Hoe handelen de Verenigde Staten - onder leiding van G.W. Bush - ten opzichte van de ethiek in het Irak-conflict?

§ 1 Inleiding
Het begint allemaal met de verkiezingen van 7 november 2000, waar George W. Bush tot president van de Verenigde Staten wordt gekozen met een minderheid, 47,9%1 van alle stemmen. Door het complexe kiesstelsel wordt tegenstander Al Gore net geen president, terwijl hij er - volgens het totaal aantal stemmen - wel recht op had. Hij kreeg 48,4%1 van de stemmen.
Een klein jaar later boren twee vliegtuigen zich in de Twin Towers, New York. Bush krijgt het zwaar te verduren. Hij houdt zich goed staande en slaat met harde hand terug. De oorlog in Afghanistan gaat van start en Bush wordt steeds populairder. Na de blitzkrieg in Azië zit Bush dus goed in het zadel. De economie begint te herstellen en Bush besluit om dan oude bekende Saddam Hussein van de troon te stoten. De Irak oorlog wordt lang uitgesteld, bondgenoten hebben er geen zin in. Ze zien te veel bezwaren. Toch wil de VS doorzetten en met een kleine schare van 'vrienden' zetten ze voet aan wal in het Zuiden van Irak. Bagdad wordt veroverd en uiteindelijk wordt zelfs Hussein gevangen.
De negatieve punten uit Bush' regeerperiode worden maar even weggemoffeld. Zo blijkt later dat de gevangenen van de oorlog in Afghanistan op een stukje Cuba zitten waar het Internationale recht geen invloed heeft. De media schrijven uitgebreid over dit 'schandaal'. De gevangen worden onmenselijk behandelt, maar er lijkt niks tegen te doen. De politici spreken er schande van, maar in feite gebeurt er niets. Een berisping aan het adres van de VS de schaadt natuurlijk relatie met de machtigste van de wereld, het is dus geen optie.
Ondertussen gaan de Verenigde Staten gewoon door, terwijl ze de buitenwereld hard negeren.

Ik vind dit onderwerp heel interessant, want Amerika trekt zich al jaren weinig aan van de rest van de wereld, en de president voelt zich de machtigste op aarde. Het gaat maar door, en steeds stemt Europa gewoon in met de veranderingen. Het is eigenlijk niet meer te tolereren en toch gebeurt het. De rechten van de mens komen in gevaar, de hele wereld wordt in de greep van Amerika vastgehouden. Ik vraag me af in hoeverre dit nog ethisch handelen genoemd kan worden en hoe dit verder moet. Daarom is mijn hoofdvraag als volgt:

Hoe handelen de Verenigde Staten - onder leiding van G.W. Bush - ten opzichte van de ethiek in het Irak-conflict?

Om deze hoofdvraag te kunnen beantwoorden heb ik de volgende deelvragen opgesteld:
1. Wat is de recente buitenlandpolitiek en belangrijke veranderingen daarin?
2. Hoe reageert het buitenland op de politiek van deelvraag 1?
3. In hoeverre stroken de handelingen van de VS niet met de algemene ethische opvattingen?
4. Wat zijn de mogelijke oplossingen voor het probleem?

1Bron: Political Parties around the World/www.electionworld.org/unitedstates.htm

§ 2 Beantwoording Deelvragen

§2.1 Wat is de recente buitenlandpolitiek en de veranderingen daarin?

