De onnodige boerenoorlog
De onnodige boerenoorlog?
Ruim honderd jaar geleden woedde er in Zuid-Afrika een oorlog die de geschiedenis van het land in belangrijke mate heeft beïnvloed en waarvan de effecten nog altijd voelbaar zijn. Deze Anglo-Boerenoorlog (1899-1902) lokte destijds wereldwijd hevige verontwaardiging uit omdat deze werd gezien als een strijd tussen David en Goliath: twee kleine Boerenrepubliekjes tegen het machtige Britse Rijk. De fascinatie voor de strijd tussen Boer en Brit is nooit verdwenen. In deze guerrilla kwamen duizenden mensen om, leed het ‘onverslaanbare’ Engeland een enorme nederlaag tegen een ‘paar Boeren’. Bovendien werd voor in de historie de strijd ook via de media gevoerd en werden mensen opgesloten in concentratiekampen.
Reden genoeg om deze laatste imperialistische oorlog van de negentiende eeuw eens grondig te onderzoeken. Door de hedendaagse Brit wordt de strijd als ‘onnodig en smerig’ omschreven. Kan er worden gesteld dat al het verdriet, de pijn en de doden voor niets zijn geweest? Aan de hand van een drietal vragen geeft dit artikel antwoord op de hoofdvraag: was de Boerenoorlog onnodig? De deelvragen zijn achtereenvolgens: wat waren de oorzaken van de Boerenoorlog?, Hoe was het verloop? En Wat waren de gevolgen van de oorlogen op zowel korte als lange termijn? In dit stuk zijn zowel interviews en artikelen van Boeren als van Britten verwerkt om het beeld zo volledig mogelijk te maken. Om de geschiedenis van Zuid-Afrika te begrijpen is het absoluut noodzakelijk iets te weten over de beide Boerenoorlogen. Ze hebben immers enorme invloed hebben gehad op de loop van de geschiedenis en de identiteit van de Afrikaan.
Wat eraan vooraf ging
Zuid-Afrika werd lang voor de komst van de kolonisten al bewoond door de Khoikhoi, de San, de Xhosa en de Zoeloes. In 1652 landde de Nederlander Jan van Riebeeck op Kaap de Goede Hoop, het zuidelijkste puntje van Afrika. De Hollanders namen in rap tempo bezit van de kaap, waarbij ze de oorspronkelijke bewoners verdreven en vele nederzettingen bouwden. Kaapstad groeide uit tot een belangrijke havenstad, bevolkt door allerlei verschillende mensen. De blanke Boeren, die buiten de stad woonden, hadden een geheel eigen levensstijl en spraken hun eigen taal. Ze kregen de bijnamen ‘Boeren’ en ‘Afrikaners’.
De Britten komen eraan
In 1806 kwam de door de Hollanders gestichte Kaapkolonie onder Brits gezag. De Republiek der Verenigde Nederlanden was namelijk veroverd door Napoleon. Het nieuwe en strenge Engelse bewind voerde radicale veranderingen door. Zo werden in 1828 vrije, gekleurde mensen voor de wet gelijk gesteld aan blanken en de slavernij werd afgeschaft. Onder de Nederlandse Boeren veroorzaakte dit nogal wat commotie. Wegens hun christelijke achtergrond hadden ze weinig begrip voor deze maatregelen. Ze voelden zich ernstig bedreigd in hun levensstijl, waardoor er een grote uittocht van naar schatting vijftienduizend Afrikaners op gang kwam. De boerderijen werden achtergelaten, goederen werden in huifkarren geladen en samen met hun families trokken ze nog verder het binnenland van Zuid-Afrika in. Na deze ‘epische tocht’ streken de zogenaamde Voortrekkers neer in gebieden bevolkt door de Zoeloes. De laatsten verzetten zich hevig tegen de kolonisten, maar na een bloedige strijd wonnen de Boeren. Om te ontsnappen aan het Engelse bewind ontstonden de drie Boerenrepublieken; Transvaal, Natal en Oranjevrijstaat. De laatste twee vielen geheel buiten controle van de Engelsen.
De oorzaken van de eerste Boerenoorlog
Twee tegengestelde politieke ideologieën vormden de aanleiding voor beide Boerenoorlogen.
Het imperialistische Engeland streefde naar een noord-zuid verbinding van alle koloniën in Afrika: de Kaap-Cairo lijn. Wegens zowel als economische redenen als prestige wilden ze de macht in Zuid-Afrika. Het Afrikaanse nationalisme van de Boeren stond hier lijnrecht tegenover. Zij verlangden volledige onafhankelijkheid. De Afrikaners hadden niet voor niets het Europa achter zich gelaten, wat de Engelsen nu weer meebrachten. De Britten waren uiteraard niet blij met het onafhankelijkheidsstreven, maar lieten de Boeren voorlopig hun gang gaan. Toen in 1866 diamanten en goud in de bodem van een Boerenrepubliek werden ontdekt, wilde Groot-Brittannië alsnog een einde maken aan het zelfbestuur. In eerste instantie streefden de Engelsen naar de vorming van een confederatie, een losse samenwerking tussen de verschillende staten. In een poging de Boeren gunstig te stemmen onderwierpen de Britten eerst de zwarten, vijanden van de Boeren, aan hun gezag. Na een van de grootste nederlagen in de Britse geschiedenis versloegen ze de zwarte bevolking. Transvaal wilde echter geen confederatie en op 12 februari 1877 werd de Zuid-Afrikaanse Republiek geannexeerd door de Britten. De heersende ontevredenheid onder de Transvaalse Boeren en een verzetsbeweging, leidden tot de eerste Boerenoorlog.
