Kindertaalontwikkeling

Waarom is kindertaalontwikkeling zo belangrijk?

Taalontwikkeling staat aan het begin van alle verstandelijke ontwikkeling. Rekenen heeft in het begin vooral te maken met taal, lezen ontstaat uit taal, vakken zoals aardrijkskunde en geschiedenis zijn natuurlijk talig. Spreekbeurten, gesprekken voeren, informatie geven en krijgen, contacten leggen: allemaal taal. Wanneer een kind zich niet goed ontwikkelt merk je dit vaak als eerste aan de taal. Maar ook veel ontwikkelingsproblemen hebben een uitingsvorm via kenmerken in de taalontwikkeling.

Als je goed bekijkt hoe de taalverwerving verloopt, valt vooral op dat kinderen tijdens het leerproces heel veel zelf doen. Hun omgeving legt niet uit hoe de taal in elkaar zit. Mensen gebruiken taal tegen het kind en het kind volgt hun voorbeeld. Maar puur nadoen is er nauwelijks bij. Kinderen apen niet zomaar na wat er tegen ze gezegd wordt; ze bouwen vanaf het allereerste begin stap voor stap aan een systeem van regels waar je woorden en zinnen mee kunt maken. Daar zijn ze uitzonderlijk goed in, in het ontdekken van de juiste regels. Taalkundigen noemen dit vermogen het ‘aangeboren taalvermogen’. Het is ‘aangeboren’ omdat het een eigenschap is van alle mensen ter wereld. Het is een ‘taalvermogen’ omdat het speciaal geschikt is voor het leren van een taal. Zoals we een gezichtsvermogen hebben, en een denkvermogen, hebben we ook een taalvermogen.

Hoewel kinderen goed zijn in het ontdekken van taalregels, gaat er natuurlijk altijd wat fout. Uitzonderingen op de regels zorgen vaak voor problemen. Die problemen zijn voor een kindertaalonderzoeker interessant, want ze geven een kijkje in de regels die het kind ontdekt heeft. Neem bijvoorbeeld de verledentijden van een werkwoord. Bij de meeste werkwoorden in het Nederlands maak je een verleden tijd door –te of –de achter het werkwoord te zetten:

ik praat – ik praatte

ik lach – ik lachte

ik veeg – ik veegde

ik dweil – ik dweilde

Veel kinderen leren als ze ongeveer drie jaar oud zijn om op deze manier de verledentijd van een werkwoord maken. Maar ze passen die regel ook vaak toe bij werkwoorden die nu juist een uitzondering vormen. Dit wordt overgeneralisatie genoemd. Zo kun je een kleuter horen zeggen: de hond loopte in het water, en ik zwemde kei hard! Omdat deze vormen geen gewone Nederlandse woorden zijn, kunnen we ervan uitgaan dat ze die niet van volwassenen hebben gehoord. In feite tonen deze fouten juist aan dat het kind een regel heeft geleerd, maar nog niet precies weet dat er ook uitzonderingen op die regel zijn.

De creativiteit van kinderen gaat natuurlijk veel verder dan alleen het maken van een verkeerde verledentijd of een verkeerd meervoud. Veel kinderen verzinnen zelf allerlei nieuwe woorden, die vaak veel logischer zijn dan de woorden die wij bedacht hebben, zoals streeppaard voor zebra, of sneeuwboot voor slee. Sommige van die woorden blijven heel lang in gebruik binnen een familietaal, andere woorden verdwijnen min of meer ongemerkt als het kind de normale Nederlandse uitdrukking ontdekt.

Via de website van Ouders Online hebben verschillende ouders de woorden ingestuurd die hun kinderen zelf hadden bedacht voor dagelijkse dingen. Het zijn nieuwe Nederlandse woorden, waaraan je goed kunt zien dat ze door sprekers van het Nederlands bedacht zijn. Ze klinken Nederlands, ze volgen vaak de regels van het Nederlands, maar ze zijn toch nieuw.

Een levend bewijs dat de kinderen die die woorden bedachten niet zomaar napraten wat er tegen ze gezegd wordt, maar dat zij – net als volwassen Nederlanders – het Nederlands zo goed kennen dat ze het zelf kunnen vernieuwen en aanvullen met nieuwe woorden.

Is het waar dat baby's al bezig zijn met de taal van hun moeder als ze nog in de baarmoeder zitten? Wanneer en hoe leren we taal?

Baby's zijn inderdaad al voor hun geboorte met taal bezig. In de baarmoeder horen ze de gedempte stem van hun moeder en zo krijgen ze al heel wat informatie over de intonatie van taaluitingen mee. Jonge kinderen zijn heel gevoelig voor intonatie. Als ze zes à zeven maanden oud zijn hebben ze al door of hun iets gevraagd wordt of dat ze een waarschuwing krijgen. Baby's maken allerlei geluidjes als ze nog maar enkele maanden oud zijn. Ook als ze doof zijn. Dan zijn ze de honderd verschillende spieren van hun spraakorgaan aan het trainen. De meest rare klanken kunnen ze dan produceren, waaronder heel veel exotische klanken die ze niet in hun omgeving gehoord kunnen hebben. De eerste klanken van baby's zijn hoogstwaarschijnlijk overal in de wereld hetzelfde. Zo beginnen bijna alle kinderen met labialen (open- en dichtmaken van de mond: p, b, w), gecombineerd met klinkers. Maar als ze zes à zeven maanden oud zijn, is hun gebrabbel al behoorlijk taal specifiek. Onderzoekers legden het gebrabbel van kinderen van 6 tot 8 maanden uit de hele wereld voor aan volwassenen. Die konden vrij nauwkeurig aangeven welke baby's uit hun taalgebied kwamen. Als baby's tien maanden oud zijn, zullen ze vooral de klanken waarnemen die ze uit de taal van hun naaste omgeving kennen. De kennis van andere klanken die ze konden produceren gaat dan snel verloren.

Die eerste vijftig woorden, daar doen kinderen heel lang over. Maar als ze die eenmaal onder de knie hebben, leren ze binnen enkele maanden vliegensvlug honderden woorden bij. Hoe komt het dat er zo’n groot verschil zit in het leertempo?

Als pasgeborene weet je niet precies wat taal is. Uit je omgeving komt een brij van klanken en geluiden op je af. Daar moet je vat op krijgen. Waarschijnlijk slaan baby's in het begin hele zinnen op als klanken. Langzaamaan leren ze die klankbrij in te delen. Dat doen ze met hulp van hun kennis van verschillende intonatiepatronen van zinnen. Ze ontdekken al vlug dat in dat taalaanbod kleine brokjes informatie zitten: woorden. Lettergrepen herkennen ze ook snel. Gedurende een paar maanden is een baby druk bezig met het ontwerpen van een systeem waarmee hij ongeveer vijftig woorden uit z'n omgeving kan oppikken en uitspreken. Als dat basissysteem er eenmaal is, wordt het razendsnel met nieuwe woorden aangevuld."