Amerika is idealistisch. Al vanaf het begin, toen de onafhankelijkheid werd afgezworen. Vele rasechte Amerikanen zijn overtuigd van de beginselen van hun staat: de vrijheid en onafhankelijkheid. De politiek vindt daar natuurlijk ook zijn oorsprong in. Voor een lange tijd hield Amerika zich zoveel mogelijk afzijdig. Pas in de Tweede Wereldoorlog (meer dan een eeuw na de oprichting van de Verenigde Staten van Amerika) bemoeide de VS zich echt met Europa. Vanaf toen heeft Amerika zijn macht uitgebreid, en zijn de bemoeienissen van Amerika versterkt.
De buitenlandpolitiek van nu is voortgekomen uit de grote economische en politieke invloed van de VS in de wereld. Oftewel, de VS gaat zijn eigen gang, bemoeit zich niet met andere landen, zolang zij hen maar niet tot last zijn. Dat de VS hen wel tot last zou kunnen zijn, speelt geen rol.
Het kapitalisme en individualisme van de VS zijn belangrijk en eigenlijk niets kan dat verhinderen. Zolang de Amerikanen geld verdienen en niet in hun macht worden bedreigd is alles goed. Dit is terug te vinden in de talloze interventies van Amerika, zonder de toestemming van de VN, die daar toch voor bedoeld was. Het opzeggen van het Kyoto-verdrag, het kernstopakkoord en het uitblijven van de erkenning van het Internationaal Strafhof in Den Haag zijn maar enkele voorbeelden.
In 1997 is in Washington het Project for the New American Century (PNAC) opgericht. Het doel van het PNAC is wereldwijd een systeem in te voeren van markteconomie en democratie. Amerika gaat er namelijk vanuit dat dit het beste is voor vrede en vrijheid. Om dit te kunnen bereiken moet er eerst een grote troepenmacht komen in de landen waar er nog geen markteconomie of democratie is. In het rapport 'Rebuilding America's Defenses' (2000) staat: 'De VS probeert al decennia een meer permanente rol te spelen in de nationale veiligheid van de Golf. Terwijl het onopgeloste conflict met Irak daartoe de onmiddellijke rechtvaardiging verschaft, overstijgt de noodzaak voor een substantiële aanwezigheid van Amerikaanse macht in de Golf het onderwerp van Saddam Husseins regime.' Vooral die laatste zin is opzienbarend. De Irak-oorlog is blijkbaar een 'smoesje' om Amerika macht te verschaffen in het Midden-Oosten. Nadat Bush aan het bewind is gekomen, is deze visie alleen maar versterkt. Was de PNAC in de tijd van Clinton nog vooral een denktank, nu is de PNAC een onderdeel van het buitenlands beleid geworden. De organisaties die vroeger het buitenlandbeleid bepaalden, zijn geneutraliseerd en hebben weinig meer te zeggen. Bush heeft zijn eigen adviseurs en commissies ingesteld, die allemaal de doelen van de PNAC nastreven. Men denkt nu in goed-kwaad, zwart-wit. Kwaad? Dan moet Amerika erachteraan.
Dat is duidelijk. De vrijheid, - die in Amerika een van de hoogste waarden in de samenleving is - wordt in het buitenland dus geschonden. Onder het mom van ''bevrijding'' gaan de Verenigde Staten gewoon hun gang.

§ 2.2 Hoe reageert het buitenland op de politiek van deelvraag 1?

Omdat 'Het buitenland' een te groot begrip is, splits ik het op in de landen van de Europese Unie en de NAVO (de transatlantische verbindingen), de VN en de overige wereld. Ten eerste dus Europa. Volgens Prof. Dr. Rob de Wijk, verbonden aan het instituut Clingendael groeit er een kloof tussen de VS en Europa. Niet zozeer in economisch of militair opzicht, maar vooral tussen de normen van beide gebieden. Dit is heel gevaarlijk, want twee partijen met dezelfde normen kunnen goed bij elkaar blijven. Normen vormen het fundament van de relatie tussen de beide machten. Europa reageert hevig. De Franse en Duitse regeringsleiders hielden hun poot stijf toen Amerika vroeg om steun bij de oorlog in Irak. De Duitse minister Däubler-Gmelin vergeleek Hitler zelfs met Bush. Duitsland