De oorzaken van de tweede Boerenoorlog
In 1886 begon er een nieuwe fase in het conflict toen er ook in Witwatersrand goud werd ontdekt. Dit was het startsein voor de grootste ‘goldrush’ uit de geschiedenis. De vele goudzoekers die naar de Boerenrepublieken trokken, werden door de Afrikaners gezien als een bedreiging voor de onafhankelijkheid. Deze blanke ‘uitlanders’ hadden net als de zwarten geen politieke rechten. Een Boer vertelt hoe de Britten hiervan gebruik maakten: ‘Ik weet nog goed dat in december van 1895 vijfhonderd gewapende Britste avonturiers onder leiding van L.S. Jameson probeerden de macht in Transvaal over te nemen. Ze trachtten grote onrust te creëren door een opstand onder de Uitlanders te ontketenen. Deze inferieure gelukszoekers hebben helemaal niet dezelfde rechten als wij blanken. Gelukkig kwamen onze Boerencommando’s snel in actie en mislukte deze ‘Jameson Raid’ jammerlijk. Na deze gebeurtenis waren ik en vele anderen er volledig van overtuigd dat de Britten vast besloten waren de onafhankelijkheid van de Afrikaners aan te tasten. In andere landen werden we afgeschilderd als onkundig, primitief, dom, lui, vuil en onbetrouwbaar. Nog een aanwijzing dat de Britten van ons afwilden.” Een anonieme Britse soldaat denkt hier anders over: “De situatie binnen Transvaal begon uit de hand te lopen en de blanke immigranten werden flink onderdrukt. Wij konden niet anders dan de Boerenrepubliek aanpakken en stemrecht eisen voor de mensen in Transvaal. Het moest maar eens afgelopen zijn met het weifelende, zenuwachtige, lastige en onhandelbare bestuur van Kruger. Naast het vervullen van onze morele plicht, kregen wij zo ook nog een beetje invloed op de goudvoorraden in Transvaal. Hier hadden wij recht op, aangezien Zuid-Afrika eigenlijk aan Engeland toebehoort. We hadden net meer dan 10.000 man richting Zuid-Afrika gestuurd. Kruger wilde geen enkele concessie meer doen en reageerde hierop met een ultimatum, waarin hij terugtrekking van de Britse troepen eiste. Dit werd in ons land met hoongelach ontvangen. The Times meldde dat het tegen theetijd met de beide republieken in oorlog zal zijn en er werd over gesproken als de ‘tea time war’. Ook zat ik met officiers te praten in de mess-tent en ze zeiden op luchtige toon: ‘met Kerstmis kunnen we in Pretoria dineren.’ ” Dit was het begin van de tweede Boerenoorlog.
Het verloop van de eerste Boerenoorlog
De eerste strijd tussen de Boerenkolonisten en Groot-Brittannië duurde van 1880 tot 1881.
De Boeren commandant Ben Viljoen vertelt over de organisatie: “Het moeilijkste was nog deze klagende personen allen tevreden te stellen op de een of andere wijze. Voor den ouden Koning Salomo, begaafd met zooveel wijsheid, zou zulk een taak zeer licht zijn geweest; voor mij, den eenvoudigen Boerenzoon, niet begunstigd met zelfs een greintje van Salomo’s talent, was het een der moeilijkste oogenblikken die ik ooit doorleefd had. Ik toch had hier te doen met een deelversbevolking, samengesteld uit zooveel verschillende nationaliteiten en een commando van ongedisciplineerde, vrije burgers . Daarom vochten we een guerrillastrijd. We waren gewoon gekleed en beschikten over vele verschillende soorten geweren. Van de Fransen en de Duitsers kregen we allerlei moderne wapens, zoals rookloos kruit. Ons grote voordeel was de kennis die we hadden over de omgeving. Voor de Engelsen was alles onbekend, maar wij wisten vaak vele sluiproutes. Om allerlei nietigheden werd er verlof geven. Op het weglopen was zogenaamd straf gezet maar er werd geen toezicht gehouden. Ge ziet, hoe gemoedelijk we oorlog voerden.”
Volgens luitenant Harry Lamin ging het er bij de Engelsen heel anders aan toe: “Bij ons werd alles strak georganiseerd. In tegenstelling tot de minderwaardige Boeren hadden wij de beschikking over goede moderne wapens en andere uitrustingsstukken. We deden niet aan een barbaarse guerrillastrijd, maar hanteerden de statische gevechtsmethodes.” De verschillen in
en en uitrusting maakten de partijen zeer aan elkaar gewaagd.
Na verschillende slagen achter de rug te hebben, vond in de nacht van 26 op 27 februari 1881 de slag om Majuba plaats. De Britten hadden de zuidkant van de berg Majuba bezet en werden van drie kanten door Boerenlegers aangevallen. De Engelsen stonden, ook met hun reserves machteloos tegen de kogels van de Boeren en leden een vreselijke nederlaag. Tot op de dag van vandaag zijn de Boeren erg trots op hun overwinning. Op 21 maart 1881 tekenden de Britten een vredesovereenkomst en Transvaal bleef een onafhankelijke staat. Kapitein Nugent van het 60ste regiment infanterie vertelde over een van de gevechten: “De grond voor me kwam door de kogels letterlijk omhoog in een stofregen en het lawaai van het onophoudelijk vuren van de Mausers, dat echode tegen de rotsen tussen de heuvel en het bos er beneden, scheen zich met elk ander geluid te vermengen tot een uitgerekt afschuwelijk gehuil Halverwege het terras keek ik over mijn schouder en ik moet bekennen dat ik van afschuw vervuld werd door wat ik zag. S. was vlak naast mij, en nog een paar anderen maar het hele terrein, dat we al hadden veroverd lag bezaaid met lijken.”
Het verloop van de tweede Boerenoorlog
Op 11 oktober 1889, na het verstrijken van het ultimatum, begon de tweede Boerenoorlog. De Britten hadden hun troepensterkte opgevoerd tot honderdduizend, maar ook de Boeren grepen naar de wapens; “Het merendeel van de weerbare mannen tussen 16 en 60 jaar moesten zich met een paard, geweer en munitie bij hun commando melden. We hadden er ruim zestigduizend bij elkaar. Ons plan was het Engelse leger zo snel mogelijk grote schade toe te brengen, voordat er versterkingen van overzee zouden arriveren. Door verrassingsaanvallen wilden we ze in het nauw drijven.” Zo vertelde de Boer Jan Celliers.
De Boeren wonnen eerst. Binnen één week boekten de Boeren drie verschillende overwinningen op de Britten. Een Engelsman vertelt: “Deze ‘black week’ zoals wij hem noemden, had beslissend kunnen worden als de Boeren in de aanval waren gegaan, maar de veel te voorzichtige en bejaarde Boerengeneraals wachtten veel te lang. Wij sloegen onbarmhartig terug. Na de aankomst van onze versterking konden we beginnen met tegenaanvallen. Al in het voorjaar van 1890 hadden we de hoofdsteden van Oranje Vrijstaat en Transvaal in ons bezit.”
Een guerrilla
Hierop volgde een twee jaar durende guerrillaoorlog. Een Boer gaf hierbij uitleg: “Wij wilden de communicatielijnen en bevoorrading van het Britse leger aanvallen en vernietigen. Ook vochten we aan de hand van raids, verrassende aanvallende ondernemingen.” Engelsen reageerden hierop met het vernielen van boerderijen, het in beslag nemen van voedsel en het inrichten van concentratiekampen, waarin de familieleden van de Boeren werden vastgehouden”. Deze tactiek die de Britten met succes toepasten heet de tactiek van de verschroeide aarde.
