de slow world.
De onmacht van nationale overheden
Door globalisering werd in de hele wereld bekend hoe het leven in een dictatuur was. De mensen in een dictatuur kregen te zien hoe het daarbuiten was. Hierdoor zijn veel dictaturen verdwenen.
Steeds meer beslissingen worden internationaal genomen. De nationale regeringen hebben bijna geen macht meer. Dat gebeurt ook op economisch terrein, door bijvoorbeeld privatisering van overheidsbedrijven.
Good governance
Er zijn twee soorten NGO’s: organisaties die zich bezighouden met hulp in rampsituaties en organisaties die op langere termijn iets willen bereiken. NGO’s hebben veel invloed. Om te controleren dat ze die macht niet misbruiken zijn er controles. Mensen, bedrijven en bestuur moeten op een eerlijke manier werken. Dat heet good governance.
Antiglobalisten
Antiglobalisten vinden dat de ontwikkelingen in globalisering te ver zijn gegaan. Ze zeggen dat door de macht van multinationals de kloof tussen arm en rijk groter is geworden. Ze willen die macht beperken en nationale overheden zouden regels moeten invoeren om arme mensen te helpen. Anderen vinden dat er voor en nadelen aan de globalisatie zijn, maar dat er aanloopproblemen kunnen zijn. Zij protesteren onder andere tegen hoge invoerrechten. Ze willen een rechtvaardig verdeelde rijkdom en meer sociale steun, maar wel de voordelen van de globalisering.
De toekomst
Als de invoerrechten wegvallen zullen veel Europese boeren ander werk moeten zoeken. Voor ontwikkelingslanden kunnen er betere tijden aanbreken, omdat de werkgelegenheid er zal toenemen. Er zijn ook veel nadelen, waardoor de globalisatie misschien wordt afgeremd, maar de meeste mensen gaan ervan uit dat de globalisering niet zal stoppen. Wel zullen de meeste nadelen tegen worden gegaan. Je kunt dat zien in grondstoffenfondsen, bij een grote productie wordt een deel van de opbrengst opgeslagen, als de productie tegenvalt, worden ze op de markt gebracht.
Veel mensen vinden ook dat de VN verouderd is. Er zijn nu veel meer belangrijke landen dan toen het werd opgericht.
De plaats in de wereld van…
Het Verenigd Koninkrijk
Geld heeft veel te maken met de uitslagen van de sportwedstijden. Het VK is erg rijk en kan daarom goede spelers kopen, waarmee ze de minder rijke landen verslaan.
India
Veel bedrijven hebben een telefonische hulplijn. Omdat in India de telefoontarieven laag zijn, hebben veel bedrijven zich daar geplaats. De Indiërs worden speciaal getraind om antwoord te geven in het Engels. Ze werken ’s nachts, omdat het dan in Amerika dag is. India wil graag het hi-techcentrum van Azië worden.
Tanzania
Heel voorzichtig neemt Tanzania deel aan de wereldmarkt, maar door de buitenlandse bedrijven en de slechte infrastructuur lukt dit nog niet goed.
Paragraaf 5
New York: van gateway tot wereldstad
New York was voor veel immigranten de toegangspoort naar Amerika. Het was ook een belangrijke uitvoerhaven. New York had een gunstige geografische ligging, aan zee en een rivier. Het ontwikkelde zich tot een belangrijke mainport, een internationaal knooppunt van transportlijnen. Een groot gebied maakt voor de in- en uitvoer gebruik van New York. Dat is het achterland, ook wel mainportregio. Samen vormen ze een functionele regio, een gebied waarbinnen veel relaties en interacties bestaan.
In de tweede helft van de 19e eeuw werden grote stukken van het binnenland van Amerika landbouwgrond en werden er spoorwegen aangelegd, waardoor een groot deel naar Europa kon worden vervoerd. Dit is de tweede fase van globalisering. Door deze goedkope goederen kwam er in Europa een landbouwcrisis. Veel Europeanen verhuisden naar Amerika.
Het mondiale web
Een wereldstad is een belangrijk mondiaal knooppunt met veel internationale contacten. In de drie wereldsteden van de eerste orde (New York, Londen, Tokio) is er spraken van kosmopolitisme. Het zijn meer wereldhoofdsteden dan nationale hoofdsteden. Op economisch gebied zijn het mondiale financiële markten en ook op politiek gebied zijn ze erg belangrijk. Doordat deze steden goed over de aarde verspreidt liggen, is een 24-uurseconomie mogelijk. De positie van een stad kan wel veranderen. New York bijvoorbeeld is geen belangrijke havenstad meer. Het blijft wel een hub, dat is een internationaal knooppunt in een netwerk. Hubs die met elkaar zijn verbonden vormen een hub-and-spoke netwerk.
Stedelijke geleiding
In het centrum van de stad komen alle vervoersstromen samen en zijn er veel kantoren en winkels. Het is wel klein en daarom wordt er vaak in de hoogte gebouwd. In dit deel is de zakenwereld gevestigd. Het heet het CBD; het Central Business District. Veel bedrijven vestigen zich hier, omdat ze voordeel hebben van andere bedrijven en beleidsbepalers. Face-to-face contacten zijn erg belangrijk. Het CBD is wel duur en moeilijk te bereiken. Daarom vestigen sommige bedrijven zich aan de rand van de stad of in het buitenland. Door de goede communicatiemogelijkheden worden steeds meer bedrijven footloose.
Veel immigranten uit de 19e eeuw zochten landgenoten op, waardoor er etnische wijken ontstonden. Achterstandswijken waar een minderheidsgroep voorkomt heet een getto. Sommige mensen komen niemand anders meer tegen dan mensen uit hun eigen cultuur. Hier verhindert de ruimtelijke segregatie de integratie en vooroordelen zorgen voor sociale polarisatie, wat een gevolg en oorzaak is van ruimtelijke segregatie.
Andere wereldsteden
In Europa is er veel minder hoogbouw dan in Amerika, omdat er de historische gebouwen beschermd worden. Ook doen Europeanen hun boodschappen in winkels in het centrum en Amerikanen in grote winkelcentra langs de snelweg.
Washington D.C.
Washington heeft niet veel inwoners. Dat kan komen omdat elke staat in Amerika zijn eigen regels heeft in bijvoorbeeld belasting. Ook kan het komen omdat er maar weinig ruimte is. Washington wordt niet bestuurd door een gouverneur, maar rechtstreeks door het Congres. Washington is het centrum van een wereldwijd politiek netwerk. Veel overheidsinstellingen hebben zich hier gevestigd.
Los Angeles, een uitdijende metropool
Een metropool(wereldstad) is een agglomeratie die bestaat uit een grote stad met vorsteden en een dichtbevolkt perifeer gebied daar direct omheen. Als een agglomeratie heel groot is, wordt ook wel gesproken van een megastad of megalopolis. De migratiestroom naar Los Angeles blijft intact door volgmigratie. Meestal zijn het eerst de mannen die verhuizen en komt er later gezinshereniging of gezinsvormende migratie. De integratie loopt niet altijd even goed, daarom zijn er bijvoorbeeld veel Spaanse bioscopen. Een groot deel van de inwoners is illegaal. Zij werken meestal in de informele sector.
Suburbanisatie
Omdat Los Angeles in het droge gebied van de VS ligt, is het belangrijk om voor voldoende drinkwater te zorgen. Er zijn contracten afgesloten met grondbezitters. Hier zie je een voorbeeld van een functionele regio met Los Angeles als centrum. Door deze goede aanpak is Los Angeles erg gegroeid. Autowegen spelen dus een belangrijke rol. Ze bepalen waar stedelijke groei plaatsvindt. Hierdoor ontstaan edge cities, die ver van het centrum van de stad liggen.