kreeg dan ook veel 'teleurstellingen' te verwerken. Duitsland was ontevreden met het aan de macht komen van Bush, met de afwijzing van het Kyoto-verdrag, met de dreigende afschaffing van het ABM-verdrag (een verdrag over raketten) en met de terugtrekking van VS-troepen uit de balkan. Duitsland is fel voorstander van de NAVO, en bij de besprekingen daar ging Duitsland tegen de VS in. De ambassadeur van Amerika waarschuwde dat Duitsland wat meer middelen zou verschaffen in de oplossing van het conflict. Kortom, er heerste en heerst nu nog steeds een gespannen relatie tussen Amerika en Duitsland. Rob Aspeslagh vindt dat er snel een verbetering moet komen in de relatie. Dit omdat een anti-Amerika houding geen oplossing zal bieden voor het hegmonistische Amerika. Frankrijk is het eens met Duitsland. Premier Raffarin zei in een Algemene Vergadering over de oorlog in Irak: ''Oorlog kan slechts een beëindiging van een proces zijn, en geen onontkoombaar doel.'' De NAVO is verdeeld. Doordat zowel Amerika als Frankrijk en Duitsland in de NAVO zitting hebben, is er onenigheid binnen deze organisatie. De landen die wel steun in Irak geven, zoals Spanje, Nederland en landen uit het voormalig Oostblok met als aanvoerder Polen, staan lijnrecht tegenover landen als Duitsland en Frankrijk. 27 april werd bekend dat Spanje zijn troepen terugtrekt. Ze zijn bang voor verdere aanslagen, nadat in Madrid bomaanslagen enkele treinen volledig verwoestten. Premier Zapatero: ''We hadden nooit naar Irak moeten gaan, daarom moeten we nu zo snel mogelijk naar Spanje terug keren.'' Dit geeft blijk van de ontevredenheid over de manier waarop de Amerikanen - de duidelijke leiding van dit project - de missie aan het uitvoeren is.
Nu de gevechten voorbij zijn, gaan de landen toch samen werken aan een opbouw in Irak. Zowel Duitsland als Frankrijk hebben toegezegd middelen beschikbaar te stellen voor projecten in Irak, de eenheid in Europa is daarmee wat versterkt. Het is echter wel duidelijk dat de VS niet zomaar alle bondgenoten achter zich krijgt en dat er dus eindelijk eens duidelijk verzet is geweest tegen de Amerikaanse plannen. Dan de Verenigde Naties. Een organisatie van 191 landen. Machtig in de wereld zou je zeggen. Dat valt helaas tegen. Amerika heeft - en dat is duidelijk geworden na de situatie in Irak - zoveel macht, dat de VN veiligheidsraad niet opgewassen is tegen de wil van de VS. Toen bleek dat de veiligheidsraad geen toestemming zou geven voor de interventie, ging de VS haar eigen gang en werd de VN omzeild. In feite betekent dit dat de Verenigde Staten zich niets van de VN aantrekken en dus dat de Veiligheidsraad een nutteloos orgaan is, de grote inspanningen ten spijt. De enige organisatie waarmee de rest van de wereld gehoopt had Amerika nog enigszins te remmen, is dus nu waardeloos geworden. Amerika heeft vrij spel. Mocht Bush nu Syrië willen binnenvallen, hij zal het voor elkaar krijgen, misschien onder nog hevigere kritiek, maar lukken zal het hem.
En de rest van de wereld? Wat vinden zij ervan? Van veel landen is er geen duidelijke reactie bekend, vanuit de Islamitische wereld natuurlijk wel. Turkije is fel tegen de oorlog geweest, maar heeft onder grote druk toch de Amerikanen in hun land toegelaten. De andere landen met een islamitische regering zijn tegen de oorlog, omdat ze zich als moslim èn als antiamerikanisten verbonden voelen met de bevolking en het regime in Irak. Vanuit Afrika en Zuid-Amerika hoort men weinig. Wel heeft Cuba, verbaasd en laconiek gereageerd toen bleek dat Bush dit land niet noemde in het rijtje van 'het as van het kwaad'. Aangezien er altijd een zeer gespannen verhouding is geweest en er vaak over Cuba gezegd is dat daar de terroristen zitten, hield Bush zich dus bijzonder stil over dit gebied.