“Op deze manier probeerden we het moreel van de Boeren te breken,” zo vertelt stafofficier Robberts. “het moest maar eens afgelopen zijn met de zogenaamde raids. De beste manier om de inwoners te laten weten dat dit niet straffeloos kan doorgaan, is het verbanden van hun boerderijen. De oorlogsimpasse doorbreken kon alleen door de Boeren in aantallen te verminderen en ze hun van hun ondersteuningsgebied te ontdoen. Dit waren paarden, koeien, schapen, vrouwen en kinderen.”
De vrouw van ex-commandant J. Steyn schrijft over de verschrikkingen: “In december kwam de vijand bij ons aan huis. Ze namen net zoveel goederen mee als ze wilden en namen heel brutaal voedsel mee. Ze dreigde eerst om het huis in de brand te steken en daarna om mijn dochter Catharina met een geweer neer te schieten. Een van de officieren gaf het beval mijn dochter neer te schieten en toen is het huis op Slootkraal afgebrand. Ik kreeg nog deze brief in mijn handen gedrukt om aan mijn man te geven: ‘I am leaving your wife and Mrs Uijs in the wretched place they have to live in. If you had any compassion on you women, you would surrender to superior force and not prolong a hopeless struggle. RB Firman, Lt. Colonel.’ Om deze verwoesters te ontvluchtten, namen we toevlucht in grotten en spelonken.”
Maar getuigenissen komen ook van de andere kant. Zo vertelt luitenant van de Remington Tigers: “The worst moment is when you first come to the house. The people thought we had called for refreshments and one of the women went to get milk. We had to tell them that we had to burn the place down. I simply didn’t know which way to look… I gave the inmates, three women and some children, ten minutes to clear their clothes and things out of the house, and my men then fetched bundles of straw and we proceeded to burn it down. The old grandmother was very angry… The women cried and the children stood by lodging with large frightened eyes at the burning house.”
Nog een Boer, Jan Celliers, aan het woord: ”Vele Boerenfamilies hebben hun plaatsen verlaten en zich bij ons gevoegd. Huisraad en al wat maar verder meegevoerd kon worden zijn op de wagens geladen. En tussen al dat goed zitten de vrouwen en kinderen ingepakt – nat, hongerig, ellendig. O God! Ons hart bloedde bij het aanzien van al deze ellende en wij vragen: hoe lang nog Heer, en wat moet er nog volgen?”
De concentratiekampen
De massale verbranding van de boerderijen veroorzaakte het verlies van het eigen onderhoud van de bewoners daarvan. Een Engelse leidinggevende vertelt erover: “De enige oplossing was het onderbrengen van de mensen in kampen. Ons leger werd verantwoordelijk gesteld voor hun onderhoud en welzijn. Ook waren de vrouwen en kinderen een grote ondersteuning voor de Boeren, die we op deze manier weg konden nemen.
Maar de bedoeling was ze gewoon op te vangen en te voorzien in hun dagelijkse behoeften. ‘None of them could be simply left on the field to starve’ ”.
Mevrouw Barry vertelt over de werkelijke situatie: “De rantsoenen waren verschrikkelijk laag. Verse groente, melk, zeep, voer voor koeien en goede medische zorg was er niet. Overal waren zieken en vele baby’s stierven. Epidemieën braken uit en al meer dan 60.000 mensen zaten opgesloten in deze kampen”.
Het einde is in zicht
In de loop van 1901 kregen beide partijen genoeg van de oorlog en er werd een begin gemaakt met vredesonderhandelingen. Op 31 mei 1902 werd de Vrede van Vereeniging getekend.
De gevolgen van de eerste Boerenoorlog
Het gevolg van de eerste Boerenoorlog, voor de Boeren ook wel de eerste Vrijheidsoorlog was vooral van de Boeren van grote betekenis. Meneer Scholtz legt dit uit: “Ook al was de veldslag van Majuba in omvang erg klein in vergelijking met andere veldslagen uit de wereldgeschiedenis, het was toch van enorm belang voor ons. ‘Het halfbeschaafde volk’ won van de wereldmacht Engeland. Op de korte termijn werd het Britse politieke beleid in Afrika ingrijpend veranderd en het kolonialisme kreeg een nieuwe dimensie. Het belangrijkste wat deze oorlog met ons heeft gedaan is het creëren van een samenhorigheidsgevoel, een stamgevoel onder ons Boeren. Dit werd nog eens versterkt door de talloze sympathiebetuigingen die we kregen vanuit bijvoorbeeld Nederland en Vlaanderen. Een Afrikaanse identiteit met een eigen taal en cultuur was een feit. Tot op de dag van vandaag eren wij onze strijders en ze zijn een aansporing om voor onze vrijheid te blijven vechten.”
De Engelsen dachten hier anders over, zo vertelt Jack Humber: “De overwinning van deze halfbeschaafde Boeren konden wij niet accepteren. We waren een van de grootste krijgsmachten ter wereld en tegen een paar van deze Boeren konden wij het niet opnemen. Koningin Victoria sprak ons toe met de woorden: ‘I do not like peace before we have retrieved our honor. ’ Wij Britten zonnen op wraak en dit kwam tot uiting in de tweede Boerenoorlog. Onze nieuwe strijdkreet werd: Remember Majuba.”
De gevolgen van de tweede Boerenoorlog
Na de tweede oorlog kwam er de Vrede van Vereeniging. Dit had al op korte termijn verregaande gevolgen. De Boeren kregen politieke macht over twee Boerenrepublieken. Er was zelfbestuur, maar geen volledige onafhankelijkheid. De Boeren ontvingen 3 miljoen pond schadevergoeding en Nederlands en Engels werden gelijkwaardige talen. Op de lange termijn werden Engels en Afrikaans uitgeroepen tot de officiële talen van Zuid-Afrika. In de nieuwe kolonies kwam ook volledige handelsvrijheid, wat de binnenlandse handel deed bloeien.
Uiteindelijk kwam op 31 mei 1910 de Unie van Zuid-Afrika tot stand, waarbij de kolonies samen verder gingen onder één regering.
De ideeën dat de zwarten minderwaardig waren zijn nooit verdwenen en de nieuwe regering baseerde zich op het idee van de ‘Apartheid’.