Gated communities
Veel zwarte mensen hebben in Amerika geen werk. Dit neemt door de globalisering alleen maar toe, want veel laaggeschoold werk verplaatst naar lagelonenlanden. Nu valt dat nog mee, omdat veel werk van het noorden naar het zuiden verplaatst, doordat kustgebieden een snelle economische groei doormaken.
Veel Amerikanen zijn bang voor problemen in de toekomst en gaan wonen in afgesloten wijken. Dat zijn gated communities. Er zijn verschillende soorten gated communities, namelijk de lifestyle wijk, waar mensen wonen met dezelfde opvattingen, de prestige wijken, voor mensen met dezelfde smaak voor bijvoorbeeld architectuur en een security zone wijk, waar niet alleen de huizen, maar ook de straat van de bewoners is.
De creatieve stad
In elke wereldstad zijn er groepen arme en groepen rijke mensen. Omdat de stedelijke arbeidsmarkt en de kwaliteit van de stedelijke omgeving belangrijk is voor een stad, verbeteren ze de oude stadswijken. De oorspronkelijke bewoners kunnen de opgeknapte huizen niet meer betalen en moeten verhuizen. Ze worden vervangen door mensen met een hoge opleiding. Dit proces heet gentrification.
In steden daalt de industriële productie, dus zoeken de steden naar andere inkomsten. Er zal veel aandacht besteedt moeten worden aan nieuwe activiteiten: innovaties, denk aan mediabedrijven, onderzoeksinstellingen, onderwijsinstituten en bijvoorbeeld kunstenaars. Bij het aantrekken van nieuwe activiteiten, proberen steden zich te specialiseren. Ze hopen dat bedrijven elkaar op gaan zoeken en dat er een omgeving ontstaat waar innovaties kunnen optreden: clusters. New York, als creatieve stad heeft er veel profijt aan.
Begrippenlijst
Paragraaf 1
Armoedegrens
Minimum hoeveelheid geld die iemand in een land nodig heeft om de basisbehoeften te kunnen betalen
Bevolkingsconcentratie
Gebied waar veel mensen bij elkaar wonen
Bruto Binnenlands Product (BBP)
Alles wat binnen een land geproduceerd wordt, bij elkaar opgeteld, uitgedrukt in inkomen
Bruto Nationaal Product (BNP)
Alles wat door de inwoners van een land geproduceerd wordt, bij elkaar opgeteld, uitgedrukt in inkomen
Centrum
Goed ontwikkelde gebieden met macht ten opzichte van de omgeving
Democratisch gehalte
Mate waarin een systeem of land democratisch is
Demografische druk
Verhouding tussen het aantal mensen van 20-64 jaar(de leeftijd waarop de meeste mensen werken) en de overige leeftijdsgroepen, uitgedrukt in percentage
Demografische transitie
Overgang van een hoog geboortecijfer naar een laag geboortecijfer en van een hoog sterftecijfer naar een laag sterftecijfer
Diffusie
Vermenging, bijvoorbeeld van westerse culturen met inheemse culturen
Grijze druk
Verhouding tussen het aantal 65-plussers binnen een bevolking en het aantal 20-64-jarigen, uitgedrukt in percentage
Groene druk
Verhouding tussen het aantal 0-20-jarigen binnen een bevolking en het aantal 20-64-jarigen, uitgedrukt in percentage
Informele sector
Vluchtsector; alle mensen die geen officieel beroep hebben, maar die zelf activiteiten moeten bedenken op in leven te blijven
Markteconomie
Economie waarbij productie en prijzen worden bepaald door vraag en aanbod
Ontwikkelingsindex(HDI)
Cijfer waarmee de mate van ontwikkeling wordt uitgedrukt, samengesteld uit onder andere BBP, levensverwachting en mate van alfabetisering
Periferie
Minder ontwikkelde gebieden ten opzichte van het centrum die vaak afhankelijk zijn van het centrum
Planeconomie
Economie waarbij productie en prijzen centraal door de regering worden vastgesteld
Ruilvoet
Verhouding tussen de waarde van de invoer en de uitvoer
Shared poverty
Gedeelde armoede. Risico’s voor de gevolgen van armoede worden verspreidt over veel mensen
Transitielanden
Vroegere communistische landen die overgegaan zijn op een vrijemarkteconomie
Urbanisatiegraad
Percentage van de bevolking dat in stedelijke gebieden woont
Urbanisatietempo
Tempo waarin de urbanisatiegraad stijgt
Vergrijzing
Stijging van de gemiddelde leeftijd
Verwestering
Verspreiding van de westerse cultuur de vermenging met de inheemse cultuur
Vruchtbaarheidscijfers
Aantal levendgeborenen per 1000 vrouwen van 15-45 jaar
Paragraaf 2
Afstandsverval
Contacten tussen mensen, bedrijven, geld en gebieden nemen af als de afstand groter wordt
Amerikanisering
Verspreiding van de invloed van de VS over de wereld op het gebied van politie, militaire zaken, economie, media, cultuur en de opvattingen van mensen
Compartimentering
Verdeling van de wereld in stukken waarbij ieder deel door een eigen macht wordt overheerst en er weinig samenwerking is tussen de delen
Decompartimentering
Verschillende delen in de wereld gaan steeds meer samenwerken waardoor bijvoorbeeld nationale overheden steeds minder zelfstandig kunnen optreden
Dekolonisatie
Zelfstandig worden van de koloniën
Dualistische economie
Economie waarbij delen van de productie een onderdeel zijn van de wereldeconomie, terwijl andere delen nog geheel zelfverzorgend zijn en vaak buiten de geldeconomie blijven
Europeanisering
Verspreiding van de Europese cultuur
Exploitatiekoloniën
Kolonie, aantrekkelijk door de producten die daar vandaan gehaald worden, en waar de oorspronkelijke bewoners zoveel mogelijk worden ingeschakeld in het economische proces
Fordisme
Toepassen van schaalvergroting, standaardsystemen zoals een lopende band en serieproductie, voor het eerst toegepast door Ford
Fragmentarische modernisering
Verschijnsel dat moderne en traditionele elementen in een samenleving naast elkaar blijven bestaan doordat het moderniseringsproces slechts gedeeltelijk in bepaalde sectoren of gebieden plaatsvindt
Global shift
Verschuiving van het economisch zwaartepunt op de wereld van gebieden rond de noordelijke Atlantische Oceaan naar gebieden rond de Grote Oceaan
Global village
Verschijnsel dat we voortdurend in contact staan met elk ander deel van de wereld, waardoor we net als vroeger in een dorp, voortdurend op de hoogte zijn van het wel en wee van andere mensen
Globalisering
Maatregelen die mondialisering mogelijk maken, zoals privatisering van staatsbedrijven en deregulering
Hegemoniale staten
Staten die beslissingen nemen die voor grote delen van de wereld gevolgen hebben
Hub
Internationaal knooppunt in een netwerk
Imperialisme
Uitbouw van het koloniale rijk en streven naar wereldheerschappij
Internationalisering
Toename van contacten over de grens (van mensen, bedrijven, informatie en geld)
Mondialisering
Bedrijven zoeken de hele wereld af naar de beste plaats om te produceren en te verkopen
Neokolonialisme
Afhankelijkheid van landen die lijkt op de afhankelijkheid van koloniën in de koloniale tijd
Relatieve afstand
Tijd, geld en moeite die nodig zijn om een afstand te overbruggen
Space of flows
Wereld met veel contacten tussen mensen en gebieden. Een netwerksamenleving
Space of places
Wereld die vooral bestaat uit losse centra die relatief weinig contact met elkaar hebben
Tijd-ruimtecompressie
Feit dat we in steeds kortere tijd een steeds grotere afstand kunnen overbruggen
Toyotisme
Flexibele massaproductie
