The Matrix Reloaded (2003)

The Matrix Reloaded

Het lukt maar weinig films om bij zowel publiek als critici in de smaak te vallen. Voor The Matrix was dit echter pas het startschot voor een indrukwekkende carrière dwars door alle lagen van de samenleving. De wetenschap heeft de afgelopen vier jaar vaker aan de film gerefereerd dan aan welke film dan ook, wanneer dan ook. De relatie tussen mens en machine, de scheiding tussen lichaam en geest, religie en de kracht van de linguïstiek: het zijn maar een paar van de thema's die tot in den treure zijn aangehaald. Tegelijkertijd groeide ook het besef dat niets van dat alles écht nieuw was. Zowel de filosofische ideeën als de choreografieën zijn van anderen 'geleend'. De erfenis van die ontdekking is het debat rondom de vraag of The Matrix parodie of pastiche is. De geleerden zijn er nog niet uit, maar worden ingehaald door de realiteit nu The Matrix Reloaded met oordverdovend geweld haar entree maakt. Dit vervolg, hoewel in veel opzichten een typische sequel, zal de discussie opnieuw doen oplaaien.

De film opent met een lange sequentie in Zion (de enige nog overgebleven menselijke stad), waar het team van Morpheus terug komt van een missie. The Wachowski Brothers lossen hier direct het voor mij grootste probleem van The Matrix op: is het echt zo erg om in een computersimulatie te leven? Ignorance is bliss, tenslotte. Ja, zo blijkt, want de echte mensenwereld in The Matrix Reloaded is een multiculturele samenleving waarin geen problemen ontstaan, maar waar verschillende 'rassen' gebroederlijk naast elkaar leven. Het is een aardige aanvulling op de thematiek van het eerste deel te suggereren dat interraciale problemen door de overheersing van computers veroorzaakt worden. De verheerlijking van het menselijke ras, die hier onvermijdelijk bij om de hoek komt kijken, moet dan maar door de vingers gezien worden.

Maar het verhaal draait natuurlijk nog steeds om Neo, en die heeft een droom. Die droom heeft niets met de net genoemde interraciale samenleving te maken, maar des te meer met liefje Trinity, die in de betreffende droom het leven laat. Aanleiding voor die nachtmerrie blijkt het bericht dat de machines binnen 72 uur Zion willen veroveren om de stad door de Sentinels (de octopusachtige wezens die ook al in het eerste deel te zien waren) te laten vernietigen. Tegen de wil van Captain Ballard (Roy Jones jr.) wil Morpheus opnieuw op expeditie om Neo het Orakel te laten bezoeken. Zij zal hem advies geven over hoe te handelen. Dat advies luidt: ga op zoek naar de 'Keymaker', de man die alle deuren kent in de Matrix, en dus ook de deur die leidt naar de backbone van de nepwereld. Eenmaal aanbeland bij de beste man blijkt het overigens geen mythische figuur te zijn, maar een oude Chinese man in een kamer vol ouderwetse sleutels. Niet alles in de wereld van The Matrix Reloaded is ingewikkeld.

Op filosofisch gebied is er zoals te verwachten viel wat minder te beleven in dit tweede deel. Dat wil echter niet zeggen dat the 'food for thought'-machine helemaal tot stilstand is gekomen, maar de theorieën zijn dunner gezaaid en meer dan eens hebben ze met het verhaal zelf niet zo gek veel te maken. Neo houdt bij een bezoek aan de machines die Zion draaiende houden een gesprek over de diezelfde apparaten. De conclusie: zelfs de machines van nu hebben al een enorme macht over ons. Leuk (hoewel natuurlijk verre van vernieuwend), maar met de plot heeft het weinig van doen. Gelukkig zijn er ook genoeg momenten waarop die combinatie wel goed werkt. Neo's gesprek met het orakel is hier een goed voorbeeld van en levert de meest interessante ideeën op van deze film: Het gaat er niet om welke beslissing je neemt, maar dat je hem leert te begrijpen. Dat is een theorie die de rest van de speelduur af en toe terug komt. Op die momenten ontstijgt The Matrix Reloaded het niveau van een standaard vervolg, een trend die helaas niet de hele film lang wordt vast gehouden. Daarvoor is het geheel niet evenwichtig genoeg en komen te grote gedeeltes van de film niet uit de verf.

Nieuw is de humor, die dit keer een veel prominentere plek inneemt. Dat gaat soms ten koste van de personages, met name Agent Smith is hier bij lange na niet zo dreigend als in deel één. Smith, die via een merkwaardige constructie weer tot leven is geroepen, heeft een manier gevonden om zichzelf te klonen. Scènes tussen de verschillende klonen levert grappen op in het genre 'hee, jij hier?', wat zijn op zich interessante karakterontwikkeling teniet doet. Smith's nu al legendarische welkomstwoord 'Misssster Anderson´ leidt inmiddels een eigen leven. Het personage is boeiend genoeg, maar de vermenselijking van deze machine had nog veel intrigerender kunnen zijn. Geslaagder is het personage Merovingian (Lambert Wilson), een Fransman en één van de obstakels in de zoektocht naar The Keyman. Hij blijkt geenszins van plan Morpheus, Trinity en Neo van hulp te zijn, en steekt een preek af over de relatie tussen oorzaak en gevolg. Hoewel dat op zich weer een geforceerde manier is om het filosofiegehalte op te krikken, zijn de humoristische monologen die Wilson in de mond worden gelegd ronduit hilarisch.