Het leed ondervonden in deze oorlog is niet met statistieken te weer te geven, maar toch nog een aantal cijfers. Het dodental aan de kant van de Boeren lag aan het einde rond de 35.000 en nog eens 16.000 kwamen om in de kampen. Van de meer dan 87.000 burghers die aan deze oorlog deelnamen kwamen er 7000 om. De prijs was voor de Britten het hoogst. Meer dan 20.000 militairen kwamen om en velen keerden als invaliden terug naar huis. Ook werden er financiële offers gedaan. De kosten om de twee Boerenstaatjes aan het imperium toe te voegen bedroegen meer dan 210 miljoen pond. “Deze oorlogen waren de prijs voor een nieuwe ontwikkeling in de staatkundige verhoudingen in de wereld. In het mooie Zuid-Afrika heeft men niet alleen de prijs van de Boerenoorlog, ook die van de apartheid moeten betalen met veel geweld om te bereiken wat er nu is: een vredig, democratisch land, dat niet voor niets twee Nobelprijswinnaars voor de vrede bezit. ”
Karel Schoeman vertelt over het verschil tussen voor en na de oorlog: “Soms als ik eraan terugdenk, lijkt het alsof het de oorlog was die een scheiding in onze levens teweeg heeft gebracht, waardooor alles scherp verdeel is geworden in vóór en ná de oorlog. Maar in werkelijkheid was de verdeeldheid er altijd al geweest, alleen onzichtbaar voor ons, er was overheen gestuukt, net zoals met barsten in de muur dichtplakt met behangpapier; maar de scheuren liepen gewoon door. .”
Bil Nasson denkt dat de oorlogen ook hebben geleid tot de Apartheid: “De Vrede van Vereeninging droeg er niets aan bij het probleem van de positie van de Afrikanen, de kleurlingen en de Indiërs op te lossen. De Boerengeneraals hadden geen enkele druk uitgeoefend voor gelijke rechten. Dit wijst erop dat ze meer belang hadden bij een nieuwe imperialistische koloniale politiek. De Britten wonnen de oorlog maar verloren de vrede.”
Smerig en onnodig?
Tot op de dag van vandaag worden beide oorlogen beschreven als ‘smerig en onnodig’. Omdat deze oorlogen een van de eerste mediaoorlogen vormden is er veel onderzoek naar gedaan. Er bestaan boeken en websites met als titel de onnodige Boerenoorlogen. Maar was de oorlog ook overbodig? Toen de Boeren aan hun Grote Trek begonnen, was hun doel te ontsnappen aan het Britse bewind, onafhankelijke staten op te bouwen en zo op on-Europese en geheel eigen wijze te leven. De Britten streefden juist naar één groot Brits rijk, waarbij de Boerenstaten in de weg lagen. De Eerste oorlog wonnen de Boeren, maar de tweede keer was de overwinning aan Britse zijde. De Boeren kwamen dus weer opnieuw onder Brits bewind, datgene waarvoor ze juist waren gevlucht.
De conferentie van Bloemfontein, enkele weken voor het begin van de oorlog, had ook heel anders kunnen verlopen. Wanneer beide parijen hadden ingestemd met de arbitrage van een onafhankelijke commissie van wijze mannen, dan hadden zij ongetwijfeld de verschillen van meningen en lopende conflicten opgelost. De Boerenoorlogen hebben bij zowel de Boeren als de Britten als de zwarte bevolking tot enorme verliezen en ontmenselijking geleid. Het heeft enorme hoeveelheden mensenlevens, materiaal en geld gekost. Uiteindelijk hebben de Boeren hun oorspronkelijke doel niet bereikt, het lijkt er dus inderdaad op dat de oorlogen onnodig waren.
De strijd tegen de Britten heeft echter onder de Boeren wel een sterk gevoel van nationalisme gecreëerd. De Boeren voelden zich voor het eerst één in de strijd tegen de vijand. Ze hebben kunnen bewijzen dat ze strijders zijn die vasthouden aan hun ideeën en idealen. Dit nationalistische gevoel leeft tot op de dag van vandaag nog onder de Afrikaners.
De geschiedenis terugspoelen en kijken hoe die was verlopen zonder de Boerenoorlog is helaas niet mogelijk. Er kan dan ook niet worden gesteld dat de strijd onnodig was. Kennelijk waren er twee oorlogen en de Apartheid voor nodig om uiteindelijk de huidige democratie te bereiken. Alle offers lijken op het eerste gezicht misschien zinloos, maar uiteindelijk hebben de oorlogen een onuitwisbaar spoor achtergelaten in de geschiedenis van Zuid Afrika en daarmee zowel de geschiedenis als de identiteit van de Afrikaners zelf enorm veranderd. Het is achteraf altijd gemakkelijk om te stellen dat er een onafhankelijke commissie had moeten worden ingesteld. De geschiedenis heeft echter een ander verloop gehad.
Hoofdvraag
Waren de Boerenoorlogen onnodig?
Deelvragen
1. Wat waren de oorzaken van de Boerenoorlogen?
2. Hoe zijn de oorlogen verlopen?
3. Wat waren de gevolgen van de oorlogen op korte en lange termijn?
Bronnen
Boeken
1. Pharos - Geschiedenis voor de tweede fase vwo, themaboek
Ronald van Kesteren
ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2003
ISBN: 9006 461598
2. De onnodige Boerenoorlog - deel 1
Math Verstegen
Uitgeverij Aprilis – Zaltbommel, 2003
ISBN 90 5994 005 9
3. De onnodige Boerenoorlog – deel 2
Math Verstegen
Uitgeverij Aprilis – Zaltbommel, 2005
ISDN 90 5994 038 5
4. Boer en Brit: ooggetuigen en schrijvers over de Anglo-Boerenoorlog in Zuid-Afrika
Ena Jansen en Wilfred Jockheere (samenstellers)
Amsterdam University Press, 2001
ISBN 90 5356 429 2
5. De Boerenoorlog: Nederlandse fotografen aan het front
Louis Zweers
SDU – Den Haag, 1999
ISBN 90 12 08772 4
Internet:
- http://home.hccnet.nl/p.v.delft/geschiedenis/index.html - De Boerenoorlogen, Leendert-Jan Verhappen en Bart van Delft, aanleiding, verloop en gevolgen
- http://www.icon.co.za/~dup42/abw.htm - The centenary of the Anglo-Boer War
- http://www.boer.co.za/boerwar/weber.html - The Boer war remembered, Mark Weber, algemene informatie
- http://www.boer.co.za/majuba/majuba.htm - Slag bij Majuba, 27 februari 1881
-
http://www.boer.co.za/boerwar/1bvo/1stevryheidsoorlog.htm - De eerste Vrijheidsoorlog
- http://www.nrc.nl/W2/Nieuws/2000/05/26/Vp/bk2.html - Krantenartikel: Strijd voor de verzoening, honderd jaar na de Boerenoorlog – Lolke van der Heide
- http://www.geschiedenis.nl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=235 – PDF: Boerenoorlog, Philip Vos, verloop
- http://www.wsws.org/articles/1999/sep1999/boer-s29.shtml - Artikel over kolonialisme in Afrika: BBC Radio retrospective on the Anglo-Boer war, 1899-1902, Brian Smith
- http://www.nrc.nl/europa/in_europa/article804151.ece/Zwart_Zuid-Afrika_herwaardeert_de_Boerenoorlog Krantenartikel: Zwart Zuid-Afrika herwaardeert de Boerenoorlog, Lolke van der Heide
- http://www.scholieren.com/werkstukken/16189 - Werkstuk geschiedenis Boerenoorlog, Bastijn Vermeulen
- http://www.boer.co.za/majuba/die_veldslag_van_majuba.htm - Die veldslag van Majuba en die betekenis daarvan
- http://www.militair.net/Oorlogen/Eerste%20boerenoorlog/Conclusie/ - Eerste Boerenoorlog: ontstaan, oorlog, conclusie
- http://www.collegenet.nl/index_mainframe.php?mainframe=http%3A%2F%2Fwww.collegenet.nl%2Fstudiemateriaal%2Fverslagen.php%3Fverslag_id%3D4881 – Geschiedenis, verdeel en heers, over de verdeling van Afrika in de koloniale tijd.