Vestigingskoloniën
Kolonie die in bezit wordt genomen en waarbij de oorspronkelijke bevolking wordt verdreven
Paragraaf 3
Agglomeratievoordelen
Voordelen die bedrijven van elkaars nabijheid hebben
Emerging economies
Zie Nieuwe Industrielanden
Flexi-factory strategy
Kop-staartbedrijven shoppen tussen toeleveranciers over de hele wereld
Flitskapitaal
Geld dat gebruikt wordt om geld te verdienen door het te sturen naar gebieden waar de rente iets hoger is en de koersen op de beurs iets sneller stijgen
Footloose bedrijven
Bedrijven waarvoor de vestigingsplaats voor hun productie niet belangrijk is
G20
Groep van 20 ontwikkelingslanden(van wisselende samenstelling) opgericht als tegenhanger van G8
G8
De 7 belangrijkste industrielanden in de wereld(G7), aangevuld met Rusland
Global sourcing
Het verschijnsel dat een opdrachtgever voortdurend de hele wereld afzoekt naar betere locaties voor productie
Importsubstitutie
Vervangen van grote import van hoogwaardige producten door eigen productie
Inertie
Verschijnsel dan een bedrijf zich niet verplaats ondanks dat de gunstige vestigingsplaats wel veranderd, omdat de kosten van verhuizing te hoog zijn
Just-in-time
Principe waarbij de onderdelen die nodig zijn bij de productie kort van tevoren zijn geleverd, zodat geen grote opslagcapaciteit nodig is; voorwaarde is een goede logistiek
Kop-staartbedrijven
Bedrijf dat een product bedenkt en verkoopt, maar de productie uitbesteedt aan verschillende gespecialiseerde bedrijven
Liberalisering
Streven naar vrije handel, onder andere door loslaten van invoerrechten
Nieuwe industrielanden(NIL, NIC)
(Voormalige) ontwikkelingslanden waar westerse bedrijven gaan produceren, aangetrokken door de lage lonen. Deze landen kennen een forse jaarlijkse groei van de welvaart
Offshoring
Verplaatsing van een deel van de productie van een bedrijf naar een ander land
Outsourcing
Verschijnsel waarbij de productie naar andere gebieden wordt verplaatst
Sweatshops
Fabrieken waar soms honderden vrouwen en kinderen tegen lage lonen werken
Triade
Drie grote blokken waartussen nog steeds de meeste handel plaatsvindt: West-Europa, Noord-Amerika en Japan
Uitschuiving
Het verplaatsen van productie naar andere gebieden op de wereld, waardoor productie zich over de hele wereld verdeelt in plaats van zich te concentreren in bepaalde gebieden
Paragraaf 4
Anders-globalisten
Mensen die zowel voor- als nadelen zien aan globalisering en de nadelen proberen te bestrijden
Antiglobalisten
Tegenstanders van de globalisering
Citymarketing
‘Verkopen’ van een stad door te wijzen op bijzondere gebouwen en activiteiten en door publiciteit
Fast world
Gebieden waar technologische, economische en politieke vernieuwingen snel worden ingevoerd
Fundamentalisme
Extreme vorm van het aanhangen van de eigen waarden en normen waarbij aanhangers van andere waarden en normen tot vijand worden gemaakt
Grondstoffenfonds
Fonds dat grondstoffen opslaat in jaren van overvloed en verkoopt in jaren van tekort met als doel prijsstabiliteit
Slow world
Gebieden waar technologische, economische en politieke vernieuwingen langzaam (of niet) worden ingevoerd
Paragraaf 5
Achterland
Gebied dat goederen via een haven ontvangt of afvoert
Central Business District
Deel van het stadscentrum waar de zakenwereld is gevestigd. Door de hoge grondprijzen ontstaat hier vaak hoogbouw
Cluster
Vestiging van verschillende gelijksoortige bedrijven in een gebied waardoor er een omgeving ontstaat waar innovaties kunnen optreden
Creatieve stad
Stad die streeft naar een clustering van creatieve bedrijven
Edge city
Plaatsen rond een grote stad waar mensen uit de drukke stad zich vestigen. Door deze toestroom van mensen groeien deze plaatsen uit tot volwaardige steden met eigen voorzieningen.
Face-to-face
Directe, vaak persoonlijke contacten tussen zakenmensen en beleidsbepalers
Functionele regio
Een gebied dat in veel opzichten een eenheid vormt, bijvoorbeeld doordat er veel relaties en interacties bestaan zoals bij een mainport en achterland
Gated community
Woonwijk die is afgesloten voor niet-bewoners
Gentrification
Oude woningen in het centrum van de stad worden opgekocht en verbouwd tot dure woningen en bewoond door mensen met een hoge opleiding en veel geld
Geografische ligging
Kenmerken van een gebied, zoals ligging aan bevaarbaar water of op een heuvel, die van invloed zijn op de ontwikkeling van dat gebied
Getto
Achterstandswijk waar een minderheid veel voorkomt
Gezinshereniging
Migratiestroom die ontstaat doordat geïmmigreerde manen later hun vrouw en kinderen laten overkomen
Gezinsvormende migratie
Migratie die ontstaat doordat geïmmigreerde personen een huwelijkspartner laten overkomen uit het land van herkomst
Hub-and-spoke netwerk
Netwerk van verbindingen dat ontstaat doordat hubs op de wereld met vele aan- en afvoerlijnen met elkaar en andere plaatsen zijn verbonden
Innovatie
Activiteiten zoals onderzoeksinstellingen, onderwijsinstituten, mediabedrijven en kunstenaars die een gebied een nieuwe economische impuls kunnen geven
Integratie
Het overnemen van een nieuwe cultuur waarbij elementen uit de oude cultuur worden losgelaten
Knooppunt
Punt waar verschillende transportlijnen of contacten op economisch, politiek en cultureel gebied samen komen
Kosmopolitisme
Als mensen zich identificeren met één grote wereldgemeenschap
Mainport
Hoofdtoegangspoort tot een werelddeel voor goederen en personen
Mainportregio
Achterland van een mainport
Megalopolis
Zie Megastad
Megastad
Een zeer grote metropool, bijvoorbeeld met meer dan 10 miljoen inwoners
Metropool
Wereldstad of agglomeratie, die bestaat uit een grote stad met vorsteden en een dichtbevolkt perifeer gebied daar direct omheen.
Mondiale financiële markt
Steden met grote internationale banken en aandelenbeurzen met invloed op de wereldeconomie
Ruimtelijke segregatie
Ruimtelijke scheiding van verschillende bevolkingsgroepen naar cultuur of welvaart
Sociale polarisatie
Toenemen van de tegenstellingen in een samenleving, bijvoorbeeld tussen arm en rijk ten koste van de middenklasse
Volgmigratie
Migratie die op gang komt nadat de eerste migranten berichten naar huis sturen en daarmee nieuwe migranten trekken
Wereldstad
Een belangrijk mondiaal knooppunt met heel veel internationale contacten op economische, politiek en cultureel gebied.
Het demografisch wereldbeeld
Bevolkingsconcentratie of bevolkingsdichtheid is een gebied waar veel mensen bij elkaar wonen. Het zegt niks over hoe het gebied er verder uitziet of hoe de leefomstandigheden zijn.
Welvarende landen hebben vaak een kleine bevolkingsgroei. Een laag geboortecijfer en een laag sterftecijfer zorgen ervoor dat de gemiddelde leeftijd stijgt en dat het aantal oude mensen toeneemt. Dit is vergrijzing. De demografische druk is de verhouding tussen het aantal mensen van 20-64 jaar (werkenden) en de overige leeftijdsgroepen, in percentage uitgedrukt. De grijze druk is de verhouding tussen het aantal 65+-ers binnen een bevolking en het aantal 20-64-ers, uitgedrukt in percentage.