§ 2.3 In hoeverre stroken de handelingen van de VS niet met de algemene ethische opvattingen?

Om te kunnen kijken of de Amerikaanse regering nog wel ethisch handelt, splits ik de 'ethiek' in de verschillende stromingen. Per ethische stroming kijk ik in hoeverre de VS aan de definitie van 'goed' voldoet.
Ten eerste: Het utilisme. Bij het utilisme staat het gevolg van de handeling centraal. Als het gevolg zorgt voor een groter overwicht van goed over kwaad dan bij welke andere oplossing ook, dan is die handeling de beste oplossing. Het is dus belangrijk hoeveel mensen beter worden van, in dit geval, de bemoeienissen van de Verenigde Staten in de wereld. Het belangrijkste voorbeeld, Irak, toont aan dat er - in ieder geval op korte termijn - weinig verbetering is opgetreden voor de burger. Weliswaar is er een tiran van de troon gestoten, en zijn de zijnen nu niet meer heer en meester in Irak, toch is de bevolking nog armer dan daarvoor. De Amerikanen stuiten op steeds meer verzet, iets dat nu ook in de media steeds meer aandacht krijgt. Irakezen hebben het zwaar. Nu Amerika de macht aan het kwijtraken is, en de vele aanslagen getuigen daarvan, heerst er veel onenigheid in Irak. Zoals gezegd, Spanje trekt zich terug, de situatie in Irak is dus verre van ideaal. Het utilisme spreekt van pleasure - aangename gewaarwording. Een kenmerk van pleasure is dat het van korte duur is. Je kunt bij het voorbeeld Irak de eerste dagen na de val van Saddam pleasure noemen. De bevolking voelde zich bevrijd, de Amerikanen werden ingehaald als helden en tekens van het oude regime werden verbrand. Men voelde zich gelukkig. Op lange termijn verdwijnt dit geluk. Happiness is de volgende term van geluk die zou moeten komen. Happiness is een langduriger en moeilijker aantoonbaar gevoel van geluk en welbevinden. Dit zou dus ook in Irak moeten ontstaan. Omdat Happiness op langere termijn moet worden gezien, is het niet mogelijk om nu al een conclusie te trekken over dit begrip in verband met de Irak-kwestie. Maar zoals het er op dit moment uit ziet, kun je nog niet echt spreken van een algemene staat van voldoening. Om Happiness te bereiken, is er nog een lange weg te gaan.
Je hebt naast deze twee soorten voldoening ook utilisme dat gericht is op een bepaald persoon. Het doel is dus dat de persoon die de handeling verricht daar profijt van heeft. In het geval van Bush denk ik, dat hij de goede beslissing heeft genomen. Door Irak binnen te vallen heeft Bush persoonlijk hoger aanzien bereikt. Er zijn vele critici die zeggen dat Bush dom is, maar toch heeft men respect voor de man die van zichzelf zegt dé wereldleider te zijn. Het utilisme heeft veel negatieve kanten. Door de belangen van de grootste groep na te volgen schendt je hoogstwaarschijnlijk de belangen van de andere groep. Soms is dat niet zo'n probleem, maar als de belangen van de andere groep zo worden geschonden dat het ten koste gaat van bijvoorbeeld mensenlevens, moet je - in mijn optiek - toch kijken of de andere oplossing misschien beter is. Daarnaast blijft het altijd moeilijk om te bepalen wanneer iets een belang of voorkeur is, of wanneer iets een middel is om een ander doel te bereiken. Bovendien houd je het probleem dat mensen met verkeerde intenties toch als goed worden aangemerkt. Een ander nadeel van het utilisme is dat de gevolgen van de daad nooit te overzien zijn. Je kan wel een goede voorspelling doen, maar zeker weten doe je het nooit. Daarom kun je - in de veronderstelling de juiste keuze te maken - toch grote fouten begaan.
Dan nu de deontologische theorieën. Hier draait het niet om het gevolg, maar om de morele plicht. De handeling moet niet in strijd zijn met wat de moraal voor schrijft. Het draait hier dus om plichten en geboden. Er zijn verschillende deontologische theorieën, ten eerste de goddelijke gebodstheorie, die zegt dat handelen moreel juist is als het niet verboden is door God. Je moet je dus aan de 10 geboden houden. Als je die geboden erbij haalt, is het al snel duidelijk dat Amerika in deze visie niet voldoet aan ethisch handelen. Het land overtreedt met de oorlog in Irak sowieso het zesde gebod: u zult niet doden1. Er zijn al veel Irakese slachtoffers gevallen, veel meer dan was 'voorzien'. Het derde gebod wordt misschien ook

1Bron: exodus 20, 2-12 en http://www.stvitus.nl/kkk/tien.asp
wel overtreden, de bekende spreuk 'God bless America' zou je 'lichtvaardig de naam van Jahwe gebruiken'1 kunnen noemen. Gebod acht, negen en tien worden ook overtreden.
Gebod acht: 'Gij zult niet stelen'1 zal vast niet stellig worden nageleefd onder de militairen in
Irak. Amerika krijgt vast nog wat oorlogsbuit. Daar zijn natuurlijk weinig bewijzen voor, maar er is wel een vermoeden. Gebod negen: 'Gij zult tegen uw naaste niet vals getuigen'1 is nu nog actueel. Want nog steeds zijn er geen massavernietigingswapens in Irak zijn gevonden. En dat terwijl president Bush voor het begin van de oorlog in de VN-veiligheidsraad heeft gezegd dat Amerika er zeker van was dat Irak massavernietigingswapens had. Landen in Europa die daardoor over de streep getrokken zijn (waaronder Nederland) komen nu dus eigenlijk bedrogen uit. Het laatste gebod tenslotte: 'Gij zult niet onrechtvaardig begeren wat uw naaste toebehoort'1 wordt - volgens mij - ook geschonden. Tenminste als het waar is dat de interventie precies past in de doelen van de Project for the New American Century (PNAC, zie §2.1) dus met als doel om in de hele wereld een sterke Amerikaanse invloed te krijgen. De wil naar macht is naar mijn idee een schending van het tiende gebod. Amerika wil te veel.
Dan de andere deonthologische theorie, de monistische theorie van Kant. Kant gaat uit van de rede, het vermogen om na te denken over je daden en dus niet alleen vanuit intenties en verlangens te handelen. Wat ook belangrijk is, is dat de regels voorafgaand aan iedere ervaring bestaan. Je komt dan bij de categorisch imperatief. De twee regels zijn: 'Handel slechts volgens die regel, waarvan je zou willen dat het een algemene wet wordt' en 'Je moet een mens altijd als een doel op zichzelf behandelen en nooit als een middel om iets anders te bereiken'. Als je dit betrekt op de kwestie-Irak, is ook - in mijn ogen - het handelen van Amerika niet ethisch. Als iedereen die iets wil, maar dat niet via de normale procedurele weg kan krijgen, dan maar met geweld aan de gang gaat, krijg je een gewelddadige wereld, zonder rustig overleg en rede. De mens moet bij deze theorie zelf zijn verantwoordelijkheid nemen, maar in dat opzicht heeft Kant zich misschien in de mensen vergist. Mensen zijn nou eenmaal snel geneigd om geweld te gebruiken, zeker als ze daar de mogelijkheden voor hebben. Amerika heeft het sterkste leger en de meeste macht in de wereld. De mogelijkheden liggen open. De eerste regel van Kant is ook erg persoonlijk, denk ik. Wat voor de een de beste keuze lijkt, kan voor de ander juist catastrofaal zijn. De tweede regel van Kant, 'je moet een mens altijd als een doel op zichzelf behandelen en nooit als een middel om iets anders te bereiken', wordt ook overtreden door Amerika. Weer terug komend op het Project for the New American Century (PNAC, zie §2.1) kun je wel zeggen dat de mensen in Irak gebruikt worden om een hoger doel (het verkrijgen van invloed in de hele wereld) te bereiken. De oorlog was dan niet bedoeld, zoals de regering altijd zei, om het Irakese volk te bevrijden, de oorlog was eigenlijk alleen bedoeld om de macht en rijkdom (laten we de oliebronnen vooral niet vergeten) te vergroten. Beide regels van Kant zijn overtreden, ook met deze theorie kun je het handelen van de Verenigde Staten niet erg ethisch noemen.
Tenslotte de derde deonthologische theorie, de pluralistische theorie van Ross. Deze theorie steunt op drie kenmerken. Ten eerste gaat deze theorie van ervaring en intuïtie uit. Je kan dus beslissingen nemen met ervaringen uit het verleden, waarbij je niet kijkt naar de consequenties van de handeling, maar naar wat eraan vooraf gegaan is. Je weet (en voelt) dat het moreel goed is om deze handeling op de voorafgaande te laten volgen. Bijvoorbeeld een belofte doen en haar nakomen. Het tweede kenmerk houdt in dat er meerdere principes zijn en dat ze niet per se met elkaar verband houden. Je hebt dus niet, zoals bij Kant één principe, waar alles van af te leiden is. Aan de theorie zijn wel plichten verbonden, de zogenaamde prima facie verplichtingen. Je moet die plichten als 'gebruiksaanwijzing' gebruiken voor je handeling. Dit zijn plichten zoals trouw aan eerder gemaakte afspraken, herstel van fouten die eerder door anderen zijn gemaakt, dankbaarheid voor wat anderen

1Bron: exodus 20, 2-12 en http://www.stvitus.nl/kkk/tien.asp
voor jou gedaan hebben, rechtvaardigheid om misdaden te voorkomen of te corrigeren, liefdadigheid om anderen gelukkiger te maken en de plicht anderen geen schade toe te brengen. Een handeling moet je dus bekijken vanuit je intentie, ervaring en bovendien moet je de plichten in ere houden. Wat moet Bush hiermee? Als de vraag zou zijn: oorlog of geen oorlog, zou je eerst naar je ervaringen moeten kijken. Is er in het verleden iets gebeurd waardoor de oorlog moreel te rechtvaardigen is? Je zou de aanslagen van 11 september
kunnen noemen, maar een echte rechtvaardiging is dat niet. Ten eerste omdat Afghanistan al 'gestraft' is voor de aanslagen, en ten tweede omdat Irak er zeer weinig mee te maken heeft. Een intuïtief logisch gevolg is de aanval op Irak dus niet. Als je daarnaast de plichten van Ross bekijkt, moet je bekijken welke plichten belangrijker zijn dan de andere. Want 'rechtvaardigheid om misdaden te voorkomen of te corrigeren' zou de oorlog rechtvaardigen, immers het terreur-bewind van Hussein werd door de oorlog aangepakt. Als je de plicht 'anderen geen schade te berokkenen' aanhoudt, zou de oorlog niet door mogen gaan. Je moet de volgorde van plichten zien als iets natuurlijks, zegt Ross. Je intuïtie geeft dus aan welke plicht belangrijker is dan de andere. Per handeling is dat verschillend. Per persoon is dit dus ook verschillend. Bush heeft - als hij deze theorie tenminste zou volgen - blijkbaar een intuïtie die het bestrijden van onrecht belangrijker vindt dan het leed en de schade die er berokkend wordt. Het is bij deze theorie moeilijk om concreet vast te stellen wat goed is en wat niet. Net zoals Kant laat Ross ook een groot deel van de verantwoordelijkheid bij de mens liggen. Met een aantal kernplichten en het feit dat je je eigen ervaring en intuïtie moet gebruiken, is de theorie best vaag.
Over naar de derde ethische stroming, de deugdethiek. Bij deze stroming wordt 'het moreel goede niet zozeer bepaald door de gevolgen van handelingen, maar door de motieven van waaruit mensen deze handelingen verrichten.'1 Aristoteles, de eerste deugdethicus, zei dat een mens moet deugen, een mens moet doen wat hij behoort de doen. In de Griekse oudheid werden er vier hoofddeugden onderscheden. Wijsheid, rechtvaardigheid, moed en matigheid. Als je deze vier deugden bezat, dan was je een goed mens. Thomas van Aquino zegt daarbij nog: een mens is een sociaal wezen, een zooion politikon (zooion politikon). Daarom kan een mens nooit goed zijn, zonder zich om het algemeen belang van de samenleving te bekommeren. Met deze kenmerken zou Bush misschien wel wat kunnen. Wijsheid: Bush heeft natuurlijk een leger van specialisten en analisten om zich heen. De beslissing over de oorlog in Irak is lang van tevoren bedacht en gepland. Er zal dus wel voldoende onderzoek zijn geweest naar de haalbaarheid. Maar wijsheid is iets anders dan kennis. Wijsheid is ook het vermogen om de beste weg te kiezen. De beste weg, een vaag begrip. Wijsheid moet zoiets zijn als kennis en mededogen of intuïtie. Daarmee kun je de goede weg vinden.
Dan rechtvaardigheid. Het is waar dat Saddam Hussein fout was, hij heeft mensen gemarteld, vermoord en ontzettend vernederd. De rechtvaardigheid van deze oorlog is dan ook omstreden. De oorlog wordt als positief ervaren, omdat Hussein verstoten is, maar ook als negatief, want de macht van Amerika is hiermee weer groter geworden. Ik denk niet dat Amerika volgens de rechtvaardigheid handelt die Aristoteles bedoelde. Deze rechtvaardigheid gaat - volgens mij - ook gepaard met mededogen en intuïtie. Ik wil hiermee niet zeggen dat Saddam Hussein een zielige man die geen vlieg kwaad doet, absoluut niet. Maar misschien dat rechtvaardigheid betekent dat je met z'n allen Irak waarschuwt, en anders op een andere manier het conflict oplost, niet meteen met geweld. Natuurlijk is er gewaarschuwd, maar de manier waarop Amerika voor eigen rechter speelde is een rechtvaardigheid waarvan ik niet denk dat Aristoteles erg blij mee was geweest.
Moed: Amerikanen hebben moed genoeg. Dat is duidelijk. Als de moed goed en oprecht bedoelt is, is moed een goede deugd. Maar als de moed alleen maar ter zelfverrijking wordt gebruikt, heeft moed een andere betekenis gekregen.

1 viaDelta Filosofie §4.5, Slagter&Slagter, zie verder Bronvermelding.
Matigheid is ontzettend belangrijk. Men moet niet alleen maar nemen wat er te halen valt.
Denk om je medemens en respecteer die ook. Het sociale wezen, het lid van de maatschappij komt om de hoek kijken. Je zit met z'n allen in hetzelfde schuitje, en met z'n allen moet je zorgen de aarde zo leefbaar mogelijk te houden. Amerika houdt niet erg van matigheid. Na alle successen van het land willen ze graag zoveel mogelijk. Zoveel mogelijk macht, zoveel mogelijk geld, zoveel mogelijk invloed. Dat is een deugd die absoluut niet wordt nageleefd.
In dat opzicht volgt Bush en Amerika ook niet de deugdenethiek van Aristoteles en Thomas van Aquino na.

§ 2.4 Wat zijn de mogelijke oplossingen?

Er zijn veel mogelijke scenario’s te bedenken. Een paar situatieschetsen:
Ten eerste de vorming van een werelddemocratie. Lieven de Cauter schrijft in het Filosofie magazine van april 2004 over de vorming van een werelddemocratie als alternatief van de Amerikaanse hegemonie. Amerika heeft – door de VN-veiligheidsraad als praatclubje te bestempelen – een greep naar de wereldmacht gedaan. Een parlement, met afgevaardigden van elk land, naar bevolkingsgrootte. De regels van dat parlement moeten duidelijk zijn, en het ‘kabinet’ zou een bindende beslissing voor de hele wereld moeten kunnen maken. Een soort EU-model, alleen dan groter. Amerika zou hiermee veel van haar macht inleveren, immers, met 290.342.554 inwoners1 is het aandeel in de wereldbevolking klein.(iets minder dan 5%) De EU heeft met 450 miljoen inwoners een aandeel van ruim 7 procent. Amerika wordt nu dus een stuk minder machtig. Maar rechtvaardig is het wel. Tenminste, dat zegt de Cauter. Bij een oorlog zoals nu, zouden de Amerikanen hoogstwaarschijnlijk geen toestemming hebben gekregen. De tegenstanders zijn te talrijk.
Wat ook mogelijk is, is de vorming van ‘de Verenigde staten van Europa’. Als de EU zover door ontwikkeld dat ze een gemeenschappelijke buitenlandpolitiek gaan voeren en niet meer twisten over wat wel en niet bij de taken van de Europese Unie hoort, maakt de EU nog een kans om als tegenhanger van de VS te fungeren. Daarvoor is wel heel veel nodig. Ten eerste omdat het nog lang niet zover is, en ten tweede omdat, als het dan zover is er dan nog lang niet gezegd is dat de EU een echte tegenhanger is van de VS. Er moet eigenlijk een europees leger komen, er moeten duidelijke buitengrenzen komen en de EU moet zich gewoon als ‘land’ in de wereld gaan manifesteren. Dat zal waarschijnlijk niet gebeuren, want landen zoals Engeland willen hun autonomie echt niet opgeven.
Daarom dus het scenario wat het meest te verwachten valt, de groei van de macht van Amerika. De oorlog in Irak was geen doel op zich, maar een stap in het verkrijgen van macht over de hele wereld. Langzaam, maar zeker, zal de regering van Bush de regeringen van de andere landen in haar macht krijgen. Vrijheid en democratie, dé woorden voor de nieuwe wereld krijgen een ander perspectief. Ook Europa zal hier aan moeten geloven. Als alle doelstellingen uit de PNAC gehaald worden, is de president van Amerika binnen de kortste keren de president van de wereld. Maar, op een gegeven moment zal de bom barsten. Amerika kan niet zo door gaan, er moet een moment komen waarop de wereldbevolking zegt: stop, zo kan het niet verder. Misschien dat dat moment wel een begin is van een derde Wereldoorlog. Laten we hopen dat de Europese machthebbers als één blok gaan functioneren om de groeiende macht van Amerika in toom te houden. Laten we hopen dat het niet zover komt, maar dat de volgende regering zich wat bescheidener opstelt in de wereld.

1CIA Factbook, schatting 2003 website: http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/us.html

§ 3 Conclusie

§ 3.1 Beantwoording Hoofdvraag: Hoe handelen de Verenigde Staten - onder leiding van G.W. Bush - ten opzichte van de ethiek in het Irak-conflict?

Er zijn dingen onrechtvaardig in deze wereld. De macht van de Verenigde Staten kan daar zeker onder vallen. Dat is mij wel gebleken na dit onderzoek. Als je de handelingen van de Verenigde Staten dan ook in het licht van ethiek gaat zien, kun je duidelijk constateren dat het handelen van de VS niet aan de ethische opvattingen voldoet.
Per opvatting:
Utilisme: De Verenigde Staten voldoen niet aan de ethische normen, want Pleasure is wel tot stand gekomen, maar om Happiness tot stand te laten komen, moet er nog veel gebeuren. Dat komt omdat Irak nu in totale chaos verkeerd. Er is geen autoriteit, er is bijna geen economische activiteit, er zijn geen voorzieningen, de Irakese bevolking heeft het ronduit moeilijk. Bovendien zijn er door de Amerikaanse actie doden gevallen onder de bevolking. Deze factoren zorgen ervoor dat Happiness niet aanwezig is in Irak. Volgens het utilisme had een andere aanpak waarschijnlijk beter uitgepakt.
Persoonlijk Utilisme: Als je het utilisme op een persoon betrekt, kun je zeggen dat Bush wel geslaagd is in zijn plannen. Bush is nu een man die duidelijk weet dat hij macht heeft, en dat laat hij zien ook. Hij is in dat opzicht gegroeid in zijn positie, ondanks de hevige kritiek.
Goddelijke gebodstheorie: Het handelen van de Amerikanen is in strijd met het derde, het zesde, het achtste, het negende en het tiende gebod overtreden. De helft van de regels die door God zijn gegeven worden door Amerika niet gerespecteerd. De ethiek die afhankelijk is van deze tien geboden zal het handelen van Amerika dan ook niet als goed bestempelen.
Monistische theorie (Kant): De categorisch imperatief schrijft voor dat je moet handelen zoals je zou willen dat het een algemene wet zou worden. Bush heeft het internationale recht overtreden, als iedereen zo zou handelen als hij, zouden er nu honderden oorlogen gevoerd worden, niet ethisch verantwoord dus. Kant zegt ook: Je moet een mens altijd als een doel op zich zien, nooit als middel om iets te kunnen bereiken. Ervan uitgaande dat het PNAC wordt uitgevoerd, wordt ook deze regel niet toegepast bij het Amerikaans handelen. Het Irakese volk wordt immers gebruikt om de macht van Amerika in het Midden-Oosten te vergroten.
De pluralistische theorie van Ross: Deze theorie is wat vaag, je kunt hier misschien weinig mee. Toch moet Bush kijken of de oorlog in Irak intuïtief voortkomt uit een andere handeling. In mijn ogen heeft Bush geen verplichting tot deze oorlog gehad. De plichten van Ross moeten ook nog nagevolgd worden, in volgorde van eigen intuïtie. Hierin kun je Bush niets aanrekenen, hij heeft de plicht tot rechtvaardigheid belangrijker gevonden dan de plicht geen schade aan anderen te berokkenen.
Deugdethiek: De vier deugden, wijsheid, rechtvaardigheid, moed en matigheid zijn niet allemaal te betrekken op het handelen van Bush. Bovendien moet hij zich ook houden aan het principe van de sociale mens. Daardoor zou hij geen oorlog mogen beginnen als hij het belang van de totale samenleving (de wereld) zou respecteren.
Al met al veel negatieve antwoorden bij de ethische visies. Hieruit kan ik concluderen dat de VS niet handelt volgens de algemene ethische opvattingen. De argumenten hiervoor staan bovenaan beschreven, er zijn gewoon weinig ethische stromingen die dit gedrag goedkeuren.

§ 3.2 Eigen mening

Ik heb veel geleerd van deze praktische opdracht, vooral dat de vooroordelen over Amerika grotendeels juist zijn. Ik vind het echt te ver gaan dat de VS een plan klaar heeft liggen voor invloed in de hele wereld (PNAC), dat openlijk op internet heeft staan en ten uitvoer aan het brengen is. Wat het ergste is, is dat er nog geen regering kritiek heeft geuit op de plannen van Bush. Amerika gaat maar door, zonder enig controle middel – immers, de VN is uitgeschakeld – en praat met mooie woorden van vrijheid en democratie. Ik ben benieuwd hoe dit verder zal gaan, omdat de VS eigenlijk al lange tijd met dit plan bezig is. Ik hoop dat de Europese Unie tijdig inziet dat ze met z’n allen tegen de supermacht moeten ingaan, omdat de suprematie van de VS echt de pan uit gaat rijzen. Dat de handelingen niet stroken met de ethische opvattingen, had ik eigenlijk wel verwacht. Het is ook daarom dat ik deze hoofdvraag heb opgesteld. Het enige dat ik kan doen is hopen dat de VS snel een betere regering krijgt die wel het belang van de hele wereld inziet.

§ 4 Bronvermelding

· ViaDelta,Praktische Filosofie,M.Slagter&S.Slagter,1999,Spruyt, Van Mantgem & De Does bv, Leiden

· Hoofdartikel Friesch Dagblad, donderdag, 26 september 2002, titel:Macht

· Tom Lassing, De arrogantie van Macht, artikel verschenen op beursbox.nl, op 31 augustus 2002

· 'Bush moet alternatief zoeken voor raketschild' In: NRC Handelsblad 28 augustus 2001 Rob de Wijk, Instituut Clingendael

· http://www.novatv.nl/index.cfm?cfid=28196452&cftoken=49815836&ln=nl&fuseaction=nieuws.details&kolumn_id=2294

· Brede oppositie tegen klimaatbeleid drijft Bush in het nauw (oneworld.nl)
(OneWorld, 27 februari 2004)

· Analyse van de oorlogspolitiek van de VS na 11 september, artikel R.Light, 2 mei 2003

· Dusnieuws 26 jan. 2001 Oliebaronnen aan de macht!!
Herman de Tollenaere

· Paus roept Bush op tot moreel leiderschap, 27 juli 2001 Ben van de Venn, Katholiek Nieuwsblad

· Erno Eskens & Leon Heuts, Filosofie magazine 8-2001, de vorming van een wereldparlement

· Mark Hertsgaard, De Groene Amsterdammer, 13 april 2002 «Kan Amerika nu eens leren luisteren?»

· http://www.libertarian.nl/NL/archives/000059.php

· http://www.nieuws.nl/news/NEWS/article.php?cat_id=5&article_id=35851

· http://www.ptb.be/scripts/article.phtml?section=A2AAABBSBE&obid=21062

· Overzicht stromingen Ethiek:
http://www.ou.nl/open/mad/ethiek/1989172.htm

· Bush en de Belastingen (bron: http://www.moorsmagazine.com/actueel/bush.html)

· David Sanger, Bush: how I'll rule the world, 21 september 2002 The New York Times
http://www.smh.com.au/articles/2002/09/20/1032054963259.html

· Bron met informatie over de VN-veiligheidsraad:
http://www.un.org/Docs/sc/

· Amerika is geen politieman maar een pitbull, NRC Handelsblad 16 februari 2002, Rob de Wijk

· In de VS regeert de waanzin, SP-studentenkrant A3, Jaargang 4 nr. 3, november 2003