De onnodige boerenoorlog?
Ruim honderd jaar geleden woedde er in Zuid-Afrika een oorlog die de geschiedenis van het land in belangrijke mate heeft beïnvloed en waarvan de effecten nog altijd voelbaar zijn. Deze Anglo-Boerenoorlog (1899-1902) lokte destijds wereldwijd hevige verontwaardiging uit omdat deze werd gezien als een strijd tussen David en Goliath: twee kleine Boerenrepubliekjes tegen het machtige Britse Rijk. De fascinatie voor de strijd tussen Boer en Brit is nooit verdwenen. In deze guerrilla kwamen duizenden mensen om, leed het ‘onverslaanbare’ Engeland een enorme nederlaag tegen een ‘paar Boeren’. Bovendien werd voor in de historie de strijd ook via de media gevoerd en werden mensen opgesloten in concentratiekampen.
Reden genoeg om deze laatste imperialistische oorlog van de negentiende eeuw eens grondig te onderzoeken. Door de hedendaagse Brit wordt de strijd als ‘onnodig en smerig’ omschreven. Kan er worden gesteld dat al het verdriet, de pijn en de doden voor niets zijn geweest? Aan de hand van een drietal vragen geeft dit artikel antwoord op de hoofdvraag: was de Boerenoorlog onnodig? De deelvragen zijn achtereenvolgens: wat waren de oorzaken van de Boerenoorlog?, Hoe was het verloop? En Wat waren de gevolgen van de oorlogen op zowel korte als lange termijn? In dit stuk zijn zowel interviews en artikelen van Boeren als van Britten verwerkt om het beeld zo volledig mogelijk te maken. Om de geschiedenis van Zuid-Afrika te begrijpen is het absoluut noodzakelijk iets te weten over de beide Boerenoorlogen. Ze hebben immers enorme invloed hebben gehad op de loop van de geschiedenis en de identiteit van de Afrikaan.
Zuid-Afrika werd lang voor de komst van de kolonisten al bewoond door de Khoikhoi, de San, de Xhosa en de Zoeloes. In 1652 landde de Nederlander Jan van Riebeeck op Kaap de Goede Hoop, het zuidelijkste puntje van Afrika. De Hollanders namen in rap tempo bezit van de kaap, waarbij ze de oorspronkelijke bewoners verdreven en vele nederzettingen bouwden. Kaapstad groeide uit tot een belangrijke havenstad, bevolkt door allerlei verschillende mensen. De blanke Boeren, die buiten de stad woonden, hadden een geheel eigen levensstijl en spraken hun eigen taal. Ze kregen de bijnamen ‘Boeren’ en ‘Afrikaners’.
De Britten komen eraan
In 1806 kwam de door de Hollanders gestichte Kaapkolonie onder Brits gezag. De Republiek der Verenigde Nederlanden was namelijk veroverd door Napoleon. Het nieuwe en strenge Engelse bewind voerde radicale veranderingen door. Zo werden in 1828 vrije, gekleurde mensen voor de wet gelijk gesteld aan blanken en de slavernij werd afgeschaft. Onder de Nederlandse Boeren veroorzaakte dit nogal wat commotie. Wegens hun christelijke achtergrond hadden ze weinig begrip voor deze maatregelen. Ze voelden zich ernstig bedreigd in hun levensstijl, waardoor er een grote uittocht van naar schatting vijftienduizend Afrikaners op gang kwam. De boerderijen werden achtergelaten, goederen werden in huifkarren geladen en samen met hun families trokken ze nog verder het binnenland van Zuid-Afrika in. Na deze ‘epische tocht’ streken de zogenaamde Voortrekkers neer in gebieden bevolkt door de Zoeloes. De laatsten verzetten zich hevig tegen de kolonisten, maar na een bloedige strijd wonnen de Boeren. Om te ontsnappen aan het Engelse bewind ontstonden de drie Boerenrepublieken; Transvaal, Natal en Oranjevrijstaat. De laatste twee vielen geheel buiten controle van de Engelsen.
De oorzaken van de eerste Boerenoorlog
Twee tegengestelde politieke ideologieën vormden de aanleiding voor beide Boerenoorlogen.
Het imperialistische Engeland streefde naar een noord-zuid verbinding van alle koloniën in Afrika: de Kaap-Cairo lijn. Wegens zowel als economische redenen als prestige wilden ze de macht in Zuid-Afrika. Het Afrikaanse nationalisme van de Boeren stond hier lijnrecht tegenover. Zij verlangden volledige onafhankelijkheid. De Afrikaners hadden niet voor niets het Europa achter zich gelaten, wat de Engelsen nu weer meebrachten. De Britten waren uiteraard niet blij met het onafhankelijkheidsstreven, maar lieten de Boeren voorlopig hun gang gaan. Toen in 1866 diamanten en goud in de bodem van een Boerenrepubliek werden ontdekt, wilde Groot-Brittannië alsnog een einde maken aan het zelfbestuur. In eerste instantie streefden de Engelsen naar de vorming van een confederatie, een losse samenwerking tussen de verschillende staten. In een poging de Boeren gunstig te stemmen onderwierpen de Britten eerst de zwarten, vijanden van de Boeren, aan hun gezag. Na een van de grootste nederlagen in de Britse geschiedenis versloegen ze de zwarte bevolking. Transvaal wilde echter geen confederatie en op 12 februari 1877 werd de Zuid-Afrikaanse Republiek geannexeerd door de Britten. De heersende ontevredenheid onder de Transvaalse Boeren en een verzetsbeweging, leidden tot de eerste Boerenoorlog.