In arme landen is er juist een hoog sterftecijfer en een hoge vruchtbaarheidscijfers (aantal levendgeborenen per 1000 vrouwen van 15-45 jaar). In deze landen is er een groene druk, de verhouding tussen het aantal 0-20 jarigen binnen een bevolking en het aantal 20-64 jarigen. De risico’s voor de gevolgen van armoede worden gespreid, dit heet shared poverty (gedeelde armoede).
Het economische wereldbeeld
De verschillen tussen rijk en arm worden vooral bepaald door de goederen die een land produceert.
Vooral in de Minst Ontwikkelde Landen (MOL-landen) werken mensen meestal in de primaire sector (landbouw, visserij). Er zijn ook arme landen waar ook in de secundaire sector (industrie) gewerkt wordt. Die landen liggen vooral in Azië en Latijns Amerika, maar het geldt ook voor transitielanden: vroegere communistische landen die overgegaan zijn op de vrijmarkteconomie. In arme landen wordt ook veel in de informele (niet officiële) sector gewerkt.
In rijke landen wordt vooral in de tertiaire sector (dienst, handel, zorg e.d.) gewerkt. Ook werd er veel in de quartaire sector (overheid) gewerkt.
Als je wil weten hoe rijk of arm een land is, kijk je naar het Bruto Nationaal Product (BNP). Dit is alles wat binnen een land geproduceerd wordt, bij elkaar opgeteld, uitgedrukt in inkomen. Soms wordt er ook gewerkt met het Bruto Binnenlands Product (BBP). Het verschil tussen BNP en BBP is dat er bij het BBP gekeken wordt naar wat de inwoners van een land produceren. Toch zijn deze cijfers niet heel betrouwbaar.
De Verenigde Naties noemen iemand arm als diegene minder dan 1 dollar per dag verdient. Omdat de omstandigheden in alle landen anders zijn, wordt er gewerkt met het begrip armoedegrens. Dat is het minimum hoeveelheid geld dat iemand in een land nodig heeft om de basisbehoeften te kunnen betalen. Omdat armoede moeilijk te vergelijken is, is er een ontwikkelingsindex (Human Development Index, HDI) opgesteld. Dit is een cijfer waarmee de mate van ontwikkeling word uitgedrukt, samengesteld uit o.a. BBP, levensverwachting en mate van alfabetisering.
Ontwikkelingslanden voeren vooral veel grondstoffen uit en industrieproducten in. De ruilvoet, de verhouding tussen de waarde van invoer en uitvoer, is ongunstig. Met deze gegevens is de wereld opgedeeld in centrum, goed ontwikkelde gebieden met macht ten opzichte van de omgeving en periferie, minder ontwikkelde gebieden ten opzichte van het centrum die vaak afhankelijk zijn van het centrum. Landen zoals India en China, die tussen de centrumlanden en periferielanden in zitten, noemen we semi-periferielanden. Deze begrippen kan je op verschillende schaalniveaus gebruiken.
Het culturele wereldbeeld
Veel verschillen tussen landen hebben te maken met de verschillen in cultuur. De meeste culturen zijn al eeuwen oud, maar veranderen voortdurend nog, bijvoorbeeld door kolonisatie. De westerse cultuur zorgt voor vermenging of diffusie met de inheemse cultuur, dit is verwestering.
Er zijn veel verschillen tussen mensen, bijvoorbeeld in bezit of opleidingsniveau. Tussen verschillende gebieden zitten grote verschillen tussen de positie van de vrouw. Veel meisjes gaan niet naar school.
In ontwikkelingslanden is de urbanisatiegraad, het percentage van de bevolking in stedelijke gebieden, niet zo groot. Het urbanisatietempo, het tempo waarmee de urbanisatiegraad stijgt, is wel hoog.
Het politieke wereldbeeld
Tegenwoordig hebben bijna alle landen een democratisch systeem, maar vroeger was dat anders. Latijns Amerika werd bijvoorbeeld door militairen bestuurd en Oost-Europa door communisten. Na de Koude Oorlog verloren ze hun planeconomie, waarbij de productie en prijzen centraal door de regering werden vastgesteld en kregen ze een markteconomie, waarbij productie en prijzen worden bepaald door vraag en aanbod.
Ondanks het democratische systeem in de meeste landen, is niet altijd het democratisch gehalte, de mate waarin een systeem of land democratisch is, hoog. Dit komt vooral door de verschillende definities.
Politieke samenwerking komt niet veel voor, dat komt vooral omdat bestuurders bang zijn hun macht kwijt te raken. Toch wordt er geprobeerd meer politieke eenheid te krijgen.
De plaats in de wereld van…
Het Verenigd Koninkrijk
Sommige Britten denken dat hun land nog maar weinig macht heeft, maar Londen is, samen met New York en Tokio, het financiële centrum van de wereld. En overal in de wereld zijn de gevolgen van de Britse kolonisatie nog terug te vinden.
Tanzania
Tanzania is een van de armste landen ter wereld. De dienstsector is erg belangrijk voor toerisme. Na de onafhankelijkheid wilden ze een eerlijke, socialistische samenleving, maar veel van deze idealen zijn verdwenen
India
De bijnaam van India is sinds de onafhankelijkheid ‘De grootste democratie ter wereld’. India heeft een snelle bevolkingsgroei van 1.5% per jaar. Omdat er niet genoeg werk is voor iedereen, verlaten veel mensen het land. Laaggeschoolden gaan naar olielanden en hooggeschoolden naar West-Europa of Noord-Amerika. Dit verschijnsel heet braindrain.
Een globaal overzicht
Volgens veel mensen is de toename van de internationale handel goed voor de welvaart. Dat kan je bijvoorbeeld zien aan dat veel landen hun grenzen open zetten en meedoen aan de handel, de staatsbedrijven die geprivatiseerd worden en regels die worden afgeschaft. Ook door verbetering in transport en communicatie konden bedrijven internationaal gaan werken. De toename van contacten over de grens kan je omschrijven als internationalisering. Mondialisering is dat bedrijven de hele wereld afzoeken naar de beste plaats om hun producten te produceren. De maatregelen die dit mogelijk maken worden aangeduid als globalisering. Een kenmerk van globalisering is dat contacten tussen mensen, bedrijven en landen over de hele wereld toenemen, zowel in frequentie als in intensiteit. Op economisch gebied ontstaat een wereldmarkt, op sociaal-cultureel gebied een global village en op politiek gebied neemt de invloed van afzonderlijke regeringen af.
Hoewel de welvaart in de wereld toeneemt, krijgen sommige groepen mensen te maken met werkloosheid en armoede. En de regeringen kunnen moeilijker optreden tegen grote ondernemingen en bijvoorbeeld terrorisme.
De wereld wordt groter
In de 18e eeuw, de eerste fase van de globalisering, gingen de Europese landen zelf hun specerijen uit Indië halen. Ze ontdekten Amerika en een groot deel van de kustlijnen werden in kaart gebracht. Langs de kust kwamen veel handelsposten. De havensteden werden de centra van de wereldeconomie. Een belangrijk kenmerk van dit netwerk was dat alle vormen van verplaatsing even snel gingen. Er ontstond een onderscheid tussen vestigingskoloniën en exploitatiekoloniën. Naar de vestigingskoloniën trokken Europeanen die het gebied in bezit namen. Door deze europeanisering zijn deze gebieden onderdeel geworden van het westerse cultuurgebied. In de exploitatiekoloniën werden de oorspronkelijke bewoners zoveel mogelijk ingeschakeld in het economisch proces.
De wereld wordt kleiner
In de 19e eeuw, fase 2, werd de relatieve afstand verkort, door bijvoorbeeld beter infrastructuur over het water en nieuwe stoomschepen in plaats van zeilschepen. Dit zorgde voor daling van de transportkosten, waardoor de economie van de kolonie kon integreren met het moederland. De uitbouw van het koloniale rijk heet imperialisme. Er kwam ook een groot spoorwegennetwerk waardoor de industrie naar meer gebieden verplaatst kon worden. Door de uitvinding van de telegraaf werd het mogelijk om berichten snel naar andere delen van de wereld te sturen. Door deze ontwikkelingen konden ook veel mensen emigreren.
Fase 3 vond plaats tussen de twee wereldoorlogen. De uitvinding van auto’s en vliegtuigen zorgden voor netwerken, waarbij grote steden als hub, een ‘spin’ in een web van infrastructuur, fungeren. In de industrie daalden de kosten door schaalvergroting en machines. Deze werkwijze van massaproductie heet fordisme. Frankrijk en het VK waren toen hegemoniale staten(staat die gedurende een bepaalde periode domineert op economisch, militair, financieel en cultureel gebied). De globalisering maakt landen ook kwetsbaar: bij de beurscrisis van 1929 in New York stortte een groot deel van de wereld in armoede. Landen sloten hun grenzen en probeerden zelf de problemen op te lossen.
Fase 5 begint in 1980, dankzij een groot aantal politieke, economische en technologische ontwikkelingen. Vooral de ontwikkeling van het internet had grote gevolgen voor de handel. Nieuwe gebieden veroverden de productiewereld, onder andere dankzij de lage lonen. Deze verschuiving heet global shift.
Door de integratie van de wereldeconomie in de ontwikkelingslanden, ontstaat een dualistische economie. Sommige delen zijn zelfvoorzienend, andere deel van de wereldeconomie. Deze fragmentarische modernisering heeft sociale en economische verschillen in ontwikkelingslanden sterk vergroot. Door technische ontwikkelingen kunnen producten steeds meer naar de wens van de klant worden aangepast. Deze flexibele massaproductie heet toyotisme.
Heel lang waren verschillende activiteiten plaatsgebonden. Er was een space of places, de wereld bestond vooral uit losse centra die weinig contact met elkaar hadden. Nu is er een space of flows. Alle plaatsen staan in contact met elkaar. Er is een netwerksamenleving.
Toen elk land zijn eigen belangen voorop stelde en een eigen koloniaal rijk hadden, was de wereld in stukken verdeeld, compartimentering. In de tweede helft van de 20e eeuw gingen landen met elkaar samenwerken. Dat is een voorbeeld van decompartimentering.
De tijd-ruimtecompressie
Door technologische ontwikkelingen konden na 1800 de afstanden over de wereld steeds sneller overbrugd worden, de relatieve afstand werd kleiner. Dat is tijd-ruimtecompressie, we kunnen in steeds kortere tijd een grotere afstand overbruggen. Maar er is ook afstandsverval. Daarmee wordt bedoeld dat contacten tussen mensen, bedrijven, geld en gebieden afnemen als de afstand groter wordt. Mensen proberen de productie in zo’n kort mogelijke tijd te doen.
Transport en communicatie
De verbeterde infrastructuur maakt de verbindingen sneller en beter.
Transportkosten bestaan uit twee delen; de vaste kosten en de variabele kosten. Meestal is de prijs hoger als de afstand groter is. De kosten zijn voor verschillende vervoersmiddelen anders.
Schaalvergroting
Stukgoederen en massagoederen worden in grote hoeveelheden vervoerd. Stukgoederen zijn producten die stuk voor stuk moeten worden geladen en gelost. Tegenwoordig zitten ze in containers. Dat maakt het veel goedkoper. Ook worden de schepen groter, waardoor ze veel meer containers tegelijk kunnen vervoeren. Het beperkt alleen wel het aantal havens waar deze grote schepen terecht kunnen. Deze ontwikkelingen zie je ook bij bijvoorbeeld vliegtuigen.
Door al deze ontwikkelingen kunnen we altijd op de hoogte zijn van elkaar. Er wordt ook wel gezegd dat de tijd-ruimtecompressie heeft geleid tot het ontstaan van een global village.
Globalisering, mondialisering en internationalisering betekenen dat er over de hele wereld netwerken zijn ontstaan tussen mensen, bedrijven, geld, organisaties en dergelijke. Ze zoeken over de hele wereld naar de goedkoopste productieplaats.
Vestigingsplaatsen
Bedrijven zoeken lang naar de beste plek om zich te vestigen. Soms gaan bedrijven bij elkaar zitten, om van elkaar te profiteren. Dat zijn agglomeratievoordelen. Er zijn ook bedrijven die het niet uit maakt waar ze zitten. Dat zijn footloose bedrijven. Bedrijven verhuizen als er ergens anders een betere plek is. Als een bedrijf dat niet doet, krijgt het te maken met inertie. Dat betekent dat het hogere kosten en een concurrentienadeel krijgt. Ook zijn loonkosten belangrijk voor bedrijven. Het verplaatsen van een deel van het bedrijf naar lagelonenlanden heet offshoring.
Economische blokken
Zonder de hulp van de politiek zou de globalisering niet mogelijk zijn geweest. Vaak beginnen landen eerst een vrijhandelszone, daarna kan er een douane-unie ontstaan, dan een gemeenschappelijke markt en ten slotte kan een economische unie ontstaan.
Nieuwe industrielanden
Met de term ‘tijgers’ worden landen in Azië aangeduid die in korte tijd een snelle economische groei lieten zien. Na de snelle groei gaan de lonen omhoog en moet het land omschakelen, door bijvoorbeeld de import van producten te vervangen door eigen productie. Dat heet importsubstitutie. Ook waren er veel landen die een stuk grond aanwezen voor bedrijven, zoals China, India en landen in Zuid-Amerika. Die landen worden de nieuwe industrielanden (NIL of NIC) of emerging economies genoemd. In veel landen is er kinderarbeid. Meestal zijn dit kinderen uit arme gezinnen.
Handelsafspraken
Door de internationale handel is de kwaliteit van veel producten veel beter geworden en is de welvaart gegroeid. Toen de afspraken voor internationale handel bleken te werken, werd er opnieuw een handelsronde gestart. Er worden dan nieuwe afspraken gemaakt. Deze vergaderingen worden georganiseerd door de WTO. De hoofdlijnen worden elk jaar uitgezet en bijgesteld door de G8. Dat zijn de zeven grootste industrielanden en Rusland.
De meeste handel (ongeveer 65%) vind plaats in de wereldtriade, West-Europa, Noord-Amerika en Japan. Om het belang van de wereldhandel vast te stellen, kijk je naar de waarde van de uitvoer. Steeds meer NIC’s nemen groter deel aan deze wereldhandel.
Door de uitbreiding van de EU verplaatsten veel bedrijven zich naar goedkopere landen als Polen. Hierdoor ontstonden nieuwe handelsstromen. Bij het zoeken naar nieuwe handelsrelaties kunnen culturele verschillen heel belangrijk zijn. Moslims bijvoorbeeld willen alleen halal en vertrouwen daarom het westerse voedsel niet. De belangrijkste handelsstromen concentreren zich in grote havens of vliegvelden. Daartussen ontstaan belangrijke transportcorridors.
Internationaal geldverkeer
Doordat het makkelijker is geld van het ene land naar het ander land te brengen, zijn er steeds meer internationale investeringen. Investeringen zijn belangrijk voor het bedrijf en de welvaart van het land. Meer dan driekwart van het internationale geldverkeer is flitskapitaal. Dat is geld dat gebruikt wordt om geld te verdienen door het te sturen naar gebieden waar de rente iets hoger is en de koersen op de beurs iets sneller stijgen.
Multinationale ondernemingen
Een multinationale onderneming (mno) is een bedrijf dat in meerdere landen actief is en een groot deel van de omzet (meer dan 50%) uit het buitenland haalt. Je kunt ze verdelen in productie en dienstverlenende bedrijven. Productiebedrijven hebben de delen van de productie in stukken geknipt en voeren ze uit op de beste plaatsen voor dat onderdeel. Dat heet outsourcing. De fabrieken waar honderden goedkope kinderen en vrouwen werken heten sweatshops. Er zijn duidelijke afspraken over de tijd en te laat komen mag niet. Dat is een voorbeeld van het just-in-time-principe. Een bedrijf dat een product bedenkt en verkoopt, maar de productie uitbesteedt aan verschillende gespecialiseerde bedrijven is een kop-staartbedrijf. Als de kop-staartbedrijven shoppen tussen leveranciers over de hele wereld heet dat flexi-factory trategy. De multinationals concurreren veel met elkaar. Ze proberen de laagste verkoopprijs te bereiken. Veel bedrijven gaan samen.
Paragraaf 4
Allemaal hetzelfde
Door de globalisering gaan mensen en gebieden over de hele wereld steeds meer op elkaar lijken.
Toerisme
Door globalisering kan elk land een vakantieland zijn. Voor veel landen is toerisme een prachtige manier om geld te verdienen. Veel ontwikkelingslanden hebben dat geld hard nodig om te groeien.
Eenvormige steden
Er is nog maar weinig verschil tussen steden. Om toch toeristen te trekken, gaan steden zich van andere steden onderscheiden door bijvoorbeeld bijzondere gebouwen neer te zetten, de nadruk te leggen op historische delen en dingen als de Olympische Spelen te organiseren. Het verkopen van een stad heet citymarketing.
Contact tussen culturen
Door televisie en internet kunnen we de hele wereld volgen. De culturen van verschillende landen worden vermengd. Soms leidt de toenemende buitenlandse invloed tot protesten. Dit kan leiden tot fundamentalisme, waarbij elk onderdeel van de westerse cultuur tot vijand wordt gemaakt.
Technologische en economische ontwikkelingen gaan vaak snel. Zij vormen de fast world. Politieke veranderingen gaan niet zo snel, dat is de slow world.
De onmacht van nationale overheden
Door globalisering werd in de hele wereld bekend hoe het leven in een dictatuur was. De mensen in een dictatuur kregen te zien hoe het daarbuiten was. Hierdoor zijn veel dictaturen verdwenen.
Steeds meer beslissingen worden internationaal genomen. De nationale regeringen hebben bijna geen macht meer. Dat gebeurt ook op economisch terrein, door bijvoorbeeld privatisering van overheidsbedrijven.
Good governance
Er zijn twee soorten NGO’s: organisaties die zich bezighouden met hulp in rampsituaties en organisaties die op langere termijn iets willen bereiken. NGO’s hebben veel invloed. Om te controleren dat ze die macht niet misbruiken zijn er controles. Mensen, bedrijven en bestuur moeten op een eerlijke manier werken. Dat heet good governance.
Antiglobalisten
Antiglobalisten vinden dat de ontwikkelingen in globalisering te ver zijn gegaan. Ze zeggen dat door de macht van multinationals de kloof tussen arm en rijk groter is geworden. Ze willen die macht beperken en nationale overheden zouden regels moeten invoeren om arme mensen te helpen. Anderen vinden dat er voor en nadelen aan de globalisatie zijn, maar dat er aanloopproblemen kunnen zijn. Zij protesteren onder andere tegen hoge invoerrechten. Ze willen een rechtvaardig verdeelde rijkdom en meer sociale steun, maar wel de voordelen van de globalisering.
De toekomst
Als de invoerrechten wegvallen zullen veel Europese boeren ander werk moeten zoeken. Voor ontwikkelingslanden kunnen er betere tijden aanbreken, omdat de werkgelegenheid er zal toenemen. Er zijn ook veel nadelen, waardoor de globalisatie misschien wordt afgeremd, maar de meeste mensen gaan ervan uit dat de globalisering niet zal stoppen. Wel zullen de meeste nadelen tegen worden gegaan. Je kunt dat zien in grondstoffenfondsen, bij een grote productie wordt een deel van de opbrengst opgeslagen, als de productie tegenvalt, worden ze op de markt gebracht.
De plaats in de wereld van…
Het Verenigd Koninkrijk
Geld heeft veel te maken met de uitslagen van de sportwedstijden. Het VK is erg rijk en kan daarom goede spelers kopen, waarmee ze de minder rijke landen verslaan.
India
Veel bedrijven hebben een telefonische hulplijn. Omdat in India de telefoontarieven laag zijn, hebben veel bedrijven zich daar geplaats. De Indiërs worden speciaal getraind om antwoord te geven in het Engels. Ze werken ’s nachts, omdat het dan in Amerika dag is. India wil graag het hi-techcentrum van Azië worden.
Tanzania
Heel voorzichtig neemt Tanzania deel aan de wereldmarkt, maar door de buitenlandse bedrijven en de slechte infrastructuur lukt dit nog niet goed.
Paragraaf 5
New York: van gateway tot wereldstad
New York was voor veel immigranten de toegangspoort naar Amerika. Het was ook een belangrijke uitvoerhaven. New York had een gunstige geografische ligging, aan zee en een rivier. Het ontwikkelde zich tot een belangrijke mainport, een internationaal knooppunt van transportlijnen. Een groot gebied maakt voor de in- en uitvoer gebruik van New York. Dat is het achterland, ook wel mainportregio. Samen vormen ze een functionele regio, een gebied waarbinnen veel relaties en interacties bestaan.
In de tweede helft van de 19e eeuw werden grote stukken van het binnenland van Amerika landbouwgrond en werden er spoorwegen aangelegd, waardoor een groot deel naar Europa kon worden vervoerd. Dit is de tweede fase van globalisering. Door deze goedkope goederen kwam er in Europa een landbouwcrisis. Veel Europeanen verhuisden naar Amerika.
Een wereldstad is een belangrijk mondiaal knooppunt met veel internationale contacten. In de drie wereldsteden van de eerste orde (New York, Londen, Tokio) is er spraken van kosmopolitisme. Het zijn meer wereldhoofdsteden dan nationale hoofdsteden. Op economisch gebied zijn het mondiale financiële markten en ook op politiek gebied zijn ze erg belangrijk. Doordat deze steden goed over de aarde verspreidt liggen, is een 24-uurseconomie mogelijk. De positie van een stad kan wel veranderen. New York bijvoorbeeld is geen belangrijke havenstad meer. Het blijft wel een hub, dat is een internationaal knooppunt in een netwerk. Hubs die met elkaar zijn verbonden vormen een hub-and-spoke netwerk.
Stedelijke geleiding
In het centrum van de stad komen alle vervoersstromen samen en zijn er veel kantoren en winkels. Het is wel klein en daarom wordt er vaak in de hoogte gebouwd. In dit deel is de zakenwereld gevestigd. Het heet het CBD; het Central Business District. Veel bedrijven vestigen zich hier, omdat ze voordeel hebben van andere bedrijven en beleidsbepalers. Face-to-face contacten zijn erg belangrijk. Het CBD is wel duur en moeilijk te bereiken. Daarom vestigen sommige bedrijven zich aan de rand van de stad of in het buitenland. Door de goede communicatiemogelijkheden worden steeds meer bedrijven footloose.
Veel immigranten uit de 19e eeuw zochten landgenoten op, waardoor er etnische wijken ontstonden. Achterstandswijken waar een minderheidsgroep voorkomt heet een getto. Sommige mensen komen niemand anders meer tegen dan mensen uit hun eigen cultuur. Hier verhindert de ruimtelijke segregatie de integratie en vooroordelen zorgen voor sociale polarisatie, wat een gevolg en oorzaak is van ruimtelijke segregatie.
Andere wereldsteden
In Europa is er veel minder hoogbouw dan in Amerika, omdat er de historische gebouwen beschermd worden. Ook doen Europeanen hun boodschappen in winkels in het centrum en Amerikanen in grote winkelcentra langs de snelweg.
Washington D.C.
Washington heeft niet veel inwoners. Dat kan komen omdat elke staat in Amerika zijn eigen regels heeft in bijvoorbeeld belasting. Ook kan het komen omdat er maar weinig ruimte is. Washington wordt niet bestuurd door een gouverneur, maar rechtstreeks door het Congres. Washington is het centrum van een wereldwijd politiek netwerk. Veel overheidsinstellingen hebben zich hier gevestigd.
Los Angeles, een uitdijende metropool
Een metropool(wereldstad) is een agglomeratie die bestaat uit een grote stad met vorsteden en een dichtbevolkt perifeer gebied daar direct omheen. Als een agglomeratie heel groot is, wordt ook wel gesproken van een megastad of megalopolis. De migratiestroom naar Los Angeles blijft intact door volgmigratie. Meestal zijn het eerst de mannen die verhuizen en komt er later gezinshereniging of gezinsvormende migratie. De integratie loopt niet altijd even goed, daarom zijn er bijvoorbeeld veel Spaanse bioscopen. Een groot deel van de inwoners is illegaal. Zij werken meestal in de informele sector.
Omdat Los Angeles in het droge gebied van de VS ligt, is het belangrijk om voor voldoende drinkwater te zorgen. Er zijn contracten afgesloten met grondbezitters. Hier zie je een voorbeeld van een functionele regio met Los Angeles als centrum. Door deze goede aanpak is Los Angeles erg gegroeid. Autowegen spelen dus een belangrijke rol. Ze bepalen waar stedelijke groei plaatsvindt. Hierdoor ontstaan edge cities, die ver van het centrum van de stad liggen.
Gated communities
Veel zwarte mensen hebben in Amerika geen werk. Dit neemt door de globalisering alleen maar toe, want veel laaggeschoold werk verplaatst naar lagelonenlanden. Nu valt dat nog mee, omdat veel werk van het noorden naar het zuiden verplaatst, doordat kustgebieden een snelle economische groei doormaken.
Veel Amerikanen zijn bang voor problemen in de toekomst en gaan wonen in afgesloten wijken. Dat zijn gated communities. Er zijn verschillende soorten gated communities, namelijk de lifestyle wijk, waar mensen wonen met dezelfde opvattingen, de prestige wijken, voor mensen met dezelfde smaak voor bijvoorbeeld architectuur en een security zone wijk, waar niet alleen de huizen, maar ook de straat van de bewoners is.
De creatieve stad
In elke wereldstad zijn er groepen arme en groepen rijke mensen. Omdat de stedelijke arbeidsmarkt en de kwaliteit van de stedelijke omgeving belangrijk is voor een stad, verbeteren ze de oude stadswijken. De oorspronkelijke bewoners kunnen de opgeknapte huizen niet meer betalen en moeten verhuizen. Ze worden vervangen door mensen met een hoge opleiding. Dit proces heet gentrification.
In steden daalt de industriële productie, dus zoeken de steden naar andere inkomsten. Er zal veel aandacht besteedt moeten worden aan nieuwe activiteiten: innovaties, denk aan mediabedrijven, onderzoeksinstellingen, onderwijsinstituten en bijvoorbeeld kunstenaars. Bij het aantrekken van nieuwe activiteiten, proberen steden zich te specialiseren. Ze hopen dat bedrijven elkaar op gaan zoeken en dat er een omgeving ontstaat waar innovaties kunnen optreden: clusters. New York, als creatieve stad heeft er veel profijt aan.
Begrippenlijst
Paragraaf 1
Armoedegrens
Bevolkingsconcentratie
Gebied waar veel mensen bij elkaar wonen
Bruto Binnenlands Product (BBP)
Alles wat binnen een land geproduceerd wordt, bij elkaar opgeteld, uitgedrukt in inkomen
Bruto Nationaal Product (BNP)
Alles wat door de inwoners van een land geproduceerd wordt, bij elkaar opgeteld, uitgedrukt in inkomen
Centrum
Goed ontwikkelde gebieden met macht ten opzichte van de omgeving
Democratisch gehalte
Mate waarin een systeem of land democratisch is
Demografische druk
Verhouding tussen het aantal mensen van 20-64 jaar(de leeftijd waarop de meeste mensen werken) en de overige leeftijdsgroepen, uitgedrukt in percentage
Demografische transitie
Overgang van een hoog geboortecijfer naar een laag geboortecijfer en van een hoog sterftecijfer naar een laag sterftecijfer
Diffusie
Grijze druk
Verhouding tussen het aantal 65-plussers binnen een bevolking en het aantal 20-64-jarigen, uitgedrukt in percentage
Groene druk
Verhouding tussen het aantal 0-20-jarigen binnen een bevolking en het aantal 20-64-jarigen, uitgedrukt in percentage
Informele sector
Vluchtsector; alle mensen die geen officieel beroep hebben, maar die zelf activiteiten moeten bedenken op in leven te blijven
Markteconomie
Economie waarbij productie en prijzen worden bepaald door vraag en aanbod
Ontwikkelingsindex(HDI)
Cijfer waarmee de mate van ontwikkeling wordt uitgedrukt, samengesteld uit onder andere BBP, levensverwachting en mate van alfabetisering
Periferie
Minder ontwikkelde gebieden ten opzichte van het centrum die vaak afhankelijk zijn van het centrum
Planeconomie
Economie waarbij productie en prijzen centraal door de regering worden vastgesteld
Ruilvoet
Shared poverty
Gedeelde armoede. Risico’s voor de gevolgen van armoede worden verspreidt over veel mensen
Transitielanden
Vroegere communistische landen die overgegaan zijn op een vrijemarkteconomie
Urbanisatiegraad
Percentage van de bevolking dat in stedelijke gebieden woont
Urbanisatietempo
Tempo waarin de urbanisatiegraad stijgt
Vergrijzing
Stijging van de gemiddelde leeftijd
Verwestering
Verspreiding van de westerse cultuur de vermenging met de inheemse cultuur
Vruchtbaarheidscijfers
Aantal levendgeborenen per 1000 vrouwen van 15-45 jaar
Paragraaf 2
Afstandsverval
Contacten tussen mensen, bedrijven, geld en gebieden nemen af als de afstand groter wordt
Amerikanisering
Verspreiding van de invloed van de VS over de wereld op het gebied van politie, militaire zaken, economie, media, cultuur en de opvattingen van mensen
Compartimentering
Decompartimentering
Verschillende delen in de wereld gaan steeds meer samenwerken waardoor bijvoorbeeld nationale overheden steeds minder zelfstandig kunnen optreden
Dekolonisatie
Zelfstandig worden van de koloniën
Dualistische economie
Economie waarbij delen van de productie een onderdeel zijn van de wereldeconomie, terwijl andere delen nog geheel zelfverzorgend zijn en vaak buiten de geldeconomie blijven
Europeanisering
Verspreiding van de Europese cultuur
Exploitatiekoloniën
Kolonie, aantrekkelijk door de producten die daar vandaan gehaald worden, en waar de oorspronkelijke bewoners zoveel mogelijk worden ingeschakeld in het economische proces
Fordisme
Toepassen van schaalvergroting, standaardsystemen zoals een lopende band en serieproductie, voor het eerst toegepast door Ford
Fragmentarische modernisering
Verschijnsel dat moderne en traditionele elementen in een samenleving naast elkaar blijven bestaan doordat het moderniseringsproces slechts gedeeltelijk in bepaalde sectoren of gebieden plaatsvindt
Verschuiving van het economisch zwaartepunt op de wereld van gebieden rond de noordelijke Atlantische Oceaan naar gebieden rond de Grote Oceaan
Global village
Verschijnsel dat we voortdurend in contact staan met elk ander deel van de wereld, waardoor we net als vroeger in een dorp, voortdurend op de hoogte zijn van het wel en wee van andere mensen
Globalisering
Maatregelen die mondialisering mogelijk maken, zoals privatisering van staatsbedrijven en deregulering
Hegemoniale staten
Staten die beslissingen nemen die voor grote delen van de wereld gevolgen hebben
Hub
Internationaal knooppunt in een netwerk
Imperialisme
Uitbouw van het koloniale rijk en streven naar wereldheerschappij
Internationalisering
Toename van contacten over de grens (van mensen, bedrijven, informatie en geld)
Mondialisering
Bedrijven zoeken de hele wereld af naar de beste plaats om te produceren en te verkopen
Neokolonialisme
Afhankelijkheid van landen die lijkt op de afhankelijkheid van koloniën in de koloniale tijd
Tijd, geld en moeite die nodig zijn om een afstand te overbruggen
Space of flows
Wereld met veel contacten tussen mensen en gebieden. Een netwerksamenleving
Space of places
Wereld die vooral bestaat uit losse centra die relatief weinig contact met elkaar hebben
Tijd-ruimtecompressie
Feit dat we in steeds kortere tijd een steeds grotere afstand kunnen overbruggen
Toyotisme
Flexibele massaproductie
Vestigingskoloniën
Kolonie die in bezit wordt genomen en waarbij de oorspronkelijke bevolking wordt verdreven
Paragraaf 3
Agglomeratievoordelen
Voordelen die bedrijven van elkaars nabijheid hebben
Emerging economies
Zie Nieuwe Industrielanden
Flexi-factory strategy
Kop-staartbedrijven shoppen tussen toeleveranciers over de hele wereld
Flitskapitaal
Footloose bedrijven
Bedrijven waarvoor de vestigingsplaats voor hun productie niet belangrijk is
G20
Groep van 20 ontwikkelingslanden(van wisselende samenstelling) opgericht als tegenhanger van G8
G8
De 7 belangrijkste industrielanden in de wereld(G7), aangevuld met Rusland
Global sourcing
Het verschijnsel dat een opdrachtgever voortdurend de hele wereld afzoekt naar betere locaties voor productie
Importsubstitutie
Vervangen van grote import van hoogwaardige producten door eigen productie
Inertie
Verschijnsel dan een bedrijf zich niet verplaats ondanks dat de gunstige vestigingsplaats wel veranderd, omdat de kosten van verhuizing te hoog zijn
Just-in-time
Principe waarbij de onderdelen die nodig zijn bij de productie kort van tevoren zijn geleverd, zodat geen grote opslagcapaciteit nodig is; voorwaarde is een goede logistiek
Kop-staartbedrijven
Liberalisering
Streven naar vrije handel, onder andere door loslaten van invoerrechten
Nieuwe industrielanden(NIL, NIC)
(Voormalige) ontwikkelingslanden waar westerse bedrijven gaan produceren, aangetrokken door de lage lonen. Deze landen kennen een forse jaarlijkse groei van de welvaart
Offshoring
Verplaatsing van een deel van de productie van een bedrijf naar een ander land
Outsourcing
Verschijnsel waarbij de productie naar andere gebieden wordt verplaatst
Sweatshops
Fabrieken waar soms honderden vrouwen en kinderen tegen lage lonen werken
Triade
Drie grote blokken waartussen nog steeds de meeste handel plaatsvindt: West-Europa, Noord-Amerika en Japan
Uitschuiving
Het verplaatsen van productie naar andere gebieden op de wereld, waardoor productie zich over de hele wereld verdeelt in plaats van zich te concentreren in bepaalde gebieden
Paragraaf 4
Anders-globalisten
Antiglobalisten
Tegenstanders van de globalisering
Citymarketing
‘Verkopen’ van een stad door te wijzen op bijzondere gebouwen en activiteiten en door publiciteit
Fast world
Gebieden waar technologische, economische en politieke vernieuwingen snel worden ingevoerd
Fundamentalisme
Extreme vorm van het aanhangen van de eigen waarden en normen waarbij aanhangers van andere waarden en normen tot vijand worden gemaakt
Grondstoffenfonds
Fonds dat grondstoffen opslaat in jaren van overvloed en verkoopt in jaren van tekort met als doel prijsstabiliteit
Slow world
Gebieden waar technologische, economische en politieke vernieuwingen langzaam (of niet) worden ingevoerd
Paragraaf 5
Achterland
Central Business District
Deel van het stadscentrum waar de zakenwereld is gevestigd. Door de hoge grondprijzen ontstaat hier vaak hoogbouw
Cluster
Vestiging van verschillende gelijksoortige bedrijven in een gebied waardoor er een omgeving ontstaat waar innovaties kunnen optreden
Creatieve stad
Stad die streeft naar een clustering van creatieve bedrijven
Edge city
Plaatsen rond een grote stad waar mensen uit de drukke stad zich vestigen. Door deze toestroom van mensen groeien deze plaatsen uit tot volwaardige steden met eigen voorzieningen.
Face-to-face
Directe, vaak persoonlijke contacten tussen zakenmensen en beleidsbepalers
Functionele regio
Een gebied dat in veel opzichten een eenheid vormt, bijvoorbeeld doordat er veel relaties en interacties bestaan zoals bij een mainport en achterland
Gated community
Gentrification
Oude woningen in het centrum van de stad worden opgekocht en verbouwd tot dure woningen en bewoond door mensen met een hoge opleiding en veel geld
Geografische ligging
Kenmerken van een gebied, zoals ligging aan bevaarbaar water of op een heuvel, die van invloed zijn op de ontwikkeling van dat gebied
Getto
Achterstandswijk waar een minderheid veel voorkomt
Gezinshereniging
Migratiestroom die ontstaat doordat geïmmigreerde manen later hun vrouw en kinderen laten overkomen
Gezinsvormende migratie
Migratie die ontstaat doordat geïmmigreerde personen een huwelijkspartner laten overkomen uit het land van herkomst
Hub-and-spoke netwerk
Netwerk van verbindingen dat ontstaat doordat hubs op de wereld met vele aan- en afvoerlijnen met elkaar en andere plaatsen zijn verbonden
Innovatie
Integratie
Het overnemen van een nieuwe cultuur waarbij elementen uit de oude cultuur worden losgelaten
Knooppunt
Punt waar verschillende transportlijnen of contacten op economisch, politiek en cultureel gebied samen komen
Kosmopolitisme
Als mensen zich identificeren met één grote wereldgemeenschap
Mainport
Hoofdtoegangspoort tot een werelddeel voor goederen en personen
Mainportregio
Achterland van een mainport
Megalopolis
Zie Megastad
Megastad
Een zeer grote metropool, bijvoorbeeld met meer dan 10 miljoen inwoners
Metropool
Wereldstad of agglomeratie, die bestaat uit een grote stad met vorsteden en een dichtbevolkt perifeer gebied daar direct omheen.
Mondiale financiële markt
Steden met grote internationale banken en aandelenbeurzen met invloed op de wereldeconomie
Ruimtelijke segregatie
Sociale polarisatie
Toenemen van de tegenstellingen in een samenleving, bijvoorbeeld tussen arm en rijk ten koste van de middenklasse
Volgmigratie
Migratie die op gang komt nadat de eerste migranten berichten naar huis sturen en daarmee nieuwe migranten trekken
Wereldstad
Een belangrijk mondiaal knooppunt met heel veel internationale contacten op economische, politiek en cultureel gebied.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden