Conflicten samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 4, 3VWO

Aardrijkskunde samenvatting hoofdstuk 4

4.1 Wapengeweld wereldwijd

Strijdtoneel: waar, waarom en hoe?

Regeringen hebben er veel voor over om hun macht te behouden, ook wordt hier vaak geweld voor gebruikt. Ze oefenen macht uit maar de andere groep is hier niet van gediend en er ontstaat een ruzie die kan uitlopen tot een conflict. Als daarin binnen een jaar 25 doden vallen wordt er gesproken van een gewapend conflict. Die conflicten kunnen worden opgedeeld in twee categorieën:

• Internationaal conflict. Dit is een conflict dat zich afspeeld tussen twee of meer erkende landen. 
• Binnenlands conflict of burgeroorlog. Deze blijven binnen de grenzen van een land. Wanneer het buitenland zich ermee gaat bemoeien wordt het al snel een geïnternationaliseerd conflict.

het gaat vaak om mensen die in opstand komen tegen de regering, maar hoe noem je die eigenlijk? terroristen (terrorisme is geweld om een politiek doel te behalen) of vrijheidsstrijders? dat hangt af van welke partij je kiest.

Hoe trek je een grens?

Een staat is een gebied met een grens eromheen, in die staat gelden wetten en regels.  Een staat heeft recht op soevereiniteit, ook wel zelfbeschikking genoemd. Dat houd in dat andere staten zich niet met de binnenlandse aangelegenheden bemoeien. Als mensen uit een staat voelen dat ze bij elkaar horen (door bijv. cultuur, taal) vormen ze een volk. Een volk die in een zelfstandige staat woont (of graag wilt vormen) heet een natie. Het woongebied noem je ook wel het territorium.  Om de cultuur en afkomst van een volk te beschrijven gebruik je het woord: etniciteit. 

Grenzen ter discussie

Grenzen zijn bedacht door machthebbers, die lopen soms dwars door woongebieden van volkeren. Een volk eist soms onafhankelijkheid, vanwege achterstelling of onderdrukking bijv. Dit heet separatisme. Fundamentalisten in de islam willen een islamitische gemeenschap vormen zonder grenzen. Ze gebruik hiervoor veel geweld: Deze gewelddadige strijd heet jihadisme.

4.2 oorzaken van conflicten

Een oorlog kan verschillende oorzaken hebben:

• Economische oorzaken. Op aarde zijn veel moeilijk bewoonbare gebieden die weinig waard lijken maar soms liggen er in zo'n gebied veel natuurlijke hulpbronnen. De winning daarvan is alleen vaak slecht voor het milieu of ze zijn moeilijk te bereiken. Zo vervuilt Fracking (een techniek om de doorlaatbaarheid van gesteente te vergroten zodat olie, aardgas of aardwarmte, makkelijker kan worden gewonnen) in de bodem van Canada het grondwater en maakt lekkages in nigeria waardoor gebieden lange tijd niet bewoond kunnen zijn. In dit soort onrechtvaardige situaties is de kans op conflicten heel groot dat wordt ook wel Paradox van de overvloed/resource curse genoemd. 
• Culturele en demografische oorzaken. Er zijn vaak conflicten tussen verschillende culturen en religies. Zo strijden verschillende groepen moslims over het geloof: Soennieten geloven in de profeet mohammed en vinden dat gelovigen die dat niet doen niet echte moslims zijn. Sjiieten geloven juist dat mohammed een opvolger had: Ali. Hoewel deze religieuze verschillen niet groot lijken gaat het er vaak hard aan toe. Cultuur of religie is vaak op zichzelf niet de oorzaak van een conflict. De oorzaak ligt vaker in een combinatie met oneerlijke verdeling van macht  en gevoel van armoede en achterstelling. Dat is ook te zien aan landen met een jeugd bult in de bevolkingsopbouw. Dat zijn landen met een groot aandeel 15-29 jarigen. Hier exploderen conflicten sneller. Vooral een hoge werkloosheid onder die jongeren leidt tot frustratie en verzet tegen de machthebbers. 

De rol van de overheid

In conflictgebieden is vaak een autoritair regime of dictatuur aan de macht, dit betekent dat de macht bij een persoon of een kleine groep ligt. In andere gebieden wordt er juist door allerlei groepen gevochten om de macht. In die landen is er sprake van een Fragile state, een fragiele/kwetsbare staat waar de overheid vrijwel geen controle heeft  en waar overal corruptie, misdaad en economische chaos is. 

Voor vrede zijn er gouden regels:

• Doelmatige overheid
• eerlijke verdeling van hulpbronnen
• persvrijheid
• goede zakenklimaat
• hoog opleidingsniveau
• acceptatie van de rechten van anderen
• weinig corruptie
• goede relaties met buurlanden.

Als deze regels goed worden nageleefd scoort het land goed op de fragile states index.

4.3 gevolgen van conflicten

Elk conflict heeft gevolgen. Die gevolgen zijn onder te verdelen in 3 categorieën:

• Sociale gevolgen. Om de vijand te laten overgeven wordt vaak expres de angst en ellende onder burgers vergroot. Deze oorlogstactiek veroorzaakt humanitaire rampen. Dit betekend dat een bevolking lang onvoldoende van voedsel, woonplaats en medische zorg kan worden voorzien. Na de oorlog werkt dit nog jaren door. Zo kunnen besmettelijke ziektes en ondervoeding ervoor zorgen dat mensen niet goed kunnen werken. Er zijn echter ook nog andere gevolgen: radeloze mensen vluchten meestal naar de dichtstbijzijnde veilige plek. Als ze in hun land blijven noem je hen ontheemden. Als ze naar andere landen vluchten worden ze asielzoekers genoemd. In het land waar ze naartoe zijn gevlucht wordt pas bepaald of ze vluchteling zijn of niet.  De meeste mensen zijn te arm voor een asielzoekers reis. 
• Economische gevolgen. Oorlog kost veel geld. Rijk westerse landen besteden geld aan wapens die ze van de belasting hebben gekregen. Rebellen doen dat door inkomsten van drugs, diamanten, olie en houthandel. Geld dat aan oorlog wordt besteed kan niet meer besteed worden aan onderwijs, landbouw of wegen. Dit heeft de volgende gevolgen:

• Mensen kunnen niet werken omdat ze zijn gevlucht
• Toerisme als inkomstenbron stopt. aangezien niemand op vakantie wil in een oorlogsgebied.
• Akkers blijven onbewerkt
• Buitenlandse investeerders willen geen risico lopen en blijven weg.

Na de oorlog zijn er ook nog kosten: Alle schade moet worden hersteld. Die kosten zijn superhoog! Oorlog heeft voor de handelaren toch voordelen: De export van nederlandse aardappelen naar oorlogsgebieden blijven hetzelfde, de mensen moeten namelijk nog steeds eten. 

• Demografische gevolgen. Sommige moordpartijen zijn op een bepaalde groep gericht. Dit heet ook wel een genocide. Dat betekend letterlijk: Een poging tot het vernietigen van een volk,ras of groep mensen. Dat kan door die mensen te vermoorden of deporteren. Wanneer er bij een conflict veel slachtoffers zijn gevallen, kun je dat zien aan de grafiek van leeftijdsopbouw. In de grafiek is er een diepe inkeping te zien. Onder de inkeping zie je vaak een uitstulping, de vrede wordt gevierd met babyboom. Dat is een heel hoog geboortecijfer in een jaar.

4.4 Hoe rustig is europa?

Grenzen en autonomie in Europa

De kusten van europa vormen duidelijke grenzen.  De oostelijke grenzen zijn echter niet duidelijk omdat die dwars door een gebergte lopen. Europa is in ieder geval veel groter dan de Europese Unie. De EU heeft lidstaten: Je hoort erbij of niet. Een EU-lidstaat moet aan meerdere eisen voldoen:

• Goeddraaiende wereldeconomie
• handhaven van EU-wetten
• Stabiele democratie waardoor er een rechtsstaat is. Dat betekent dat rechters onafhankelijk zijn en de burgers zijn beschermd door wetten. De overheid moet zich ook aan deze wetten houden.
• Mensenrechten eerbiedigen en minderheden beschermen

In een democratie is het zo dat de meeste stemmen gelden, als je hierdoor minderheden tekort doet ontstaan conflicten. Sommige vormen dan een separatistische beweging, anderen willen alleen meer autonomie. Dat is zelfbeschikking over onder andere onderwijs en belasting. 

Conflicten in Europa

Een aantal recente conflicten in europa waren zeer gewelddadig. Dit zijn de drie ernstigste:

• Noord-Ierland. In 1609 gingen schotten en protestante engelsen naar een katholiek iers gebied. de ieren verzetten zich en werden in het noorden zelfstandig: ierland was gevormd. In het noorden was de meerderheid protestant. De onderdrukking van de katholiek minderheid leidde tot the troubles. Sinds 1998 is er een vredesakkoord.
• Baskenland. Het Baskische volk woont in spanje en frankrijk. in spanje werden ze echter onderdrukt tijdens de dictatuur van Franco. Dit leidde tot een gewelddadig verzet met 500 doden. Het spaans baskenland heeft inmiddels autonomie gekregen en het geweld is ten einde.
• Voormalig joegoslavië. Na de dood van de sterke leider Tito braken etnische conflicten uit. Tussen 1991 en 2001 kostte dit geweld 140.000 levens. Met behulp van de VN zijn er nu nieuwe staten zoals bosnie, kroatie en herzegovina. 

Heeft de EU zelf vijanden?

Veel landen sloten zich aan bij de NAVO (Noord-Atlantische VerdragsOrganisatie). Rusland zag die NAVO als gevaar en viel daarom Georgië (2008) en Ukraine (2016) aan. Hier wonen namelijk russische minderheden die aansluiting bij Rusland zochten, terwijl een ander deel van de bevolking zich bij de NAVO en EU wilde aansluiten. In de drie Baltische landen (EU-Lidstaten) wonen ook russische minderheden. Hierdoor zijn zij bang voor een annexatie (bezetting van gebied in ander territorium) militaire invasie vanuit Rusland. De EU vreest ook voor een cyberoorlog, dat is het aanvallen van een staat door een andere staat op het internet. Hierdoor komt er o. a. nepnieuws. Er zijn ook wel eens jihadistische aanslagen in de EU. 

Nationalistische groepen

streven naar onafhankelijkheid en het stichten van een eigen staat.

4.5 Nederland: oorlog en vrede

Nederland op oorlogspad

Nederland heeft op twee manieren ervaringen met een onafhankelijk strijd. Dat is een gewelddadige manier om zelfstandig te worden:

• In 1581 toen Nederland zelf onafhankelijk van spanje werd. 
• Rond 1600 bereikte de eerste koopmannen indonesië. Tijdens de lange bezetting kwamen de indonesiërs vaak in opstand. Na de tweede wereldoorlog werd de situatie onoverzichtelijk: Veel partijen waren aan het strijden tegen de nederlandse bezetter. Het geweld dat Nederland tegen de indonesiërs gebruikten heten ook wel de politionele acties. In 1949 werd de soevereiniteit overgedragen en werd indonesië een onafhankelijk land. Nederland wou sorry zeggen maar het was onduidelijk tegen wie dat dan allemaal zou moeten omdat zoveel partijen meevochten. De Nederlandse excuses kwamen uiteindelijk pas in 2013.

Nederlandse vredesinspanningen

In de Grondwet staat dat Nederland krijgsmacht heeft om het koninkrijk te verdedigen en om andere landen te helpen bij vredesoperaties van de VN. Als een land bijdraagt aan zon vredesoperatie is dat deels om humanitaire redenen. Maar ook voor eigenbelang (grondstoffen en imago bijvoorbeeld). Het onderdeel wat over de vredesmissie besluit heet de veiligheidsraad. De landen die daarin zitten (China, VS, Rusland, Frankrijk, VK) hebben vetorecht. Als zij bij een conflict betrokken zijn mogen er geen troepen van de VN daarnaar gestuurd worden.

Om oorlogsmisdaden achteraf te berechten is in 2002 het internationaal strafhof opgericht. Het bevindt zich in den haag en behandelt genocide, misdaden tegen menselijkheid en oorlogsmisdaden. Sommige machtige landen doen niet mee aan dit strafhof. Zo doet Afrika niet mee omdat ze vinden dat afrika te streng behandelt wordt door het westen. Zij kiezen voor berechting in eigen land.

Nederland als wapenhandelaar

Nederland is de zevende wapenhandelaar wereldwijd. De high tech wapenindustrie exporteert vooral onderdelen. Nederland is heel kieskeurig voor de klanten. Zo moeten de landen het humanitair oorlogsrecht respecteren, en bondgenoot van Nederland zijn. De handel in militaire goederen levert nederlandse bedrijven veel geld en werkgelegenheid op.