De oorzaken van de tweede Boerenoorlog
In 1886 begon er een nieuwe fase in het conflict toen er ook in Witwatersrand goud werd ontdekt. Dit was het startsein voor de grootste ‘goldrush’ uit de geschiedenis. De vele goudzoekers die naar de Boerenrepublieken trokken, werden door de Afrikaners gezien als een bedreiging voor de onafhankelijkheid. Deze blanke ‘uitlanders’ hadden net als de zwarten geen politieke rechten. Een Boer vertelt hoe de Britten hiervan gebruik maakten: ‘Ik weet nog goed dat in december van 1895 vijfhonderd gewapende Britste avonturiers onder leiding van L.S. Jameson probeerden de macht in Transvaal over te nemen. Ze trachtten grote onrust te creëren door een opstand onder de Uitlanders te ontketenen. Deze inferieure gelukszoekers hebben helemaal niet dezelfde rechten als wij blanken. Gelukkig kwamen onze Boerencommando’s snel in actie en mislukte deze ‘Jameson Raid’ jammerlijk. Na deze gebeurtenis waren ik en vele anderen er volledig van overtuigd dat de Britten vast besloten waren de onafhankelijkheid van de Afrikaners aan te tasten. In andere landen werden we afgeschilderd als onkundig, primitief, dom, lui, vuil en onbetrouwbaar. Nog een aanwijzing dat de Britten van ons afwilden.” Een anonieme Britse soldaat denkt hier anders over: “De situatie binnen Transvaal begon uit de hand te lopen en de blanke immigranten werden flink onderdrukt. Wij konden niet anders dan de Boerenrepubliek aanpakken en stemrecht eisen voor de mensen in Transvaal. Het moest maar eens afgelopen zijn met het weifelende, zenuwachtige, lastige en onhandelbare bestuur van Kruger. Naast het vervullen van onze morele plicht, kregen wij zo ook nog een beetje invloed op de goudvoorraden in Transvaal. Hier hadden wij recht op, aangezien Zuid-Afrika eigenlijk aan Engeland toebehoort. We hadden net meer dan 10.000 man richting Zuid-Afrika gestuurd. Kruger wilde geen enkele concessie meer doen en reageerde hierop met een ultimatum, waarin hij terugtrekking van de Britse troepen eiste. Dit werd in ons land met hoongelach ontvangen. The Times meldde dat het tegen theetijd met de beide republieken in oorlog zal zijn en er werd over gesproken als de ‘tea time war’. Ook zat ik met officiers te praten in de mess-tent en ze zeiden op luchtige toon: ‘met Kerstmis kunnen we in Pretoria dineren.’ ” Dit was het begin van de tweede Boerenoorlog.
Het verloop van de eerste Boerenoorlog
De eerste strijd tussen de Boerenkolonisten en Groot-Brittannië duurde van 1880 tot 1881.
Volgens luitenant Harry Lamin ging het er bij de Engelsen heel anders aan toe: “Bij ons werd alles strak georganiseerd. In tegenstelling tot de minderwaardige Boeren hadden wij de beschikking over goede moderne wapens en andere uitrustingsstukken. We deden niet aan een barbaarse guerrillastrijd, maar hanteerden de statische gevechtsmethodes.” De verschillen in
en en uitrusting maakten de partijen zeer aan elkaar gewaagd.
Na verschillende slagen achter de rug te hebben, vond in de nacht van 26 op 27 februari 1881 de slag om Majuba plaats. De Britten hadden de zuidkant van de berg Majuba bezet en werden van drie kanten door Boerenlegers aangevallen. De Engelsen stonden, ook met hun reserves machteloos tegen de kogels van de Boeren en leden een vreselijke nederlaag. Tot op de dag van vandaag zijn de Boeren erg trots op hun overwinning. Op 21 maart 1881 tekenden de Britten een vredesovereenkomst en Transvaal bleef een onafhankelijke staat. Kapitein Nugent van het 60ste regiment infanterie vertelde over een van de gevechten: “De grond voor me kwam door de kogels letterlijk omhoog in een stofregen en het lawaai van het onophoudelijk vuren van de Mausers, dat echode tegen de rotsen tussen de heuvel en het bos er beneden, scheen zich met elk ander geluid te vermengen tot een uitgerekt afschuwelijk gehuil Halverwege het terras keek ik over mijn schouder en ik moet bekennen dat ik van afschuw vervuld werd door wat ik zag. S. was vlak naast mij, en nog een paar anderen maar het hele terrein, dat we al hadden veroverd lag bezaaid met lijken.”
Het verloop van de tweede Boerenoorlog
Op 11 oktober 1889, na het verstrijken van het ultimatum, begon de tweede Boerenoorlog. De Britten hadden hun troepensterkte opgevoerd tot honderdduizend, maar ook de Boeren grepen naar de wapens; “Het merendeel van de weerbare mannen tussen 16 en 60 jaar moesten zich met een paard, geweer en munitie bij hun commando melden. We hadden er ruim zestigduizend bij elkaar. Ons plan was het Engelse leger zo snel mogelijk grote schade toe te brengen, voordat er versterkingen van overzee zouden arriveren. Door verrassingsaanvallen wilden we ze in het nauw drijven.” Zo vertelde de Boer Jan Celliers.
De Boeren wonnen eerst. Binnen één week boekten de Boeren drie verschillende overwinningen op de Britten. Een Engelsman vertelt: “Deze ‘black week’ zoals wij hem noemden, had beslissend kunnen worden als de Boeren in de aanval waren gegaan, maar de veel te voorzichtige en bejaarde Boerengeneraals wachtten veel te lang. Wij sloegen onbarmhartig terug. Na de aankomst van onze versterking konden we beginnen met tegenaanvallen. Al in het voorjaar van 1890 hadden we de hoofdsteden van Oranje Vrijstaat en Transvaal in ons bezit.”