The Matrix Reloaded mist echter wat The Matrix bijzonder maakte: het door middel van actiescènes een verhaal vertellen. De sequentie waarin Neo Agent Smith in de metro bevecht bijvoorbeeld laat op spectaculaire manier de ontwikkeling van 'The One' zien, waardoor deze scène niet alleen visueel interessant was. Deze keer lukt dat de Wachowksi's een stuk minder goed. De in de trailer al getoonde sequentie waarin Neo met honderden klonen van Agent Smith de strijd aan gaat draagt bijzonder weinig bij aan de plot, staat daar zelfs bijna los van. Het gaat hier alleen om het tonen van de verder ontwikkelde technieken, wat overigens heel lang heel goed lukt. De choreografieën zijn absoluut nog beter dan in het eerste deel en de scène is filmisch gezien één van de hoogtepunten van The Matrix Reloaded, totdat de makers in hun enthousiasme een stap te ver gaan. Op het moment dat de gedachte 'dit kan niet beter' zich opdringt blijkt dat ook zo te zijn, want de overtreffende trap komt duidelijk uit de computer. Het is overigens het enige echt storende effect in een verder (uiteraard) technisch superieure film.

Die andere grote actiescène, de 14 minuten durende achtervolging, is namelijk nagenoeg foutloos en zal de meeste historische waarde blijken te hebben. Niet alleen worden de acrobatiek, gewichtsloosheid en onbegrensde bewegingsvrijheid naar een nieuw plan getild, ook de point-of-view die de Wachowski's gebruiken is een schot in de roos. Op de motor gezeten kruizen we spookrijdend onder vrachtwagens door. Dit beweeglijke perspectief maakt deze op zich al spectaculaire scène een instant klassieker. Hier blijkt ook dat het digitaliseren van personages prima kan werken, als het maar op kleine schaal gebeurt. De techniek is nog niet klaar voor massaal gebruik zoals in de vechtscène tussen Neo en Smith, maar mits gedoseerd ingezet heeft het zeker een meerwaarde. Opnieuw stopt het narratief hier trouwens vrijwel helemaal, maar dat mag de pret zeker tijdens het kijken niet drukken.

Voor bijna elk pluspunt valt helaas wel een minpunt te noemen. Zo zijn de bijrollen veel te talrijk in aantal, en worden de talenten van Monica Belucci en Jada Pinkett Smith te grabbel gegooid. Natuurlijk kan aangedragen worden dat hun rollen in het in november verwachte The Matrix Revolutions waarschijnlijk groter zijn, maar dat maakt deze film er niet beter op. Een teveel aan informatie is een ander heikel punt in de film, zeker naarmate het einde dichterbij komt. De sleutelscène waarin Neo met de architect van de verschillende versies van de Matrix praat is voor mensen die de film blanco (dat wil zeggen: zonder diepgaande kennis van de eerste film en/of de Animatrix-serie) bekijken absolute abacadabra. De antwoorden die hij daar krijgt over de Prophecy van Morpheus en wat het inhoudt om 'The One' te zijn zullen dan ook rauw op het dak van veel bezoekers vallen. Dit een belangrijke link met de conclusie van de trilogie en er had dus wat meer moeite gedaan moeten worden om dit uit te leggen. Opnieuw kan worden tegengeworpen dat dit het tweede deel van een trilogie is, met alle problemen van dien, maar ook nu kunnen deze argumenten simpel worden weerlegd: daar heeft de kijker immers niets mee te maken.

Een tegenvaller dus? Ja, maar alleen voor iemand die onbelezen de film ingaat. De vrij negatieve buzz had mij het ergste doen vermoeden, maar de schade valt mee. Natuurlijk ligt de nadruk meer op de actie dan op het verhaal en de belofte die de makers deden met The Matrix hebben ze nog niet ingelost. Ze hebben hem echter ook niet verbroken en dat is al heel wat. Er lijkt vooralsnog meer achter de Matrix schuil te gaan dan gebakken lucht, hoewel de precieze vorm nog niet duidelijk is. De fouten die de broertjes Wachowski maken kunnen en mogen niet worden ontkend, maar minder intrigerend wordt het concept er zeker niet op. Ik ben nog steeds verdomd benieuwd hoe diep dat konijnenhol nou eigenlijk is, maar The Matrix Reloaded stelt het antwoord op die vraag een maand of 6 uit.