Een guerrilla
Hierop volgde een twee jaar durende guerrillaoorlog. Een Boer gaf hierbij uitleg: “Wij wilden de communicatielijnen en bevoorrading van het Britse leger aanvallen en vernietigen. Ook vochten we aan de hand van raids, verrassende aanvallende ondernemingen.” Engelsen reageerden hierop met het vernielen van boerderijen, het in beslag nemen van voedsel en het inrichten van concentratiekampen, waarin de familieleden van de Boeren werden vastgehouden”. Deze tactiek die de Britten met succes toepasten heet de tactiek van de verschroeide aarde.
“Op deze manier probeerden we het moreel van de Boeren te breken,” zo vertelt stafofficier Robberts. “het moest maar eens afgelopen zijn met de zogenaamde raids. De beste manier om de inwoners te laten weten dat dit niet straffeloos kan doorgaan, is het verbanden van hun boerderijen. De oorlogsimpasse doorbreken kon alleen door de Boeren in aantallen te verminderen en ze hun van hun ondersteuningsgebied te ontdoen. Dit waren paarden, koeien, schapen, vrouwen en kinderen.”
Maar getuigenissen komen ook van de andere kant. Zo vertelt luitenant van de Remington Tigers: “The worst moment is when you first come to the house. The people thought we had called for refreshments and one of the women went to get milk. We had to tell them that we had to burn the place down. I simply didn’t know which way to look… I gave the inmates, three women and some children, ten minutes to clear their clothes and things out of the house, and my men then fetched bundles of straw and we proceeded to burn it down. The old grandmother was very angry… The women cried and the children stood by lodging with large frightened eyes at the burning house.”
Nog een Boer, Jan Celliers, aan het woord: ”Vele Boerenfamilies hebben hun plaatsen verlaten en zich bij ons gevoegd. Huisraad en al wat maar verder meegevoerd kon worden zijn op de wagens geladen. En tussen al dat goed zitten de vrouwen en kinderen ingepakt – nat, hongerig, ellendig. O God! Ons hart bloedde bij het aanzien van al deze ellende en wij vragen: hoe lang nog Heer, en wat moet er nog volgen?”
De concentratiekampen
De massale verbranding van de boerderijen veroorzaakte het verlies van het eigen onderhoud van de bewoners daarvan. Een Engelse leidinggevende vertelt erover: “De enige oplossing was het onderbrengen van de mensen in kampen. Ons leger werd verantwoordelijk gesteld voor hun onderhoud en welzijn. Ook waren de vrouwen en kinderen een grote ondersteuning voor de Boeren, die we op deze manier weg konden nemen.
Maar de bedoeling was ze gewoon op te vangen en te voorzien in hun dagelijkse behoeften. ‘None of them could be simply left on the field to starve’ ”.
Mevrouw Barry vertelt over de werkelijke situatie: “De rantsoenen waren verschrikkelijk laag. Verse groente, melk, zeep, voer voor koeien en goede medische zorg was er niet. Overal waren zieken en vele baby’s stierven. Epidemieën braken uit en al meer dan 60.000 mensen zaten opgesloten in deze kampen”.
Het einde is in zicht
In de loop van 1901 kregen beide partijen genoeg van de oorlog en er werd een begin gemaakt met vredesonderhandelingen. Op 31 mei 1902 werd de Vrede van Vereeniging getekend.
De gevolgen van de eerste Boerenoorlog
Het gevolg van de eerste Boerenoorlog, voor de Boeren ook wel de eerste Vrijheidsoorlog was vooral van de Boeren van grote betekenis. Meneer Scholtz legt dit uit: “Ook al was de veldslag van Majuba in omvang erg klein in vergelijking met andere veldslagen uit de wereldgeschiedenis, het was toch van enorm belang voor ons. ‘Het halfbeschaafde volk’ won van de wereldmacht Engeland. Op de korte termijn werd het Britse politieke beleid in Afrika ingrijpend veranderd en het kolonialisme kreeg een nieuwe dimensie. Het belangrijkste wat deze oorlog met ons heeft gedaan is het creëren van een samenhorigheidsgevoel, een stamgevoel onder ons Boeren. Dit werd nog eens versterkt door de talloze sympathiebetuigingen die we kregen vanuit bijvoorbeeld Nederland en Vlaanderen. Een Afrikaanse identiteit met een eigen taal en cultuur was een feit. Tot op de dag van vandaag eren wij onze strijders en ze zijn een aansporing om voor onze vrijheid te blijven vechten.”
De Engelsen dachten hier anders over, zo vertelt Jack Humber: “De overwinning van deze halfbeschaafde Boeren konden wij niet accepteren. We waren een van de grootste krijgsmachten ter wereld en tegen een paar van deze Boeren konden wij het niet opnemen. Koningin Victoria sprak ons toe met de woorden: ‘I do not like peace before we have retrieved our honor. ’ Wij Britten zonnen op wraak en dit kwam tot uiting in de tweede Boerenoorlog. Onze nieuwe strijdkreet werd: Remember Majuba.”
Na de tweede oorlog kwam er de Vrede van Vereeniging. Dit had al op korte termijn verregaande gevolgen. De Boeren kregen politieke macht over twee Boerenrepublieken. Er was zelfbestuur, maar geen volledige onafhankelijkheid. De Boeren ontvingen 3 miljoen pond schadevergoeding en Nederlands en Engels werden gelijkwaardige talen. Op de lange termijn werden Engels en Afrikaans uitgeroepen tot de officiële talen van Zuid-Afrika. In de nieuwe kolonies kwam ook volledige handelsvrijheid, wat de binnenlandse handel deed bloeien.
Uiteindelijk kwam op 31 mei 1910 de Unie van Zuid-Afrika tot stand, waarbij de kolonies samen verder gingen onder één regering.
De ideeën dat de zwarten minderwaardig waren zijn nooit verdwenen en de nieuwe regering baseerde zich op het idee van de ‘Apartheid’.
Het leed ondervonden in deze oorlog is niet met statistieken te weer te geven, maar toch nog een aantal cijfers. Het dodental aan de kant van de Boeren lag aan het einde rond de 35.000 en nog eens 16.000 kwamen om in de kampen. Van de meer dan 87.000 burghers die aan deze oorlog deelnamen kwamen er 7000 om. De prijs was voor de Britten het hoogst. Meer dan 20.000 militairen kwamen om en velen keerden als invaliden terug naar huis. Ook werden er financiële offers gedaan. De kosten om de twee Boerenstaatjes aan het imperium toe te voegen bedroegen meer dan 210 miljoen pond. “Deze oorlogen waren de prijs voor een nieuwe ontwikkeling in de staatkundige verhoudingen in de wereld. In het mooie Zuid-Afrika heeft men niet alleen de prijs van de Boerenoorlog, ook die van de apartheid moeten betalen met veel geweld om te bereiken wat er nu is: een vredig, democratisch land, dat niet voor niets twee Nobelprijswinnaars voor de vrede bezit. ”
Karel Schoeman vertelt over het verschil tussen voor en na de oorlog: “Soms als ik eraan terugdenk, lijkt het alsof het de oorlog was die een scheiding in onze levens teweeg heeft gebracht, waardooor alles scherp verdeel is geworden in vóór en ná de oorlog. Maar in werkelijkheid was de verdeeldheid er altijd al geweest, alleen onzichtbaar voor ons, er was overheen gestuukt, net zoals met barsten in de muur dichtplakt met behangpapier; maar de scheuren liepen gewoon door. .”
Bil Nasson denkt dat de oorlogen ook hebben geleid tot de Apartheid: “De Vrede van Vereeninging droeg er niets aan bij het probleem van de positie van de Afrikanen, de kleurlingen en de Indiërs op te lossen. De Boerengeneraals hadden geen enkele druk uitgeoefend voor gelijke rechten. Dit wijst erop dat ze meer belang hadden bij een nieuwe imperialistische koloniale politiek. De Britten wonnen de oorlog maar verloren de vrede.”
Smerig en onnodig?
Tot op de dag van vandaag worden beide oorlogen beschreven als ‘smerig en onnodig’. Omdat deze oorlogen een van de eerste mediaoorlogen vormden is er veel onderzoek naar gedaan. Er bestaan boeken en websites met als titel de onnodige Boerenoorlogen. Maar was de oorlog ook overbodig? Toen de Boeren aan hun Grote Trek begonnen, was hun doel te ontsnappen aan het Britse bewind, onafhankelijke staten op te bouwen en zo op on-Europese en geheel eigen wijze te leven. De Britten streefden juist naar één groot Brits rijk, waarbij de Boerenstaten in de weg lagen. De Eerste oorlog wonnen de Boeren, maar de tweede keer was de overwinning aan Britse zijde. De Boeren kwamen dus weer opnieuw onder Brits bewind, datgene waarvoor ze juist waren gevlucht.
De conferentie van Bloemfontein, enkele weken voor het begin van de oorlog, had ook heel anders kunnen verlopen. Wanneer beide parijen hadden ingestemd met de arbitrage van een onafhankelijke commissie van wijze mannen, dan hadden zij ongetwijfeld de verschillen van meningen en lopende conflicten opgelost. De Boerenoorlogen hebben bij zowel de Boeren als de Britten als de zwarte bevolking tot enorme verliezen en ontmenselijking geleid. Het heeft enorme hoeveelheden mensenlevens, materiaal en geld gekost. Uiteindelijk hebben de Boeren hun oorspronkelijke doel niet bereikt, het lijkt er dus inderdaad op dat de oorlogen onnodig waren.
De geschiedenis terugspoelen en kijken hoe die was verlopen zonder de Boerenoorlog is helaas niet mogelijk. Er kan dan ook niet worden gesteld dat de strijd onnodig was. Kennelijk waren er twee oorlogen en de Apartheid voor nodig om uiteindelijk de huidige democratie te bereiken. Alle offers lijken op het eerste gezicht misschien zinloos, maar uiteindelijk hebben de oorlogen een onuitwisbaar spoor achtergelaten in de geschiedenis van Zuid Afrika en daarmee zowel de geschiedenis als de identiteit van de Afrikaners zelf enorm veranderd. Het is achteraf altijd gemakkelijk om te stellen dat er een onafhankelijke commissie had moeten worden ingesteld. De geschiedenis heeft echter een ander verloop gehad.
Hoofdvraag
Waren de Boerenoorlogen onnodig?
Deelvragen
1. Wat waren de oorzaken van de Boerenoorlogen?
2. Hoe zijn de oorlogen verlopen?
3. Wat waren de gevolgen van de oorlogen op korte en lange termijn?
Bronnen
Boeken
1. Pharos - Geschiedenis voor de tweede fase vwo, themaboek
Ronald van Kesteren
ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2003
ISBN: 9006 461598
2. De onnodige Boerenoorlog - deel 1
Math Verstegen
Uitgeverij Aprilis – Zaltbommel, 2003
ISBN 90 5994 005 9
3. De onnodige Boerenoorlog – deel 2
Math Verstegen
Uitgeverij Aprilis – Zaltbommel, 2005
ISDN 90 5994 038 5
Ena Jansen en Wilfred Jockheere (samenstellers)
Amsterdam University Press, 2001
ISBN 90 5356 429 2
5. De Boerenoorlog: Nederlandse fotografen aan het front
Louis Zweers
SDU – Den Haag, 1999
ISBN 90 12 08772 4
Internet:
- http://home.hccnet.nl/p.v.delft/geschiedenis/index.html - De Boerenoorlogen, Leendert-Jan Verhappen en Bart van Delft, aanleiding, verloop en gevolgen
- http://www.icon.co.za/~dup42/abw.htm - The centenary of the Anglo-Boer War
- http://www.boer.co.za/boerwar/weber.html - The Boer war remembered, Mark Weber, algemene informatie
- http://www.boer.co.za/majuba/majuba.htm - Slag bij Majuba, 27 februari 1881
-
- http://www.nrc.nl/W2/Nieuws/2000/05/26/Vp/bk2.html - Krantenartikel: Strijd voor de verzoening, honderd jaar na de Boerenoorlog – Lolke van der Heide
- http://www.geschiedenis.nl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=235 – PDF: Boerenoorlog, Philip Vos, verloop
- http://www.wsws.org/articles/1999/sep1999/boer-s29.shtml - Artikel over kolonialisme in Afrika: BBC Radio retrospective on the Anglo-Boer war, 1899-1902, Brian Smith
- http://www.nrc.nl/europa/in_europa/article804151.ece/Zwart_Zuid-Afrika_herwaardeert_de_Boerenoorlog Krantenartikel: Zwart Zuid-Afrika herwaardeert de Boerenoorlog, Lolke van der Heide
- http://www.scholieren.com/werkstukken/16189 - Werkstuk geschiedenis Boerenoorlog, Bastijn Vermeulen
- http://www.militair.net/Oorlogen/Eerste%20boerenoorlog/Conclusie/ - Eerste Boerenoorlog: ontstaan, oorlog, conclusie
- http://www.collegenet.nl/index_mainframe.php?mainframe=http%3A%2F%2Fwww.collegenet.nl%2Fstudiemateriaal%2Fverslagen.php%3Fverslag_id%3D4881 – Geschiedenis, verdeel en heers, over de verdeling van Afrika in de koloniale tijd.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden